Επιστήμονας δεν είμαι, αλλά λόγω του ότι αυτά που γράφω δεν τα γράφω χωρίς κάπου να τα στηρίζω, καλό θα ήταν πιστεύω και για την βοήθεια της πορείας της συζήτησης, να βάλουμε κάποια πράγματα σε μία τάξη. Παράλληλα θα αναλύσω τον δικό μου τρόπο σκέψης.
Ποιος είναι ο ήχος του ύμνου;
Στην περίπτωση τέτοιων ερωτημάτων, σημασία έχουν για μένα και η παλαιότητα και το είδος του στοιχείου. Η καλλιτεχνική δίψα ως διαχρονική και αναμενόμενη στον ψαλτικό κλάδο, οδηγούσε πάντα αρκετούς μελοποιούς να συνθέτουν και σε άλλους ήχους πέραν από αυτούς που προβλέπονταν από τα λειτουργικά βιβλία. Ο λόγος αυτός με οδήγησε στο να μην τους εμπιστεύομαι στον τομέα της αυθεντικότητάς τους ως στοιχείο έρευνας, τουλάχιστον όχι τόσο, όσο τα ίδια τα λειτουργικά κείμενα. Πέραν του ότι οι λειτουργικοί κώδικες που (ως τώρα) έχουν παρουσιαστεί είναι αρκετά παλιότεροι από την πρώτη σύνθεση που έχουμε σε άλλον από τον πλάγιο του Δ ήχο, το γεγονός ότι και οι μεταγραφές και οι πρώτες μουσικές εκδόσεις συμφωνούν με αυτό, φτάνει για να καταλήξω στον ότι ο ήχος του ύμνου είναι ο πλάγιος του Β.
Διάτονο ή χρώμα;
Το εάν ο πλάγιος του Β έχει (ορθότερα είχε) κάποια διατονική υπόσταση, πρέπει να ερευνηθεί με ικανά ακουστικά και έγγραφα στοιχεία, ώστε να μικρύνει ο αριθμός των υποθέσεων. Θα πρέπει πάντως ανοιχτόμυαλοι και κολλημένοι να δεχτούμε ότι σήμερα ο ήχος αυτός παρασημαίνεται και ψάλλεται με χρώμα. Ότι κι αν ψάλλουν οι πρακτικοί και απ' όπου κι αν προέρχεται, οι εισηγητές του νέου συστήματος θεωρητικώς και στην έγγραφη πρακτική είναι ξεκάθαροι. Ο λέγετος έχει καταταχθεί στον Δ ήχο (Θεωρ. Χρυσάνθου παρ. 342). Δεν επιμένω ότι έτσι ήταν πάντα, αλλά σήμερα εκεί ανήκει. Οι εξαιρέσεις όπως ο Β΄ ήχος του "Θεοτόκε Παρθένε" αποδεικνύουν πιθανότατα αυτή την θεωρία της διατονικότητας, αλλά δεν είναι του παρόντος. Με την υπόθεση αυτής της διατονικότητας του ήχου στο μυαλό, οι μεταγραφείς (εάν εξηγούν σωστά τελικά) βρήκαν το μέλος στην παλαιά γραφή σε έναν (υποθετικά πάντα) διατονικό πλάγιο του Β ήχο, τον οποίο μετέφεραν στη νέα γραφή με χρώμα. Αυτό εάν ισχύει, αποτελεί παράφραση της μέχρι τότε ακουστικής παράδοσης, κάτι που όπως γράφει η ιστορία, την εποχή της μετάβασης στα πατριαρχικά αναλόγια δεν συνέβαινε. Θέματα όπως η μαλακότητα ή η σκληρότητα του χρώματος γενικά υπάρχουν, αλλά στο συγκεκριμένο ύμνο δεν παρατηρώ κάποια διαφωνία στις περισσότερες των εκτελέσεων (των καθαρών στα διαστήματα και από πατριαρχικούς ψάλτες τουλάχιστον) που να προβληματίζουν προς την κατεύθυνση της ηχολογικής κατάταξης του ύμνου, κάτι που κατ' επέκταση με οδηγεί στο συμπέρασμα ότι απλά ότι αφορά σε διάτονο, πρόκειται για άλλη σύνθεση. Έχει συμβεί αμέτρητες φορές στην ιστορία της εκκλησιαστικής μας μελοποιίας, δεν είναι ταμπού να το παραδεχτούμε, εφόσον πέρα από την εντελώς διαφορετική μελική πορεία της σύνθεσης, η πρώτη καταγραφή του Γ΄ ή καλύτερα του κατά τριφωνίαν πλαγίου του Δ είναι αμφιβόλου προέλευσης και δεν διασταυρώνεται από άλλους κώδικες της παλαιάς ή της νέας γραφής (αναφέρομαι στα στοιχεία έχουν φανερωθεί μέχρι τώρα).
Ποια εκ των δύο ήταν (είναι) η κατά παράδοση ψαλμώδηση του ύμνου;
Στο θέμα αυτό (όπως μάλλον και στα προηγούμενα) μπαίνει το υποκειμενικό στοιχείο. Όπως ξέρουμε ο Πέτρος πέρα από την προσωπική του δημιουργία, κατέγραψε και την τότε ακουστική παράδοση. Μακάρι να είχαμε στα χέρια μας την πηγή από την οποία εξηγήθηκε ο ύμνος αυτός στη νέα γραφή, διότι και ο Παν και ο Σακελλαρίδης μπορούν να γράφουν οτιδήποτε και προσωπικά δεν τους διαγράφω ούτε ως στοιχεία έρευνας ούτε ως καταγραφείς μίας παράδοσης, αλλά όσον αφορά στην Πατριαρχική, θεωρώ ότι ο Πέτρος είναι εγκυρότερος. Με κάνει αυτό Πετρολάγνο; Πιθανότατα. Μετανοώ γι' αυτό; Όχι. Η σύνθεση του σκληρού χρώματος ελέγχεται για την συμπεριφορά της στο ποιητικό κείμενο; Φυσικά, όπως και τόσες άλλες. Η αισθητική του για τα σημερινά δεδομένα της γενικότερης δυτικοποίησης των ακουσμάτων μας, μας ξενίζει; Πολύ πιθανόν. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ζητήσω συγγνώμη για την λέξη "αίρεση" ως υπερβολική, όταν μάλιστα αναγράφεται σε συζήτηση εκκλησιαστικών παραγόντων και η λέξη αυτή παραπέμπει αλλού. Βάση των παραπάνω θα την χαρακτήριζα προσωπικά ως μία άλλη, νεώτερη σύνθεση, σε άλλον ήχο από αυτόν που προβλέπουν τα λειτουργικά βιβλία. Αν και γενικότερα δεν συμφωνώ με την λογική αυτή όπου ακολουθείται και εάν σε περιπτώσεις όπως ο ύμνος "Τον Σταυρόν σου" είχαν σωθεί καταγραφές στον πλάγιο του Β αυτές θα επέλεγα, η επικράτησή της επίμαχης σύνθεσης θεωρώ ότι αποτέλεσε την εύκολη και λαοφιλή λύση, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις.
Η ως άνω πορεία σκέψης μπορεί να μην έχει επιστημοσύνη, δεν θεωρώ όμως ότι στερείται λογικής, καθώς η δεύτερη δεν αποτελεί αποκλειστικό κτήμα της πρώτης.
Υ.Γ. Ζητώ συγγνώμη (και δεν το αναφέρω αυτό επειδή το ζήτησες Χάρη, ο π. Μάξιμος γνωρίζει την διαφορά του timing) εάν κάποιους προσέβαλα ή στενοχώρησα, δεν είχα ποτέ τέτοια πρόθεση, πόσο μάλλον να επιβάλλω σε οποιονδήποτε το πως και τι θα ψάλλει. Αυτό θεωρώ σωστό και αυτό πράττω. Δεν θεωρώ ότι αποκόβω το εκκλησίασμα από τον γνωστό του αυτό ύμνο. Εάν θεωρούσα ότι συνέβαινε αυτό, μπορεί και να έπραττα διαφορετικά, δεν ξέρω. Προς το παρόν πάντως φαίνεται ο λαός να με εμπιστεύεται στο διακόνημα αυτό γενικά, αλλά και στη συγκεκριμένη περίπτωση... ή αυτό ή απλά του είναι εντελώς αδιάφορο το θέμα... Την αρνητικότητα, την ανεκτικότητα, την έκπληξη (πιστεύω) θα την καταλάβαινα, θα την ένιωθα, είναι από αυτά που όταν υπάρχουν πλανόνται στον αέρα...