ποιό δρώμενο; μήπως είμαστε σε θεατρική παράσταση;
Ὑπάρχει ἕνα λεπτὸ θέμα ποὺ ἀνακύπτει ἂν διαβάσῃ κανεὶς τὰ παραπάνω τελείως κυριολεκτικά. Ὅτι γενικὰ ἡ προσπάθεια ἔστω καὶ σὲ καλόγουστο περιβάλλον δημιουργεῖ ἕνα εἶδος ἐσωτερικῆς σκηνῆς, ὅπου κάποιος κάτι ἐπιχειρεῖ καὶ κάποιος ἄλλος τοῦ λέει ἂν πέτυχε ἢ ὄχι. Θὰ εἶχε ἐνδιαφέρον ἂν ὐπῆρχε κάποια ὀρθόδοξη καὶ εἰδικότερα ψαλτικὴ παράδοση ποὺ νὰ ἀρνεῖται ὁλωσδιόλου τὴν τεχνικὴ σὰν άπόπειρα, προσπάθεια, ἀγῶνα καὶ τὰ δρώμενα θὰ τὰ θεωροῦσε γεγονότα, ὄχι κάτι ποὺ πρέπει νὰ ἔλθῃ εἰς πέρας. Φυσικὰ ἡ παιδαγωγικὴ μιᾶς τέτοιας παράδοσης θὰ ἦταν τελείως διαφορετικὴ ἀπὸ ὅ,τι τοῦ εὐρ. θεάτρου, τῆς κλασσικῆς μουσικῆς κ.λπ. Τὸ παράδειγμα ἐκεῖ μὲ πάει, ἴσως λάθος μου.ο Βιγγόπουλος όταν έψελνε δεν καταλάβαινες εάν είναι ζωντανός ή όχι, σύμφωνα με το αντίστοιχο βιβλίο-αφιέρωμα.
Εφόσον αρκετοί πλέον ψάλτες έχουν διδαχθεί φωνητική γιατί δεν προβάλλονται αυτοί ως παράδειγμα; Να δει ο κόσμος το αποτέλεσμα και να βγάλει τα συμπεράσματά του.
Για μένα, το ζήτημα του μικροφώνου είναι ίσως το βασικό κριτήριο. Δεν εννοώ ότι πρέπει να καταργήσουμε τα μικρόφωνα. Εννοώ ότι ένας άνθρωπος που ασχολείται επαγγελματικά με την μουσική αυτή ΚΑΝΟΝΙΚΑ δεν θα πρέπει να εξαρτάται απ' το μικρόφωνο. Και ο λόγος είναι ότι αυτή η μουσική γράφτηκε για να εκτελείται χωρίς μικρόφωνο. Αυτό σημαίνει ότι κάποτε ψάλανε Πέτρο, Δανιήλ, Γρηγόριο, Κωνσταντίνο, Βιολάκη κλπ. κλπ. κλπ. ΧΩΡΙΣ μικρόφωνο. Και ψάλανε! Δεν κλάταραν την Μ. Τετάρτη π.χ. Επιμένω σε αυτό το σημείο διότι υπάρχουν άλλα είδη τα οποία γράφτηκαν και γράφονται έχοντας ως ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ την εκτέλεση με μικροφωνικές εγκαταστάσεις π.χ. ροκ (ηλεκτρική κιθάρα κ.λπ.). Εκεί, λοιπόν, το ίδιο το είδος εξαρτάται (τεχνικά αλλά και αισθητικά) απ' τον ηλεκτρονικό ήχο.
Βλέπετε ότι χρησιμοποιώ τη λέξη εξάρτηση και στις δύο περιπτώσεις.
....
Λίγο ἐξιδανικευμένο.
Τὶς παλαιὲς ἐποχὲς ὑπήρχαν πολλοὶ ψάλτες καὶ πολλοὶ ἄνθρωποι ἤθελαν νὰ γίνουν ψάλτες. Στὰ ἀναλόγια ὑπῆρχε άριθμὸς ψαλτῶν εἴτε ἰκανῶν εἴτε ἡμιμαθῶν. Πάντως μπούγιο εἶχε καὶ ἀνάσες ὑπήρχαν καὶ διαβαστές καὶ νεωκόροι.
Γιατὶ τὸ λέω; Ἄν ψάλλεις μόνος σου καὶ χωρίς μικρόφωνο ΣΙΓΟΥΡΑ θὰ κλατάρεις εἴτε λίγο εἴτε πολύ. Μεγάλη Ἑβδομάδα πολὺ δύσκολα θὰ βγάλεις χωρὶς περικοπές. Δὲν ξέρω ἄν τὸ χεις κάνει, τὸ ἔχω κάνει καὶ μιλῶ ἀπὸ ἔμπειρία. Οὕτε φωνητικὴ σὲ σώζει οὕτε τίποτε ἀπὸ τὴν κούραση χωρὶς ξεκούραση.
Χωρίς μικρόφωνο γεμίζεις ἐκκλησία μὲ ἀνεβασμένα ἴσα, βοηθούς καὶ καλὸν ὕπνο ἀποβραδίς. Στὴν Ἀπόδοση χθὲς ἔβγαλα μόνος μου τὸν ἑσπερινό, χωρὶς μικρόφωνο λόγω βλάβης, 4 στιχηρά, δοξαστικό 8ηχο κάνοντας συγχρόνως τὴν εἴσοδο μὲ λαμπάδα στὸ χέρι καὶ ψάλλοντας ἀπό στήθους (δεν ὑπῆρχε νεωκόρος), ἀπόστιχα ειρμολογικά, δοξαστικό στιχηραρικό ἀπὸ Κυψέλη καὶ τρισάγιο στὸ τέλος. Ὁ ναὸς σχεδὸν ἄδειος, εἶχε καμιὰ δεκαπενταριά κόσμο. Κουράστηκα, μολονότι ἔχω μεγάλη ἀναπνοή λόγω ψαλτικῆς καὶ κάπως ὑψίφωνος. Ἄν ὁ ναὸς ἦταν γεμάτος θὰ εἶχα πρόβλημα.
Μὴν ξεχνᾶς ὅτι πολλοὶ ψάλτες διαβάζουμε κιόλας, λ.χ. εξάψαλμο, 50ο, Κανόνες μέχρι 6η ωδή. Ἡ φωνή κουράζεται. Ἄμα ἔχεις οἰκογένεια και ἀποβραδίς στὰ 'χει πρήξει ἡ γυναίκα σου κι ἔχεις πλακωθεῖ στὶς φωνές, θὰ σοῦ πῶ τὸ πρωΐ πὼς θὰ ψάλλεις. Ἄν τὴν προηγούμενη μέρα σοῦ φέρει ὁ γιός ἤ ἡ κόρη κανάν ἔλεγχο μὲ 12άρια καὶ 14άρια, θὰ σοῦ πῶ πῶς θὰ ψάλλεις τὴν ἄλλη μέρα ἀπὸ τὶς φωνές. Ἄμα εἶσαι νέος γονιός πηγαινε νὰ ψάλλεις μὲ 3-4 ὧρες ὕπνο.
Ὑπὸ ἰδανικὲς συνθῆκες ὅλα καλά, ἀλλὰ ΔΕΝ ὑπάρχουν ἰδανικές συνθῆκες, οὕτε κἄν χρόνος γιὰ ζέσταμα μὲ liproll.
Ὑπὸ ἰδανικὲς συνθῆκες ὅλα καλά, ἀλλὰ ΔΕΝ ὑπάρχουν ἰδανικές συνθῆκες, οὕτε κἄν χρόνος γιὰ ζέσταμα μὲ liproll.
Μα προφανώς μιλώ για -αν όχι ιδανικές- σίγουρα μουσικές συνθήκες. Και όταν αναφέρομαι σε εποχές προ μικροφώνου, είναι και ο 19ος και το πρώτο μισός του 20ου. Με μεγάλους πλέον Ναούς.
Βεβαίως, αν ψάλλεις μόνος σου Μ. Εβδομάδα δεν σε σώζει όχι οποιαδήποτε τεχνική αλλά μάλλον μόνο ο Θεός! Εννοείται! Όχι όμως αν ψάλεις μια ακολουθία, π.χ. Εσπερινό. Εγώ τουλάχιστον αυτό κάνω και... δεν κλατάρω. Ειδικά στο παράδειγμα που έφερες, έψαλα μόνος μου τον Εσπερινό τής κυριωνύμου ημέρας της Κοιμήσεως, με μέτρια γεμάτο ναό, χωρίς μικρόφωνα γιατί τα 'χω καταργήσει προ πολλού (όχι από εγωισμό, απλώς διότι από ένα σημείο και μετά, αν βρεις τον φυσικό σου ήχο, απλώς σε αποσυντονίζουν) και δεν κλάταρα σε καμία περίπτωση. Επίσης το θέμα του γεμάτου-άδειου ναού είναι εντελώς πλασματικό. Διότι ο ήχος σου πρέπει να είναι πάντα ο ίδιος. Αλίμονο εάν πιέσεις όταν έχει πολύ κόσμο. Αυτὀ θα είναι η τέλεια ταφόπλακα σε οποιαδήποτε προσπάθεια.
Για την φυσική κούραση που λες, δόξα τω Θεώ, τα βιώνω κι εγώ, μέ ένα 2χρονο και ένα έτοιμο να ξεμπουκάρει! Είναι αρχή ότι: τη σωματική κόπωση δεν μπορεί να την ξεπεράσει ούτε η καλύτερη τεχνική· μπορεί όμως να περισώσει ένα πολύ μέρος της και να σε βγάλει τουλάχιστον χωρίς να αγκομαχάς! Επίσης πρόσφατο παράδειγμα (χτεσινό): έψαλα το πρωί απόδοση (με βοήθεια, βέβαια, στον Ὀρθρο) με 3 ώρες ύπνο. Χωρίς μικρόφωνο. Εντέλει κανένα πρόβλημα, είπα και ολόκληρο το Ποτήριον του Πέτρου, είπα και στο αντίδωρο δύο στίχους από το Λόγον αγαθόν.
Γενικά στα επιμέρους συμφωνώ. Αλλά σε αυτή τη φράση: "Ἄν ψάλλεις μόνος σου καὶ χωρίς μικρόφωνο ΣΙΓΟΥΡΑ θὰ κλατάρεις εἴτε λίγο εἴτε πολύ" δαιφωνώ απόλυτα διότι το κάνω πλέον αποκλειστικά. Η τεχνική μπορεί να σε βγάλει πολύ πιο μακρυά απ' ό,τι νομίζουμε. Επαναλαμβάνω: όχι να αναπληρώσει όλο το κενό των οποιωνδήποτε συνθηκών, αλλά πάντως να τελειώσεις χωρίς κόπωση και χωρίς κανείς να καταλάβει τίποτα.
Tὸ ζήτημα δὲν εἶναι νὰ κλατάρεις, τὸ ζήτημα εἶναι νὰ περιορίσεις τὴν κούραση στὴν ἀπολύτως ἀπαραίτητη. Ἐγὼ δὲν ἔγραψα ὅτι κλάταρα, ἀλλὰ ὅτι κουράστηκα.
Ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα, ἡ κούραση στὴ φωνή δρᾶ σωρευτικὰ μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου. Ἕνας ψάλτης ποὺ ψέλνει ἐπὶ τρίωρο τακτικὰ γιὰ πολλὰ χρόνια χρειάζεται προσοχή.
Καὶ θὰ μοῦ ἐπιτρέψεις μιὰ συμβουλὴ μὲ ὅλο τὸ θάρρος. Σταμάτα νὰ ψάλλεις χωρις μικρόφωνο. Εἶσαι νέος καὶ κάνε οικονομία. Χαίρομαι ποὺ ἔχεις τεχνική καὶ τὰ καταφέρνεις, ἀλλὰ μὴν προσπαθεῖς σὲ τακτικὴ βάση νὰ γεμίσεις μεγάλη ἐκκλησία χωρὶς μικρόφωνο. Κάνε οἰκονομία.
Καὶ κάτι ἀκόμη. Σὲ ἄδειο ναό ἀκούγεσαι εὐκολότερα, σὲ γεμάτο γιὰ νὰ καλύψεις τὴν φασαρία χρειάζεσαι ἔνταση. Πρόσεχε τὴν φωνή σου, σὲ παρακαλῶ.
Ὅσο γιὰ τὰ αὐτονόητα, τουλάχιστον γιὰ τοὺς μάχιμους ψάλτες ποὺ τυχαίνει νὰ μὴν ἔχουν βοηθοὺς ἤ χορωδία ἰσχύει τὸ γνωστό ἀξίωμα τοῦ στρατάρχη Helmuth von Moltke (1871): «Kein Operationsplan reicht mit einiger Sicherheit über das erste Zusammentreffen mit der feindlichen Hauptmacht hinaus» ἤ σὲ ἐλεύθερη ἀπόδοση «Κανένα σχέδιο δεν ἐπιβιώνει τῆς πρώτης ἐπαφῆς μὲ τὸν ἐχθρό». Ἀπὸ κεῖ καὶ πέρα αὐτοσχεδιάζεις μὲ βάση τὴν ἐμπειρία σου καὶ ἐλπίζεις γιὰ τὸ καλύτερο.
Ἄλλωστε ὁ καθένας ἐδῶ πέρα μιλᾶ μὲ βάση τὴν προσωπική του ἐμπειρία. Κι ἔχω διαπιστώσει πὼς ἡ ἐμπειρία τῶν ψαλτῶν στὰ μεγάλα ἀστικὰ κέντρα ἀπέχει ἀπὸ τῶν ψαλτῶν στὰ χωριά.
Από πότε το ζητούμενο είναι"να γεμίσουμε το ναό"; Τι είμαστε, supermen? Για μένα το ζητούμενο είναι το αβίαστα ψάλλειν, εννοώ χωρίς φωνητική καταπόνηση. Από κει και πέρα αν γεμίσω το ναό τον γέμισα. Αν κάνει φασαρία το εκκλησίασμα τι, θα χαλάσω και εγώ τη φωνή μου;
Συνάδελφοι ἤ στραβὸς εἶν ὁ γυαλὸς ἤ στραβὰ ἀρμενίζουμε.
Ὁ ρόλος τοῦ ψάλτη εἶναι νὰ ψάλλει τοὺς ὕμνους καὶ νὰ τοὺς ΑΚΟΥΣΕΙ ὁ λαὸς ΔΥΝΑΤΑ, ΚΑΘΑΡΑ, ὥστε νὰ καταλάβει καὶ πέντε πράγματα ἀπὸ τὸ κείμενο καὶ νὰ εὐχαριστηθεῖ καὶ τὴν μουσική πλευρά.
Ἡ φασαρια ἑντὸς τοῦ ναοῦ εἶναι δεδομένη, τουλάχιστον στὴν Ἑλλάδα. Τώρα ὁ ψάλτης πρέπει νὰ φροντίσει εἴτε νὰ ὑπάρχουν ἐθελοντὲς ποὺ θὰ «κυνηγᾶνε» τὸν κόσμο νὰ μὴ μιλάει καὶ τὰ παιδιὰ νὰ ἐξέρχονται πάραυτα ὥστε νὰ ἀκούγεται ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΘΑΡΑ, εἴτε νὰ μαζέψει χορωδία καὶ ὅλοι μαζί νὰ συμψάλλουν ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΘΑΡΑ (τὸ ἰδανικό) εἴτε νὰ βρεῖ τρόπο νὰ ἀκούγεται ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΘΑΡΑ στὸ ἐκκλησίασμα ἀπὸ τὴ δύση μέχρι τὴν ἀνατολή τοῦ κτηρίου.
Ἐγὼ σοῦ μίλησα περὶ οἰκονομίας φωνῆς ὥστε ἐπὶ πολλὰ χρόνια νὰ ψάλλεις ὅλες τὶς ἀκολουθίες ποὺ ψάλλει ἕνας μαχιμος ψαλτης. Δὲν πιστεύω πὼς ὑπάρχει τρόπος χωρὶς ἐνίσχυση μικροφώνου νὰ βγάζει ἕνας ἤ δύο ψάλτες ὅλες τὶς ἀκολουθίες τοῦ ἑνιαυτοῦ, γιὰ δεκαετίες, χωρὶς νὰ ρισκάρει ζημιά.
Ἄν ἔχεις στὸ μυαλό σου τώρα ναοὺς ὅπως τῶν 50 ἀτόμων ὅπως ἦταν τὰ παλιὰ χρονια οἱ πολλὲς μικρὲς γειτονιὲς-ἑνορίες, τότε συμφωνῶ. Αὐτὸ ὅμως ΣΗΜΕΡΑ δὲν ἰσχύει. Ναὸς μὲ 500 ἤ 200 ἄτομα μέσα καὶ χωρὶς ἀκουστικὴ δὲν ἐξυπηρετεῖται χωρὶς μικρόφωνο ἀπὸ δύο ψάλτες καὶ νὰ σὲ ἀκοῦνε ΟΛΟΙ, ὅπως εἶναι τὸ καθῆκον καὶ ἡ ὑποχρέωση τοῦ ψάλτη καὶ γι' αὐτὸ πληρώνεται φυσικά.
Ἐπίσης ἄν θεωρεῖς πὼς ἡ παράσταση κλασικοῦ τραγουδιοῦ μπορεῖ νὰ συγκριθεῖ μὲ ἀκολουθία, ὅπου ψάλλεις καὶ διαβάζεις κι ἔχεις στὸ νοῦ σου τὴν τυπικὴ διάταξη, ἐκτεθειμένος κάποτε καὶ σὲ φάλτσους «ἐθελοντές» δίπλα σου, νομίζω πὼς υἱοθετεῖς λάθος παραμέτρους στὴν τυχὸν σύγκριση.
Ἐν πάση περιπτώσει ἐγὼ ἀπὸ ἁπλὸ ἐνδιαφέρον σοῦ παράθεσα μιὰ συμβουλὴ. Ἐσὺ βεβαίως ξέρεις καλύτερα τὸν ἑαυτό σου καὶ τὴν φωνή σου καὶ τὴν τεχνική σου, λόγος δὲν μοῦ πέφτει.
ΥΓ. Συνεχῶς διαπιστώνω τὴν διαφορὰ στὴν ψαλτικὴ νοοτροπία μεταξὺ χωριοῦ καὶ ἀστικοῦ περιβάλλοντος. Ὁ καθεὶς ἐφ' ᾦ ἐτάχθει.
Αν επιτρέπεται θα ήθελα να κάνω έναν γενικότερο σύντομο σχολιασμό. Η φωνή δεν πρέπει να είναι δυνατή αλλά πρέπει να είναι γεμάτη και αυτό κατακτάται μόνο με σωστά οργανωμένη φωνητική εκπαίδευση! Δυστυχώς, οι περισσότεροι ψάλτες δεν δουλεύουν με τεχνική κατάρτιση αλλά με μίμηση και δυστυχώς αυτό έχει επιφέρει τα γνωστά φωνητικά προβλήματα τα οποία δυστυχώς γιγαντώνονται.Αν έχεις δυνατή φωνή, πρέπει να ψάλλεις δυνατά. Γιατί αλλιώς θα την χάνεις. Ακούγεται παράδοξος, αλλά έτσι είναι.
Να ψάλλεις, να μην φωνάζεις.
Αν επιτρέπεται θα ήθελα να κάνω έναν γενικότερο σύντομο σχολιασμό. Η φωνή δεν πρέπει να είναι δυνατή αλλά πρέπει να είναι γεμάτη και αυτό κατακτάται μόνο με σωστά οργανωμένη φωνητική εκπαίδευση! Δυστυχώς, οι περισσότεροι ψάλτες δεν δουλεύουν με τεχνική κατάρτιση αλλά με μίμηση και δυστυχώς αυτό έχει επιφέρει τα γνωστά φωνητικά προβλήματα τα οποία δυστυχώς γιγαντώνονται.
Στην πραγματικότητα αυτό που θεωρεί ο ψάλτης ως <<δύναμη>> φωνής στην πραγματικότητα είναι το <<γέμισμα>> της φωνής εξαιτίας των αρμονικών που παράγονται αν λάβει κατάλληλη εκπαίδευση.
Βρε Δομεστιχε προσπαθώ να σε καταλάβω σε τόσα μηνύματα. Έχεις γράψει τόσα πράγματα. Τελικά μπορείς να μας πεις με απλά λόγια, what's your point, που λένε και στο χωριό μου:
Είναι ο ψάλτης, ως επαγγελματίας της φωνής, υποχρεωμένος να γνωρίζει πώς λειτουργεί το όργανο;
Βοηθά αυτή η γνώση - πολύ δε περισσότερο σε δυσμενείς συνθήκες ψαλσίματος;
Είναι το μικρόφωνο ένα ΑΝΑΓΚΑΙΟ ΚΑΚΟ για τη μουσική μας (εφόσον η ίδια αυτή η μουσική δεν προϋποθέτει μικρόφωνο, με ο,τι αλλοίωση του ήχου αυτό συνεπάγεται);
Η μόνη παράμετρος που δεν θέσαμε είναι η φυσική ακουστική του ναού. Όντως, εγω είμαι τυχερός σε αυτό. Οπότε ασυναίσθητα το παρεβλεψα στο σκεπτικό μου.
ΥΓ Για τη σύγκριση όπερας και ψαλτικης, δεν μπαίνω στη διαδικασία να επεκταθώ. Έχω μια ελάχιστη εμπειρία, η οποία όμως μου επιτρέπει, νομιζω, να έχω άποψη. Όταν κάποιος περάσει απ την όπερα, η τρίωρη ακολουθία του φαίνεται εκδρομή (ακόμα και με όλα αυτά τα προβλήματα που περιγραφεις). Εκεί τα πράγματα πάνε αλλού, εκεί είναι πραγματική μάχη.
Εἶναι ὑποχρεωμένος νὰ ψάλλει τοὺς ὕμνους τῆς ἐκκλησίας καὶ νὰ τοὺς ἑρμηνεύει κατὰ πὼς πρέπει κι ἔχει μάθει ἀπὸ τὴν παράδοση τῆς Ἐκκλησίας, δηλαδὴ ΔΥΝΑΤΑ ΚΑΘΑΡΑ, εἰς ἐπήκοον ΟΛΟΥ τοῦ ἐκκλησιάσματος, ἀσχέτως φασαρίας ἤ ἐξιδανικευμένων προσωπικῶν ἐπιλογῶν.
Ἄν τὸν βοηθάει ἡ φωνητικὴ ΟΚ.
Ἄν τὸν βοηθάει ἡ λελογισμένη χρήση μικροφωνικῆς ἐγκατάστασης ΟΚ.
Τὸ μικρόφωνο ΔΕΝ εἶναι οὕτε καλὸ οὕτε κακό. Εἶναι ἐργαλεῖο καὶ ἡ χρήση του το χαρακτηρίζει.