Περί πολυφωνικής μουσικής στην Εκκλησία

[emakris]

Γιατὶ εἶναι «ἔξυπνοι»; Πιὸ συγκεκριμένα; (ἄν ἔχετε χρόνο)

Ὑπῆρξε ποτὲ ἰδιαίτερη ἐκκλησιαστικὴ παράδοση χωριστὴ στοὺς ἀστοὺς καὶ στοὺς χωρικοὺς, ἄς ποῦμε πρὸ τῆς Ἁλώσεως;

Όχι βέβαια! Οι πληροφορίες που έχουμε αφορούν αποκλειστικά τα κέντρα καλλιέργειας της ψαλτικής, είτε μοναστικά είτε αστικά, που μας παρέδωσαν κάποιες γραπτές πηγές. Για το τι υπήρχε παραέξω, μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει κανείς. Και όταν αυτές οι υποθέσεις γίνονται με ιδεολογικά κίνητρα, εμπίπτουν στην κατηγορία της "εξυπνάδας". Ειδικά δε για την Κρήτη, οποιαδήποτε υπόθεση αυτού του είδους ακυρώνεται πάραυτα, από τη στιγμή που οι "φραγκέψαντες" καλλιεργούσαν σε μέγιστο βαθμό και τη βυζαντινή μουσική! Κάποιες δε κρητικές συνθέσεις έφτασαν εν συνεχεία και στα Επτάνησα, δίνοντας μέσω της προφορικής "εξήγησης" του μέλους ωραιότατα αργά μαθήματα! Το εάν τα μαθήματα αυτά (ή κάποια εξ αυτών) επικράτησε να ψάλλονται συνοδευόμενα από την παραδοσιακή επτανησιακή αρμονία, δεν αλλάζει τίποτα ως προς την ιστορική τους σημασία.
Συνεπώς οι δύο αυτές μουσικές συνυπήρχαν και καλλιεργούνταν παράλληλα. Αν θέλει να το δει κανείς αυτό στα νεώτερα χρόνια, ας κοιτάξει στην Κεφαλονιά. Οι Κεφαλονίτες μελουργοί από τη μια συνέθεταν ή καλλώπιζαν βυζαντινότατα μαθήματα, και από την άλλη τρελαίνονταν για το πρίμο-σεκόντο (όπου αυτό χωρούσε)! Τι πρέπει να πούμε δηλαδή; Ότι θα έπρεπε να αποβάλουν τη "φράγκικη" πλευρά τους και να συνετιστούν, αρκούμενοι στα μονόφωνα άσματα; Εάν αυτό δεν είναι ευτελέστατο ψευδο-εθνικοπατριωτικό ιδεολόγημα, τότε τι είναι;;; Εάν έβγαινε κανείς και έβριζε τον Στανίτσα, επειδή μελοποιούσε και σε μακάμια, και τον κατηγορούσε για εκτουρκισμό της μουσικής μας, δεν θα ήταν γελοίος; Ας αφήσουμε λοιπόν κάθε παράδοση στην ησυχία της, ιδιαίτερα όταν έχουμε παχυλή άγνοια κάποιων πραγμάτων (δεν αναφέρομαι σε εσάς, προς Θεού).

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Σνομπαρίστηκε η προυπάρχουσα παράδοση και με μία ωραιότατη πλήση εγκεφάλου ήταν φυσικό να πάει στο περιθώριο. Δεν χρειάζεται βία...

Δεν είναι έτσι. Ό,τι και να λέμε στα Επτάνησα (και στην Κρήτη, απ' όπου όμως μετά την άλωση του Χάνδακα οι Κρήτες κατέφυγαν στα Επτάνησα και κυρίως στη Ζάκυνθο) υπήρχε πολιτισμός, ελληνικός πολιτισμός, όταν στην υπόλοιπη Ελλάδα δεν υπήρχε τίποτα. Το μαρτυρούν οι προσωπικότητες, η λογοτεχνική παραγωγή, οι εκδόσεις, οι σχολές, η νοοτροπία. Ήταν κοσμοπολίτες και λόγιοι και όσο και να υπέφεραν από του Βενετούς και τους άλλους ευρωπαίους, πολιτιστικά ήταν σαφώς σε μακράν καλύτερη κατάσταση. Δεν είναι πλύση εγκεφάλου αυτά, οι ίδιοι τα λένε και καυχιώνται φυσικά γι' αυτό και η ιστορία τα επιβεβαιώνει. Είναι η αλήθεια. Η μουσική ήταν λογικό να διαμορφωθεί με τα υπόλοιπα. Παρόλα αυτά, δεν υιοθέτησαν την αρμονία της Δύσης ούτε, πόσω μάλλον, το τυπικό, αντίθετα διέσωσαν τυπικά στοιχεία (π.χ. ψαλμώδηση διπλών Κοντακίων σε αργό μέλος) τα οποία εξέλειψαν από την κυρίως Ελλάδα και για πολλά χρόνια έστελναν τους ψάλτες τους στην Πόλη να μάθουν μουσική, γι' αυτό και διατήρησαν βασικά δομικά χαρακτηριστικά, όπως δομή της οκταηχίας (έστω και παραλλαγμένη) και πολλά άλλα. Εν τέλει, είναι, όπως ειπώθηκε, ένα λαϊκό μουσικό ιδίωμα, με καταβολές τόσο βυζαντινές όσο και ευρωπαϊκές και ταυτόχρονα ξεχωριστό (για κάθε ένα νησί!) ηχόχρωμα. Είναι δηλαδή μια τέχνη ατόφια και πολυτιμότατη που, ακόμα κι αν γεννήθηκε με τον τρόπο που γεννήθηκε ή αν παρέκαμψε την προϋπάρχουσα βυζαντινή παράδοση, σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να επιτρέψουμε να χαθεί. Σημασία έχει το αποτέλεσμα στο παρόν. Αν κάτι δεν έχει αξία, ακόμα κι αν δημιουργήθηκε υπό "καλές" συνθήκες, είμαι της γνώμης ότι δεν πειράζει να χαθεί. Ποτέ όμως το αντίστροφο.

Σε τελική ανάλυση, συμφωνώ ότι εν καιρώ κινδύνου για την διατήρηση της βυζαντινής μουσικής, εννοείται ότι θα κάνουμε τα πάντα για να την σώσουμε. Αλλά, όπως έγραψα και σε άλλο θέμα, σήμερα δεν υπάρχει λόγος τέτοιας ανησυχίας, τουλάχιστον σε αυτό το "μέτωπο", άρα ούτε λόγος να εξοβελίσουμε την τετραφωνία από όσους ναούς έχει μείνει. Έχει γραφτεί μουσική εκεί πέρα που θα ήταν έγκλημα να χαθεί, κανένας μουσικόφιλος δεν θα μπορούσε να το επιτρέψει.

Όσο για τα Επτάνησα, αφού είχε εδραιωθεί τόσο μέσα τους η δυτική μουσική, κι έφευγαν όλοι και πηγαίναν στις καθολικές εκκλησίες, κατ' οικονομίαν επετράπη η πολυφωνία εκεί. (Στην τελική, η Αγιότητα δεν εξαρτάται από την μουσική. Υπάρχουν αναρίθμητοι Ρώσοι Άγιοι.)

Ακριβώς, ούτε λοιπόν καν κατ' οικονομίαν δεν χρειάζεται να πούμε ότι επετράπη. Επετράπη ακριβώς διότι η αγιότητα και η ορθή πίστη δεν εξαρτάται απ΄ τη μουσική. Γι' αυτό δεν βλέπω πού είναι το "κακώς κείμενο".

Προσωπική μου άποψη: θα ήθελα να πάω στην Αγία Αικατερίνη στην Πλάκα και να ακούσω βυζαντινή ψαλμωδία.

Κι εγώ να πάω στο Πατριαρχείο να ακούσω Σακελλαρίδη! (ΟΧΙ, στην πραγματικότητα δεν θα το ήθελα καθόλου)

ΥΓ. Έγραφα ταυτόχρονα με τον κ. Μακρή και βλέπω ακριβώς αυτά που σκεπτόμουν και αναφέρω κι εγώ.

 

[domesticus]

Όχι βέβαια! Οι πληροφορίες που έχουμε αφορούν αποκλειστικά τα κέντρα καλλιέργειας της ψαλτικής, είτε μοναστικά είτε αστικά, που μας παρέδωσαν κάποιες γραπτές πηγές. Για το τι υπήρχε παραέξω, μόνο υποθέσεις μπορεί να κάνει κανείς. Και όταν αυτές οι υποθέσεις γίνονται με ιδεολογικά κίνητρα, εμπίπτουν στην κατηγορία της "εξυπνάδας".

Ειδικά δε για την Κρήτη, οποιαδήποτε υπόθεση αυτού του είδους ακυρώνεται πάραυτα, από τη στιγμή που οι "φραγκέψαντες" καλλιεργούσαν σε μέγιστο βαθμό και τη βυζαντινή μουσική!


Κάποιες δε κρητικές συνθέσεις έφτασαν εν συνεχεία και στα Επτάνησα, δίνοντας μέσω της προφορικής "εξήγησης" του μέλους ωραιότατα αργά μαθήματα! Το εάν τα μαθήματα αυτά (ή κάποια εξ αυτών) επικράτησε να ψάλλονται συνοδευόμενα από την παραδοσιακή επτανησιακή αρμονία, δεν αλλάζει τίποτα ως προς την ιστορική τους σημασία.
Συνεπώς οι δύο αυτές μουσικές συνυπήρχαν και καλλιεργούνταν παράλληλα. Αν θέλει να το δει κανείς αυτό στα νεώτερα χρόνια, ας κοιτάξει στην Κεφαλονιά. Οι Κεφαλονίτες μελουργοί από τη μια συνέθεταν ή καλλώπιζαν βυζαντινότατα μαθήματα, και από την άλλη τρελαίνονταν για το πρίμο-σεκόντο (όπου αυτό χωρούσε)! Τι πρέπει να πούμε δηλαδή; Ότι θα έπρεπε να αποβάλουν τη "φράγκικη" πλευρά τους και να συνετιστούν, αρκούμενοι στα μονόφωνα άσματα; Εάν αυτό δεν είναι ευτελέστατο ψευδο-εθνικοπατριωτικό ιδεολόγημα, τότε τι είναι;;; Εάν έβγαινε κανείς και έβριζε τον Στανίτσα, επειδή μελοποιούσε και σε μακάμια, και τον κατηγορούσε για εκτουρκισμό της μουσικής μας, δεν θα ήταν γελοίος; Ας αφήσουμε λοιπόν κάθε παράδοση στην ησυχία της, ιδιαίτερα όταν έχουμε παχυλή άγνοια κάποιων πραγμάτων (δεν αναφέρομαι σε εσάς, προς Θεού).

Μὴν ξεχνᾶτε ὅμως ὅτι ἡ Κρήτη δὲν διατήρησε γιὰ παντα Ἐνετοκρατία ἀλλὰ μετὰ τὴν πτώση τοῦ Χάνδακα στοὺς Τούρκους τὸ 1669 καὶ τὴν προηγούμενη φυγὴ τῶν Βενετῶν ἀλλὰ καὶ σημαντικοῦ μέρους τῆς ἄρχουσας τάξης εκτὸς τοῦ νησιοῦ, στὰ Ἑπτάνησα ἀλλὰ καὶ ἀλλοῦ.

Μετὰ τὸ 1669 ἀλλὰ καὶ σήμερα διατηρήθηκε στὴν Κρήτη ἡ πολυφωνία ὅπως στὰ Ἑπτάνησα; Ἄν ἦταν τόσο ἰσχυρὰ ριζωμένη στὰ ἀστικὰ καὶ μὴ στρώμματα ἀφοῦ ἄλλωστε ἡ Κρήτη βρισκόταν ὑπὸ Βενετοκρατία ἤδη ἀπὸ τὰ 1211 γιατι δεν διατηρήθηκε;

 

[emakris]

Μετὰ τὸ 1669 ἀλλὰ καὶ σήμερα διατηρήθηκε στὴν Κρήτη ἡ πολυφωνία ὅπως στὰ Ἑπτάνησα; Ἄν ἦταν τόσο ἰσχυρὰ ριζωμένη στὰ ἀστικὰ καὶ μὴ στρώμματα ἀφοῦ ἄλλωστε ἡ Κρήτη βρισκόταν ὑπὸ Βενετοκρατία ἤδη ἀπὸ τὰ 1211 γιατι δεν διατηρήθηκε;

Το κομμάτι του πληθυσμού που καλλιεργούσε τη μουσική τέχνη, δυτικότροπή τε και βυζαντινή, είτε αυτοί ήταν επαγγελματίες ψάλτες, είτε γενικότερα "αστοί", εγκατέλειψε το νησί, ξεκινώντας ακόμη και πριν το 1669. Όπως ακριβώς οι λόγιοι εγκατέλειψαν την Πόλη πριν την Άλωση και μεταφύτευσαν την ελληνική παιδεία στη Δύση. Αυτό που έμεινε πίσω δεν διέφερε από αυτό που υπήρχε σε οποιαδήποτε άλλη επαρχία της τουρκοκρατούμενης Ελλάδος. Ξέρουμε π.χ. τι έψελναν στη Λαμία τον 17ο αι.; Όχι βέβαια.
Το ότι η πολυφωνία δεν ήταν ριζωμένη στους αγροτικούς πληθυσμούς, δεν έχω πρόβλημα να το δεχτώ. Γιατί θα έπρεπε, άλλωστε; Μήπως ήταν ριζωμένες στους πληθυσμούς αυτούς οι συνθέσεις του Κουκουζέλη και του Κορώνη; Εγώ ποτέ δεν ισχυρίστηκα ότι η λαϊκή πολυφωνία που γνωρίζουμε στα Επτάνησα προϋπήρχε στην Κρήτη. Εκτός εάν κάποτε αποδειχθεί ότι υπήρχε και εξέλιπε προϊόντος του χρόνου, όπως τείνει να εκλείψει σήμερα και από τα Επτάνησα... Είμαι τόσο καιρό στην Κέρκυρα και ελάχιστες φορές άκουσα κάποιον να μου κάνει σεκόντο! Όσες φορές συνέψαλα με άλλους, συνήθως αδυνατούσαν να κάνουν β΄ φωνή, ακόμη και στο "Πού πορευθώ"! Καταλαβαίνετε, αυτά τα πράγματα είναι πολύ ρευστά και χάνονται πριν το πάρεις χαμπάρι...

 

[domesticus]

Πάντως στὴν Κρήτη μέχρι καὶ τὴν ἅλωσή του Χάνδακα (1669) σύμφωνα καὶ μὲ τὰ πορίσματα τοῦ ΜΑνώλη Γιαννόπουλου στὴ διατριβή του «Η άνθηση της ψαλτικής τέχνης στην Κρήτη (1566-1669)» [Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας] Ἀθήνα 2004, σ. 95 κ.ἐξ. δείχνουν πὼς στοὺς ὀρθόδοξους ναοὺς τῆς Κρήτης ἡ ψαλτικὴ ἀκολουθοῦσε τὴν παράδοση τῆς Κων/πολη καὶ μόνο στοὺς ρωμαιοκαθολικοὺς ναοὺς ὑπῆρχε καὶ πολυφωνία καὶ ὄργανο.

Περαιτέρω ὁ Γιαννόπουλος στὴν ὑποσημ. 178 σχολιάζει ὅτι μόνο κατόπιν ὑποχρέωσης Κρῆτες κληρικοὶ ἀκολουθοῦσαν τὶς συνήθειες τῶν λατίνων.

Προφανῶς ἡ μακρὀχρονη ἐγγύτητα τῶν Ἑπτανήσων στὴ Βενετία δημιούργησε ἄλλες συνθῆκες ποὺ εὐνόησαν καὶ τὴν πολυφωνία ὅπως καὶ τὴν δυτικὴ ζωγραφικὴ ἀντὶ τῆς ἁγιογραφίας ἐκε,ῖ μὲ ἔμφαση στοὺς ἀστικοὺς χώρους ὅπου εἰδικὰ ἡ ἁγιογραφία ἀρχίζει νὰ ἐξαφανίζεται ἀπὸ τοὺς ναοὺς τῶν πόλεων ἤδη ἀπὸ τὸν 16ο αἰ, χωρὶς ὅμως νὰ ἰσχύει το ἴδιο στὴν ἑπτανησιακὴ ὕπαιθρο ὅπου ναοὶ κὰι μονὲς συνεχίζουν νὰ τοιχογραφοῦνται πατροπαράδοτα ἕως καὶ τὰ μέσα τοῦ 19ου αἰ. Βλ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Πρόοδος καὶ συντήρηση στὸ πεδιίο τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ θρησκευτικῆς ζωγραφικῆς, ἡ περίπτωση τοῦ 18ου αἰώνα, Ἀθήνα 1993, σελ. 32 κ.ἐξ.

 

[emakris]

Προφανῶς ἡ μακρὀχρονη ἐγγύτητα τῶν Ἑπτανήσων στὴ Βενετία δημιούργησε ἄλλες συνθῆκες ποὺ εὐνόησαν καὶ τὴν πολυφωνία ὅπως καὶ τὴν δυτικὴ ζωγραφικὴ ἀντὶ τῆς ἁγιογραφίας ἐκεῖ μὲ ἔμφαση στοὺς ἀστικοὺς χώρους ὅπου εἰδικὰ ἡ ἁγιογραφία ἀρχίζει νὰ ἐξαφανίζεται ἀπὸ τοὺς ναοὺς τῶν πόλεων ἤδη ἀπὸ τὸν 16ο αἰ, χωρὶς ὅμως νὰ ἰσχύει το ἴδιο στὴν ἑπτανησιακὴ ὕπαιθρο ὅπου ναοὶ κὰι μονὲς συνεχίζουν νὰ τοιχογραφοῦνται πατροπαράδοτα ἕως καὶ τὰ μέσα τοῦ 19ου αἰ. Βλ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος, Πρόοδος καὶ συντήρηση στὸ πεδιίο τῆς ἐκκλησιαστικῆς καὶ θρησκευτικῆς ζωγραφικῆς, ἡ περίπτωση τοῦ 18ου αἰώνα, Ἀθήνα 1993, σελ. 32 κ.ἐξ.

Μα τι λέτε τώρα; Η κρητική σχολή, με σαφείς δυτικές επιδράσεις, είναι αγιογραφία ή δεν είναι; Είναι πατροπαράδοτη ή δεν είναι; Ε, αυτή ήταν και η παραδοσιακή αγιογραφία των Επτανήσων, πριν επικρατήσει η "δυτική ζωγραφική", όπως λέτε, τον 19ο αιώνα. Και η κρητοεπτανησιακή ψαλτική ήταν το τοπικό μουσικό ιδίωμα στη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα πριν επικρατήσουν άλλα μουσικά ρεύματα (π.χ. Πολυκράτης).
Τη δε διατριβή του Μανώλη τη διαβάσατε μάλλον επιφανειακά.

 

[domesticus]

Μα τι λέτε τώρα; Η κρητική σχολή, με σαφείς δυτικές επιδράσεις, είναι αγιογραφία ή δεν είναι;


Είναι πατροπαράδοτη ή δεν είναι; Ε, αυτή ήταν και η παραδοσιακή αγιογραφία των Επτανήσων, πριν επικρατήσει η "δυτική ζωγραφική", όπως λέτε, τον 19ο αιώνα. Και η κρητοεπτανησιακή ψαλτική ήταν το τοπικό μουσικό ιδίωμα στη Ζάκυνθο και την Κέρκυρα πριν επικρατήσουν άλλα μουσικά ρεύματα (π.χ. Πολυκράτης).
Τη δε διατριβή του Μανώλη τη διαβάσατε μάλλον επιφανειακά.

Σαφεῖς δυτικὲς ἐπιδράσεις στὴν Κρητικὴ Σχολὴ λιγουλάκι δύσκολο. Ἐγώ κάτι ἄλλο ἔγραψα ἀλλὰ δὲν πειράζει. Μᾶλλον συγχέετε τὸ Περὶ ζωγραφίας τοῦ Παναγιώτη Δοξαρᾶ ...

Ὅσο γιὰ τὴ διατριβὴ τοῦ Μανώλη παρέπεμψα σὲ κάτι συγκεκριμένο ποὺ θεωρῶ πὼς ταίριαζε σ' αὐτὸ ποὺ ἤθελα νὰ πῶ μὲ σαφήνεια. Δὲν τὸ δέχεστε; Cool ...

 

[emakris]

Σαφεῖς δυτικὲς ἐπιδράσεις στὴν Κρητικὴ Σχολὴ λιγουλάκι δύσκολο. Ἐγώ κάτι ἄλλο ἔγραψα ἀλλὰ δὲν πειράζει. Μᾶλλον συγχέετε τὸ Περὶ ζωγραφίας τοῦ Παναγιώτη Δοξαρᾶ ...

Σαφέστατες, ιδιαίτερα από τα τέλη του 16ου αιώνα. Ελάτε στην Κέρκυρα να τις δείτε. Διασώζονται αρκετές εικόνες στο Μουσείο της Αντιβουνιώτισσας και αλλού (Μιχαήλ Δαμασκηνός και λοιποί). Εγώ δεν συγχέω τίποτα. Εσείς μάλλον δεν έχετε ασχοληθεί σε βάθος.

 

[domesticus]

Χαίρομαι ποὺ ἔχετε ἐπισκεφθεῖ τὴν Ἀντιβουνιώτισσα.

Απλὰ νὰ σᾶς ἐνημερώσω πὼς ἡ Κρητικὴ Σχολὴ ἔχει δικά της χαρακτηριστικά ποὺ τὴν προσδιορίζουν καὶ φυσικὰ δέχτηκε ἐπιιροὲς ἀπὸ τὴν Δύση.

Καὶ βέβαια ὁ Μιχαὴλ Δμασκηνὸς παραμένει ἀπὸ τοὺς κορυφαίους ἐκπροσώπους της, ὅταν ἐπιλέγει ἤ ὅταν πληρώνεται νὰ ζωγραφίσει σύμφωνα πρὸς αὐτή.
Στὴν περίπτωσή μας ἐπειδὴ ἡ εἰκόνα τῶν αγίων Σεργίου, Βάκχου καὶ Ἰουστίνης συμβολίζει τὴν νίκη στὴ Ναύπακτο (1571) τοῦ ἐνωμένου ὑπὸ βενετικὴ ἡγεσία χριστιανικοῦ στόλου (μέσα σὲ αὐτον καὶ τεσσάρων κερκυραϊκῶν γαλερῶν) καὶ ἀποδίδει σαφὲς πολιτικὸ νόημα τῶν κυριάρχων τῆς νήσου Βενετῶν, ἀποτελεῖ χαρακτηριστικὸ δείγμα της ἰταλίζουσας ἀναγεννησιακῆς τεχνοτροπίας τοῦ Κρητικοῦ καλλιτέχνη. Φυσικὰ ὁ ἴδιος ζωγράφιζε μὲ τὴν ἴδια δεξιοτεχνία καὶ κατὰ τὴν τεχνοτροπία τῆς Κρητικῆς Σχολῆς, ὅπως παρακάτω. Ὅλα ἦταν θέμα παραγγελίας, ἱταλικὸ; ἰταλικό, ἑλληνικό; ἑλληνικό. Τὸ χρῆμα μιλάει.
Ὁρίστε καὶ μιὰ εἰκόνα του ἀπὸ τὸ Βυζαντινὸ καὶ Χριστιανικὸ Μουσεῖο Ἀθηνῶν.
Ἐλπίζω νὰ ἔπιασα λίγο πάτο, οὔπς! συγγνώμη βάθος ἤθελα νὰ πῶ.

 

[emakris]

Φοβάμαι ότι παρασύρεστε από ιδεολογικές εμμονές: Το ένα είναι κρητική ζωγραφική, το άλλο δεν είναι. Το ένα είναι ορθόδοξη εκκλησιαστική μουσική, το άλλο δεν είναι. Το ένα είναι ελληνικό, το άλλο είναι φράγκικο. Δεν το περίμενα από σας, διότι φαίνεστε να έχετε κριτικό πνεύμα. Έτσι δεν γίνεται συζήτηση. Εγώ μπορώ να σας φέρω ένα σωρό εικόνες της κρητικής σχολής με δυτικές επιδράσεις και εσείς να μου φέρετε άλλες τόσες που να πλησιάζουν στον Πανσέληνο. Και τι βγαίνει δηλαδή; Τίποτα, πέρα από αυτό που διαπίστωσα ευθύς εξαρχής: οι τάσεις αυτές συνυπήρχαν και "νομιμοποιούνται" αμφότερες ως κομμάτια του ελληνικού πολιτισμού. Όπως νομιμοποιούνται π.χ. και οι οθωμανικές επιρροές στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και μουσική της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Όχι όλα με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Εάν εσείς αναζητείτε την "καθαρότητα" στην καλλιτεχνική έκφραση (με τελείως αμφισβητήσιμα κριτήρια), μάλλον επηρεάζεστε από εξόφθαλμα αναχρονιστικές αντιλήψεις.

 

[domesticus]

Φοβάμαι ότι παρασύρεστε από ιδεολογικές εμμονές: Το ένα είναι κρητική ζωγραφική, το άλλο δεν είναι. Το ένα είναι ορθόδοξη εκκλησιαστική μουσική, το άλλο δεν είναι.

Το ένα είναι ελληνικό, το άλλο είναι φράγκικο.

Δεν το περίμενα από σας, διότι φαίνεστε να έχετε κριτικό πνεύμα. Έτσι δεν γίνεται συζήτηση. Εγώ μπορώ να σας φέρω ένα σωρό εικόνες της κρητικής σχολής με δυτικές επιδράσεις και εσείς να μου φέρετε άλλες τόσες που να πλησιάζουν στον Πανσέληνο. Και τι βγαίνει δηλαδή; Τίποτα, πέρα από αυτό που διαπίστωσα ευθύς εξαρχής: οι τάσεις αυτές συνυπήρχαν και "νομιμοποιούνται" αμφότερες ως κομμάτια του ελληνικού πολιτισμού. Όπως νομιμοποιούνται π.χ. και οι οθωμανικές επιρροές στην εκκλησιαστική αρχιτεκτονική και μουσική της τουρκοκρατούμενης Ελλάδας. Όχι όλα με δύο μέτρα και δύο σταθμά. Εάν εσείς αναζητείτε την "καθαρότητα" στην καλλιτεχνική έκφραση (με τελείως αμφισβητήσιμα κριτήρια), μάλλον επηρεάζεστε από εξόφθαλμα αναχρονιστικές αντιλήψεις.

Γιατί ἔτσι δὲν εἶναι; Τὸ ἕνα ἑλληνικὸ τὸ ἄλλο φράγκικο.

Ἐγώ σᾶς μιλάω γιὰ γεγονότα ἐσεῖς μιλᾶτε γιὰ ἑρμηνεία. Δὲν εἶναι τὸ ἴδιο, μολονότι τὸ καθένα μὲ τὴν ἀξία του καὶ τὴ σημασία του.

Πάντως σᾶς παραθέτω κι ἕνα ἀπόσπασμα γιὰ τὶς πολιτισμικὲς τάσεις στὸ Ἰόνιο μετὰ τὸ 1669 ποὺ γράφτηκε γιὰ τὴ ζωγραφικὴ ἀλλὰ ἐφαρμόζεται καὶ στὴν ἐκκκλησιαστικὴ μουσική ποὺ σχολιάζουμε:
... Σὲ μεγάλο βαθμό οἱ εἰκόνες στὰ Ἰόνια χαρακτηρίζονται ἀπὸ τὴ δήλωση ἔντονων συναισθηματικῶν στοιχείων και τὴ διείσδυση θεμάτων ἤ μοτίβων τῆς κοσμικῆς τέχνης· παίζει δηλαδὴ κι ἐδῶ σημαντικὸ ρόλο ὁ πιετισμὸς -καὶ ὡς φυσικό του ἐπακόλουθο- ἡ ἐκκοσμίκευση. Τὰ γνωρίσματα αὐτὰ, ἀπόρροια τοῦ συγκρητισμοῦ ἀπὸ τὸν στενὸ συγχρωτισμὸ Ὀρθοδόξων καὶ Λατίνων, ὑποδηλώνουν δείσδυση καὶ ἀφομοίωση -πιθανὸν ἐν μέρει ἀνεπίγνωστη- ἰδεῶν καὶ τρόπων τῆς Ἀντιμεταρρύθμισης.

Βλ. Ὁ περίπλους τῶν εἰκόνων, Κέρκυρα 14ος -18ος αιώνας, ΥΠΠΟ/ΤΑΠ, Κέρκυρα 1994, σελ. 30 [Δημ. Τριανταφυλλόπουλος]

 

[Polymnia]

Χρυσόστομος Β΄ εννοείτε να υποθέσω...

Έχετε δίκιο. Χρυσόστομος Β'. (Εκ παραδρομής έγραψα Χρύσανθος -έψαχνα και κάτι άλλο παράλληλα στο διαδύκτιο)

Ήταν κοσμοπολίτες και λόγιοι και όσο και να υπέφεραν από του Βενετούς και τους άλλους ευρωπαίους, πολιτιστικά ήταν σαφώς σε μακράν καλύτερη κατάσταση. Δεν είναι πλύση εγκεφάλου....

Και στην Σμύρνη ήταν κοσμοπολίτες και λόγιοι. (Εκεί δημιουργήθηκε και το Σμυρναίικο Μινόρε.) Όμως η παραδοσιακή μουσική δεν θεωρήθηκε ποτέ τούρκικη, πράγμα που το ακούς στα Επτάνησα από τους απλούς ανθρώπους. Τί άλλη αιτία μπορεί να σκεφτεί κανείς γι' αυτό, εκτός από την πλύση εγκεφάλου; Και είναι κρίμα να συναντάς Έλληνες που θεωρούν ξένη την παράδοσή τους. Κάτι πρέπει να γίνει γι' αυτό, δεν συμφωνείτε;

Σε τελική ανάλυση, συμφωνώ ότι εν καιρώ κινδύνου για την διατήρηση της βυζαντινής μουσικής, εννοείται ότι θα κάνουμε τα πάντα για να την σώσουμε. Αλλά, όπως έγραψα και σε άλλο θέμα, σήμερα δεν υπάρχει λόγος τέτοιας ανησυχίας, τουλάχιστον σε αυτό το "μέτωπο", άρα ούτε λόγος να εξοβελίσουμε την τετραφωνία από όσους ναούς έχει μείνει. Έχει γραφτεί μουσική εκεί πέρα που θα ήταν έγκλημα να χαθεί, κανένας μουσικόφιλος δεν θα μπορούσε να το επιτρέψει.

Πάντα υπάρχει λόγος ανησυχίας, κ. Βαγενά. Έχετε υπ' όψιν σας την μέθοδο του σαλαμιού;
Εάν έχετε ένα σαλάμι και έρθει κάποιος να σας το πάρει, θα τσακωθείτε. Αν όμως στην αρχή σας ζητήσει μία μικρή φετούλα, ύστερα πάλι άλλη μία, αργότερα ακόμα μία.... στο τέλος θα σας το πάρει όλο.
Την πατήσαμε μία φορά, αλλά το δίς εξαμαρτείν ούκ ανδρός σοφού.

Εντάξει, έχετε δίκιο ότι σε αυτά τα 300-400 χρόνια έχουν γραφτεί πολλά αξιόλογα έργα, τα οποία είναι πραγματικά αμαρτία να πεταχτούν. Όπως και θα ήταν πολύ μεγάλη αμαρτία να πεταχτεί μία παράδοση χιλιάδων ετών. Και αυτή έσωσε ο Χρυσόστομος. Έχουμε όμως κι εμείς ευθύνη να την διαφυλάξουμε.

Τουλάχιστον για τους ναούς της υπόλοιπης Ελλάδας, άποψή μου είναι ότι πρέπει να διατηρηθεί το βυζαντινό άκουσμα. Στα Επτάνησα, ας γίνει κάτι τουλάχιστον ο κόσμος όταν ακούει Βυζαντινή ή Δημοτική, να την αναγνωρίζει ως δική του, Ελληνική -γιατί δική του είναι. Να την δέχεται το ίδιο ευχάριστα, όπως και την Ευρωπαϊκή, η οποία είναι γεγονός ότι πλέον αποτελεί την νεότερη παράδοση του τόπου. Πρέπει να βρεθεί μία χρυσή τομή, ώστε να επιβιώσουν και τα δύο είδη παράλληλα.

Ακριβώς, ούτε λοιπόν καν κατ' οικονομίαν δεν χρειάζεται να πούμε ότι επετράπη. Επετράπη ακριβώς διότι η αγιότητα και η ορθή πίστη δεν εξαρτάται απ΄ τη μουσική. Γι' αυτό δεν βλέπω πού είναι το "κακώς κείμενο".

Κι όμως, επετράπη κατ' οικονομίαν ακριβώς για να μείνει ο κόσμος στην Ορθοδοξία. Είναι γεγονός αυτό. Το συζητούσα κάποτε με έναν φίλο θεολόγο.

 

[Polymnia]

... Σὲ μεγάλο βαθμό οἱ εἰκόνες στὰ Ἰόνια χαρακτηρίζονται ἀπὸ τὴ δήλωση ἔντονων συναισθηματικῶν στοιχείων

Βλ. Ὁ περίπλους τῶν εἰκόνων, Κέρκυρα 14ος -18ος αιώνας, ΥΠΠΟ/ΤΑΠ, Κέρκυρα 1994, σελ. 30 [Δημ. Τριανταφυλλόπουλος][/SIZE][/FONT]

Ανάλογα ισχύουν και για την μουσική. Η αλήθεια είναι πως η θεολογία της εκκλησιαστικής μουσικής -το γνωρίζετε όλοι- είναι ότι αυτή πρέπει να υπηρετεί τον λόγο. Αυτό που πρέπει να ακουστεί είναι ο λόγος. Γιατί γίνεται προσευχή -μην το ξεχνάμε.
Τα στοιχεία της ωραιοποίησης αποσπούν την προσοχή και σκορπίζει ο νούς. Γι' αυτό υπάρχει και διαφορά μεταξύ της Δημοτικής Μουσικής όπου έχει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεως σε ποιοτικά σημάδια και έκφραση συναισθημάτων και της Εκκλησιαστικής. Γι' αυτό αποφεύγονται οι ψηλές βάσεις οι υπερβολικές αναλύσεις και οι μεγάλεις εντάσεις στην φωνή.

Ακόμα υπάρχει και συγκεκριμένος τρόπος αναγνώσεως των μη μουσικών κειμένων. Δεν πρέπει να μεταφέρεται στον κόσμο το συναίσθημα του αναγνώστου. Ο καθένας πρέπει να είναι ανεπηρέαστος και να μπορέσει να συνγκεντρωθεί στην προσευχή.

Η πολυφωνία από την φύση της τείνει να αποσπάσει τον νου. Γι' αυτό και δεν υϊοθετήθηκε.

Αλλά και οι Αρχαίοι Έλληνες κράτησαν την μονοφωνία για φιλοσοφικούς λόγους. Γι' αυτούς εξέφραζε την ενότητα, ενώ η πολυφωνία την διάσπαση.

 

[emakris]

Κανένα πρόβλημα. Ας αφοσιωθεί λοιπόν ο Δομέστικος (και οι επαυξάνοντες) στη νηστεία του νου, την αγρυπνία και την προσευχή, αναπόσπαστοι από τας πολυφθόγγους αρμονίας των μουσικώς λατινιζόντων, και ας μείνουμε εμείς να ασχολούμαστε με την εκκλησιαστική μουσική μας παράδοση σε όλες τις εκφάνσεις τις, χωρίς στεγανά και παρωπίδες. Καθείς εφ' ω ετάχθη!

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Ανάλογα ισχύουν και για την μουσική. Η αλήθεια είναι πως η θεολογία της εκκλησιαστικής μουσικής -το γνωρίζετε όλοι- είναι ότι αυτή πρέπει να υπηρετεί τον λόγο. Αυτό που πρέπει να ακουστεί είναι ο λόγος. Γιατί γίνεται προσευχή -μην το ξεχνάμε.
Τα στοιχεία της ωραιοποίησης αποσπούν την προσοχή και σκορπίζει ο νούς. Γι' αυτό υπάρχει και διαφορά μεταξύ της Δημοτικής Μουσικής όπου έχει μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεως σε ποιοτικά σημάδια και έκφραση συναισθημάτων και της Εκκλησιαστικής. Γι' αυτό αποφεύγονται οι ψηλές βάσεις οι υπερβολικές αναλύσεις και οι μεγάλεις εντάσεις στην φωνή.

Ακόμα υπάρχει και συγκεκριμένος τρόπος αναγνώσεως των μη μουσικών κειμένων. Δεν πρέπει να μεταφέρεται στον κόσμο το συναίσθημα του αναγνώστου. Ο καθένας πρέπει να είναι ανεπηρέαστος και να μπορέσει να συνγκεντρωθεί στην προσευχή.

Η πολυφωνία από την φύση της τείνει να αποσπάσει τον νου. Γι' αυτό και δεν υϊοθετήθηκε.

Αλλά και οι Αρχαίοι Έλληνες κράτησαν την μονοφωνία για φιλοσοφικούς λόγους. Γι' αυτούς εξέφραζε την ενότητα, ενώ η πολυφωνία την διάσπαση.

Έχουμε εντελώς διαφορετική οπτική για το θέμα. Καταρχάς, η επίδραση που έχει η μουσική γενικά και τα επιμέρους μουσικά συστήματα στην ψυχή του κάθε ανθρώπου είναι ζήτημα καθαρώς υποκειμενικό. Μπορεί να θέλουμε να κάνουμε αναγωγές σε ανώτερα επίπεδα, αλλά αυτό συνιστά μάλλον αλλοίωση της ίδιας της φύσης της μουσικής ως τέχνη σε υπηρέτη ιδεολογιών ή ιδεολογημάτων.

Μπορούμε να βρούμε πολλούς λόγους ιστορικούς και αισθητικούς για τους οποίους δεν υιοθετήθηκε η πολυφωνία. Αλλά ότι είναι ακατάλληλη για την ορθόδοξη λατρεία δεν μπορώ να το δεχτώ επ' ουδενί. Μπορούμε επίσης να πούμε ότι εμείς έχουμε μια τεράστια παράδοση καταδική μας και δεν υπάρχει λόγος να την αφήσουμε για να υπηρετήσουμε μια άλλη που, πράγματι, έχει ξένη προέλευση. Αλλά εξίσου δεν δέχομαι το να ερχόμαστε εκ των υστέρων και να απορρίπτουμε (=να πετάμε) μια μουσική παραγωγή η οποία ως τέχνη είναι αξιόλογη και σε καμιά περίπτωση απορριπτέα. Πόσω μάλλον όταν υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι κατανύσσονται και προσεύχονται και αγιάζουν μέσω (και) αυτής της μουσικής.

Τώρα, στα επιμέρους, εγώ δεν καταλαβαίνω πώς υπηρετεί το λόγο π.χ. ένα δοξαστικό του Ιακώβου και πώς δεν τον υπηρετεί ένα του Σακελλαρίδη. Ακόμα, δεν μπορώ να μην αγανακτήσω απέναντι στην μελοποίηση του Credo διάρκειας 10-20 λεπτών (ως λειτουργική πρακτική, όμως, όχι ως μουσική δημιουργία) και να μην προκρίνω την απαγγελία του απ' όλο τον λαό, όπως (πρέπει να) γίνεται κατά την Ορθόδοξη πρακτική. Βλέπετε όμως ότι συζητάμε σε δύο επίπεδα, το ένα λειτουργικό και το άλλο μουσικό. Μουσικά η αξία όλων των παραπάνω παραδειγμάτων είναι αναμφισβήτητη. Λειτουργικά, το θέμα δεν είναι ποια μουσική είναι καλύτερη, είναι ποια μουσική εξυπηρετεί καλύτερα το σκοπό της κοινής λατρείας. Πιστεύω, λοιπόν, ότι όσο κατάλληλη είναι η μια άλλο τόσο και η άλλη και το αντίθετο. Από κει και πέρα αρχίζουν τα γούστα, ένα ακόμη επίπεδο. Εγώ π.χ. προτιμώ τα τετράφωνα λειτουργικά recitativo από λειτουργικά "βυζαντινά" εκτενή, με μπόλικο αυτοσχεδιασμό (και ενίοτε συνθεμένα πάνω σε μακάμια). Τα προτιμώ και μουσικά και λειτουργικά. Εσείς μπορεί το αντίθετο. Είναι η άποψή σας και η προτίμησή σας. Αλλά μέχρις εκεί. Με άλλα λόγια: μπορείτε να καταφάσκετε στην προτίμησή σας, αλλά, πιστεύω, δεν δικαιολογείστε να εναντιώνεστε στη δική μου.

 

[Sotres]

Αγαπητέ κ. Βαγενά, σέβομαι απόλυτα την άποψή σας. Το μόνο που θέλω να καταθέσω στη συζήτησή σας είναι το εξής: κάνουμε λόγο για μία μουσική παράδοση η οποία υπηρετεί λατρεία. Μία λοιπόν παραδοσιακή μουσική τέχνη δένεται μέσα από το ποιητικό κείμενο στη λατρεία. Η οποιαδήποτε αλλαγή θα πρέπει πρώτα να μελετηθεί σωστά. Το δοξαστικό του Ιακώβου ακολουθεί πιστά μελωδικο-ρυθμικές φόρμουλες οι οποίες αποτελούν συνέχεια μουσικών γνωρισμάτων που ήταν γνωστά στη λατρεία. Με το Σακελλαρίδη σπάει αυτή η συνέχεια. Χάνεται αυτή η παράδοση. Τι αρέσει στον καθένα μας είναι προσωπικό και απολύτως σεβαστό. Τι ταιριάζει όμως ως λογική εξέλιξη σε μία παράδοση αυτό είναι αντικειμενικό.
Η μουσική δεν αγιάζει. Μπορεί να δημιουργεί κατάσταση προσευχής. Δεν αντιλέγω. Άρα μην εισάγουμε στην κουβέντα μας την έννοια της αγιότητας. Είναι άτοπο. Αν μπω σε αυτή τη λογική θα πρέπει να μελετήσω πόσοι ήταν οι άγιοι στη Ρωσία πριν τον 17ο αιώνα και πόσοι μετά...και πάει λέγοντας.
Σωτήρης

 

[domesticus]

Κανένα πρόβλημα. Ας αφοσιωθεί λοιπόν ο Δομέστικος (και οι επαυξάνοντες) στη νηστεία του νου, την αγρυπνία και την προσευχή, αναπόσπαστοι από τας πολυφθόγγους αρμονίας των μουσικώς λατινιζόντων, και ας μείνουμε εμείς να ασχολούμαστε με την εκκλησιαστική μουσική μας παράδοση σε όλες τις εκφάνσεις τις, χωρίς στεγανά και παρωπίδες. Καθείς εφ' ω ετάχθη!

Χαίρομαι ποὺ παραμένετε ἀπροβλημάτιστος. Πολὺ θετικὸ στοιχεῖο, θετικῆς σκέψης χωρὶς ἔνθετες γνῶμες καὶ παρένθετες έτικέτες ποὺ θέτουν τὴ θέση σας στὸ σωστὸ θῶκο καὶ θέαση, χωρὶς ... θυμικὲς παρορμήσεις καὶ ... θυμοὺς.

Χαίρομαι ἀκόμη ποὺ ἀσχολεῖστε μουσικολογικὰ μὲ τὰ ἀπολυτίκια.

Χαίρομαι ἐπίσης γιὰ τὴν ἐνασχόλησή σας μὲ τὴν ἐκκλησιαστικὴ μουσικὴ μας παράδοση ποὺ πάααααρα πολὺ σωστὰ τὴν διαχωρίζετε «από τας πολυφθόγγους αρμονίας των μουσικώς λατινιζόντων». Παρεπιμπτόντως ἐξαιρετικὰ λιτὴ καὶ περιεκτικὴ διατύπωση.

Τὰ στεγανὰ εἴναι χρήσιμα γιατὶ ἐμποδίζουν τὸ καράβι καὶ τὶς θεωρίες ἑνίοτε νὰ βουλιάξουν αὔτανδρα, ἀφοῦ βέβαια προσκρούσουν σὲ κοφτερὰ παγόβουνα. Ἄν δὲν ὑπάρχουν στεγανὰ τὸτε εἶναι ποὺ πιὰνεις ... πάτο, οὔπς! συγγνώμη βάθος ἤθελα νὰ πῶ.

Ὅσο γιὰ τὶς παρωπίδες, σίγουρα προτιμῶ τὶς ... παροψίδες. Εὐχομαι τὰ ἴδια καὶ δι' ὑμᾶς ... καθὼς βοηθοῦν ἰδιαίτερα στὴν ἀναπτυξη τῆς ... ἐπιχειρηματολογίας

 

[Π. Δαβίδ]

Από την Καθολική Επιστολή του Αγ. Αποστόλου Ιακώβου του Αδελφοθέου, κεφ. β΄:

14 Τί τὸ ὄφελος, ἀδελφοί μου, ἐὰν πίστιν λέγῃ τις ἔχειν, ἔργα δὲ μὴ ἔχῃ; μὴ δύναται ἡ πίστις σῶσαι αὐτόν; 15 ἐὰν δὲ ἀδελφὸς ἢ ἀδελφὴ γυμνοὶ ὑπάρχωσι καὶ λειπόμενοι ὦσι τῆς ἐφημέρου τροφῆς, 16 εἴπῃ δέ τις αὐτοῖς ἐξ ὑμῶν, ὑπάγετε ἐν εἰρήνῃ, θερμαίνεσθε καὶ χορτάζεσθε, μὴ δῶτε δὲ αὐτοῖς τὰ ἐπιτήδεια τοῦ σώματος, τί τὸ ὄφελος; 17 οὕτω καὶ ἡ πίστις, ἐὰν μὴ ἔργα ἔχῃ, νεκρά ἐστι καθ' ἑαυτήν.

Διαβάζω τα τόσα μηνύματα που γράφονται από τους ζηλωτές της βυζαντινής μουσικής στο παρόν θέμα και ειλικρινώς διερωτώμαι εάν είναι διατεθειμένοι να κάνουν κάτι πιο πρακτικό και ουσιαστικό προς διάδοσή της, στο πνεύμα των άνω γραφομένων από τον θεηγόρο και θεάδελφο Απόστολο: Στις γειτονικές μας ομόδοξες χώρες η ψαλτική παράδοση που ξεχάστηκε λόγω των περιστάσεων και των δοκιμασιών που ταλαιπώρησαν τους εκεί αδελφούς μας αναβιώνει και υπάρχει πολύ έργο να γίνει, πάρα πολύ... Ενδεικτικώς αναφέρω ότι υπάρχουν πολλά στιχηρά και δοξαστικά τα οποία χρειάζονται μελοποίηση, διότι τα υπάρχοντα ψαλτικά βιβλία μόλις περιέχουν τα αντίστοιχα των δεσποτοθεομητορικών εορτών και ορισμένων "επιφανών" παλαιών αγίων.

Καλά λοιπόν, αγαπητοί μου, τα όσα γράφουμε από την ησυχία του γραφείου μας, αλλά ας φροντίσουμε να εφαρμόσουμε τα ψαλλόμενα στο στιχηρό της Μ. Εβδομάδος "Δεῦτε πιστοί ἐπεργασώμεθα". Στο παρελθόν όταν είχα ζητήσει τη βοήθεια των μελών του φόρουμ σε θέματα μουσικής ορθογραφίας ή εν γένει εκτιμήσεως των συνθέσεων (για τα οποία δεν είναι απαραίτητη η γνώση της τοπικής γλώσσας), υπήρξε μεν ανταπόκριση από κάποια μέλη (τα οποία ευχαρίστησα στα σχετικά θέματα), αλλά αν αναλογιστώ πόσοι ζηλωτές έγραψαν εναντίον της χρήσης του αρμονίου σε κάποιους ναούς (ή σε συναφή θέματα), η ανταπόκριση υπήρξε ελάχιστη... Φαίνεται ότι η συγγραφή άρθρων εναντίον της πολυφωνίας, του τρόπου χρήσης των έλξεων, της έκδοσης των έργων μακαρίτου πρωτοψάλτου προάγουν περισσότερο την ψαλτική παράδοση και ωφελούν περισσότερο τις ψυχές των κοπιώντων για αυτά!

ΥΓ Κλείνω τον υπολογιστή και πάω να συνεχίσω την δια της βοηθείας του κλειδοκυμβάλου μελοποίηση στιχηρών στην παλαιοσλαβική! Ευλογητός ο Θεός!

 

[domesticus]

Ἐνῶ διαβάζοντας τοὺς ὑπόλοιπους αἰσθανθήκατε τὴν δρόσον τοῦ Ἀερμών ..

Μάλιστα, ἐνδιαφέρουσα ἀνάμειξη ἁγιογραφικῶν χωρίων μὲ παρότρυνση πρὸς καλὰς πράξεις ... μὲ ταυτόχρονη παρότρυνση πρὸς ἐγκατάλειψη τοῦ πεδίου στοὺς θιασώτας τῆς πολυφωνίας ...

Ἡ πολιτικὴ ὀρθότης ...

Μάλιστα

 

[Κων/νος Βαγενάς]

Αγαπητέ κ. Βαγενά, σέβομαι απόλυτα την άποψή σας. Το μόνο που θέλω να καταθέσω στη συζήτησή σας είναι το εξής: κάνουμε λόγο για μία μουσική παράδοση η οποία υπηρετεί λατρεία. Μία λοιπόν παραδοσιακή μουσική τέχνη δένεται μέσα από το ποιητικό κείμενο στη λατρεία.

Συμφωνώ απόλυτα.

Το δοξαστικό του Ιακώβου ακολουθεί πιστά μελωδικο-ρυθμικές φόρμουλες οι οποίες αποτελούν συνέχεια μουσικών γνωρισμάτων που ήταν γνωστά στη λατρεία.

Μα μόνος σας το λέτε: μελωδικο-ρυθμικές φόρμουλες, μουσικών γνωρισμάτων. Το ποιητικό κείμενο πού βρίσκεται; Κοιτάξτε, έχω προσωπική άποψη για τη στροφή στον καλλωπισμό από ένα χρονικό σημείο και μετά, την οποία όμως δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να υποστηρίξω με συγκεκριμένα τεκμήρια. Συγκεκριμένα πιστεύω ότι όπως για τη δυτική μουσική η ποικιλία προέρχεται από την αρμονία, ακόμα κι αν μια μελωδική γραμμή είναι απλούστατη ποικίλεται όμως από την ταυτόχρονη συνήχηση των φωνών, έτσι και για εμάς η ποικιλία προέρχεται από την μέχρι λεπτομερείας μελική επεξεργασία της μιας φωνής, ήτοι οι αναλύσεις, τα ποικίλματα, οι ενέργειες των σημαδιών, οι καλλωπισμοί, η διαστηματική λεπτότητα και ακρίβεια κ.τ.λ. Τα δοξαστικά του Ιακώβου είναι για μένα (κυρίως ορισμένα) αριστουργήματα μουσικά αλλά παρ' όλα αυτά η ατέρμονη διεξοδικότητα του μέλους περιορίζει σε μεγάλο βαθμό την δυνατότητα όχι μόνο κατανόησης αλλά και απλής παρακολούθησης του ποιητικού κειμένου. Εγώ όμως δεν μίλησα καν για σύγκριση. Αναρωτήθηκα πώς είναι δυνατόν να λέμε ότι ο Ιάκωβος εξυπηρετεί το νόημα και όχι ο Σακελλαρίδης, ακολουθώντας βέβαια διαφορετικό μουσικό δρόμο. Μα ο Σακελλαρίδης έθεσε ως στόχο υπεράνω όλων αυτόν, να αναδεικνύεται το ποιητικό κείμενο, με όποιο κόστος - συμπληρώνω εγώ. Το οποίο κόστος είναι τις περισσότερες φορές μουσικό, κολόβωση δηλ. των φράσεων ή επιλογή φράσεων από μία πολύ μικρή γκάμα σύντομων ή ανάμιξη ενίοτε ειρμολογικών στοιχείων μέσα στο στιχηράριο. Ναι, αυτά αποτελούν περιστασιακή ρήξη με τις παραδοσιακές γραμμές, αλλά το νόημα εξυπηρετείται. Δεν μπορώ να φανταστώ ότι θα κατηγορήσει ποτέ κανείς τον Σακελλαρίδη ότι δεν προσβλέπει και δεν εξυπηρετεί το νόημα! Μουσικά μπορείς να πεις πολλά, όχι όμως σ' αυτό το θέμα. [Δεν σημαίνει ότι αποδέχομαι αυτό το κόστος, κάθε άλλο, αλλά έτερον εκάτερον]

Με το Σακελλαρίδη σπάει αυτή η συνέχεια. Χάνεται αυτή η παράδοση. Τι αρέσει στον καθένα μας είναι προσωπικό και απολύτως σεβαστό. Τι ταιριάζει όμως ως λογική εξέλιξη σε μία παράδοση αυτό είναι αντικειμενικό.

Μια μουσική παράδοση. Αυτό προσπαθώ να τονίσω. Το θέμα δεν είναι να συζητήσουμε το εξωφρενικό, ότι δηλ. η τετραφωνία ή η τριφωνία είναι εξέλιξη της παράδοσης. Το θέμα είναι, κατ' εμέ τουλάχιστον, να εξετάσουμε αν 1) η πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική στην Ελλάδα έχει μουσική αξία, 2) αν έχει λειτουργική αξία, αν δηλ. μπορεί να επιλεγεί ως μέσο για τη λατρεία χωρίς προβλήματα στην εφαρμογή της, 3) αν αξίζει εντέλει να διατηρηθεί, τουλάχιστον εκεί που σήμερα υφίσταται, βάσει των δύο προηγουμένων. Για μένα η απάντηση και στα τρία είναι σαφώς ναι.