Άνοιγμα και κλείσιμο βημοθύρων και καταπετάσματος.

[Shota]

View attachment 103968

Εδω πρεπει να πουμε πως συμφωνα με την παραδοση των Παλαιοπιστων Ρωσων ακομη και κατα την αρχιερατικη λειτουργια*** το καταπετασμα απο την Μ. Εισοδο παραμενει γενικα κλειστο. Το ανοιγουν οταν ο αρχιερεας ευλογει τον λαο και το κλεινον αμεσως, οπως φαινεται π.χ. εδω στο 37:45 ("Και εσται τα ελεη του μεγαλου Θεου..." και ο διακονος αρχιζει το "Παντων των αγιων..."):

Αυτη ηταν μαλλον και η παραδοση του Αγ. Συμεων Θεσσαλονικης.

*** Η ζωντανη παραδοση της αρχιερατικης λειτουργιας ομως δεν ειναι αδιακοπη, πρβλ. εδω.

 

[Shota]

Κάπως σχετικό για το θέμα (Ευχολόγιον το Μέγα του 1869). Είναι νομίζω φανερό πως εκείνη τη στιγμή το καταπέτασμα ήταν ανοικτό (ίσως από το Πιστεύω).

View attachment 103964

Εδώ η πηγή είναι η μοναστική και Αγιορειτική διάταξις του Αγ. Φιλοθέου.

 

[Παναγιώτης]

Εδω πρεπει να πουμε πως συμφωνα με την παραδοση των Παλαιοπιστων Ρωσων ακομη και κατα την αρχιερατικη λειτουργια*** το καταπετασμα απο την Μ. Εισοδο παραμενει γενικα κλειστο. Το ανοιγουν οταν ο αρχιερεας ευλογει τον λαο και το κλεινον αμεσως, οπως φαινεται π.χ. εδω στο 37:45 ("Και εσται τα ελεη του μεγαλου Θεου..." και ο διακονος αρχιζει το "Παντων των αγιων..."):

Αυτη ηταν μαλλον και η παραδοση του Αγ. Συμεων Θεσσαλονικης.

*** Η ζωντανη παραδοση της αρχιερατικης λειτουργιας ομως δεν ειναι αδιακοπη, πρβλ. εδω.

Ἐγὼ βλέπω Ἅγιες Θύρες ἀπὸ πάνω μέχρι κάτω (ὅπως στὸ παραπάνω μου μήνυμα). Καὶ καταπέτασμα πίσω ἀπὸ τὶς Ἅγιες Θύρες (πρὸς τὴ μεριὰ τοῦ Ἱεροῦ), καὶ ἐπειδὴ προφανῶς οἱ Θύρες εἶναι βαριὲς νὰ κλείνουν καὶ νὰ ἀνοίγουν συνέχεια, χρησιμοποιεῖται μόνο τὸ καταπέτασμα (σὲ ὀρισμένες περιπτώσεις).

Ἐὰν δὲν διακρίνετε εὐκολα τὶς θύρες, δεῖτε τοὺς μεντεσέδες.

«πγ'. Διατὶ κλείονται μετὰ τὸ σφραγίσαι τὰ ἅγια θύρια.

Εἰσελθόντος δὲ κλείονται αἱ θύραι, ὅτι οὐ τοῖς πᾶσιν ὁρᾶσθαι ἄξιον τὰ μυστήρια, ἀλλὰ μόνοις τοῖς τῆς ἱερωσύνης ἐνεργοῖς» Ἅγιος Συμεὼν Θεσσαλονίκης, PG 155, 732.

Ὁ Ἅγιος Συμεὼν ἀναφέρει θύρες.

 

[Deacon]

Του αγίου Γερμανού, από το "Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία" (PG 98)

 

[Shota]

Του αγίου Γερμανού, από το "Ιστορία Εκκλησιαστική και Μυστική Θεωρία" (PG 98)
View attachment 103974View attachment 103974

Εδώ μάλλον εννοούνται τα μετά την Μ. Είσοδον γινόμενα. Είναι διαφωτιστική η συνέχεια.

 

[Deacon]

Του Ιωάννου Χρυσοστόμου από την 3η Ομιλία στην προς Εφεσίους:

 

[Deacon]

Άλλο ένα ενδιαφέρον σημείο, αρκετά προσδιοριστικό ως προς το θέμα που μας απασχολεί εδώ, από το Ευχολόγιο του Goar (σελ. 153 κ.ε. Exemplar aliud liturgiae Basilianae juxta M. S. Isidori Pyroniali Smyrnaei monasterii S. Joannis in insula Patmo diaconi):


Γνωρίζει κανείς κάτι περισσότερο για αυτό το χειρόγραφο που χρησιμοποιεί ο Goar εδώ;

 

[Shota]

Το κείμενο του Migne, αν και αποτελεί μαρτυρία για την κάποια χρονολογική στιγμή, είναι πολύ φθαρμένο, με πολλές προσθήκες πολλών εποχών. Το καταπέτασμα στον αρχικό κείμενο του Αγ. Γερμανού είχε μια άλλη σημασία.

 

[Deacon]

Το καταπέτασμα στον αρχικό κείμενο του Αγ. Γερμανού είχε μια άλλη σημασία.

Μήπως εννοείτε, άλλη ερμηνεία; Το σημαντικό εδώ είναι ο εντοπισμός του καταπετάσματος ως στοιχείου με λειτουργική χρήση. Η ερμηνεία ασφαλώς και μπορεί να διαφοροποιήθηκε ή να αλλοιώθηκε με προσθαφαιρέσεις στην πορεία.

 

[MTheodorakis]

Άλλο ένα ενδιαφέρον σημείο, αρκετά προσδιοριστικό ως προς το θέμα που μας απασχολεί εδώ, από το Ευχολόγιο του Goar (σελ. 153 κ.ε. Exemplar aliud liturgiae Basilianae juxta M. S. Isidori Pyroniali Smyrnaei monasterii S. Joannis in insula Patmo diaconi):
View attachment 103978
View attachment 103979
Γνωρίζει κανείς κάτι περισσότερο για αυτό το χειρόγραφο που χρησιμοποιεί ο Goar εδώ;

Ἀπὸ τὶς Ἀρχέτυπες διατάξεις:

Μὲ τὸ παράγγελμα «Τὰς θύρας, τὰς θύρας πρόσχωμεν»
(Β σσ. 63, 75, Γ σ. 73, G σ. 84)
οἱ ὑποδιάκονοι[1] ἤ ὀστιάριοι-πυλωροὶ
(D I σ. 684)
ἤ ὑπηρέτες
(κανόνες Λαοδικείας κβ’, μγ’),
δηλαδὴ θυρωροί, κλείνουν τὶς θύρες τοῦ κυρίως ναοῦ γιὰ τὴν ἁγία ἀναφορά μέχρι τὴν ἐκφώνηση «Καὶ ἔσται τὰ ἐλέη τοῦ μεγάλου Θεοῦ...»
(ἁγίου Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ Μυσταγωγία (628-630) § ιε’ ἔκδ. Φιλοκαλία τῶν νηπτικῶν καὶ ἀσκητικῶν τ. 14 σ. 112, Β σσ. 143, 145, 170, 172, ΕΜ σ. 336, G σσ. 156, 210, 211, 503, χφφ. εὐχολόγια Σινὰ 956 ι’ αἰ., 959 ια’ αἰ. φ. 120r, Κρυπτοφέῤῥης Γ.β.I ιγ’ αἰ. φφ. 43v, 70r, Paris. Coislin. gr. 213 τοῦ ἔτους 1027 φ. 30r, Πατρ. Ἱεροσολύμων 519 εἰλητάριο ιβ’ αἰ., Vat. gr. 1970 ἀρχὲς ιβ’ αἰ. φφ. 23v, 45v, 221r, 1872 ιβ’ αἰ. φ. 44r, Barb. gr. 431 ιβ' αἰ. φ. 77v, ΕΒΕ 662 ιγ' αἰ. φ. 95r, D ΙΙ σσ. 16, 345, 772, χφφ. εὐχολόγια Paris. gr. 412 εἰλητάριο ιγ'-ιδ' αἰ., Σινὰ 1016 εἰλητάριο ιδ’ αἰ., 2046 ιδ'-ιε' αἰ. φ. 215v, Ἰβήρων 780 τοῦ ἔτους 1400 φ. 146r, Paris. gr. 2509 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1425-1439 φ. 222r, G σ. 503, ΤΡΕ Α’ σ. 224 καὶ πρωτ. Θ. Κουμαριανοῦ ῾῾Τὰς θύρας, τὰς θύρας πρόσχωμεν᾿᾿ Πύλες τοῦ ναοῦ ἤ θύρες τοῦ ἁγίου βήματος; ἔκδ. Ἐπιστημονικὴ ἐπετηρὶς Θεολογικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν τ. 32 (1997) σσ. 537-565, βλ. καὶ κβ’ καὶ μγ’ κανόνες Λαοδικείας).

[1] Ἀποστολικὲς Διαταγὲς Η’ 11, 11, Ἀββᾶ Ἰωάννου τῶν Κελλίων ἀπόφθεγμα α’.

 

[Deacon]

Ἀπὸ τὶς Ἀρχέτυπες διατάξεις:

Μὲ τὸ παράγγελμα «Τὰς θύρας, τὰς θύρας πρόσχωμεν»
(Β σσ. 63, 75, Γ σ. 73, G σ. 84)
οἱ ὑποδιάκονοι[1] ἤ ὀστιάριοι-πυλωροὶ
(D I σ. 684)
ἤ ὑπηρέτες
(κανόνες Λαοδικείας κβ’, μγ’),
δηλαδὴ θυρωροί, κλείνουν τὶς θύρες τοῦ κυρίως ναοῦ γιὰ τὴν ἁγία ἀναφορά μέχρι τὴν ἐκφώνηση «Καὶ ἔσται τὰ ἐλέη τοῦ μεγάλου Θεοῦ...»
(ἁγίου Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ Μυσταγωγία (628-630) § ιε’ ἔκδ. Φιλοκαλία τῶν νηπτικῶν καὶ ἀσκητικῶν τ. 14 σ. 112, Β σσ. 143, 145, 170, 172, ΕΜ σ. 336, G σσ. 156, 210, 211, 503, χφφ. εὐχολόγια Σινὰ 956 ι’ αἰ., 959 ια’ αἰ. φ. 120r, Κρυπτοφέῤῥης Γ.β.I ιγ’ αἰ. φφ. 43v, 70r, Paris. Coislin. gr. 213 τοῦ ἔτους 1027 φ. 30r, Πατρ. Ἱεροσολύμων 519 εἰλητάριο ιβ’ αἰ., Vat. gr. 1970 ἀρχὲς ιβ’ αἰ. φφ. 23v, 45v, 221r, 1872 ιβ’ αἰ. φ. 44r, Barb. gr. 431 ιβ' αἰ. φ. 77v, ΕΒΕ 662 ιγ' αἰ. φ. 95r, D ΙΙ σσ. 16, 345, 772, χφφ. εὐχολόγια Paris. gr. 412 εἰλητάριο ιγ'-ιδ' αἰ., Σινὰ 1016 εἰλητάριο ιδ’ αἰ., 2046 ιδ'-ιε' αἰ. φ. 215v, Ἰβήρων 780 τοῦ ἔτους 1400 φ. 146r, Paris. gr. 2509 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1425-1439 φ. 222r, G σ. 503, ΤΡΕ Α’ σ. 224 καὶ πρωτ. Θ. Κουμαριανοῦ ῾῾Τὰς θύρας, τὰς θύρας πρόσχωμεν᾿᾿ Πύλες τοῦ ναοῦ ἤ θύρες τοῦ ἁγίου βήματος; ἔκδ. Ἐπιστημονικὴ ἐπετηρὶς Θεολογικῆς σχολῆς Ἀθηνῶν τ. 32 (1997) σσ. 537-565, βλ. καὶ κβ’ καὶ μγ’ κανόνες Λαοδικείας).

[1] Ἀποστολικὲς Διαταγὲς Η’ 11, 11, Ἀββᾶ Ἰωάννου τῶν Κελλίων ἀπόφθεγμα α’.

Σας ευχαριστώ πολύ για την επεξήγηση. Και εγώ ως αρχέτυπη διάταξη το γνώριζα, και δεν φανταζόμουν ότι τέτοια αναφορά θα βρισκόταν σε χφ λειτουργίας Μ. Βασιλείου του 15ου-16ου αι. Για αυτό και ρώτησα σχετικά με το συγκεκριμένο χειρόγραφο. Τώρα βγαίνει νόημα.

Βλέποντας λιγάκι προσεκτικότερα τις Αποκρίσεις του Πατριάρχου Παϊσίου προς τον Μόσχας Νίκωνα (17ος αι.), εντόπισα τα εξής:



Από τα παραπάνω προκύπτει ότι την εποχή εκείνη (μέσα-τέλη 17ου αι.), αλλά ίσως να ίσχυε το ίδιο και πιό παλιά, μετά την Μεγάλη Είσοδο κλείονταν τα βημόθυρα και το καταπέτασμα μαζί, ενώ στο "τας θύρας, τας θύρας" ανοιγόταν μόνο το καταπέτασμα, το οποίο πιθανότατα παρέμενε κλειστό μέχρι το "Μετά φόβου". Για το άνοιγμα στο "Μετά φόβου" μπόρεσα να βρώ μόνο μια σαφή αναφορά, και αυτή στο Ευχολόγιο του Goar (Λειτουργία Χρυσοστόμου, σελ. 67):


Αυτό που μπορώ να γράψω ως σύνοψη της παλαιάς τάξης από την κωδικοποίηση των μέχρι τώρα στοιχείων, από τα όσα έχω καταλάβει, είναι τα εξής:
-Όταν λειτουργούσε Ιερεύς, τα βημόθυρα ήταν κλειστά από το "Ευλογημένη", μέχρι το 3ο αντίφωνο.
-Σε Αρχιερατική Λειτουργία τα βημόθυρα παρέμεναν ανοιχτά από την αρχή.
-Τα βημόθυρα και το καταπέτασμα κλείονται μετά την Μεγάλη Είσοδο γενικώς.
-Με το κέλευσμα "Τας θύρας, τας θύρας" ανοίγεται το καταπέτασμα και παραμένουν τα βημόθυρα κλειστά. Στο ίδιο σημείο, δηλαδή, που στην αρχαία Εκκλησία κλείονταν οι θύρες του κυρίως Ναού για να μη βλέπουν τα τελούμενα οι Κατηχούμενοι και οι υπό Κανόνα ευρισκόμενοι. Ο Διάκονος, ο εκτός του Βήματος ευρισκόμενος, παρακολουθεί προσεκτικά τις βασικές κινήσεις των Λειτουργών, που οριακά θα διεκρίνοντο με τα Βημόθυρα κλειστά.
- Τα βημόθυρα παραμένουν κλειστά και το καταπέτασμα ανοιχτό καθ' όλη την διάρκεια του κυρίου μέρους της λειτουργίας.
- Τα βημόθυρα ξανα-ανοίγουν στο "Μετά φόβου" και παραμένουν ανοιχτά μέχρι το πέρας της Θ. Λειτουργίας.

Αυτά μπόρεσα να διακρίνω από την κωδικοποίηση των όσων διάβασα για το θέμα μέχρι τώρα. Τα καταθέτω ως βάση συζήτησης και αντικείμενο επεξεργασίας και διορθώσεων.
Ευχαριστώ θερμά όσους μοιράστηκαν στοιχεία και γνώσεις. Έγινα πιό πλούσιος από την μελέτη τους.

 

[Παναγιώτης]

-Όταν λειτουργούσε Ιερεύς, τα βημόθυρα ήταν κλειστά από το "Ευλογημένη", μέχρι το 3ο αντίφωνο.
-Σε Αρχιερατική Λειτουργία τα βημόθυρα παρέμεναν ανοιχτά από την αρχή.
-Τα βημόθυρα και το καταπέτασμα κλείονται μετά την Μεγάλη Είσοδο γενικώς.

Νομίζω, γιὰ νὰ γίνει κατανοητὴ ἡ διαφορὰ παρουσία/ἀπουσία Ἀρχιερέως, θὰ πρέπει νὰ διερευνηθεῖ πῶς τελοῦσε τότε ὁ Ἀρχιερέας τὴν Θεία Λειτουργία.

Στὴν νεώτερη πρακτική μας, ὁ Ἀρχιερέας εἶναι στὸν θρόνο του μέχρι τὴν Μικρὰ Εἴσοδο, ὁπότε καὶ παραλαμβάνει τὸ ἱερὸν Εὐαγγέλιον στὸ κέντρο τοῦ Σολέα.

Ἂν θυμᾶμαι καλά, στὴν Φινλανδία (Ρωσικὸ τυπικό), δὲν ὑπάρχει θρόνος Ἀρχιερέως, ὁ δὲ Ἀρχιερεύς ἰστάμενος στὸ κέντρο τοῦ ναοῦ (καὶ πρὸς τὰ πίσω), καὶ νιψάμενος τὰς χείρας του (ὅπως τὰς νίπτουν ἐδὼ στὶς χειροτονίες), λαμβάνει μέρος στὴν Θεία Λειτουργία εἰσερχόμενος ἐξ ἀρχῆς ( ; ) τῆς Λειτουργίας μέσα στὸ ἅγιον Βῆμα.

Στὴν ἐποχὴ τοῦ Ἁγίου Συμεὼν, φαίνεται ὅτι ὁ Ἀρχιερεύς στὴν ἀρχὴ τῆς Λειτουργίας ἔβγαινε ἀπὸ τὸ ἱερὸ καὶ κατευθυνόταν στὶς «πρὸς δυσμὰς τοῦ ναοῦ πύλας», καὶ ἐκεῖ ἰσταμένου (πρὸς ἀνατολάς), ἔδινε καιρὸν καὶ ἀρχόταν ἡ Θεία Λειτουργία (PG 155, 717).

 

[Καραογλάν βασίλειος]

Ἂν θυμᾶμαι καλά, στὴν Φινλανδία (Ρωσικὸ τυπικό), δὲν ὑπάρχει θρόνος Ἀρχιερέως, ὁ δὲ Ἀρχιερεύς ἰστάμενος στὸ κέντρο τοῦ ναοῦ, καὶ νιψάμενος τὰς χείρας του (ὅπως τὰς νίπτουν ἐδὼ στὶς χειροτονίες),

Ισχύει.

λαμβάνει μέρος στὴν Θεία Λειτουργία εἰσερχόμενος ἐξ ἀρχῆς τῆς Λειτουργίας μέσα στὸ ἅγιον Βῆμα.

Δεν ισχύει.
βλ. 12' και μετά.

 

[Παναγιώτης]

Δεν ισχύει.
βλ. 12' και μετά.

Ναί συγγνώμη, ἔβαλα ἐρωτηματικό πρὶν τὴν ἀπάντησή σας. Δὲν εἶχα κρατήσει σημειώσεις, καὶ δὲν θυμόμουν καλά.

 

[Shota]

Για να δείτε και αυτό.

 

[Deacon]

Για να δείτε και αυτό.

Ναι. Σε αυτή την διάταξη αναφερόμουν σε προηγούμενο μήνυμα:

Υπάρχει μια λεπτομέρεια σχετικά με τα βημόθυρα που ίσως βοηθάει να καταλάβουμε το ύψος τους την εποχή εκείνη. Υπάρχει σε διάφορες πηγές η πληροφορία (το αναφέρει και ο άγιος Συμεών στο προαναφερθέν έργο του, αλλά το βρίσκουμε και αλλού) ότι εισερχομένου του Πατριάρχου (ή κατ' αναλογίαν του Αρχιερέως ή των Αρχιερέων σε συλλείτουργο) στο Βήμα μετά την Πρώτη Είσοδο (του Ευαγγελίου, δηλαδή) τα "θύρια" έκλειναν στιγμιαία για να ασπαστεί ο Πατριάρχης τις εικόνες που είχαν επάνω τους και ξανάνοιγαν για να εισέλθει στο Ιερό*. Προφανώς, οι εικόνες των βημοθύρων και συνεπακόλουθα και τα ίδια τα βημόθυρα θα ήταν κάπως ψηλά ώστε να γίνεται η προσκύνηση των εικόνων τους αβίαστα από τον Αρχιερέα.

 

[Deacon]

Ανάλυση του θέματος, ειδικά στο τμήμα μετά την Μεγάλη Είσοδο, από τον Taft (The Great Entrance, ROMA 1975).

 

[Παναγιώτης]

Καταπέτασμα (βῆλον πύλης τοῦ βήματος) καὶ βημόθυρα εἶναι ἀνοικτὰ στὸν ὄρθρο ἐξ ἀρχῆς (ΤΑΣ κεφ. ε')

Αὐτὸ ποὺ λέτε, ποὺ τὸ εἴδατε; Σέ ποιὸ ΤΑΣ κεφ. ε' ;

Εἰς τό ΤΑΣ κεφ. ε' τοῦ 2010 (σ. 93 κ.ἐ.) βλέπω :

«Εἰσελθόντες δὲ οἱ ἀδελφοὶ καὶ ποιήσαντες τὰς συνήθεις μετανοίας ἔμπροσθεν τῶν ἁγίων θυρῶν»

«Μετὰ δὲ τὸ πληρῶσαι τοῦ θυμιᾶν, [ὁ ἱερεὺς] βαλὼν μετάνοιαν ἔμπροσθεν τῶν ἁγίων θυρῶν καὶ εἰς τοὺς χοροὺς ὡς σύνηθες»

«ποιεῖ μετάνοιαν ἔμπροσθεν τῶν ἁγίων θυρῶν καὶ εἰς τοὺς χοροὺς ἀνὰ μίαν»

(βλέπε καὶ τὰ σχόλια τοῦ γέροντος Δοσιθέου)

 

[Shota]

Thomas F. Mathews, The Early Churches of Constantinople: Architecture and Liturgy.

 

[Rethymno force 33]

Επισης τα βημοθηρα γενικα παραμενουν κλειστα, ανοιγουνται δε στην αρχη του Μ. Εσπερινου των αγρυπνιων (για την θυμιαση) και καθε φορα οταν γινεται εισοδος. Δεν γινεται αναφορα για αλλες περιπτωσεις, αν και υπαρχουν.

Αυτή είναι η τάξη και στο Άγιο Όρος στις αγρυπνίες?