Ένας ένας παιδιά, χαμός γίνεται, δεν ξέρω από πού ν' αρχίσω και πού να τελειώσω...
Προσωπικά, αν και εφαρμόζω αρκετές φορές το συνεχές ισοκράτημα σε ένα φθόγγο και δεν θεωρώ καθόλου out να ακουστεί για μια στιγμή το ΠΑ με ισοκράτημα ΝΗ, θεωρώ όμως εξεζητημένη αυτή την εκδοχή για το συγκεκριμένο μέλος και δεν την εφαρμόζω. Τα 'χω πει και με τον Κώστα το Φωτόπουλο, δε βγάζουμε άκρη: το ισοκράτημα σε έναν συνεχή φθόγγο χωρίς αλλαγή, για μένα πάει περισσότερο:
α. είτε σε μικρά και αργά μέλη στυλ "σε υμνούμεν"
β. είτε σε σύντομα μέλη στυλ κανόνων ή γρήγορων απολυτικίων κλπ.
Το "Τη υπερμάχω" δεν έχει ρυθμό κανόνα, αλλά ούτε και λέγεται αργά σε κατανυκτικό στυλ. Λέγεται κάπως αργά μεν, αλλά σε στυλ πιο μεγαλοπρεπές, πιο "πανηγυρικό", ας το πούμε καταχρηστικά. Δεν κολλάει επομένως να κρατήσεις ΝΗ, θα φανεί εκτός κλίματος, βάλε και γεγονός ότι επαναλαμβάνεται κάμποσες φορές η επιμονή στο ΠΑ και στο μέλος αυτό δε λέει ν' ακούγεται συνεχώς ΝΗ ίσο-ΠΑ κλάσμα...
Διαφωνώ: ισοκράτημα είναι ένας φθόγγος πάνω στον οποίο "χτίζεται" μια μελωδία. Έχουμε δηλ. οριζόντια αρμονία και όχι κάθετη, όπως στη δυτική μουσική. Τα κριτήρια του εύηχου και της βοήθειας της βάσης που θέτεις, μπορεί είτε να μην οδηγούν πάντα το φθόγγο "χτισίματος" του μέλους είτε να μη δικαιολογούν ισοκρατήματα που γίνονται κατά κόρον.
Δοκίμασέ το και θα δεις ότι είναι πανέμορφο! Εδώ πέρα το έχω ακούσει ακόμα και σε οργανικό, όχι δηλ. από ψάλτες, κι ακούγεται χάρμα! Αυτός είναι ο παλαιός τρόπος ίσου, που κολλάει, όπως λέω πιο κάτω, κυρίως στον Β' ήχο και στον πλ. δ' τρίφωνο. Άλλωστε καμιά φορά ο εκτελεστής υψώνει το ΠΑ με ελαφρή δίεση στον ήχο αυτό και θεωρώ ότι ακούγεται εκεί ωραία ο ΓΑ. Πάει πολύ με τη φυσιογνωμία του μέλους και το αργό ύφος του! Αν θες φυσικά κάνεις και ΠΑ είπαμε, κανένα πρόβλημα. Κι εγώ κάνω.
Καθόλου: ειδικά αν το πεις σε γρήγορη ταχύτητα (π.χ. στο Θεός Κύριος στον όρθρο) είναι άκαιρο ν' αλλάξεις για τόσο λίγο στο ΔΙ. Μια χαρά ακούγεται ΠΑ-άνω ΝΗ. Μην παρασυρόμαστε από δυτικότροπες αντιλήψεις περί "παραφωνίας", το λέω και παρακάτω.
Προσωπικά έχω ρωτήσει τον π. Δανιήλ για αλλαγή ίσου σε σημείο πολύ λιγότερο εμφανές από αυτό και μου απάντησε ότι το αλλάζουν στο Όρος το ίσο. Θεωρώ ότι στη φράση αυτή θα άλλαζε οπωσδήποτε. Αλλά για να μη μιλάμε θεωρητικά, ας μας βρει κάποιος ένα κοινωνικό σε Γ' ήχο από τους Δανιηλαίους, να δούμε αν αλλάζει το ισοκράτημα όταν ο ήχος πέφτει στο ΠΑ.
Για μένα έχει θεωρητική βάση: όταν λες ΓΑ-ΒΟΥΠΑ-ΠΑΑ έχεις δείξει ήδη α'/πλ.α' στη φράση ΓΑ-ΒΟΥΠΑ. Απόδειξη ότι το ΒΟΥ είναι χαμηλωμένο στη φράση αυτή, χαρακτηριστικό του α' ήχου. Κρατάς επομένως ΠΑ ίσο. Μέχρι εδώ συμφωνούμε υποθέτω. Όταν όμως τελικά στον πλ. δ' καταλήγεις σε φράση με τονή στον ΠΑ, η πρακτική αυτή θυμίζει έντονα φράσεις πλ. δ' που καταλήγουν στον ΠΑ χωρίς να ανέβουν παραπάνω και στις φράσεις αυτές ο ισοκράτης πέφτει στο κάτω ΔΙ. Και όντως πέφτει για ένα φθόγγο μενονωμένο, που το πρόβλημα; Και η στάση στον ΔΙ στον Γ' ήχο, που με το παραμικρό κάνουν πολλοί ίσο στο ΝΗ (κακώς κατ' εμέ), ένας φθόγγος είναι! Αν δηλ. έχεις εσύ ΠΑ με διπλή ή τριπλή, τι θα κάνεις; Θα συνεχίζεις να κρατάς ΝΗ;; Στο αυτί λοιπόν η στιγμή της στάσης στον ΠΑ μεταφράζεται ενιαία σε όλες τις περιπτώσεις, χωρίς να ενδιαφέρει τι προηγείται, αφού η κατάληξη ακούγεται πάντα η ίδια! Έτσι είναι λογικό και στην κατάληξη του "Τη υπερμάχω" να θεωρηθεί άγια από το κάτω ΔΙ, όπως θεωρείται και στις άλλες όμοιες περιπτώσεις στάσης στον ΠΑ του πλ. δ', και να μεταφερθεί εκεί το ίσο.
Ο Στανίτσας έχει άλλη άποψη, και η δική σου όμως σωστή είναι για το λόγο που ανέφερες, συμφωνώ.
Διαφωνώ πλήρως:
δεν μας νοιάζει για το τι θα πουν άτομα με δυτικότροπες αντιλήψεις για το ίσο της μουσικής μας!! Οι άνθρωποι ακούνε κάθετη αρμονία, τι σχέση έχει αυτό με τα δικά μας ακούσματα;; Αν δηλαδή ακούσουν ένα λαούτο να κρατάει ένα συνεχές και μοναδικό ίσο και το ηπειρώτικο κλαρίνο από πάνω να κεντάει και να κάθεται πολλές φορές σε απόσταση τόνου από το ίσο, τι θα μας πουν;; Ότι είναι "παράφωνο και δεν έχει αρμονία";; Ε, ας μας το πουν, σκασίλα μας μεγάλη!! Λες και η δυτική μουσική δεν έχει παρόμοια πρακτική στο basso continuo...
Τα περί δωρικότητας δεν είναι μόνο δική μου αισθητική: είναι γεγονός, όπως μαρτυρεί και ο φίλος Σωτήρης Δεσπότης που έχει ασχοληθεί πιο καλά, ότι στην παλαιότερη πρακτική σπανίως άλλαζε το ίσο. Αυτό λοιπόν εννοώ δωρικότητα. Σήμερα έχουν αλλάξει τα πράγματα, αλλά για μένα θα πρέπει σε μερικά μέλη να τηρείται κάπου-κάπου η δωρικότητα αυτή (π.χ. το συνεχές ΔΙ στον Β' ήχο, το συνεχές ΓΑ στον πλ. δ' τρίφωνο κ.ά.), ώστε να αναδεικνύεται η ποικιλομορφία και ομορφιά της μουσικής μας ανά τους αιώνες. Όταν ακούς συνεχείς εναλλαγές στα ίσα, κάπου καταντάει βαρετό, το ίδιο κι όταν ακούς ένα συνεχές ίσο. Μέτρο λοιπόν. "Τούτο ποιήσει, κακείνο μη αφιέναι", όπως πολύ ωραία σχολίασε ο κ. Μακρής!
Μέχρις εδώ συμφωνούμε. Εγώ το απέρριψα εξαρχής με το που το άκουσα και ενισχύθηκε η άποψή μου από το ότι το έχω ακούσει κάμποσες φορές από αγιορείτες και δεν έχω ακούσει ποτέ ΒΟΥ! Τώρα, αν κάνει ΒΟΥ κανας αγγελοπουλικός ισοκράτης σε κάποια αγιορείτικη ηχογράφηση, που έτυχε να παρευρίσκεται, δε με κόφτει καθόλου...
Και πάλι διαφωνώ πλήρως: και καθόλου να μη "σπάσεις" το ΒΟΥ δεν θα ακουστεί παράφωνο. Αυτά είναι δυτικές αντιλήψεις. Το ΒΟΥ είναι μέρος της φράσης ΒΟΥ-ΓΑ-ΔΙ, που είναι καθαρή φράση α' ήχου. Απλώς στέκεται λίγο εκεί. Ε, τι έγινε; Εγώ από αγιορείτες το έχω ακούσει πολλές φορές χωρίς να "σπάει" η φράση κι ακούγεται μια χαρά Μην τρελαθούμε τώρα...
Αυτή η θεωρία περί "σπασίματος" είναι πατέντα του Καρά: γράφει στο θεωρητικό του ότι, και καλά, ο λόγος που δεν υπάρχει παραφωνία σε τέτοιες περιπτώσεις στη βυζαντινή μουσική είναι οι αναλύσεις και οι έλξεις! Κουραφέξαλα: το ίδιο το μέλος είναι, η ίδια η φύση της μουσικής! Ακόμα και στην παραδοσιακή μουσική φαίνεται ξεκάθαρα αυτό και απορώ πώς εσύ, που είσαι δεινός γνώστης της λύρας, λες τέτοια πράγματα. Αν δηλ. εγώ σου κρατήσω ΠΑ με το ούτι κι εσύ παίξεις ταξίμι και κάνεις ΒΟΥΟΥ-ΓΑ-ΔΙ, θα είναι παράφωνο του ΒΟΥΟΥ επειδή δεν δημιουργεί... "αρμονία";; ("παράφωνο" εννοούμε αισθητικά, τα διαστήματα θεωρητικώς που είναι σύμφωνα, διάφωνα και παράφωνα από την αρχαία ελληνική μουσική κιόλας, είναι γνωστά).
Συμφωνούμε λοιπόν ότι... διαφωνούμε: στη φράση αυτή κάνεις είτε φυσικό ΓΑ είτε μεγάλη έλξη, δηλ. εναρμόνιο διάστημα, δηλ. τις 2 συλλαβές "αυ-λαις" περίπου σα να λες ΔΙ-ΔΙ. Άντε να δεχτούμε ότι κάνει και κάτι λίγο πιο κάτω από το φυσικό ή λίγο πιο κάτω από το εναρμόνιο (σχεδόν ταυτόφωνο) διάστημα. Αλλά κάτι κοντά το ημίτονο, όπως 6 ή 8, με τίποτα, θα ακουστεί αγγελοπουλικό τελείως.
Ορίστε η δική μου εκδοχή για το μέλος που ανάρτησε ο κ. Μακρής, όπως υποσχέθηκα. Δεν έχω κοιτάξει καθόλου τα ισοκρατήματα που πρότεινε σε επόμενο μήνυμα ο κ. Μακρής, για να μην επηρεαστώ. Νομίζω θα είναι ωφέλιμη μια σύγκριση. Το θεωρώ απίθανο πάντως να είναι τα ίδια, ωστόσο η λογική μου στο θέμα αυτό (και σε άλλα, ομολογώ) συμπίπτει γενικώς με αυτήν του κ. Μακρή.