Απολυτίκια και κοντάκια Ωρών

[Ἐρασιτέχνης]

Συνοψίζοντας λοιπὸν χάριν εὐκολίας τὰ προηγούμενα μηνύματα:
1) Ἡ ἀρχαία πράξη προέβλεπε τὰ τροπάρια τοῦ Ὡρολογίου σὲ μὴ ἑορτάσιμες ἡμέρες, δηλαδὴ ὅταν ὁ κανόνας τοῦ ἁγίου ἐψάλετο εἰς δ'. Δὲν ἦταν δηλαδὴ κριτήριο ἐορτασιμότητας ἡ ὕπαρξη δοξαστικοῦ τοῦ ἁγίου.
2) Τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος παρεισφρύουν στὸ Ὡρολόγιο ἀπὸ τὴν χρήση τους στὶς καθημερινὲς λειτουργίες ἄνευ ἑορταζομένου ἁγίου στὴν λειτουργία. Στὴν λειτουργικὴ παγίωσή τους συντελεῖ ἀπὸ ἕνα σημεῖο καὶ μετὰ ὁ κανόνας ψαλμώδησης τοῦ ἀπολυτικίου τῆς ἑβδομάδος ἐφόσον ὁ ἅγιος στερεῖται δοξαστικοῦ.
3) Αὐτὸς ὁ κανόνας μοιάζει νὰ ἦταν γιὰ μακρὸ χρονικὸ διάστημα ἄγραφος, ἐπιβιώνοντας μέχρι τὶς μέρες μας. Καταγράφεται ὡς ἀξίωμα ἴσως γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὸ ΣΤ, προβλεπόμενο ἀπὸ τὰ Δίπτυχα γιὰ τὴν Ἐκκλησία τῆς Ἑλλάδος. Ὡστόσο, ΤΜΕ καὶ ΤΓΡ δὲν τὸν προβλέπουν.

Μὲ βάση τὸ ἀρχικό μου μήνυμα, θεωρῶ πὼς οἱ συντάκτες τοῦ ΤΜΕ παρερμηνεύουν τὶς δύο ὁδηγίες τοῦ Ὡρολογίου περὶ ἀπολυτικίων καὶ κοντακίων, θεωρῶντας ὅτι τὸ "εἰ ἐστιν ἑορτὴ" δὲν ταυτίζεται μὲ τὸ "εἰ Θεὸς Κύριος ἔψαλτο", ἐπειδὴ ἡ ἀρχικὴ τάξη εἶχε προφανῶς ἀτονίσει στὰ χρόνια τους. Δεδομένης καὶ τῆς διακοπῆς της ψαλμώδησης τῶν κανόνων εἰς ἰδ', ἄρα καὶ τῆς διαβάθμισης τοῦ ἑορτασμοῦ εἰς δ'/στ'/η', τὰ πράγματα περιπλέχθηκαν περισσότερο.

Τὸ τελευταῖο ἴσως ζήτημα ποὺ κατ' ἐμὲ ἀπομένει εἶναι τὸ ἑξῆς: Ἔστω ὅτι κάποια στιγμὴ παγιώνονται τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος καὶ ψάλλονται ὅταν δὲν ὑπάρχει δοξαστικὸ ἁγίου. Αὐτὸς ὁ κανόνας θὰ πρέπει προφανῶς νὰ εἶχε κάπου ἐφαρμογή, λογικὰ σὲ μοναστικὰ περιβάλλοντα, ἄρα καὶ στὸ Ἅγιο Ὅρος κατ' ἐξοχήν. Ἂν ὁ Ρήγας, γνώστης καὶ τῆς ἁγιορειτικῆς τάξης, γνωρίζει τὴν πράξη αὐτήν, γιατί δὲν τὴν προκρίνει; Ἂν δὲν τὴν γνωρίζει, ποιός ἐφάρμοζε αὐτὴν τὴν συνήθεια μέχρι νὰ φτάσει στὸ σήμερα;

 

[π. Μάξιμος]

Ἂν τὸ ἀπολυτίκιο τοῦ ἁγίου ψάλλεται ἀνεξαρτήτως δοξαστικοῦ καὶ τὰ τροπάρια τοῦ Ὡρολογίου τὴν Σαρακοστή, ποιός ὁ λόγος νὰ ὑπάρχουν τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος μέσα στὸ Ὡρολόγιο; Αὐτὸ θὰ εἶναι τὸ βασικὸ πρόβλημα.

Ἤθελα καί στά προηγούμενα νά γράψω, ὅτι στά λειτουργικά βιβλία πάρα πολλά ὑπάρχουν πού δέν ὁρίζονται ἀπό τό τυπικό. Πολλάκις ἔχω γράψει, ὅτι τά λειτουργικά βιβλία ἔχουν τό ὑλικό, τό ὁποῖο ὅμως χρησιμοποιοῦμε (ἤ ὄχι) ὅπως ὁρίζει τό τυπικό (πολλά παραδείγματα).
Πλήν ὅμως καί τά ἀπολυτίκια καί τά κοντάκια τῆς ἑβδομάδος σέ κάποιες περιπτώσεις ὁρίζονται καί ἀπό τό ΤΜΕ (ὄχι στίς Ὧρες -πού εἶναι τό θέμα-) καί ἀπό τίς ΓΤΔΔΕΕ καί ἀπό τό ΣΤ.
Οἱ ΓΤΔΔΕΕ καλῶς παραθέτουν καί τά κοινά ἀπολυτίκια κατηγοριῶν ἁγίων (ὅπως ἔγραψε καί ὁ @MTheodorakis).

Ὁπότε μέ τή γνώση πού ἀποκτοῦμε, χειριζόμαστε ἀναλόγως τίς περιπτώσεις μέ ὑπευθυνότητα, διάκριση καί εὐελιξία.

 

[π. Μάξιμος]

Τὸ τελευταῖο ἴσως ζήτημα ποὺ κατ' ἐμὲ ἀπομένει εἶναι τὸ ἑξῆς: Ἔστω ὅτι κάποια στιγμὴ παγιώνονται τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος καὶ ψάλλονται ὅταν δὲν ὑπάρχει δοξαστικὸ ἁγίου. Αὐτὸς ὁ κανόνας θὰ πρέπει προφανῶς νὰ εἶχε κάπου ἐφαρμογή, λογικὰ σὲ μοναστικὰ περιβάλλοντα, ἄρα καὶ στὸ Ἅγιο Ὅρος κατ' ἐξοχήν. Ἂν ὁ Ρήγας, γνώστης καὶ τῆς ἁγιορειτικῆς τάξης, γνωρίζει τὴν πράξη αὐτήν, γιατί δὲν τὴν προκρίνει; Ἂν δὲν τὴν γνωρίζει, ποιός ἐφάρμοζε αὐτὴν τὴν συνήθεια μέχρι νὰ φτάσει στὸ σήμερα;

Κρατάω αὐτή τήν τελευταία παράγραφο ἀπό τό προηγούμενο μήνυμά σας, πού δέν εἴχατε στείλει ὅταν ἀπάντησα προηγουμένως.
Νομίζω ὅτι ἡ προηγούμενη ἀπάντησή μου νά δίδει ἀπάντηση.
Ἄλλωστε κι ἐσεῖς καί ὁ @MTheodorakis τά ἔγραψε. Ἄν θέλει ἄς συνεχίσει ἐπ᾿ αὐτοῦ.
Δέν εἶναι ἀπαραίτητο νά προέρχονται ἀπό τό Ἁγιώνυμον Ὄρος.
Ἄλλωστε αὐτό πρωτοστάτησε στόν «Ἐνιαύσιον Στέφανον» ...

 

[MTheodorakis]

Τὸ τελευταῖο ἴσως ζήτημα ποὺ κατ' ἐμὲ ἀπομένει εἶναι τὸ ἑξῆς: Ἔστω ὅτι κάποια στιγμὴ παγιώνονται τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος καὶ ψάλλονται ὅταν δὲν ὑπάρχει δοξαστικὸ ἁγίου. Αὐτὸς ὁ κανόνας θὰ πρέπει προφανῶς νὰ εἶχε κάπου ἐφαρμογή, λογικὰ σὲ μοναστικὰ περιβάλλοντα, ἄρα καὶ στὸ Ἅγιο Ὅρος κατ' ἐξοχήν. Ἂν ὁ Ρήγας, γνώστης καὶ τῆς ἁγιορειτικῆς τάξης, γνωρίζει τὴν πράξη αὐτήν, γιατί δὲν τὴν προκρίνει; Ἂν δὲν τὴν γνωρίζει, ποιός ἐφάρμοζε αὐτὴν τὴν συνήθεια μέχρι νὰ φτάσει στὸ σήμερα;

Αὐτὸς ὁ κανόνας δὲν ὑπάρχει πουθενά. Ἁπλά, ὅπως ὅτι ὕμνους δὲν ἔχει τὸ Μηναῖον, τοὺς ψάλλομε ἀπὸ τὴν Παρακλητική, κατ' ἀναλογίαν ὅταν τὸ παλαιὸ Μηναῖον δὲν ἔχει ἀπολυτίκιο, ψάλλομε τὸ τῆς ἡμέρας τῆς ἑβδομάδας, ἀπὸ τὴν «ἀκολουθία τῆς ἑβδομάδας» τοῦ βιβλίου τῶν ἀπολυτικίων, τοῦ Ὡρολογίου.

 

[Ἐρασιτέχνης]

Ἤθελα καί στά προηγούμενα νά γράψω, ὅτι στά λειτουργικά βιβλία πάρα πολλά ὑπάρχουν πού δέν ὁρίζονται ἀπό τό τυπικό. Πολλάκις ἔχω γράψει, ὅτι τά λειτουργικά βιβλία ἔχουν τό ὑλικό, τό ὁποῖο ὅμως χρησιμοποιοῦμε (ἤ ὄχι) ὅπως ὁρίζει τό τυπικό (πολλά παραδείγματα).

Εὐνόητον πάτερ, μοῦ τὸ ἔχετε ἐπισημάνει καὶ σὲ παλαιότερη συνομιλία. Ἐντοπίζω ὅμως μία ἰδιαιτερότητα στὴν προκειμένη περίπτωση: Τὰ λειτουργικὰ βιβλία γεννήθηκαν καὶ διαμορφώθηκαν κυρίως μὲ βάση τὸ ΤΑΣ, δεχόμενα κάποτε καὶ ὁρισμένες προσθῆκες (ἐξαιρῶ ἐδῶ τὸ γ'μέρος τοῦ Ὡρολογίου γιὰ προφανεῖς λόγους). Στὶς ἐνορίες, ἡ χρήση ἀρκετῶν στοιχείων τους εἴτε περιορίστηκε εἴτε ἔπαψε βάσει τοῦ ἰσχύοντος Τυπικοῦ τῆς Μεγάλης Ἐκκλησίας.

Τὰ ἀπολυτίκια τῆς ἑβδομάδος ὅμως φρονῶ πὼς ἔχουν κάτι τὸ σχεδὸν μοναδικό: Μαρτυροῦνται ἀνελλιπῶς σὲ ὅλα τὰ ἔντυπα Ὡρολόγια καὶ σὲ κάποια χειρόγραφα, ὅπως μᾶς εἶπε ὁ κύριος Θεοδωράκης, κι ὅμως δὲν βρίσκουμε πουθενὰ ἔστω μία ὁδηγία γιὰ ψαλμώδησή τους στὸν ἑσπερινὸ καὶ κατ' ἐπέκτασιν γιὰ ἀνάγνωσή τους στὶς Ὧρες (μαζὶ μὲ τὰ κοντάκια) ἐλλείψει ἀπολυτικίου ἁγίου μέχρι τὸ ΣΤ. Μοῦ κάνει ἁπλᾶ τεράστια ἐντύπωση πὼς μία τόσο μακραίωνη πράξη (τοὐλάχιστον μετὰ τὴν Ἅλωση ὡς τὶς μέρες μας) καταγράφεται - ἐλλείψει παλαιότερων μαρτυριῶν - γιὰ πρώτη φορὰ μόλις στὶς ἀρχὲς τοῦ 21ου αἰῶνα!​

 

[Ἐρασιτέχνης]

Αὐτὸς ὁ κανόνας δὲν ὑπάρχει πουθενά. Ἁπλά, ὅπως ὅτι ὕμνους δὲν ἔχει τὸ Μηναῖον, τοὺς ψάλλομε ἀπὸ τὴν Παρακλητική, κατ' ἀναλογίαν ὅταν τὸ παλαιὸ Μηναῖον δὲν ἔχει ἀπολυτίκιο, ψάλλομε τὸ τῆς ἡμέρας τῆς ἑβδομάδας, ἀπὸ τὴν «ἀκολουθία τῆς ἑβδομάδας» τοῦ βιβλίου τῶν ἀπολυτικίων, τοῦ Ὡρολογίου.

Τὸν γνωρίζει καὶ τὸν ἐφαρμόζει ὅμως ἡ κοινὴ πεῖρα τῶν ψαλτῶν μὲ στοιχειώδεις γνώσεις Τυπικοῦ, γι'αυτό καὶ νομίζω ὅτι δὲν θὰ γινόταν τόσο ἀντιληπτὴ ἡ ἔλλειψη καταγραφῆς τέτοιου ἀξιώματος πρὸ τοῦ ΣΤ ἂν δὲν ἄνοιγε τὸ θέμα. Αὐτὴν τὴν πράξη καταγράφει καὶ ὁ πατὴρ Κωνσταντῖνος Παπαγιάννης, ἄρα ἔχει κάποιες καταβολές. Τὴν παλαιότητα αὐτῶν τῶν καταβολῶν, δηλαδὴ α) τῆς σύνδεσης ἀπολυτικίου καὶ δοξαστικοῦ, β) της ψαλμώδησης ἀπολυτικίου τῆς ἑβδομάδος ἂν δὲν ὑπάρχει στὸ Μηναῖο ἀναζητῶ.

Τὸ ὅτι τὸ ἀπολυτίκιο δὲν ἐξαρτᾶται ἀπὸ τὸ δοξαστικὸ κατὰ τὴν ἀρχαία τάξη εἶναι σαφές. Ἔχω δώσει καὶ μία ἑρμηνεία γένεσης τῆς σύνδεσης ἀπολυτικίου καὶ δοξαστικοῦ, ὑποστηρίζοντας ὅτι προέρχεται ἀπὸ παρερμηνεία τῆς ὁδηγίας τοῦ ΤΜΕ γιὰ ψαλμώδηση τοῦ ἀπολυτικίου τοῦ ἁγίου τὶς Κυριακὲς ἐφόσον ἔχει δοξαστικό. Ἂν ἡ ὑπόθεσή μου ἰσχύει, ὁ κανόνας αὐτὸς ἐμφανίζεται ἐν δυνάμει τοὐλάχιστον ἀπὸ τὴν ἔκδοση τοῦ ΤΜΕ καὶ μετά.

Νομίζω ὅτι ἡ δεύτερή σας πρόταση καλύπτεται ἀπὸ τὸ προηγούμενο μήνυμά μου.