Την ωραιότητα...υπό χορού Άρχ.Λυκ.Αγγελόπουλου

[neoklis]

.... Προσπαθήστε να ψάλετε το ισοκράτημα συνεχώς στον Γα. Γίνεται; ....

Θα μπορούσε να γίνει κρατώντας ισοκράτημα στον κάτω Γα. Πιστεύω ότι θα ακουγόταν καλά. Το ίδιο είναι αρκετά πιο συνηθισμένο στον Β΄ήχο (ισοκράτημα συνεχόμενο στον κάτω Δι, που δεν διακόπτεται παρά τις ενδιάμεσες καταλήξεις του μέλους στον Βου).

 

[emakris]

Να διευκρινίσω ότι δεν αναφέρθηκα σε εσάς ειδικά, αγαπητέ κ. Σιαπερόπουλε. Η άποψή σας είναι κατανοητή. Απλώς, έθεσα το θέμα λίγο διαφορετικά, με αφορμή ένα συγκεκριμένο μουσικό παράδειγμα, ώστε να αναπτυχθεί ένας γόνιμος διάλογος, όσο το δυνατόν πιο λεπτομερής. Τα παραδείγματα πάντα βοηθούν.
Βέβαια είμαστε λίγο off-topic. Ας μεριμνήσουν οι κ.κ. διαχειριστές για τη μεταφορά της συζήτησης στο οικείο θέμα.

 

[emakris]

Θα μπορούσε να γίνει κρατώντας ισοκράτημα στον κάτω Γα. Πιστεύω ότι θα ακουγόταν καλά. Το ίδιο είναι αρκετά πιο συνηθισμένο στον Β΄ήχο (ισοκράτημα συνεχόμενο στον κάτω Δι, που δεν διακόπτεται παρά τις ενδιάμεσες καταλήξεις του μέλους στον Βου).

Εάν λάβουμε υπόψη ότι πρόκειται για παπαδικό μέλος που πάει ψηλά, οπότε τον Γα δεν θα τον πάρεις στο Φα, αλλά στο Ρε ή Μι, καταλαβαίνουμε πόσο βαθύφωνο ισοκράτη πρέπει να έχουμε για να πάει μια οκτάβα χαμηλότερα... Μάλλον σπάνιο...
Στον δε β΄ ήχο το πράγμα είναι διαφορετικό, γιατί εκεί υπάρχει τόνος κάτω από τη βάση, ενώ στον γ΄ υπάρχει ημιτόνιο. Είναι σημαντική διαφορά. Και τον Δι της μέσης να κρατήσεις, σχετικά καλά ακούγεται.

 

[Α.Ι.Ζ]

Εγώ δεν είπα ότι το ισοκράτημα πρέπει να είναι από την αρχή μέχρι το τέλος το ίδιο. Μίλησα ότι πρέπει να είναι όσο πιο απλό γίνεται. Υπάρχουν κείμενα με 5 αλλαγές ισοκρατήματος σε 5 συνεχόμενους φθόγους!!!!
Ας θυμηθούμε το αρχαίον ΠΑΝ ΜΕΤΡΟΝ ΑΡΙΣΤΟΝ.

Πιστεύω οτι εδω ειμαστε συμφωνοι. Βεβαίως παν μέτρον άριστον.
Το πρόβλημα ειπαμε ομως αρχίζει οταν το ισο ειναι κολλημένο σε μια νότα, στη βάση του ήχου και δε λεει να ξεκολλήσει.
Γι αυτο το λόγο γίνεται η συζήτηση. Και μη μου πείτε οτι δεν υπάρχουν τετοιες περιπτώσεις και οτι λέω υπερβολές.. υπάρχουν πολλοί υποστηρικτές αυτής της νοοτροπίας.
Η παράδοση να παραμείνει παράδοση, αλλα να μην ειναι εις βάρος της αρμονίας!

 

[Παναγιώτης εξ Αιγίου]

.... Απλώς, έθεσα το θέμα λίγο διαφορετικά, με αφορμή ένα συγκεκριμένο μουσικό παράδειγμα, ώστε να αναπτυχθεί ένας γόνιμος διάλογος, όσο το δυνατόν πιο λεπτομερής. Τα παραδείγματα πάντα βοηθούν.
Βέβαια είμαστε λίγο off-topic. Ας μεριμνήσουν οι κ.κ. διαχειριστές για τη μεταφορά της συζήτησης στο οικείο θέμα.

Κατά την αίσθησή μου, το "ίσο" θα πρέπει να κινείται πάνω στους δεσπόζοντες φθόγγους (και αντιφωνικά) κάθε ήχου. Οταν αλλάζει το μέλος μας ήχο, αλλάζουμε "ίσα" με την ίδια λογική...
Συνθετική δεινότητα είναι οι αλλαγές ήχων σε ένα μέλος να έχουν αρμονία, δηλαδή φθόγγους, διαστήματα που να μπορούν να "παντρεύονται" μεταξύ τους...

 

[Hristakis]

Η παράδοση να παραμείνει παράδοση, αλλα να μην ειναι εις βάρος της αρμονίας!

Ποιας αρμονίας αγαπητέ? Μπορείς να μας την αναλύσεις και να την συζητήσουμε?
Το ότι το ισοκράτημα είναι καλό να αλλάζει μόνο όταν έχουμε αλλαγή ήχου μέσα σε ένα κομμάτι το βρίσκεις "κόλλημα"?
Δεν είπαμε να μην αλλάζει καθόλου...αν είναι δυνατόν ποιος τα λέει αυτά...αλλαγή ισοκρατήματος σημαίνει και αλλαγή ήχου και μέσα σε ένα κομμάτι υπάρχουν πολλοί ήχοι και κλάδοι τους...

 

[ilias nektarios]

Ποιας αρμονίας αγαπητέ? Μπορείς να μας την αναλύσεις και να την συζητήσουμε?
Το ότι το ισοκράτημα είναι καλό να αλλάζει μόνο όταν έχουμε αλλαγή ήχου μέσα σε ένα κομμάτι το βρίσκεις "κόλλημα"?
Δεν είπαμε να μην αλλάζει καθόλου...αν είναι δυνατόν ποιος τα λέει αυτά...αλλαγή ισοκρατήματος σημαίνει και αλλαγή ήχου και μέσα σε ένα κομμάτι υπάρχουν πολλοί ήχοι και κλάδοι τους...

''...αλλαγή ισοκρατήματος σημαίνει και αλλαγή ήχου...''

Δηλ. αν ψαλλουμε σε πλ.β,καταληγουμε σε Πα,αλλαξουμε σε α' ηχο και ειμαστε ακομα στον Πα,θα αλλαξω ισο;Να παω που;

Δεν νομιζω οτι ειναι απολυτο αυτο....
Δεν εχουμε μονο τοτε αλλαγη ισου...

 

[Μιχαήλ Τσαβαρής]

Ας δούμε το θέμα και λίγο πρακτικά. Αφού η συζήτηση ξεκίνησε από μέλος του γ΄ ήχου, κοιτάξτε την παρακάτω φράση. Προσπαθήστε να ψάλετε το ισοκράτημα συνεχώς στον Γα. Γίνεται; Με λίγη προσπάθεια όλα γίνονται, αλλά είναι φυσικό και ανεκτό ακουστικά;
Τι προτείνετε λοιπόν; Να παραιτούμεθα από το ισοκράτημα σε τέτοιες φράσεις, να το κάνουμε λιγότερο παραδοσιακό, ή να εξασκηθούμε να κρατάμε τη βάση, ό,τι και να γίνει; Περιμένω με ενδιαφέρον τις απόψεις σας.

Όχι εγώ προσωπικά δεν εννοούσα αυτό. Φυσικά και είναι δύσκολο το ισοκρατημα να μένει στον Γα. Εγώ είμαι της άποψης οτι καλό είναι να αλλάζουμε το ίσο εκει που πρέπει(βάζοντας και σωστό ίσο εννοείτε) και να μην γίνεται πανηγύρι το κομμάτι. Πχ στον Γ ηχο σε ενα κομματι που η μελωδία πηγαίνει για αρκετή ώρα στο Δι και γύρω από τον Δι και καταλήγει στον Νη μετά από λίγο, τότε θα βάλουμε ένα ισοκρατημα στο Νη. Αλλά αυτό και μόνο! Πολλοί ψάλτες βάζουν κάτι τρελά ισοκρατηματα οπού σε μια φράση μπορώ να μετρήσω μέχρι και 4 διαφορετικά(απο τα "κορυφαία" ισοκρατηματα στον Γ ήχο είναι όταν η μελωδία παει στον Κε να βαζουν Κε ισοκρατημα."Εις το μνήμα σε επεζητηΣΕΝ(Κε φθόγγος τοτε βάζουν και Κε ισο)και ξεκινάνε με Κε ισο την επόμενη φράση....(Κε ίσο)ελθούσα τη μια των Σαββάτων.Μαρι(Δι ισο)α(Νη ισο) η Μαγδαληνή(Γα ισο) .Οι πολλές αλλαγές δεν κάνουν καλό. Αντίθετα με τις σωστές αλλαγές(και με μέτρο) Τώρα για τον πρώτο ήχο ένα "Ερχόμενος ο Κύριος" σίγουρα μπορείς να το πεις με το ίσο μόνο στον Πα.

 

[ilias nektarios]

Όχι εγώ προσωπικά δεν εννοούσα αυτό. Φυσικά και είναι δύσκολο το ισοκρατημα να μένει στον Γα. Εγώ είμαι της άποψης οτι καλό είναι να αλλάζουμε το ίσο εκει που πρέπει(βάζοντας και σωστό ίσο εννοείτε) και να μην γίνεται πανηγύρι το κομμάτι. Πχ στον Γ ηχο σε ενα κομματι που η μελωδία πηγαίνει για αρκετή ώρα στο Δι και γύρω από τον Δι και καταλήγει στον Νη μετά από λίγο, τότε θα βάλουμε ένα ισοκρατημα στο Νη. Αλλά αυτό και μόνο! Πολλοί ψάλτες βάζουν κάτι τρελά ισοκρατηματα οπού σε μια φράση μπορώ να μετρήσω μέχρι και 4 διαφορετικά(απο τα "κορυφαία" ισοκρατηματα στον Γ ήχο είναι όταν η μελωδία παει στον Κε να βαζουν Κε ισοκρατημα."Εις το μνήμα σε επεζητηΣΕΝ(Κε φθόγγος τοτε βάζουν και Κε ισο)και ξεκινάνε με Κε ισο την επόμενη φράση....(Κε ίσο)ελθούσα τη μια των Σαββάτων.Μαρι(Δι ισο)α(Νη ισο) η Μαγδαληνή(Γα ισο) .Οι πολλές αλλαγές δεν κάνουν καλό. Αντίθετα με τις σωστές αλλαγές(και με μέτρο) Τώρα για τον πρώτο ήχο ένα "Ερχόμενος ο Κύριος" σίγουρα μπορείς να το πεις με το ίσο μόνο στον Πα.

Θα συμφωνησω με τον κο Μακρη.
Παντα το ισο με μετρο και οχι ''πανηγυρι''!!....

 

[nikosthe]

Δεν είπαμε να μην αλλάζει καθόλου...αν είναι δυνατόν ποιος τα λέει αυτά...αλλαγή ισοκρατήματος σημαίνει και αλλαγή ήχου και μέσα σε ένα κομμάτι υπάρχουν πολλοί ήχοι και κλάδοι τους...

Συμφωνώ με το φίλο Χρίστο, με δύο μόνο παρατηρήσεις:
α. Το σε ποιον ήχο πάει το μέλος είναι μερικές φορές υποκειμενικό. Μπορεί στην ίδια φράση να θεωρηθεί από κάποιον ότι το μέλος πάει στον Χ ήχο και από κάποιον άλλον ότι πάει στον Ψ ήχο. Οπότε είναι θεμιτό να υπάρχουν και διαφορετικές εκδοχές ισοκρατήματος μερικές φορές και όχι μία και μόνο εν είδει αυθεντίας.
β. Σχετικά με τη συχνότητα αλλαγής του ισοκρατήματος, είναι κι εδώ κάποιες φορές υποκειμενικά τα πράγματα: εάν το μέλος πάει σε έναν ήχο για λίγο και όχι λ.χ. για 4-5 γραμμές, τότε άλλος κρίνει ότι πρέπει να δηλωθεί αυτή η αλλαγή, άλλος όχι. Μπορεί επομένως κάλλιστα είτε να μείνει ίδιο το ισοκράτημα είτε ν' αλλάξει. Και οι δύο περιπτώσεις δικαιολογούνται θεωρητικά. Προσωπική μου άποψη είναι ότι πολλές φορές παίζει ρόλο και η αισθητική του μέλους (ταχύτητα, ύφος κλπ.). Άλλη αισθητική λ.χ. έχει ένα δοξαστικό πανηγυρικού εσπερινού και άλλη αισθητική ένα Σε υμνούμεν.

 

[emakris]

Άρα, σύμφωνα με τον κ. Ψωμιάδη και τον κ. Θεοτοκάτο, η φράση που παρέθεσα παραπάνω πρέπει να ισοκρατηθεί ολόκληρη με Γα, αφού δεν υπάρχει καμία αλλαγή ήχου. Είναι έτσι; Εάν όχι, πώς πρέπει να ισοκρατηθεί;

 

[Μιχαήλ Τσαβαρής]

Άρα, σύμφωνα με τον κ. Ψωμιάδη και τον κ. Θεοτοκάτο, η φράση που παρέθεσα παραπάνω πρέπει να ισοκρατηθεί ολόκληρη με Γα, αφού δεν υπάρχει καμία αλλαγή ήχου. Είναι έτσι; Εάν όχι, πώς πρέπει να ισοκρατηθεί;

Εγώ λέω να πάμε στον τομέα "ισοκρατημα" αγαπητοί συνάδελφοι γιατί έχουμε βγει εκτός topic εντελώς!

 

[Sotres]

Αγαπητοί συνάδελφοι,
από μέλη που βρέθηκαν σε γραφή του Γεωργίου Ντουμάνη, καθώς και των Μισαηλίδη, Ελευθεριάδη, κ.α. διαφαίνεται ότι η ισοκρατηματική πρακτική διαμορφώνεται μέσα από ελάχιστες αλλαγές οι οποίες έχουν να κάνουν με μετατοπίσεις της μελικής γραμμής σε διαφορετικούς ήχους από τον αρχικό για σχετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Θυμάμαι και κάποιες πληροφορίες που μου έδωσε ο κ. Μανόλης Χατζημάρκος όταν έκανα την έρευνά μου για το ισοκράτημα. Μου ανέφερε ότι το ισοκράτημα, όπως του είπε ο δάσκαλός του Πρίγγος, δεν αλλάζει χωρίς πολύ σημαντικό ρόλο...
Κλείνοντας, για να μην σας κουράζω, επιθυμώ να αναφέρω ότι το ισοκράτημα θα πρέπει να το μελετήσουμε βάσει των αισθητικών προδιαγραφών που διέπουν την ψαλτική μας παράδοση. Αναφέρθηκε από συνάδελφο για τη σημασία της διαφοράς ημιτονίου και τόνου. Θεωρώ ότι η διαφορά αυτή δεν έχει τη βαρύτητα της ημοτονοειδής έλξης (προσαγωγέα το ημιτόνιο, υποτονική ο τόνος μεταξύ 7 και 8 βαθμίδας στο τονικό μουσικό πλαίσιο του ισοσυγκερασμού) που γνωρίζουμε στη Δύση. Η διαφωνία αυτή από ότι μελέτησα στους παλαιότερους από εμάς δεν τους απασχολούσε και τόσο πολύ, όσον αφορά την επιλογή του ίσου. Αυτό απασχολεί πολύ αυτούς που διδάσκουν τη μουσική με το πιάνο.
Για την επιλογή λοιπόν του ίσου στο συγκεκριμένο κομμάτι δεν θα με χάλαγε ένα Γα το οποίο θα λειτουργούσε ως σημείο επαναφοράς και ανάδειξης των ερμηνευτικών προτάσεων του ψάλτη. Βέβαια ο προσδιορισμός της ταχύτητας θα παίξει βασικό ρόλο.
Σ

 

[Hristakis]

Δηλ. αν ψαλλουμε σε πλ.β,καταληγουμε σε Πα,αλλαξουμε σε α' ηχο και ειμαστε ακομα στον Πα,θα αλλαξω ισο;Να παω που;
Δεν νομιζω οτι ειναι απολυτο αυτο....
Δεν εχουμε μονο τοτε αλλαγη ισου...

Μα αγαπητέ δεν εννοώ αλλαγή σε ήχους που έχουν την ίδια βάση (π.χ.πλ.β'->α' ή άγια->β')...μην παρερμηνεύονται τα λόγια μου παρακαλώ...

 

[Hristakis]

Συμφωνώ με το φίλο Χρίστο, με δύο μόνο παρατηρήσεις:
α. Το σε ποιον ήχο πάει το μέλος είναι μερικές φορές υποκειμενικό. Μπορεί στην ίδια φράση να θεωρηθεί από κάποιον ότι το μέλος πάει στον Χ ήχο και από κάποιον άλλον ότι πάει στον Ψ ήχο. Οπότε είναι θεμιτό να υπάρχουν και διαφορετικές εκδοχές ισοκρατήματος μερικές φορές και όχι μία και μόνο εν είδει αυθεντίας.

Ανέφερε παράδειγμα...

β. Σχετικά με τη συχνότητα αλλαγής του ισοκρατήματος, είναι κι εδώ κάποιες φορές υποκειμενικά τα πράγματα: εάν το μέλος πάει σε έναν ήχο για λίγο και όχι λ.χ. για 4-5 γραμμές, τότε άλλος κρίνει ότι πρέπει να δηλωθεί αυτή η αλλαγή, άλλος όχι. Μπορεί επομένως κάλλιστα είτε να μείνει ίδιο το ισοκράτημα είτε ν' αλλάξει. Και οι δύο περιπτώσεις δικαιολογούνται θεωρητικά. Προσωπική μου άποψη είναι ότι πολλές φορές παίζει ρόλο και η αισθητική του μέλους (ταχύτητα, ύφος κλπ.). Άλλη αισθητική λ.χ. έχει ένα δοξαστικό πανηγυρικού εσπερινού και άλλη αισθητική ένα Σε υμνούμεν.

Ανέφερε παράδειγμα για να το αναλύσουμε...

 

[nikosthe]

Άρα, σύμφωνα με τον κ. Ψωμιάδη και τον κ. Θεοτοκάτο, η φράση που παρέθεσα παραπάνω πρέπει να ισοκρατηθεί ολόκληρη με Γα, αφού δεν υπάρχει καμία αλλαγή ήχου. Είναι έτσι; Εάν όχι, πώς πρέπει να ισοκρατηθεί;

Όχι κατ' εμέ: όταν λέω "αλλαγή ήχου" δεν εννοώ αλλαγή φθοράς. Ίσως καλύτερα θα ήταν να πω αλλαγή τετραχόρδου. Αν π.χ. μέλος του Γ' ήχου πάει στο ΠΑ ή στο ΝΗ, κατά την παλαιά θεωρία έχουμε φθόγγο ανεανες και νεάγιε, που θεμελιώνουν αντίστοιχα τετράχορδα και παραπέμπουν στους ήχους πλ. α' και πλ. δ' αντίστοιχα (2 και 3 φωνές κάτω του νανα = Γ' ήχος). Αυτό εννοώ. Τη δική μου εκδοχή στο ισοκράτημα του μέλους αυτού (που φυσικά δεν είναι και μοναδική) θα την παραθέσω σε άλλο μήνυμα, μια και το ζητάτε, για να μιλάμε συγκεκριμένα.

Παράδειγμα, Χρίστο, για τις διαφορετικές εκδοχές ισοκρατήματος, το οποίο έχεις δεχτεί κι εσύ, είναι η φράση ΓΑ-ΒΟΥΠΑ-ΠΑΑ στο "Τη υπερμά-αα-χωω": μπορεί να θεωρηθεί είτε φράση α' ήχου από το ΠΑ είτε φράση άγια από το κάτω δι. Οπότε μπορείς να κάνεις ίσο:
α. Είτε μόνο ΠΑ
β. Είτε μόνο κάτω ΔΙ
γ. Είτε ΠΑ και στο "χω" κάτω ΔΙ, θεωρώντας το ως φράση α' ήχου, που στην κατάληξη κάνει άγια από το κάτω ΔΙ, όπως συμβαίνει πολλές φορές όταν ο πλ. δ' κάνει στάση με τονή στο ΠΑ, χωρίς να ανεβαίνει παραπάνω.

Επίσης, να θυμίσω ότι άλλοι ρίχνουν το ΠΑ από νωρίς στον Γ΄ήχο, άλλοι όμως, όπως ο Στανίτσας, δίδασκαν ότι το ΠΑ πέφτει όταν το μέλος πάει στη φράση "ΔΙ-ΓΑ-ΒΟΥ-ΠΑ", προς το τέλος και όχι νωρίτερα, που οι φράσεις ΚΕ-ΔΙ-ΓΑ ανήκουν στον Γ' ήχο. Αυτό εννοώ διαφορετική εκδοχή.

Άλλο παράδειγμα: στον "Νυμφώνα σου βλέπω", όταν στο "ω" καταλήγεις στο ΠΑ, μπορεί ο ισοκράτης είτε να κάνει ΠΑ είναι να αφήσει το ΓΑ ισοκράτημα, παρά το ότι πέφτει στο ΠΑ το μέλος, αναδεικνύοντας μια δωρικότητα, τρόπον τινά, μια λιτότητα που πάει στην αργή ταχύτητα και κατανυκτικότητα του μέλους αυτού. Εγώ προτιμώ πολλές φορές το δεύτερο, χωρίς να είναι λάθος και το πρώτο!

Άλλο παράδειγμα: στο "εν αυλαίς οίκου Θεού ημών" από το "Δούλοι Κύριον" έχουν μια μανία κάποιοι (ποιοι άραγε; να κάνουν ισοκράτημα ΒΟΥ, θεωρώντας ότι πρόκειται για φράση λεγέτου. Υπερβολική τακτική, μια και μία φράση ΒΟΥ-ΓΑΔΙΓΑ-ΔΙ με τονή στο πρώτο ΒΟΥ και στο τελικό ΔΙ, δεν σημαίνει απαραίτητα λέγετο. Για μένα το ισοκράτημα εδώ παραμένει στο ΠΑ. Δεν θεωρώ ότι σε ένα τόσο μικρό χρονικό διάστημα στο συγκεκριμένο μέλος θεμελιώνεται τρίχορδο λεγέτου. Άστο το ΠΑ ρε άνθρωπε ήσυχο να φανεί ο α' ήχος, τι θέλεις δηλαδή να μας δείξεις, ότι ξέρεις θεωρία;; (και με μια έλξη ημιτόνου στο ΓΑ το μέλος δολοφονείται τελείως βέβαια... Ένας που ψέλνει μόνο τους φθόγγους, χωρίς αναλύσεις και έλξεις και χωρίς να γνωρίζει γρι από θεωρία, θα ψάλει πολύ καλύτερα τη φράση αυτή, γιατί τουλάχιστον θα ακούγεται!)

 

[kostaeri]

Παράδειγμα, Χρίστο, για τις διαφορετικές εκδοχές ισοκρατήματος, το οποίο έχεις δεχτεί κι εσύ, είναι η φράση ΓΑ-ΒΟΥΠΑ-ΠΑΑ στο "Τη υπερμά-αα-χωω": μπορεί να θεωρηθεί είτε φράση α' ήχου από το ΠΑ είτε φράση άγια από το κάτω δι. Οπότε μπορείς να κάνεις ίσο:
α. Είτε μόνο ΠΑ
β. Είτε μόνο κάτω ΔΙ
γ. Είτε ΠΑ και στο "χω" κάτω ΔΙ, θεωρώντας το ως φράση α' ήχου, που στην κατάληξη κάνει άγια από το κάτω ΔΙ, όπως συμβαίνει πολλές φορές όταν ο πλ. δ' κάνει στάση με τονή στο ΠΑ, χωρίς να ανεβαίνει παραπάνω.

κάτσε, αυτή η εκδοχή δεν υπάρχει?

δ. όλο Νη!!

 

[emakris]

Κλείνοντας, για να μην σας κουράζω, επιθυμώ να αναφέρω ότι το ισοκράτημα θα πρέπει να το μελετήσουμε βάσει των αισθητικών προδιαγραφών που διέπουν την ψαλτική μας παράδοση. Αναφέρθηκε από συνάδελφο για τη σημασία της διαφοράς ημιτονίου και τόνου. Θεωρώ ότι η διαφορά αυτή δεν έχει τη βαρύτητα της ημοτονοειδής έλξης (προσαγωγέα το ημιτόνιο, υποτονική ο τόνος μεταξύ 7 και 8 βαθμίδας στο τονικό μουσικό πλαίσιο του ισοσυγκερασμού) που γνωρίζουμε στη Δύση. Η διαφωνία αυτή από ότι μελέτησα στους παλαιότερους από εμάς δεν τους απασχολούσε και τόσο πολύ, όσον αφορά την επιλογή του ίσου. Αυτό απασχολεί πολύ αυτούς που διδάσκουν τη μουσική με το πιάνο.

Το θέμα που έθεσα εγώ δεν είναι εάν μας αρέσει να ακούμε μια "σκληρή" διαφωνία ή όχι. Μεταξύ Βου και Γα υπάρχει ημιτόνιο (ή και μικρότερο διάστημα, ανάλογα με την έλξη), γεγονός που κάνει το ισοκράτημα στον Γα, σε φράσεις όπως η παραπάνω, ιδιαίτερα ασταθές. Ο ισοκράτης "παρασύρεται" εύκολα προς τα κάτω, λόγω της εγγύτητας των δύο φθόγγων. Έτσι λειτουργεί το αυτί μας. Το φαινόμενο δεν έχει καμία σχέση με το "τονικό μουσικό πλαίσιο του ισοσυγκερασμού". Μια καλή λύση, αλλά δύσκολα πραγματοποιήσιμη, είναι αυτή που πρότεινε ο κ. Λευκόπουλος (ισοκράτημα στον κάτω Γα).
Από κει και πέρα υπάρχουν φυσικά και τα ζητήματα αισθητικής. Άντε και έκανες ισοκράτημα στον Γα. Ανταποκρίνεται αυτό στη λογική του μέλους; Ο κ. Θεοτοκάτος, όπως βλέπω, σκέπτεται με όρους τετραχόρδων και όχι ήχων εν γένει. Στο παράδειγμά μας βλέπουμε ότι κάποιες γραμμές καταλήγουν στον Πα. Δεν θα αλλάξει το ίσον;
Προσπαθώντας να διερμηνεύσω τον τρόπο σκέψης του κ. Θεοτοκάτου, πρόσθεσα το ισοκράτημα όπως το βλέπετε παρακάτω. Εκείνος μπορεί να το έκανε λίγο διαφορετικά, αλλά νομίζω ότι σε γενικές γραμμές αποδίδω τη λογική του (όπως και αρκετών άλλων συναδέλφων). Εάν όχι, ας με διορθώσει.
Εμένα, για να είμαι ειλικρινής, μου αρέσουν και τα δύο. Και η παρακάτω εκδοχή και αυτή του κ. Λευκόπουλου. Κάθε μία δίνει τελείως διαφορετική αίσθηση. Αυτό που δεν μου αρέσει είναι τα "πανηγύρια", όπως προσφυώς παρατήρησε κάποιος συνάδελφος!

ΥΓ Μία ακόμη παρατήρηση: Ο "αρχαϊκός" τρόπος ισοκρατήματος στη βάση του ήχου ανταποκρίνεται σε μια εποχή που επικρατούσε η μονωδία και δεν υπήρχε οργανωμένο ισοκράτημα. Η ανάπτυξη της χορωδιακής πράξης τον 20ό αιώνα και η εκτέλεση του γραμμένου πλέον ισοκρατήματος από ειδική ομάδα χορωδών δημιούργησε αναπόφευκτα κάποιους "νεωτερισμούς". Αλλά "νεωτερισμός" είναι τελικά και η ίδια η δημιουργία χορωδιών, εάν το δούμε ιστορικά. Το ισοκράτημα είναι πλέον ένα είδος "αρμονίας", όχι με τη δυτική έννοια του όρου, αλλά ως υπογράμμιση και ανάδειξη κάποιων χαρακτηριστικών του μέλους. Αυτό δεν μας εμποδίζει, φυσικά, να χρησιμοποιούμε και το τελείως αρχαϊκό ισοκράτημα, αφού και αυτό έχει την ομορφιά του! Και τούτο ποιείν, κακείνο μη αφιέναι...

 

[neoklis]

Και μια που τα παραδείγματα είναι από τρίτο ήχο, ας συγκρίνουμε και το γνωστότατο χερουβικό του Γρηγορίου πρωτοψάλτου, σε γ΄ήχο, όπως αποδίδεται εδώ, από την χορωδία του Θρ. Στανίτσα.
Ισοκράτημα πλούσιο, με αρκετές εναλλαγές, που εμένα μ' ενθουσίασε από την πρώτη στιγμή που το άκουσα, προ αμνημονεύτων ετών. Χαρακτηριστικά τα ισοκρατήματα σε Δι, που θα μπορούσαν να αποφευχθούν, που όμως, κατ' εμέ, αναδεικνύουν το μέλος και του προσδίδουν μια άλλη ποιότητα. Εϊναι παραδοσιακά αυτά τα ισοκρατήματα; Δεν ξέρω, είναι όμως υπέροχα.
Αντίθετα η ΕλΒυΧ το ίδιο χερουβικό το αποδίδει με πολύ λιγότερες εναλλαγές ισοκρατημάτων.

 

[ilias nektarios]

Ρε παιδια,για καθιστε τωρα....
Τι εννοουμε ισοκρατημα ειπαμε;
Σε γενικες γραμμες(τα πολλα λογια ειναι φτωχια) και απο ''πρακτικης'' αποψης,κραταμε το ισο του ψαλτου,στον τονο που ξεκιναει το μελος....ετσι,ωστε,αν καταληξει, π.χ. σε μια μαρτυρια,να ειμαι νωριτερα εκει,ωστε να τον ''βοηθησω'' να μη φυγει απο το υψος της βασης του.Προσωπικα,εχω αυτη την αισθηση δηλ. Για να ειναι ευηχο επισης στα αυτια μας.
Το οτι το Νυμφωνα σου ειναι π.χ. γ' ηχος,δε σημαινει οτι θα ''καρφωθει'' ο ισοκρατης στο Γα και δε θα ''ξεκολαει'' με τιποτα!.....

Για δοκιμαστε να πειτε το ''Του λιθου σφραγισθεντος'' με ισο Πα,ακομα και οταν φτασετε στο ''δια τουτο αι δυναμεις...'' που το μελος στο''...να...'' φτανει στον ανω Νη'!...Και παραφωνο και αχαρο!...
''Βγαζει'' ματι απο το ''δια'' οτι θελει ισο Δι...

Νιωθεις οτι σε ''τραβαει'' προς τα κατω,ασε που υπαρχει και ο κινδυνος να μη χτυπησεις καθαρα το Νη'!:wink:

Στο ''ουρανων'' επιστρεφεις παλι...

Παντως,το πως εχει τοποθετησει ο κος Μακρης τα ισοκρατηματα,στο μαθημα που ανεβασε,με βρισκουν συμφωνο,μιας και δεν βλεπω ''υπερβολες''.