Στάσου αδελφέ Δημήτρη Λέκκα (dimitris) πολλή φόρα πήρες. Ας τα πάρουμε από την αρχή:
Επισυνάπτω το Νισαπούρ από τον Κηλτζανίδη για να καταλαβαίνουν και τα υπόλοιπα μέλη ξένες γλώσσες και γιατί πράγμα μιλάμε.
Οχι όμως όλα μαζί εν ονόματι μακαμίου.
Σε όλα τα πριν την Επιτροπή θεωρητικά (και σε αρκετά μετά από αυτήν) η χρόα του κλιτού ή δεν αναφέρεται με όνομα (παρά μόνο με την εναρμόνιο φθορά ατζέμ, με την γραμμούλα από πάνω) ή αναφέρεται ως νισαμπούρ. Η ίδια η Επιτροπή, που παρουσιάζει πρώτη φορά το όνομα κλιτόν γι αυτήν, γράφει σε παρένθεση Νισαμπούρ (ως το μόνο γνωστό ως τότε όνομα της χρόας αυτής). Χαρακτηριστικό είναι, ότι στο λεξικό του Κ. Φιλοξένους που εκδίδεται το 1868, λείμμα "κλιτόν" δεν υπάρχει.
Σημειωτέον, την χρόα αυτή ως κλίμακα την ονομάζει και ο Χρύσανθος Νισαμπούρ, αλλιώς την κατατάσσει στις φθορές. Η συγκεκριμένη τίθεται στον ΔΙ και δημιουργεί διαστήματα ΔΙ-ΓΑ-ΒΟΥ-ΠΑ όμοια με ΓΑ-ΒΟΥ-ΠΑ-ΝΗ του τρίτου, ενώ το ΠΑ-ΝΗ παραμένει μείζων τόνος.
Να προσθέσω ακόμα πως τις 12 πρώτες χρόες (κλίμακες με ένα μόνο αλλιωμένο φθόγγο σε σχέση με την φυακή διατονική), ο Χρύσανθος με ονόματα μακαμίων τις παρουσιάζει, καθώς και τις 8 πρώτες χρόες, από αυτές με αλλιωμένους 2 φθόγγους. Γενικά, ο Χρύσανθος αποδίδει την παραγωγή των χρόων από τα διάφορα γένη στον
Ευκλείδη και γενικώτερα στους
αρχαίους. Γι αυτό και δεν είχε κανένα πρόβλημα να χρησιμοποιήσει ονόματα αραβοπέρσικων μακαμίων για τις φθορικές αυτές κλίμακες, όπως έκαναν και όλοι οι προγενέστεροι (λ.χ. Απόστολος Κώνστας ο Χίος) και μεταγενέστεροι θεωρητικοί, αφού τις έβλεπαν ως "παιδιά" αρχαίων ελλήνων θεωρητικών. Και όπως λεει κι ο φίλος Β. Σολδάτος, (κι επειδή δεν είχαν τα σημερινά κόμπλεξ να προσθέσω εγώ): "Ευτυχώς που έγινε αυτή η συστηματοποίηση από τους Άραβες και σώθηκε αυτή η παράδοση".
Άρα, αν διαβάζαμε Χρύσανθο, θα ξέραμε ξένες γλώσσες. Ειδικά δε το Νισαμπούρ, και Επιτροπή και οποιοδήποτε σχεδόν θεωρητικό, μέχρι τις αρχές του 20 αι. αν διαβάζαμε, θα το γνωρίζαμε.
Να πλησιάζουν δηλαδή σε έναν από τους οκτώ ήχους και όχι σε δύο.
Και οι μικτοί ήχοι λόγω χροών εντάσσονται σε κάποιον ήχο.
Και ο Κηλτζανίδης εντάσσει το κάθε μακάμι σε κάποιον από τους οχτώ ήχους.
Το νισπουρ το εντάσσει στον Γ ήχο.
Ο Πέτρος όμως εντάσσει το επεφάνης σε Δ ήχο.
Ανατολή με δύση δηλαδή.
Το Νισαμπούρ πλησιάζει τον Δ΄ήχο, αφού οι φθόγγοι έξω από το τετράχορδο (κατιόν) ΔΙ-ΠΑ μένουν αναλλοίωτοι.
Ο Κηλτζανίδης το εντάσσει στον Δ΄ήχο στη θεωρητική παρουσίαση (αμέσως μετά το Νεβά) και στο Μακαμλάρ Κιαρί, τον ονομάζει "ήχο δ', φθορικό εκ του Δι". Ο Πέτρος εντάσσει το "επεφάνης" στον Δ ήχο.
Ανατολή με Ανατολή δηλαδή.
Δι γα μεγάλο, γα βου μεγάλο, και Πα ανεβασμένο σημαίνει ανομία τριφωνία του Γ ήχου.
Δι Γα μεγάλο και συνάμα Γα Βου μεγάλο σημαίνει ότι ο βου έχει πέσει από τη βάση του ή ότι η Βάση του ήχου είναι πεσμένη.
Στάσου, μην ερμηνεύεις καθώς βούλεσαι τα γραφόμενά μου και βγάζεις και συμπεράσματα. Όταν λέω ΔΙ-ΓΑ μεγάλο εννοώ τον Μείζονα Τόνο, χωρίς έλξεις του Γα προς τον ΔΙ και εκτελεσμένο μεγαλύτερο από αυτόν του πιάνου (τον οποίο δυστυχώς ακούω από πολλούς σύγχρονους ψάλτες). Κι όταν λέω ΓΑ-ΒΟΥ μεγάλο, εννοώ όχι ημιτόνιο (όπως επίσης πολύ συχνά ακούω), και λίγο μεγαλύτερο μάλιστα από της Επιτροπής (περί τα 8,5 τμ.), ήγουν το Χρυσανθινό, το οποίο ψάλλουν όλοι οι Πολίτες και αρκετοί παραδοσιακοί δάσκαλοι.
Αυτό το άκουσμα λεγέτου ακούμε λ.χ. από τον Στανίτσα στο "
Εκ νεότητός μου" ή από τον π. Ειρηναίο Παπαμιχαήλ
εδώ. Αυτό το άκουσμα προσπαθεί και πετυχαίνει εν μέρει (και προς τιμήν του, διαφοροποιούμενος από τα της σχολής Καρά) ο φίλος Γιάννης Αρβανίτης, με τα διάφορα κολπάκια που προτείνει,
εδώ.
Αλλά δεν είναι αυτό το άκουσμα που έχουμε για το Επεφάνης... Αν και ξέρουμε τι ακούμε, ο Μιχαλάκης φασματογράφησε τον Ιάκωβο. Εναρμόνια διαστήματα!
α' εκδοχή: αν στο κείμενο του Στεφάνου, σβήσεις τον ΠΑ στην αρκτική μαρτυρία και σημειώσεις δίπλα στο ήχος Δ΄την δίφωνη κατάβαση και το κλιτόν, αυτό το μάθημα λέει ο Ιάκωβος. Εδώ να σημειώσω, πως το ΠΑ του Στεφάνου στην αρκτική μαρτυρία, έχει χαρακτηριστεί κι από τον Κ. Φιλοξένη στο Λεξικό του ως λάθος.
β' εκδοχή: αν στο κείμενο του Πέτρου, απλώς βάλεις το Νισαμπούρ (κλιτόν) στην αρκτική μαρτυρία και στο
Εν επιγνώσει βάλεις διατονική φθορά του Νη, έχεις την εκδοχή του Στανίτσα. Ούτε φαντασιώσεις, ούτε προσπάθεια να δικαιολογηθεί ο Στανίτσας.
Αυτά τα ακούσματα μας φέρνει η παράδοση.
Το γιατί δεν σημειώθηκε η φθορά (κατά Χρύσανθο) αυτή ; Ίσως ήταν τόσο γνωστά τα διαστήματα που το θεώρησαν περιττό. Άλλωστε "πρέπει να διδαχθεί ο μαθητής την μουσική, δίπλα σε δάσκαλο έλληνα παραδοσιακό", από τα κείμενα μόνο δεν μαθαίνεται. Αυτό το ακούω συχνά και στο Όρος από τους παραδοσιακούς ψαλτάδες εκεί.
Χαραλάμπης
ΥΓ Τώρα μόλις άκουσα τον Κετσετζή να εκτελεί με τη χορωδία του την β' εκδοχή. Παρεμπιπτόντως, αυτήν ψάλλω κι εγώ.
