Zambelis Spyros
Παλαιό Μέλος
Οι θεότητες της Μουσικής στην ομηρική και αρχαϊκή ποίηση. Μενέλαος Χριστόπουλος. Αθήνα 1985
σελ. 81
''Ο νόμος ήταν αρχαιότατη μορφή θρησκευτικού ύμνου με ρυθμική δομή εξαμέτρου που αδόταν πρός τιμήν του Απόλλωνα. Το ικετευτικό στοιχείο που εμπεριείχε τον φέρνει, σύμφωνα με τον Πρόκλο, πολύ κοντά στον παιάνα΄ ο ιδιαίτερα ιερατικός μεγαλοπρεπής τόνος του αποτελούσε το κατεξοχήν προσδιοριστικό του χαρακτηριστικό. Τα μέρη του ήσαν αρχικά τέσσερα:
''αρχά''(Ι), ''κατατροπά'' (ΙΙΙ), ''ομφαλός'' (V), ''σφραγίς'' (VI). Σύμφωνα με την παράδοση, ο Τέρπανδρος προσέθεσε άλλα τρία, παρεμβάλλοντας την ''μεταρχά'' (ΙΙ) και την ''μετακατατροπά'' (IV) και υιθετώντας τον ''επίλογο'' η ''εξόδιον'' για το τέλος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμφάνιση του νόμου 86 στον όμηρικό ύμνο στον Απόλλωνα.'' 86
"Ο Πρόκλος 88 μας πληροφορεί ότι ο νόμος ως ποιητική μορφή ακολούθησε την πορεία της υπόλοιπης ελληνικής ποίησης από τα επικά στα λυρικά μέτρα. Είναι πιθανό ότι η διπλή σημασία της λέξεως ''νόμος'' (μορφή ύμνού - συνήθεια, δίκαιο) εμφανίζεται γιά πρώτη φορά στον ομηρικό ύμνο 89. Σύμφωνα με τον Πρόκλο, πρίν από τις μεταρυθμίσεις που επέφερε ο Χρυσόθεμις ο Κρης, ο νόμος αδόταν από χορό συνοδεία αυλού η λύρας ενώ ο ''ὁ δὲ κυρίως ὕμνος πρὸς κιθάραν ᾔδετο ἑστώτων''.
Η σχέσει ανάμεσα στο έπος και στο νόμο είναι προφανώς άμεση* ο συσχετισμός που προτείνει ο ποιητής του ομηρικού ύμνου (όπου ο ''νόμος ωδής'' ταυτίζεται στην ουσία με τον ίδιο τον ύμνο) είναι νόμιμος και ίσως μορφολογικά εφικτός αφού το εξάμετρο αποτελούσε τη συνήθη μετρική μορφή του νόμου.''
86. Ομ. Υμν. Απ. 19-21
88. Πρόκλ. Xρηστ. (Φωτ. Βιβλ.) 32Q-33.
89. Ιδέ Lyra Graeca, (Loeb) Εκδ. J. M. Edmond, τόμος ΙΙΙ, σελ. 674
HH 3 19
πῶς τ᾽ ἄρ σ᾽ ὑμνήσω πάντως εὔυμνον ἐόντα;
πάντη γάρ τοι, Φοῖβε, νόμοι βεβλήατ᾽ ἀοιδῆς,
ἠμὲν ἀν᾽ ἤπειρον πορτιτρόφον ἠδ᾽ ἀνὰ νήσους:
μετάφραση καί ἐπιμέλεια Γιάννη Τριτσιμπίδα
19 Μά πῶς νά σέ ὑμνήσω πολυτραγουδισμένε μου;
Χάρη σέ σένα Φοῖβε ἔγινε ἡ ὠδή κανόνας παντοῦ 3
στή στεριά τή δαμαλοτρόφα καί στά νησιά.
3. «ΝΟΜΟΣ ΒΕΒΛΗΑΤΑΙ ΩΔΗΣ», καί ἡ λέξη νόμος, ἐκτός ἀπό τό δίκαιο‐ θεσμό‐συνήθεια,
ὁρίζει ἕναν ἀρχαιότατο τύπο θρησκευτικοῦ ἄσματος μέ καθωρισμένα μέρη πού
τραγουδοῦσε παίζοντας συγχρόνως τήν κιθάρα ὁ ἀοιδός.
BIBLIOTHÈQUE DE PHOTIUS PROCLUS
Ὁ μέντοι νόμος γράφεται μὲν εἰς Ἀπόλλωνα, ἔχει δὲ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ἀπ΄ αὐτοῦ·
Νόμιμος γὰρ ὁ Ἀπόλλων, Νόμιμος δὲ ἐκλήθη ὅτι τῶν ἀρχαίων χοροὺς ἱστάντων καὶ πρὸς αὐλὸν ἢ λύραν ᾀδόντων τὸν νόμον, Χρυσόθεμις ὁ Κρὴς πρῶτος στολῇ χρησάμενος ἐκπρεπεῖ καὶ κιθάραν ἀναλαβὼν εἰς μίμησιν τοῦ Ἀπόλλωνος μόνος ᾖσε νόμον, εὐδοκιμήσαντος δὲ αὐτοῦ διαμένει ὁ τρόπος τοῦ ἀγωνίσματος· Δοκεῖ δὲ Τέρπανδρος μὲν πρῶτος τελειῶσαι τὸν νόμον, ἡρῴῳ μέτρῳ χρησάμενος, ἔπειτα Ἀρίων ὁ Μηθυμναῖος οὐκ ὀλίγα συναυξῆσαι, αὐτὸς καὶ ποιητὴς καὶ κιθαρῳδὸς γενόμενος. Φρῦνις δὲ ὁ Μιτυληναῖος ἐκαινοτόμησεν αὐτόν· τό τε γὰρ ἑξάμετρον τῷ λελυμένῳ συνῆψε καὶ χορδαῖς τῶν ζʹ πλείοσιν ἐχρήσατο. Τιμόθεος δὲ ὕστερον εἰς τὴν νῦν αὐτὸν ἤγαγε τάξιν.
Ἔστι δὲ ὁ μὲν διθύραμβος κεκινημένος καὶ πολὺ τὸ ἐνθουσιῶδες μετὰ χορείας ἐμφαίνων, εἰς πάθη κατασκευαζόμενος τὰ μάλιστα οἰκεῖα τῷ θεῷ καὶ σεσόβηται μὲν καὶ τοῖς ῥυθμοῖς καὶ ἁπλουστέρως κέχρηται ταῖς λέξεσιν. Ὁ δὲ νόμος τοὐναντίον διὰ τὸν θεὸν ἀνεῖται τεταγμένως καὶ μεγαλοπρεπῶς καὶ τοῖς ῥυθμοῖς ἀνεῖται καὶ διπλασίοις ταῖς λέξεσι κέχρηται. Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ταῖς ἁρμονίαις οἰκείαις ἑκάτερος χρῆται· ὁ μὲν γὰρ τὸν φρύγιον καὶ ὑποφρύγιον ἁρμόζεται, ὁ νόμος δὲ τῷ συστήματι τῷ τῶν κιθαρῳδῶν λυδίῳ. Ἔοικε δὲ ὁ μὲν διθύραμβος ἀπὸ τῆς κατὰ τοὺς ἀγροὺς παιδιᾶς καὶ τῆς ἐν τοῖς πότοις εὐφροσύνης εὑρεθῆναι· ὁ δὲ νόμος δοκεῖ μὲν ἀπὸ τοῦ παιᾶνος ῥυῆναι (ὁ μὲν γάρ ἐστι κοινότερος, εἰς κακῶν παραίτησιν γεγραμμένος, ὁ δὲ ἰδίως εἰς Ἀπόλλωνα)· ὅθεν τὸ μὲν ἐνθουσιῶδες οὐκ ἔχει, ὡς ὁ διθύραμβος. Ἐκεῖ μὲν γὰρ μέθαι καὶ παιδιαί, ἐνταῦθα δὲ ἱκετεῖαι καὶ πολλὴ τάξις· καὶ γὰρ αὐτὸς ὁ θεὸς ἐν τάξει καὶ συστήματι κατεσταλμένῳ περιέρχεται τὸν κρουσμόν.
^
Ἐλέγετο δὲ τὸ προσόδιον ἐπειδὰν προσίωσι τοῖς βωμοῖς ἢ ναοῖς, καὶ ἐν τῷ προσιέναι ᾔδετο πρὸς αὐλόν· ὁ δὲ κυρίως ὕμνος πρὸς κιθάραν ᾔδετο ἑστώτων.
Χρυσόθεμις
Γιος του Καρμάνορος, εκ Κρήτης. Αναφέρεται ως ο πρώτος νικητής αγώνων μουσικής που διεξήχθηκαν στους Δελφούς. Στον αγώνα αυτόν ψάλλονταν ύμνοι στον Απόλλωνα με την συνοδεία κιθάρας.
σελ. 81
''Ο νόμος ήταν αρχαιότατη μορφή θρησκευτικού ύμνου με ρυθμική δομή εξαμέτρου που αδόταν πρός τιμήν του Απόλλωνα. Το ικετευτικό στοιχείο που εμπεριείχε τον φέρνει, σύμφωνα με τον Πρόκλο, πολύ κοντά στον παιάνα΄ ο ιδιαίτερα ιερατικός μεγαλοπρεπής τόνος του αποτελούσε το κατεξοχήν προσδιοριστικό του χαρακτηριστικό. Τα μέρη του ήσαν αρχικά τέσσερα:
''αρχά''(Ι), ''κατατροπά'' (ΙΙΙ), ''ομφαλός'' (V), ''σφραγίς'' (VI). Σύμφωνα με την παράδοση, ο Τέρπανδρος προσέθεσε άλλα τρία, παρεμβάλλοντας την ''μεταρχά'' (ΙΙ) και την ''μετακατατροπά'' (IV) και υιθετώντας τον ''επίλογο'' η ''εξόδιον'' για το τέλος. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η εμφάνιση του νόμου 86 στον όμηρικό ύμνο στον Απόλλωνα.'' 86
"Ο Πρόκλος 88 μας πληροφορεί ότι ο νόμος ως ποιητική μορφή ακολούθησε την πορεία της υπόλοιπης ελληνικής ποίησης από τα επικά στα λυρικά μέτρα. Είναι πιθανό ότι η διπλή σημασία της λέξεως ''νόμος'' (μορφή ύμνού - συνήθεια, δίκαιο) εμφανίζεται γιά πρώτη φορά στον ομηρικό ύμνο 89. Σύμφωνα με τον Πρόκλο, πρίν από τις μεταρυθμίσεις που επέφερε ο Χρυσόθεμις ο Κρης, ο νόμος αδόταν από χορό συνοδεία αυλού η λύρας ενώ ο ''ὁ δὲ κυρίως ὕμνος πρὸς κιθάραν ᾔδετο ἑστώτων''.
Η σχέσει ανάμεσα στο έπος και στο νόμο είναι προφανώς άμεση* ο συσχετισμός που προτείνει ο ποιητής του ομηρικού ύμνου (όπου ο ''νόμος ωδής'' ταυτίζεται στην ουσία με τον ίδιο τον ύμνο) είναι νόμιμος και ίσως μορφολογικά εφικτός αφού το εξάμετρο αποτελούσε τη συνήθη μετρική μορφή του νόμου.''
86. Ομ. Υμν. Απ. 19-21
88. Πρόκλ. Xρηστ. (Φωτ. Βιβλ.) 32Q-33.
89. Ιδέ Lyra Graeca, (Loeb) Εκδ. J. M. Edmond, τόμος ΙΙΙ, σελ. 674
HH 3 19
πῶς τ᾽ ἄρ σ᾽ ὑμνήσω πάντως εὔυμνον ἐόντα;
πάντη γάρ τοι, Φοῖβε, νόμοι βεβλήατ᾽ ἀοιδῆς,
ἠμὲν ἀν᾽ ἤπειρον πορτιτρόφον ἠδ᾽ ἀνὰ νήσους:
μετάφραση καί ἐπιμέλεια Γιάννη Τριτσιμπίδα
19 Μά πῶς νά σέ ὑμνήσω πολυτραγουδισμένε μου;
Χάρη σέ σένα Φοῖβε ἔγινε ἡ ὠδή κανόνας παντοῦ 3
στή στεριά τή δαμαλοτρόφα καί στά νησιά.
3. «ΝΟΜΟΣ ΒΕΒΛΗΑΤΑΙ ΩΔΗΣ», καί ἡ λέξη νόμος, ἐκτός ἀπό τό δίκαιο‐ θεσμό‐συνήθεια,
ὁρίζει ἕναν ἀρχαιότατο τύπο θρησκευτικοῦ ἄσματος μέ καθωρισμένα μέρη πού
τραγουδοῦσε παίζοντας συγχρόνως τήν κιθάρα ὁ ἀοιδός.
BIBLIOTHÈQUE DE PHOTIUS PROCLUS
Ὁ μέντοι νόμος γράφεται μὲν εἰς Ἀπόλλωνα, ἔχει δὲ καὶ τὴν ἐπωνυμίαν ἀπ΄ αὐτοῦ·
Νόμιμος γὰρ ὁ Ἀπόλλων, Νόμιμος δὲ ἐκλήθη ὅτι τῶν ἀρχαίων χοροὺς ἱστάντων καὶ πρὸς αὐλὸν ἢ λύραν ᾀδόντων τὸν νόμον, Χρυσόθεμις ὁ Κρὴς πρῶτος στολῇ χρησάμενος ἐκπρεπεῖ καὶ κιθάραν ἀναλαβὼν εἰς μίμησιν τοῦ Ἀπόλλωνος μόνος ᾖσε νόμον, εὐδοκιμήσαντος δὲ αὐτοῦ διαμένει ὁ τρόπος τοῦ ἀγωνίσματος· Δοκεῖ δὲ Τέρπανδρος μὲν πρῶτος τελειῶσαι τὸν νόμον, ἡρῴῳ μέτρῳ χρησάμενος, ἔπειτα Ἀρίων ὁ Μηθυμναῖος οὐκ ὀλίγα συναυξῆσαι, αὐτὸς καὶ ποιητὴς καὶ κιθαρῳδὸς γενόμενος. Φρῦνις δὲ ὁ Μιτυληναῖος ἐκαινοτόμησεν αὐτόν· τό τε γὰρ ἑξάμετρον τῷ λελυμένῳ συνῆψε καὶ χορδαῖς τῶν ζʹ πλείοσιν ἐχρήσατο. Τιμόθεος δὲ ὕστερον εἰς τὴν νῦν αὐτὸν ἤγαγε τάξιν.
Ἔστι δὲ ὁ μὲν διθύραμβος κεκινημένος καὶ πολὺ τὸ ἐνθουσιῶδες μετὰ χορείας ἐμφαίνων, εἰς πάθη κατασκευαζόμενος τὰ μάλιστα οἰκεῖα τῷ θεῷ καὶ σεσόβηται μὲν καὶ τοῖς ῥυθμοῖς καὶ ἁπλουστέρως κέχρηται ταῖς λέξεσιν. Ὁ δὲ νόμος τοὐναντίον διὰ τὸν θεὸν ἀνεῖται τεταγμένως καὶ μεγαλοπρεπῶς καὶ τοῖς ῥυθμοῖς ἀνεῖται καὶ διπλασίοις ταῖς λέξεσι κέχρηται. Οὐ μὴν ἀλλὰ καὶ ταῖς ἁρμονίαις οἰκείαις ἑκάτερος χρῆται· ὁ μὲν γὰρ τὸν φρύγιον καὶ ὑποφρύγιον ἁρμόζεται, ὁ νόμος δὲ τῷ συστήματι τῷ τῶν κιθαρῳδῶν λυδίῳ. Ἔοικε δὲ ὁ μὲν διθύραμβος ἀπὸ τῆς κατὰ τοὺς ἀγροὺς παιδιᾶς καὶ τῆς ἐν τοῖς πότοις εὐφροσύνης εὑρεθῆναι· ὁ δὲ νόμος δοκεῖ μὲν ἀπὸ τοῦ παιᾶνος ῥυῆναι (ὁ μὲν γάρ ἐστι κοινότερος, εἰς κακῶν παραίτησιν γεγραμμένος, ὁ δὲ ἰδίως εἰς Ἀπόλλωνα)· ὅθεν τὸ μὲν ἐνθουσιῶδες οὐκ ἔχει, ὡς ὁ διθύραμβος. Ἐκεῖ μὲν γὰρ μέθαι καὶ παιδιαί, ἐνταῦθα δὲ ἱκετεῖαι καὶ πολλὴ τάξις· καὶ γὰρ αὐτὸς ὁ θεὸς ἐν τάξει καὶ συστήματι κατεσταλμένῳ περιέρχεται τὸν κρουσμόν.
^
Ἐλέγετο δὲ τὸ προσόδιον ἐπειδὰν προσίωσι τοῖς βωμοῖς ἢ ναοῖς, καὶ ἐν τῷ προσιέναι ᾔδετο πρὸς αὐλόν· ὁ δὲ κυρίως ὕμνος πρὸς κιθάραν ᾔδετο ἑστώτων.
Χρυσόθεμις
Γιος του Καρμάνορος, εκ Κρήτης. Αναφέρεται ως ο πρώτος νικητής αγώνων μουσικής που διεξήχθηκαν στους Δελφούς. Στον αγώνα αυτόν ψάλλονταν ύμνοι στον Απόλλωνα με την συνοδεία κιθάρας.
Attachments
Last edited:
Αχιλλέας με φόρμιγξ. Ζ.Σ.]
