Απολυτίκια και κοντάκια Ωρών

[Rethymno force 33]

Εαν την Κυριακή του Τελώνου και Φαρισαίου συμπέσει και η εορτή της ανακομιδής του Λειψάνου του Ι. Χρυσοστόμου, πως κατανέμονται τα απολυτίκια και τα κοντάκια στις Ώρες κατά το ΤΓΡ;

 

[Manolas]

''Ἐν ταῖς ὥραις, ἀπολυτίκιον ἀναστάσιμον, Δόξα τοῦ ἁγίου, Καὶ νῦν τὸ θεοτοκίον τῆς ὥρας. Εἰς τὸ τρισάγιον ἑκάστης, τὸ κοντάκιον τοῦ Τριῳδίου.'' (ΤΓΡ, σελ. 437)

 

[Rethymno force 33]

Αν η γ' Φεβρουαρίου τύχει την Κυριακή του Ασώτου διαβάζουμε απολυτίκια το αναστάσιμο και της εορτής; Κοντάκιο μόνο του Τριωδίου σε όλες τις Ώρες;

 

[Manolas]

Κοντάκιο της εορτής

 

[Rethymno force 33]

Κοντάκιο της εορτής

Από ΤΓΡ;

 

[MTheodorakis]

Ναί, σ. 478.

 

[Rethymno force 33]

Ποια απολυτίκια και ποιο κοντάκιο λέμε όταν η εύρεση της τιμίας κεφαλής του αγίου Ιωάννη συμπέσει με τη Κυριακή της Ορθοδοξίας;

 

[MTheodorakis]

Στὶς α' καὶ στ' ὧρες ἀπολυτίκιο ἀναστάσιμο, Δόξα, τῆς Κυριακῆς.

Στὶς γ' καὶ θ' ὧρες ἀπολυτίκιο ἀναστάσιμο, Δόξα, τοῦ προδρόμου.

Κοντάκιο σὲ ὅλες μόνο τῆς Κυριακῆς.

 

[Ἐρασιτέχνης]

Στὴν Προθεωρία τὸ ΤΜΕ ὁρίζει στὴν Θ`Ώρα ἀπολυτίκιο καὶ γιὰ τοὺς μὴ ἐπισήμως ἑορταζόμενους ἁγίους, ὄχι ὅμως καὶ κοντάκιο, αλλά τα τροπάρια του Ωρολογίου. Μἠπως παρερμηνεύεται ἡ ὁδηγία «καὶ εἰ μὲν ἐστιν ἑορτὴ» γιὰ τὸ κοντάκιο, μὴ ταυτιζόμενη μὲ τὸ «εἰ μὲν Θεὸς Κύριος ἔψαλτο» για το Απολυτίκιο; Νομίζω πὼς τὰ πράγματα περιπλέκονται καὶ μὲ τὴν ἔλλειψη ὁδηγιῶν γιὰ τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος. Καὶ ἐξηγοῦμαι:
​

Γνωρίζουμε πὼς ἀπαιτεῖται ἡ ὕπαρξη δοξαστικοῦ γιὰ τὴν ψαλμώδηση τοῦ ἀπολυτικίου τοῦ ἁγίου ἐν Κυριακῇ. Τὸ γεγονὸς ὅμως πὼς παραλείπεται τὸ ἀπολυτίκιο τὴν Κυριακὴ ἂν δὲν ὑπάρχει δοξαστικό, ὑπονοεῖ ὅτι ὑπάρχει ἀπολυτίκιο καὶ παραλείπεται, ἔστω γιὰ λόγους ἐορτασιμότητας. Δίνεται ἔτσι ἡ ἐντύπωση πώς, ἀνεξαρτήτως δοξαστικοῦ, ὑπάρχει πάντα ἀπολυτίκιο ἁγίου, τὸ ὁποῖο ψάλλεται στὶς καθημερινὲς (βλ. καὶ Τύπ. διάταξις τῆς καθ` ἡμέραν ἀκολουθίας §1, σελ. 43), ἀλλὰ ὄχι τὴν Κυριακή. Λίγο πιὸ κάτω ὅμως στὴν περίπτωση τοῦ Σαββάτου γράφει: «ἀλλ`εάν μὴ ἔχη ὁ Ἅγιος Δοξαστικά, Ἀπολυτίκιον ψάλλεται τὸ Ἀπόστολοι Μάρτυρες...» κλπ. Ἀσφαλῶς μποροῦμε νὰ τὸ θεωρήσουμε ἐξαίρεση, ἀντίστοιχη μὲ τὴν πρόβλεψη γιὰ τὶς Κυριακές. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ οἱ περιπτώσεις ὅπου ἀπολυτίκιο δὲν ἀναγράφεται στὸ Μηναῖο ἤ/καὶ στὸ Ὡρολόγιο. Ἂν δεχτοῦμε, λοιπόν, τὴν κατ´ἀναλογίαν ἐφαρμογὴ διατάξεων τοῦ ΤΜΕ σὲ μὴ ρητῶς προβλεπόμενες περιπτώσεις (ὅπως τὸ συζητήσαμε προσφάτως), θὰ πρέπει νὰ ἀντικαταστήσουμε τὰ ἀπολυτίκια τοῦ Σαββάτου μὲ αὐτὰ τῶν καθημερινῶν; Ἂν ναί, αὐτὸ δὲν ἔρχεται σὲ ἀντίφαση μὲ τὴν διάταξη γιὰ τὶς καθημερινές; Καὶ ἐφόσον γίνει αὐτό, δὲν θὰ πρέπει νὰ ἐπηρεάσει αὐτόματα καὶ τὸ Κοντάκιο, ἐφόσον τὸ Σάββατο προβλέπονται τὰ τῆς ἡμέρας καὶ ὄχι τοῦ Ὡρολογίου;

​

 

[π. Μάξιμος]

Στό ΤΜΕ διαφαίνεται μία ἀποστασιοποίηση ἀπό τή μοναστική ὁδηγία γιά τά ἀπολυτίκια τῶν ἡμερῶν τῆς ἑβδομάδος (ὅσο κι ἄν ἑρμηνεύεται καί ἀντιθέτως). Ὀρθῶς ἐπικαλεῖσαι τήν σελ. 43. Πρβλ. καί σ. 45 καί 46 γιά τά κοντάκια ἀναγκαστικά ἄν δέν ἔχει τό Μηναῖο, ἀλλ᾿ ὅμως συνήθως ἔχει τό Ὡρολόγιον. Τά Σάββατα ἐξαιροῦνται.

Γιά νά μήν κρυβόμαστε, τώρα πλέον λέμε ἀπολυτίκιον ἁγίου ἀπό Ὡρολόγιον καί Ἐνιαύσιον Στέφανον.
Πρβλ.
π. Μάξιμος said:
Νά ληφθοῦν ὑπ᾿ ὄψει: α) τά ἀπολυτίκια τοῦ Ὡρολογίου β) ΤΜΕ σ. 43 γ) ΣΤ σ. 55 ὑποσ. 48 καί δ) τό παλαιό θέμα «Καθημερινές και Ενιαύσιος Στέφανος» (ὅπου ἀναλύονται αὐτά).

[Ερώτηση] - Πώς επιλέγουμε το Θεοτοκίον στους καθημερινούς εσπερινούς

Γεια σας, θα ήθελα να ρωτήσω στους καθημερινούς εσπερινούς πώς επιλέγουμε το τελευταίο απολυτίκιο, δηλαδή εκείνο της Θεοτόκου.

analogion.com

Απολυτίκια των καθημερινών στους παρακλητικούς κανόνες αντί των κατανυκτικών τροπαρίων

Για ποιο λόγο προβλέπονται τα κατανυκτικά τροπάρια στο τέλος των παρακλητικών κανόνων για τις 2 και 3 Αυγούστου, όταν τελούνται συναπτώς με τον εσπερινό, αντί των απολυτικίων της εβδομάδος;

analogion.com

[Ερώτηση] - Πώς επιλέγουμε το Θεοτοκίον στους καθημερινούς εσπερινούς

Γεια σας, θα ήθελα να ρωτήσω στους καθημερινούς εσπερινούς πώς επιλέγουμε το τελευταίο απολυτίκιο, δηλαδή εκείνο της Θεοτόκου.

analogion.com

Καθημερινές και Ενιαύσιος Στέφανος

Αυτό το βιβλίο που έχει όλα τα απολυτίκια και τα κοντάκια των αγίων της κάθε ημέρας είναι καλό να το χρησιμοποιούμε και τις ημέρες που δεν έχει στο μηναίο απολυτίκια; Αν ναι τότε τι γίνεται με τα απολυτίκια και τα κοντάκια της εβδομάδας, όπως σήμερα του Προδρόμου; Παύουν πλέον οριστικά να...

analogion.com

 

[Ἐρασιτέχνης]

Καὶ στὴν σελ. 48 ὁρίζει τὸ κοντάκιο τῆς ἑβδομάδας σὲ καθημερινὴ λειτουργία μὲ ἀπολυτίκιο ἁγίου. Βάζουμε τὰ δύο πόδια σὲ ἕνα παπούτσι: Ἂν ψάλλεται πάντα ἀπολυτίκιο ἁγίου ἀνεξάρτητα δοξαστικοῦ, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ μὴν ψαλεῖ καὶ τὴν Κυριακή, ἐφόσον κριτήριο ἐορτασιμότητας εἶναι τὸ δοξαστικό. Ἄντε νὰ τὰ ἐξηγήσεις αὐτὰ σὲ ἀρχάριους.
Πότε παγιώνονται τὰ ἀπολυτίκια καὶ τὰ κοντάκια τῶν καθημερινῶν στὸ Ὡρολόγιο, περιορίζοντας τὴν χρήση τῶν τροπαρίων τοῦ Ὡρολογίου στὴν Σαρακοστή;

 

[π. Μάξιμος]

Καὶ στὴν σελ. 48 ὁρίζει τὸ κοντάκιο τῆς ἑβδομάδας σὲ καθημερινὴ λειτουργία μὲ ἀπολυτίκιο ἁγίου. Βάζουμε τὰ δύο πόδια σὲ ἕνα παπούτσι:

Εὐχαριστῶ γιά τήν ὑπενθύμιση. Τά "ξεβγάζουμε" μέ τήν ὑποσημείωση, γιά ψαλμωδία (σήμερα πλέον) πάντοτε τοῦ κοντακίου τῆς περιόδου. Ἐξαιροῦνται τά Σάββατα.

Ἂν ψάλλεται πάντα ἀπολυτίκιο ἁγίου ἀνεξάρτητα δοξαστικοῦ, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ μὴν ψαλεῖ καὶ τὴν Κυριακή, ἐφόσον κριτήριο ἐορτασιμότητας εἶναι τὸ δοξαστικό.

Ἡ Κυριακή σαφῶς ἐξαιρεῖται καί διατηρεῖ τά προνόμιά της (ὅπως καί τά Σάββατα).

Ἄντε νὰ τὰ ἐξηγήσεις αὐτὰ σὲ ἀρχάριους.

Δέν εἶναι δύσκολο... Βέβαια, αὐτά δέν μαθαίνονται σέ μία ἡμέρα. Χρειάζεται μέλετη, συγκριτική ἐτῶν. Ὅσο μελετᾶμε τόσο ἀπομακρυνόμαστε ἀπό τήν τυπολατρεία.

Πότε παγιώνονται τὰ ἀπολυτίκια καὶ τὰ κοντάκια τῶν καθημερινῶν στὸ Ὡρολόγιο, περιορίζοντας τὴν χρήση τῶν τροπαρίων τοῦ Ὡρολογίου στὴν Σαρακοστή;

Ὑπάρχουν καί νεώτερες ἐκδόσεις Ὡρολογίων, συνεχῶς συμπληρούμενες. Ἡ Σαρακοστή διατηρεῖ ἀρχαιότητα.

 

[Ἐρασιτέχνης]

Εὐχαριστῶ γιά τήν ὑπενθύμιση. Τά "ξεβγάζουμε" μέ τήν ὑποσημείωση, γιά ψαλμωδία (σήμερα πλέον) πάντοτε τοῦ κοντακίου τῆς περιόδου. Ἐξαιροῦνται τά Σάββατα.

Δεκτόν, πλὴν ὅμως συνήθεια ποὺ καταγράφεται, ἀλλὰ δὲν ὁρίζεται ἀπὸ τὸ ΤΜΕ. Δὲν εἶναι οὔτε ἡ πρώτη οὔτε ἡ τελευταία περίπτωση. Δὲν τὸ ἐπικρίνω ἐδῶ, ἁπλᾶ προσπαθῶ νὰ δῶ τί προβλέπεται ἀκριβῶς.
Καταλήγω πάντως σὲ διαφορετικὸ συμπέρασμα γιὰ τὸ κοντάκιο τῆς λειτουργίας: Ἡ Προθεωρία ἀναφέρεται πρωτίστως στὴν Κυριακή, εἰδικότερα τὸ κομμάτι τῆς Λειτουργίας ποὺ μᾶς ἐνδιαφέρει πρὸς στιγμήν. Ἐφόσον ἡ δεύτερη παράγραφος περὶ κοντακίων (§40) ἀναφέρεται κυρίως στὶς καθημερινὲς λειτουργίες, σὲ σύμπνοια μὲ τὴν σελίδα 48 γιὰ τὶς καθημερινές, ἡ πρώτη πρέπει νὰ ἀναφέρεται σὲ Κυριακές. Ἡ ἐναλλαγὴ μέσα στὸν χρόνο (αὐτὸ ἐννοεῖ ἡ φράση «τὰ ἐν ὅλῳ τῷ ἐνιαυτῷ καθ`ορισμένας περιόδους») γίνεται δηλαδὴ ὅπως στὶς Καταβασίες μόνο σὲ Κυριακὲς καὶ λοιπὲς γιορτές, ὄχι κάθε μέρα.​

Ἡ Κυριακή σαφῶς ἐξαιρεῖται καί διατηρεῖ τά προνόμιά της (ὅπως καί τά Σάββατα).

Βεβαίως, ὄχι ὅμως γιὰ αὐτὸν τὸν λόγο, ἐφόσον ὑπάρχει λογικὴ ἀσυνέπεια, ὅπως νομίζω ἔδειξα. Ἄλλωστε, ἀπολυτίκιο τοῦ Ἁγίου ἐψάλετο ὡς γνωστὸν ἐν Κυριακῇ ἂν ὁ ἅγιος ἑορταζόταν εἰς στ´ ἢ η´. Δὲν ἰσχύει πλέον ἡ ψαλμώδηση τῶν κανόνων εἰς ιδ´, φαίνεται ὅμως ἀπὸ ἕνα πολὐ ἁπλὸ παράδειγμα πὼς συμπαρασύρει ἡ διακοπὴ μιᾶς τέτοιας διάταξης πολλὲς περισσότερες, καταλήγοντας σὲ ἀντιφάσεις.​

Δέν εἶναι δύσκολο... Βέβαια, αὐτά δέν μαθαίνονται σέ μία ἡμέρα. Χρειάζεται μέλετη, συγκριτική ἐτῶν. Ὅσο μελετᾶμε τόσο ἀπομακρυνόμαστε ἀπό τήν τυπολατρεία.

Σαφῶς καὶ δὲν εἶναι δύσκολο καὶ ἀπαιτεῖ πολλὰς ὑπομονὰς καὶ ἡμέρας. Τὸ ὅλο ζήτημα προέκυψε ἐπειδὴ ἤθελα νὰ ἐξηγήσω σὲ ἀρχάριους πὼς νὰ χειρίζονται τὰ λειτουργικὰ βιβλία καὶ τὸ Τυπικό, μὲ σκοπὸ τὴν μελλοντικὴ τέλεση τῆς ἐνάτης καὶ τοῦ ἑσπερινοῦ στὸ μάθημα χάριν ἐξάσκησης. Προφανῶς δὲν θὰ τοὺς πάω οὔτε στὸν Ρήγα, οὔτε στὸ ΤΑΣ, τὸ ἰσχῦον τυπικὸ προσπαθοῦμε νὰ καταλάβουμε πρῶτα. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα, γιὰ τὸν καθημερινὸ νόμιζα πὼς ἰσχύει τὸ κριτήριο τοῦ δοξαστικοῦ γιὰ νὰ ποῦμε ἀπολυτίκιο, ὁρμώμενος ἀπὸ τὴν γνωστὴ διάταξη περὶ Κυριακῶν. Φανταζόμουν ὅτι καὶ γιὰ τὴν ἐνάτη τὸ ΤΜΕ θὰ ὁρίζει ἀπολυτίκιο καὶ κοντάκιο τῆς ἡμέρας, ὅπως στὸ Σύστημα Τυπικοῦ, ἀλλὰ προετοιμαζόμενος γιὰ τὸ μάθημα διαπίστωσα τὸ ζήτημα αὐτό. Ἂν εἶναι προσεκτικὸς ὁ μαθητής, ὅπερ καὶ εὐχόμεθα, θὰ δεῖ ὅτι ὑπάρχει ἀντίφαση. Καὶ δὲν εἶναι ὅλες οἱ ἀντιφάσεις ἴδιες. Ἀντιφατικὲς εἶναι λ.χ. οἱ ὁδηγίες τοῦ ΤΜΕ γιὰ τὴν ἀπόλυση τῆς ἐνάτης, προβλέποντάς την στὴν Προθεωρία (§1 καί §16) καὶ παραλείποντάς την στὶς διατάξεις τῶν καθημερινῶν ἀκολουθιῶν («μετὰ τὴν εὐχὴν τῆς Θ´ Ὥρας εὐθὺς ἀναγινώσκεται ὁ Προοιμιακός», σελ. 44). Αὐτὸ ὅμως εἶναι μία ἁπλῆ, κειμενικὴ θὰ ἔλεγα, ἀντίφαση (σημειώνω πάντως ὅτι ἡ ἐπιτροπὴ φρόντισε στὴν πρώτη ἔκδοση νὰ προστεθεῖ ἡ ἐν λόγῳ διάταξη στὴν δεύτερη, βλ. σελ. 482). Ὅμως, στὸ παράδειγμά μας ἡ ἀντίφαση εἶναι συστημική, διότι ἐκτὸς τῶν ἀπολυτικίων/κοντακίων ποὺ παρείσφρησαν ἔχουμε καὶ τὰ τῆς ἑβδομάδος, ἔχουμε καὶ τὰ τροπάρια τοῦ Ὡρολογίου, χώρια τὸ ζήτημα τῶν κανόνων. Καὶ ἕνας ἀρχάριος δὲν εἶναι σὲ θέση ἀκόμη νὰ μάθει τὴν ἀρχαία πρακτική, μολονότι θὰ διευκόλυνε σὲ αὐτὸ τὸ σημεῖο κατὰ πολὺ τὰ πράγματα. Ἀπὸ ἐκεῖ καὶ πέρα, δὲν μοῦ κάνει καρδιὰ νὰ φροντίσω νὰ μὴν τὸ δεῖ, οὔτε μπορῶ νὰ τοῦ πῶ: κάνε πὼς δὲν τὸ βλέπεις.​

Ὑπάρχουν καί νεώτερες ἐκδόσεις Ὡρολογίων, συνεχῶς συμπληρούμενες. Ἡ Σαρακοστή διατηρεῖ ἀρχαιότητα.

Δὲν ἤμουν σαφὴς ἐδῶ, ἀναφέρομαι στὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδας. Ἂν θυμᾶμαι καλά, ὁ κύριος Θεοδωράκης ἔχει γράψει πὼς ἀπολυτίκιο τῆς ἑβδομάδας ἐχρησιμοποιείτο μόνο στὴν λειτουργία (κατὰ τὸ ΤΕ) καὶ τὴν ἑβδομάδα της Ἀπόκρεω γιὰ τὸν ἑσπερινό, ἂν ὁ ἅγιος δὲν εἶχε ἀπολυτίκιο. Μὲ ἐνδιαφέρει λοιπὸν πότε ἀποκτοῦν αὐτὴν τὴν σταθερὴ θέση στὸ Ὡρολόγιο καὶ πότε ἀρχίζουν νὰ ἀντικαθιστοῦν τὰ τροπάρια τοῦ Ὡρολογίου, τὰ ὁποῖα περιορίζονται στὴν Σαρακοστή.​

 

[π. Μάξιμος]

Γιά διδασκαλία σέ ἀρχαρίους συνιστῶνται κατ᾿ ἀρχάς αἱ «Γενικαί Τυπικαί Διατάξεις» Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος, πού μνημονεύουν καί τό ΣΤ (γενικότερα καί εἰδικότερα γιά τήν Θ΄), καί τό Ἐγκόλπιον Ἀναγνώστου καί Ψάλτου, πού ἔχουν ἐξηγηθεῖ καί ἀποκατασταθεῖ ἐνδεχόμενες ἀντιφάσεις (ὅπως καί τό νέον Ἱερατικόν Οἰκ. Πατριαρχείου γιά τήν Θ΄). Δέν συνιστᾶται ἀπ᾿ εὐθείας ἀνάγνωση τοῦ ΤΜΕ.
Γιά τό Ὡρολόγιον καί τά ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος δέν γνωρίζω. Ἐνδιαφέρουσα ἡ παρατήρηση.
Ἄν δέν κάνω λάθος τό ΤΓΡ οὐδόλως τά ἀναφέρει.

 

[MTheodorakis]

Τὸ θέμα τῶν ἀπολυτικίων τῆς ἑβδομάδας ἀνέκυψε ἀπὸ τὴ διάταξη τῆς καθημερινῆς θείας λειτουργίας.


Ἀρχικά, σὲ ἡμέρες χωρὶς ἑορταζόμενο ἅγιο, μετὰ τὴν μικρὴ εἴσοδο τῆς δεσποτικῆς λειτουργίας συνεχιζόταν ὁ ψαλμὸς τοῦ γ' ἀντιφώνου μὲ τὸ ἐφύμνιό του, Δόξα, τὸ αὐτό, Καὶ νῦν τὸ αὐτό

(Dmitrievskij τ. 1 σ. 141, J. Mateos Le Typicon de la Grande Eglise τ. 2 σσ. 4, 110),

ἡ συναπτὴ τοῦ τρισαγίου, τὸ τρισάγιο κ.λπ. Στὴν κατεύθυνση τοῦ μυστικοῦ δείπνου δὲν χρειάζονταν ἀπολυτίκια τῆς ἡμέρας.


Ἂν ψάλλονταν μακαρισμοί, μετὰ τὴν εἴσοδο ψάλλονταν τὰ «Μνήσθητι ἡμῶν Κύριε ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου. Μνήσθητι ἡμῶν δέσποτα ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου. Μνήσθητι ἡμῶν ἅγιε ὅταν ἔλθῃς ἐν τῇ βασιλείᾳ σου», διότι οἱ στίχοι αὐτοὶ ἐντοπίζονται μετὰ τὸ Εὐαγγέλιο τῆς ἡμέρας στήν ἀκολουθία τῶν τυπικῶν, ὅταν δὲν τελεῖται λειτουργία

(Dmitrievskij τ. 3 σ. 4, χφφ. Σινὰ 1095 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 17r, ἁγ. Σάβα 312 ΤΑΣ τοῦ ἔτους 1201 φ. 124v, Dumbarton Oaks 3 ὡρολόγιο ιε’ αἰ. φ. 356r, ΤΑΣ κεφ. ε’, τυπικὰ Μεθοδίου τοῦ ἔτους 1890 σ. 70, Ἀπεζανῶν περὶ τὸ ἔτος 1950 σ. 33).

Μάλιστα, ὅταν ψάλλονται οἱ στίχοι αὐτοὶ γίνονται τρεῖς μεγάλες μετάνοιες, ἀντὶ τοῦ προσκυνηματικοῦ εἰσοδικοῦ «Δεῦτε προσκυνήσωμεν...» τῶν ἀντιφώνων (παλαιὰ ἀρχικὴ προσκύνηση τῆς λειτουργίας).



Μὲ τὴν πάροδο τῶν αἰώνων, ἡ διάταξη τῶν Κυριακῶν καὶ ἑορτῶν ἐπεκτάθηκε ἀδιάκριτα καὶ στὶς λειτουργίες (μυστικὸς δεῖπνος) τῶν καθημερινῶν. Ἔτσι, τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος ἐμφανίζονται στὶς λειτουργίες τῶν καθημερινῶν χωρὶς ἑορταζόμενο ἅγιο στὸ τυπικὸ τῆς Εὐεργέτιδος ιβ' αἰ. σσ. 603, 605, 606, 607.



Ἐκτὸς λειτουργίας, «δεῖ γινώσκειν ὅτι τῇ ἑβδομάδι τῆς ἀποκρέου ἀλληλούια οὐ ψάλλομεν...Ὡσαύτως ποιοῦμεν καὶ τῇ ἑβδομάδι τῆς τυρινῆς, ἄνευ τῆς Τετάρτης καὶ τῆς Παρασκευῆς» (ΤΑΣ κεφ. κη' καὶ Τριῴδιον εἴδηση μετὰ τὴν Κυριακὴ τοῦ Ἀσώτου). Κατ’ αὐτὲς τὶς ἡμέρες, ἐὰν στὶς παλαιὲς πηγὲς δὲν μαρτυρεῖται ἀπολυτίκιο τῆς ἡμερομηνίας, ψάλλεται τὸ κοινὸ ἀπολυτίκιο τῆς κατηγορίας τοῦ ἁγίου ἢ τὰ «ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος ὅτε οὔκ ἔστιν ἑορτὴ» (Ὡρολόγιον).



Αὐτὰ τὰ ἀπολυτίκια ἐντοπίζονται σὲ μεταγενέστερα χειρόγραφα ὡρολόγια καὶ στὸ Ὡρολόγιον ἔκδ. Βενετίας 1584. Ὁ Ῥήγας τὰ ἀγνοεῖ.



Στὴ μακρόχρονη διαδικασία «ἐμπλουτισμοῦ» τῆς καθημερινῆς ὑμνογραφίας μὲ στιχηρά, κανόνες, καθίσματα, κοντάκια, ἐξαποστειλάρια κ.λπ. θεωρήθηκε ἀπαράδεκτη ἡ ἀπουσία ἀπολυτικίου, τοῦ «κυριώτερου» ὕμνου τῆς ἡμέρας, ἀφήσαμε τὸν Θεὸ καὶ φτάσαμε στὴν ἁγιοκεντρικὴ λατρεία τοῦ «Ἐνιαύσιου Στέφανου» καὶ τῶν συνεχιστῶν του. Πῶς ἦταν δυνατὸν οἱ δεσποτικὲς ὧρες νὰ μὴν ὑμνοῦν τὸν ἅγιο τῆς ἡμέρας (πρώτη μαρτυρία: ΤΜΕ σ. 3); Παραμερίσαμε, λοιπόν, τὸν σκοπὸ τῶν ὡρῶν, οἱ ὧρες ἔχασαν τὸ νόημά τους καὶ ἀποῤῥίφθηκαν. Χάσαμε τὴ λατρεία.


Κατὰ τὶς Ἀρχέτυπες διατάξεις:


Τὰ πρώτα τροπάρια τῶν ὡρῶν ἀντικαθιστῶνται ἀπὸ τό, ἢ τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἡμέρας μόνον ὅταν στὰ ἀρχαῖα τυπικὰ

(Ἰβηριτικὸ συναξάριο, κανονάριο Νικωνος Μαυροορείτου περὶ τὸ ἔτος 1085, τυπικὰ Εὐεργέτιδος, Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131, χφφ. ΤΑΣ)

ὁρίζεται ὅτι ὁ κανόνας τῆς ἡμέρας ψάλλεται εἰς στ’ λόγῳ ἑορταστικότητας, ἢ ὅτι εἶναι «Θεὸς Κύριος…»[1]

(χφφ. ὡρολόγια Βατοπαιδίου 1248 τοῦ ἔτους 1074/5 φ. 1v, Φλωρεντίας Plutei 05.05 ια’-ιβ’ αἰ. φ. 324v, Houghton (Harvard) gr. 3 ὡρολόγιο τοῦ ἔτους 1105 φ. 240v, βλ. μελέτη μας Πότε ἐστὶν Ἀλληλούια),

κατὰ τὰ Σάββατα, τὴν Μ. Πέμπτη καὶ τὴν Μ. Παρασκευή.



Τὰ μεταγενέστερα μετὰ τὸ τρισάγιον τροπάρια (ψάλλονται (Dmitrievskij τ. 3 σ. 300)) ἀντικαθιστῶνται ἀπὸ κοντάκιο στὶς προηγούμενες περιπτώσεις τῶν πρώτων τροπαρίων[2]

(χφφ. ὡρολόγια RGB 270.I 37 ιβ’-ιγ’ αἰ. φ. 102v, Βritish Library Additional 22507 ιδ’ αἰ. φ. 13r, Paris. gr. 348 τοῦ ἔτους 1390 φ. 64v, ΤΜΕ σ. 3),

τὴν Τετάρτη τῆς μεσονηστίμου καὶ τὴν Πέμπτη τοῦ μεγάλου κανόνος.



​

---

[1] Ὅταν συμψάλλονται δύο ἅγιοι καὶ ὁ ἕνας εἶναι προφανῶς ἑορταζόμενος (π.χ. ὁ ἅγιος Στέφανος, ἢ Ἰωάννης ὁ θεολόγος (8 Μαΐου)), ὁ κανόνας του ψάλλεται εἰς 4, ἀλλὰ ψάλλεται τὸ ἀπολυτίκιό του στὶς ὧρες. Ὁμοίως σὲ ἑόρτιες περιόδους μὲ ἑορταζόμενο ἅγιο ποὺ ὁ κανόνας του ψάλλεται εἰς 4, ὅπως οἱ θεοπάτορες Ἰωακὶμ καὶ Ἄννα (9 Σεπτεμβρίου), οἱ Μακκαβαίοι (1 Αὐγούστου) καὶ οἱ ἀπόστολοι Ματθίας καὶ Θαδαῖος (9 καὶ 21 Αὐγούστου).
[2] Ἐκτὸς τῶν Σαββάτων μὲ Ἀλληλούια.​

 

[Ἐρασιτέχνης]

Εὐχαριστοῦμε γιὰ τήν - ὅπως πάντα - τόσο ἐμπεριστατωμένη ἀπάντηση. Οἱ Σλάβοι ποὺ δὲν ἀκολούθησαν τὸ ΤΜΕ γνωρίζουν τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος;

 

[Ἐρασιτέχνης]

Γιά διδασκαλία σέ ἀρχαρίους συνιστῶνται κατ᾿ ἀρχάς αἱ «Γενικαί Τυπικαί Διατάξεις» Δίπτυχα της Εκκλησίας της Ελλάδος, πού μνημονεύουν καί τό ΣΤ (γενικότερα καί εἰδικότερα γιά τήν Θ΄), καί τό Ἐγκόλπιον Ἀναγνώστου καί Ψάλτου, πού ἔχουν ἐξηγηθεῖ καί ἀποκατασταθεῖ ἐνδεχόμενες ἀντιφάσεις (ὅπως καί τό νέον Ἱερατικόν Οἰκ. Πατριαρχείου γιά τήν Θ΄). Δέν συνιστᾶται ἀπ᾿ εὐθείας ἀνάγνωση τοῦ ΤΜΕ.
Γιά τό Ὡρολόγιον καί τά ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος δέν γνωρίζω. Ἐνδιαφέρουσα ἡ παρατήρηση.
Ἄν δέν κάνω λάθος τό ΤΓΡ οὐδόλως τά ἀναφέρει.

Θὰ τὸ ἐφάρμοζα ἄμεσα (εἰδικὰ τὰ Δίπτυχα) ἂν δὲν ὑπαγόμασταν στὸ Πατριαρχεῖο ὡς ὁμογενεῖς. Ἴσως μὲ δω νὰ τὸ ἐφαρμόζω στὸ ἄμεσο μέλλον, εὐχαριστῶ γιὰ τὴν προτροπή. Πληροφορήθηκα πάντως ἐκ τῶν ὑστέρων ὅτι ὁ μητροπολίτης Κυδωνιῶν διένειμε στὴν φετινὴ ἱερατικὴ σύναξη τῆς μητροπόλεώς μας μία ἀντίστοιχη ἐργασία μὲ τὶς γενικὲς διατάξεις τῶν Διπτύχων.

 

[π. Μάξιμος]

Τό συμπέρασμα τελικά ποιό εἶναι σχετικά μέ τήν Θ΄ τοῦ ΤΜΕ (γιατί δέν ἀσχολεῖται μέ ἄλλες Ὧρες) πού σᾶς προβλημάτισε ;
Ἔχουμε μιά μεταβατική διάταξη, κατά τήν ὁποία διατηροῦνται τὰ μεταγενέστερα μετὰ τὸ τρισάγιον τροπάρια τοῦ Ὡρολογίου (στήν περίπτωση μή ἑορταζομένου ἁγίου), πού μετά ἀπό 130 καί πλέον ἔτη, ὑπαρχόντων κοντακίων, ἀναγινώσκονται αὐτά (μόνον τό ΣΤ ἀσχολεῖται) ἤ τῶν ἡμερῶν τῆς ἑβδομάδος.
Αὐτή εἶναι ἡ ἐξέλιξη, καλῶς ἤ κακῶς.
Καλόν εἶναι πού μαθαίνουμε τόσα πράγματα γιά τή διαδρομή τῶν διατάξεων καί εὐχαριστοῦμε.

 

[π. Δαβίδ]

Εὐχαριστοῦμε γιὰ τήν - ὅπως πάντα - τόσο ἐμπεριστατωμένη ἀπάντηση. Οἱ Σλάβοι ποὺ δὲν ἀκολούθησαν τὸ ΤΜΕ γνωρίζουν τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος;

Τα απολυτίκια της εβδομάδος υπάρχουν στα Σλαβικά Ωρολόγια. Δεν έχω παρακολουθήσει Θ. Λειτουργία σε ημέρα που ο άγιος στερείται απολυτικίου για να έχω εμπειρία του τι συμβαίνει. Η εμπειρία μου γενικά είναι ότι σε πολλές από τις Σλαβικές και Βαλκάνιες εκκλησίες που υποτίθεται ότι τηρούν το ΤΑΣ, τα μετά την μικρή είσοδο τροπάρια και κοντάκια (παρά τις αναλυτικότατες διατάξεις του Σλαβικού ΤΑΣ, π.χ. πώς ψάλλονται τα μετά την είσοδο απολυτίκια σε περίπτωση που ο Ναός τιμάται σε δεσποτική ή θεομητορική εορτή) έχουν γενικώς ατυχήσει και σε κάποιες περιπτώσεις μετά το εισοδικό (το οποίο μπορεί να ψαλεί 2-3 φορές!), ακολουθεί η αίτηση του Τρισαγίου Ύμνου. Επίσης έχουν παρεισφρήσει άσχετοι με την εκκλησιαστική περίοδο ύμνοι (π.χ. το Απολυτίκιο της Πεντηκοστής ή το Κοντάκιο "Τη Υπερμάχω"-για τα δύο τελευταία έχω προσωπική εμπειρία σε ναούς της Ρουμανίας). Φυσικά οι λόγοι που οδήγησαν σε αυτές τις πρακτικές ήταν οι δυσκολίες και οι διωγμοί του προηγούμενου αιώνα, ωστόσο σε πολλές περιπτώσεις δεν βλέπω να γίνεται προσπάθεια θεραπείας...
Στην ετήσια τυπική διάταξη για το 2025 του Πατριαρχείου Μόσχας για τις καθημερινές με Οκτώηχο σημειώνεται ότι το τροπάριο της ημέρας της εβδομάδας (δύο για την Πέμπτη), ψάλλεται μετά τη μικρή είσοδο, πριν από το τροπάριο του Ναού (εάν τιμάται επ' ονόματι αγίου), μετά εάν τιμάται επ' ονόματι δεσποτικής ή θεομητορικής εορτής. Ενδιαφέρουσα η τυπική διάταξη ότι σε ναούς τιμώμενους σε δεσποτική εορτή σε καθημερινή με Οκτώηχο το τροπάριο του Ναού την Τετάρτη και την Παρασκευή το τροπάριο αυτό παραλείπεται ψαλλομένου μόνον του τροπαρίου του Σταυρού.

 

[Ἐρασιτέχνης]

Τό συμπέρασμα τελικά ποιό εἶναι σχετικά μέ τήν Θ΄ τοῦ ΤΜΕ (γιατί δέν ἀσχολεῖται μέ ἄλλες Ὧρες) πού σᾶς προβλημάτισε ;

Ὅτι τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος στεροῦνται νοήματος στὸ Ὡρολόγιο, τοὐλάχιστον ἐκ πρώτης ὄψεως.

Ἐὰν κάνω μία ἐπιγραμματικὴ παρουσίαση τοῦ Ὡρολογίου, θὰ πρέπει νὰ ἐξηγήσω τὸ νόημα τῆς κάθε ἑνότητας (ποὺ καὶ πότε ψάλλεται τί). Ὅταν φτάσω στὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος, θὰ πρέπει νὰ ἐξηγήσω τὸν λόγο ὕπαρξής τους, ἄρα καὶ τὸ πότε τὰ χρησιμοποιοῦμε. Ἂν δὲν διάβαζα τὴν Προθεωρία τοῦ ΤΜΕ ἢ ἂν αὐτὴ περιεῖχε τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος (ὅπως τὸ ΣΤ καὶ τὰ Δίπτυχα), θὰ ἔλεγα ὅτι ψάλλεται ἀπολυτίκιο τῆς ἑβδομάδος ὅταν ὁ ἅγιος στερεῖται δοξαστικοῦ καὶ δὲν θὰ ὑπῆρχε κανένα πρόβλημα.

Ὅταν ὅμως ἔρθει ἡ στιγμὴ ποὺ θὰ ἀνοίξουμε τὴν Προθεωρία καὶ τὶς γενικὲς διατάξεις, θὰ διαπιστώσουμε ὅτι ἀπολυτίκιο ἁγίου ψάλλεται πάντα. Ἂν τὸ ἀπολυτίκιο τοῦ ἁγίου ψάλλεται ἀνεξαρτήτως δοξαστικοῦ καὶ τὰ τροπάρια τοῦ Ὡρολογίου τὴν Σαρακοστή, ποιός ὁ λόγος νὰ ὑπάρχουν τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος μέσα στὸ Ὡρολόγιο; Αὐτὸ θὰ εἶναι τὸ βασικὸ πρόβλημα.