Το να προσπαθεί κανείς να "τραβήξει από τα μαλλιά" τη μουσική θεωρία για να "χωρέσει" αυτές τις περιπτώσεις είναι κατανοητό μεν, παιδαριώδες δε. Δείχνει, αν μη τι άλλο, μουσικοθεωρητική ανωριμότητα.
Συμφωνώ 100% και νομίζω σ' αυτή την περίπτωση υπάγεται το να θέλεις να ψάλεις σε λέγετο το "Επεφάνης σήμερον". Για μένα είναι προφανές ότι, για τις συγκεκριμένες θέσεις του μέλους, το σχήμα πλ.δ'-α'-πλ.δ', που έχει επικρατήσει και ψάλει και ο Ναυπλιώτης και έχει και η Κυψέλη του Στεφάνου, κολλάει πολύ καλύτερα από το σχήμα λεγέτου-α'-λεγέτου-πλ.δ'. Στις ηχογραφήσεις που παρουσιάστηκαν μάλιστα κανείς δεν εκτελεί 100% λέγετο (ο Πλαΐτης φεύγει εξαρχής, ο Καράς φεύγει λίγο στο "εσημειώθη εφ' ημάς") εκτός από τον κ. Αρβανίτη. Και είναι λογικό, αφού για να ψάλεις λέγετο εκεί πρέπει να καταβάλεις προσπάθεια και να μεταχειριστείς κόλπα σαν αυτό που πολύ ωραία πρότεινε ο κ. Αρβανίτης. Το γράφει λοιπόν ο Πέτρος σε λέγετο, αλλά από κανέναν παραδοσιακό ψάλτη δεν το έχουμε ακούσει να το λέει έτσι... Τυχαίο;;
Το ερώτημα όμως είναι γιατί, ντε και καλά, θα πρέπει να ζορίσουμε τη φωνή μας να ψάλουμε σε λέγετο;; Για να "αποδείξουμε" ότι... "είμαστε παραδοσιακοί", ακόμα κι αν σκοτώνουμε εκτελεστικά το μέλος, όπως ο Καράς στην ηχογράφησή του; Κι αυτό μάλιστα τη στιγμή που, όπως έγραψε κι ο κ. Αρβανίτης:
Laosynaktis said:
...εάν μείνουμε πιστοί στα βιβλία θα το ψάλλουμε σε Λέγετο, εάν ακολουθήσουμε την παραλειφθείσα παράδοση, στην πραγματικότητα ανασταίνουμε μερικώς την αρχαία μελωδία!
Άλλο ένα παράδειγμα λοιπόν για το ότι η παραληφθείσα παράδοση δεν είναι τυχαία και αποκύημα αυθαιρεσίας και πολλές φορές αποδεικνύεται σωστότερη από τα βιβλία, η εμμονή στα οποία δεν σημαίνει πάντα αυτομάτως παραδοσιακό ψάλσιμο (ανάθεμα κι αν έχει καμία σχέση με "παράδοση" το άκουσμα αυτό του Καρά... Από ποιον άραγε το... παρέλαβε;
Άλλωστε, αφού αρχικά ίσχυε το σχήμα πλ.δ'-α'-πλ.δ', μήπως αυτό που θα πρέπει να ερευνήσουμε είναι πώς προήλθε η διαφορετική γραφή του Πέτρου, πριν την "επαναφορά" του μέλους από το Στέφανο; Ο κ. Αρβανίτης μας λέει ότι ήδη υπάρχει από το ειρμολόγιο του Μπαλασίου. Όπως και να 'χει το πράγμα, η παράδοση δεν είναι ένα στατικό απολίθωμα αλλά ζωντανή μέσα από τους πιστούς υπηρέτες της: αν κάτι βρεθεί πιο πρακτικό και υιοθετηθεί από υπεύθυνους φορείς της, όπως ο Ναυπλιώτης, ο Πρίγγος κ.ά., ποιοί είμαστε άραγε εμείς που θα κάτσουμε να αμφισβητήσουμε την εμπειρία τους και το ακουστικό τους κριτήριο;; (εκτός κι αν έχουμε ένα στοιχείο ότι παλιά λεγόταν διαφορετικά και μετά ατόνησε για άλλους λόγους, όπως στην περίπτωση των λίγων περιπτώσεων όμοιας διφωνίας σε νεώτερα μέλη, όπως στον "Δεσπότην και Αρχιερέα" κλπ.)
Προσοχή όμως: Δεν είναι επείσακτα μέλη οι ειρμοί του β΄ και τα ειρμολογικά, γενικότερα, του πλ. β΄ ήχου! Εκεί έχουμε απλώς μια διαφοροποίηση του μελωδικού ιδιώματος εντός του ήχου[...]
Γι' αυτό δεν θεωρώ λάθος να διδάσκονται οι αρχάριοι ότι π.χ. το "Αγγελικαί δυνάμεις" δανείζεται την κλίμακα του β΄ ήχου (και εγώ έτσι το διδάσκω). Όπως αντίστοιχα, εάν δεν είχε ατονήσει η χρήση του α΄ ήχου εκ του Κε, θα μπορούσαμε να διδάσκουμε ότι το "Τον συνάναρχον λόγον" δανείζεται την κλίμακα του α΄ ήχου. Πάντως δεν πρόκειται για επείσακτα μέλη.
Και πάλι συμφωνώ 100%. Σαφώς και δεν είναι λάθος να διδάσκουμε ότι το "Αι αγγελικαί" ή το "Κύματι θαλάσσης" δανείζονται την κλίμακα του β' ήχου και ψέλνονται με μαλακό χρώμα, ως κλασσικά δίφωνα μέλη, και όχι με σκληρό, όπως λέει η σχολή Καρά - Αγγελόπουλου (ΟΧΙ Αρβανίτη!), βιάζοντας στην ουσία το μέλος προς ένα αλλότριο άκουσμα. Είναι πραγματικά αρρώστια να επιμένεις στη θεωρία κι επειδή αδυνατείς να κατανοήσεις το τρόπο που το φαινόμενο αυτό έχει επικρατήσει στην παράδοση (δηλ. το να γράφει από πάνω έναν ήχο και να ψάλλεται αλλιώς, είτε αφορά στα επείσακτα είτε όχι), αντί να κάτσεις να δεις γιατί είναι έτσι τα πράγματα, να προσπαθείς να χωρέσεις στον θεωρητικό ήχο μια ψαλτική πράξη που δεν χωράει! Ένα ακόμα παράδειγμα για το πώς ένας πρακτικός ψάλτης, ακόμα κι ένα... παιδάκι, εάν απλώς ψάλλει αυτό που άκουσε, μπορεί να το λέει σωστότερα από έναν επιστήμονα, ο οποίος, μετά από χρόνια έρευνας, ίσως τελικά καταλήξει, μετά από πολύ κόπο, σ' αυτό που ψέλνει άκοπα κάποιος που δεν έχει ιδέα από θεωρία!
Κι επειδή, όσο κι αν φαίνεται απίστευτο, τώρα πρωτοάνοιξα το θέμα, κάποια σχόλια σε παλαιότερα μηνύματα:
Διαλευκάνθηκε με
αυτό το ηχητικό ντοκουμέντο το θέμα για το "Επεφάνης σήμερον" που κάποιοι είπαν το ενδεχόμενο ότι μάλλον του 'φυγε του Στανίτσα και κατέληξε μια φωνή κάτω από αυτό που συνηθίζεται να ψάλλεται στους ναούς.
Εγώ είδα να γίνεται λόγος από τον κ. Αρβανίτη για λάθος του Στανίτσα. Είτε το κάνει επίτηδες είτε όχι, το μουσικό λάθος είναι προφανές, αφού εφαρμόζει τον τροχό σε λάθος φθόγγο (στο ΓΑ αντί για ΔΙ, δηλ. στην τριφωνία αντί για την τετραφωνία) και ρίχνει τη βάση του μέλους έναν ολόκληρο τόνο! Αν δεν είναι λάθος αυτό, μήπως τότε είναι λάθος ο... Ιάκωβος, που καταλήγει λογικά το μέλος στην αρχική τονικότητα;; Ή το ένα θα ισχύει ή το άλλο! Απόπειρες δε θεωρητικής εξήγησης του σφάλματος αυτού, όπως η παρακάτω, αναφερόμενη μάλιστα και σε δικά μου λεγόμενα, είναι μάλλον αστείες:
Το φαινόμενο διάτασης των διαστημάτων είναι συχνό. Παρατηρείται πολλές φορές πχ στον βαρύ, στον πλάγιο του δευτέρου κλπ.. Είναι το λεγόμενο φαινόμενο του όγκου το οποίο αναφέρει κι ο Χρύσανθος (το παρατήρησε κι ο φίλος μου ο Θεοτοκάτος στο πρόσφατο συνέδριο ) Εδώ νομίζω ότι κάτι τέτοιο γίνεται με τον λέγετο και ακούγεται σαν πρώτος.
Τον όρο "όγκος" εγώ τον έχω δει μόνο στα σκληρά χρωματικά διαστήματα του πλ. β' και συγκεκριμένα:
α) στο Χρύσανθο, όταν λέει πως η κλίμακα του πλ. β' "λέγεται όγκος", προφανώς λόγω της διόγκωσης των διαστημάτων της σε σχέση με αυτήν του δευτέρου (αυτό εξήγησα και στο συνέδριο) και
β) στο Στεφανίδη, που ομιλεί για τον "όγκο" του νενανώ, όταν επαναλαμβάνονται τα χρωματικά (εναρμόνια κατά Στεφανίδη, που ακολουθεί την αρχαία ελληνική λογική) διαστήματά του στην άνοδο.
"Όγκο" στο λέγετο για ν' ακούγεται σαν πρώτος, πρώτη φορά το βλέπω από σένα, εγώ δεν είπα τέτοια πράγματα γιατί δεν τα έχω δει πουθενά. Αν εσύ έχεις κάποια άλλη πηγή, εκτός από την προσωπική -και με αρκετή δόση φαντασίας- ερμηνεία που κάνεις εσύ στα πράγματα (και η οποία δεν φημίζεται για τα ασφαλή συμπεράσματά της...) πες μας να μάθουμε κι εμείς.