Οπισθάμβωνος ευχή στη λειτουργία του Μ. Βασιλείου

[Roumelis Ioannis]

Η ερώτηση ξεφεύγει από τα ψαλτικά, αλλά θα ήθελα διευκρινήσεις. Είναι σωστό να αντικαθίσταται η Οπισθάμβωνος Ευχή της λειτουργίας του Μεγ. Βασιλείου «Ο θυσίαν αινέσεως...» κατά την περίοδο της Τεσσαρακοστής, τη Μ. Πέμπτη, το Μ. Σάββατο και των παραμονών Χριστουγέννων και Πάσχα από αυτήν του Χρυσοστόμου «Ο ευλογών...» και να αναγινώσκεται μόνο ανήμερα της εορτής του Μεγ. Βασιλείου;

 

[π. Μάξιμος]

Ποιός εἶπε ὅτι ἡ εὐχή τήν α΄ Ἰανουαρίου «Ὁ θυσίαν αἰνέσεως καὶ λατρείαν εὐάρεστον...» εἶναι τοῦ Μ. Βασιλείου. Ἔτσι κακῶς ἐπικράτησε. Γι᾿ αὐτό τό ΤΜΕ σελ. 338, ὑποσημ. 23, ὁρίζει ὅτι πάντοτε θά λέγεται «ὀπισθάμβωνος ἡ συνήθης τοῦ Χρυσοστόμου, διότι ἐν τοῖς Εἰλητοῖς οὐχ εὕρηται ἡ λεγομένη τοῦ Μ. Βασιλείου· ἀλλά τήν α΄ Ἰανουαρίου κατ᾿ ἐξαίρεσιν οὕτως εἰπεῖν λέγεται ἐν Ἁγίῳ ὄρει ἡ φερομένη αὕτη τοῦ οὐρανοφάντορος».

Πράγματι αὐτή ἡ εὐχή δέν ὑπάρχει στούς ἀρχαίους κώδικες (μόνον σέ ἐλαχίστους καί ὡς συμπλήρωμα) οὔτε στόν ἀρχαιότερο τόν Βαρβερινό (η΄ αἰ.). Ἄλλωστε οἱ ὀπισθάμβωνες εἶναι μεταγενέστερες. Ἐπίσης οὔτε αὐτή πού γράφει τό ΤΜΕ ὡς τοῦ Χρυσοστόμου, εἶναι τοῦ Χρυσοστόμου. Στόν Βαρβερινό αὐτή ὑπάρχει στοῦ Βασιλείου καί αὐτή πού ξέρουμε γιά τοῦ Βασιλείου ὡς «Εὐχὴ ἄλλη τῶν προηγιασμένων».

Σήμερα πολλοί σέ ὅλες τίς τελούμενες Θ. Λειτουργίες τοῦ Μ. Βασιλείου λένε τήν «Ὁ θυσίαν αἰνέσεως...».

Βοηθήματα:
Π. Ν. Τρεμπέλα, Αἱ τρεῖς Θείαι Λειτουργίαι, σσ. 154 καί 192.
Ἱερατικόν (νέον) ᾿Α.Δ., ἐπιμελείᾳ π. Κων. Παπαγιάννη, σελ. 306.
Σημ.: Πρέπει νά ὑπάρχει καί ἀπάντηση τοῦ μακαριστοῦ Ἰω. Φουντούλη, ἀλλά δέν ἔψαξα. Αὐτά πρόχειρα.​

 

[π. Βασίλειος Χλαμπάνης]

Ἰω. Φουντούλη "Ἀπαντήσεις εἰς λειτουργικάς ἀπορίας"(τ. β΄, σελ. 59 - 65).

Δι' ὅσους δέν ἔχουν τήν σειρά, παραθέτω μερικά κατατοπιστικά ἀποσπάσματα:

"ΟἹ παλαιότερες ἐκδόσεις τῆς λειτουργίας τοῦ Μεγάλου Βασιλείου στά Εὐχολόγια καί στά Ἱερατικά ἔχουν συνήθως μόνο τήν εὐχή "Ὁ εὐλογῶν τούς εὐλογοῦντας...". Ἀπαντᾷ ὅμως καί ἡ ἄλλη "Ὁ θυσίαν αἰνέσεως..."σέ ὡρισμένες παλαιές ἐκδόσεις, ὄπως τῶν λειτουργιῶν τῆς Βενετίας 1811, 1852 καί 1876. Στήν ἔκδοσι τοῦ Γ. Πρωτοψαλτίδου ἐν Κων/Πόλει 1858, πού ἀκριβῶς ἐπεθεωρήθη καί ἐπλουτίσθη μέ ὑποσημειώσεις ἀπό τόν Πατριάρχη Κωνστάντιο τόν Α' τόν ἀπό Σιναίου, ὄχι μόνον δέν δημοσιεύεται ἡ εὐχή αὐτή, ἀλλά σέ ὑποσημείωσι κατακρίνεται ἡ ἀνάγνωσίς της (ὡς μή ἀνήκουσα εἰς τόν Μ. Βασίλειον)...
....
Ἀντιθέτως, στήν ἔκδοσι τοῦ Ν. Παπαδοπούλου (Μ. Σαλιβέρου) ἡ εὐχή "Ὁ θυσίαν αἰνέσεως..." τίθεται ὡς ἡ κανονική ὀπισθάμβωνος εὐχή τῆς λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου, ἐνῶ ἡ εὐχή "Ὁ εὐλογῶν τούς εὐλογοῦντας..." μένει σέ δευτερεύουσα θέσι καί λέγεται ἀντί τῆς προηγουμένης "εἰ βούλεται ὁ Ἱερεύς..."( σελ. 83 - 84). Στήν ἔκδοσι ὄμως τοῦ Μεγάλου Εὐχολογίου τοῦ ἰδίου, δέν δημοσιεύεται ἡ πρώτη εὐχή, ὑπάρχει ὅμως παραπομπή στήν σελίδα τῆς φυλλάδας πού ἀναφέραμε προηγουμένως. Κατά τό Τυπικόν τοῦ Γ. Βιολάκη ἡ εὐχή "Ὁ θυσίαν αἰνέσεως..." λέγεται μόνον κατά τήν 1ην Ἰανουαρίου "κατ' ἐξαίρεσιν" κατά δέ τάς ἄλλας ἡμέρας πού τελεῖται ἡ λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου λέγεται ἡ συνήθης εὐχή "Ὁ εὐλογῶν τούς εὐλογοῦντας..." ( "Κατά πάσας τάς Κυριακάς τῆς Τεσσαρακοστῆς, τελουμένης τῆς λειτουργίας τοῦ Μ. Βασιλείου, λέγεται ὀπισθάμβωνος ἡ συνήθης τοῦ Χρυσοστόμου, διότι ἐν τοῖς εἰλητοῖς οὐχ εὕρηται ἡ λεγομένη τοῦ Μ. Βασιλείου΄ ἀλλά τήν 1ην Ἰανουαρίου κατ' ἐξαίρεσιν οὕτως εἰπεῖν λέγεται ἐν Ἁγίῳ Ὄρει ἡ φερομένη αὕτη τοῦ οὐρανοφάντορος", ἔκδ. Μ Σαλιβέρου, ἐν Ἀθήναις 1921, σελ. 338, ὑποσ. 23). Τό Τυπικόν τοῦ πρωτοψάλτου Κωνσταντίνου δέν ἀσχολεῖται καθόλου μέ τό θέμα.
....
Σέ ὅλα τά γνωστά χειρόγραφα πού περιέχουν τήν λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου προβλέπεται ἡ ἀνάγνωσις ὡς ὀπισθαμβώνου τῆς εὐχῆς "Ὁ εὐλογῶν τούς εὐλογοῦντας...", .......σπανίως ἀπαντᾶ ἡ εὐχή "Ὁ θυσίαν αἰνέσεως..."...... Ἀπό τούς 83 Κώδικας πού ἐχρησιμοποίησε ὁ καθηγητής Π. Τρεμπέλας στήν ἔκδοσι τῶν Τριῶν Λειτουργιῶν ( Ἀθῆναι 1935) στούς 79 ὑπάρχει ἡ εὐχή "Ὁ εὐλογῶν τούς εὐλογοῦντας..." καί μόνον στούς 4 ἀνωτέρω ἡ εὐχή "Ὁ θυσίαν αἰνέσεως...". Ἡ ἰδία εὐχή ὑπάρχει καί στόν ὑπ' ἀριθμ. 712 κώδικα τοῦ ΙΓ'αἰῶνος τῆς Πάτμου, ὅπου ἐπιγράφεται "Εὐχή ὀπισθάμβωνος τοῦ Μεγάλου Βασιλείου".
Ἀπ' ὅσα γράψαμε φαίνεται ὅτι ἡ παράδοσις ὅσον ἀφορᾷ στήν ὀπισθάμβωνο εὐχή τῆς λειτουργίαςτοῦ Μ. Βασιλείου εἶναι ἀρκετά ἀσταθής καί στά χειρόγραφα καί στά ἔντυπα.
...
Ἔχω τήν γνώμη ὅτι δέν πρέπει νά ἀφήσωμε ἀνεκμετάλλευτη τήν εὐκαιρία πού μᾶς δίδει ἡ ἐλαστικότης αὕτη τῆς παραδόσεως. Στήν λειτουργία μας ἔχομεν τήν ἀνάγκην αὐτῆς τῆς ἐναλλαγῆς. ....... Πρέπει μάλιστα νά σημειωθῇ ὁτι ἡ ἐναλλαγή τῆς ὀπισθαμβώνου εὐχῆς εἶναι ἀπολύτως σύμφωνος μέ τήν παλαιά λειτουργική παράδοσι τῆς Ἐκκλησίας. Σήμερα ὑπάρχουν ἐν χρήσει τρεῖς τέτοιες εὐχές, ἄν στίς δύο τῶν λειτουργιῶν συνυπολογίσωμε καί τήν ὀπισθάμβωνο τῆς Προηγιασμένης "Δέσποτα παντοκράτορ, ὁ πᾶσαν κτίσιν...". Εἶναι ὅμως γνωστά τοὐλάχιστον εἴκοσι χειρόγραφα, πού ἔχουν γραφῆ ἀπό τόν Η' μέχρι καί τόν ΙΣΤ' αἰῶνα, πού περιέχουν ἕνα πλῆθος ὀπισθαμβώνων εὐχῶν πού ὁ ἀριθμός τους πλησιάζει τήν ἑκατοντάδα.
...
Γιά νά μή γράψωμε ὅτι θά ἔπρεπε νά γίνῃ μιά προσπάθεια ἐπαναφορᾶς στήν λειτουργική χρῆσι τῶν εὐχῶν αὐτῶν, περιοριζόμεθα στό νά ὑπογραμμίσωμε πόσο ἡ διατήρησις τοὐλάχιστον τῆς εὐχῆς "Ὁ θυσίαν αἰνέσεως..." γιά τήν λειτουργία τοῦ Μ. Βασιλείου θά ἦταν ἐξαιρετικά χρήσιμος καί σύμφωνος πρός τήν λειτουργική παράδοσι".

 

[π. Βασίλειος Χλαμπάνης]

Στόν Βαρβερινό αὐτή ὑπάρχει στοῦ Βασιλείου καί αὐτή πού ξέρουμε γιά τοῦ Βασιλείου στοῦ Χρυσοστόμου.

π. Μάξιμε,
Αὐτό ἀναφέρει καί ὁ μακαριστός Ἰω. Φουντούλης, ἀλλά στήν προσπάθειά μου νά σταχυολογήσω τά πλέον ἐνδεικτικά ἀποσπάσματα τῆς ἀπαντήσεως, μοῦ διέφυγε νά τό ἀντιγράψω.

 

[ixadin]

Υπήρχε μια συνήθεια σε γραφείς χειρογράφων (που τους τοποθετούμε σήμερα στη σημερινή Κάτω Ιταλία) να περιλαμβάνουν σε λειτουργίες ευχές "επικαιροποιημένες" για κάθε εορταστική περίσταση, προφανώς επηρεασμένοι από την πράξη της εκεί παπικής Εκκλησίας, πολλές φορές αμφιβόλου γνησιότητος και θεολογίας. Αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις λάμβανε και διαστάσεις, που έφτανε σε σημείο να συγγράφονται και ευχές αναφοράς για εορτές όπως Θεοφάνια, Χριστούγεννα, Πάσχα.

 

[Roumelis Ioannis]

Σας ευχαριστώ όλους για την ανταπόκριση!

 

[Dimitri]

Ευχαριστώ και εγώ για αυτό το θέμα έστω και μετά από καιρό, ανέκυψε πρόσφατα το ερώτημα και εδώ στο Σύδνεϋ οπου κάποιοι λένε «Ο θυσίαν αινέσεως» και είδα στο Συλλειτουργικόν της Σιμωνόπετρας που έλεγε «Ο ευλογών» γιατί και εγώ ήξερα οτι μόνο ανήμερα της εορτής του αγίου λέγεται η ειδική ευχή. Τώρα όμως γνωρίζω παραπάνω για αυτό.

 

[dkalpakidis]

Ειδικές οπισθάμβωνες ευχές υπάρχουν στα Κείμενα Λειτουργικής του μακαριστού Ιωάννου Φουντούλη και στην Μεγάλη Εβδομάδα του π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη εκ παλαιών κωδίκων για τις προηγιασμένες της Μεγάλης Εβδομάδας και για τις δύο Εσπερινές Θείες Λειτουργίες Μ. Πέμπτης και Μ. Σαββάτου.
Μάλιστα έχω την γνώμη ότι οι συνηθισμένη ευχή της Προηγιασμένης πρέπει την Μ. Εβδομάδα να αντικατασταθεί από τις συγκεκριμένες ευχές αφού στην συνηθισμένη γίνεται αναφορά για την τεσσαρακονθήμερη Νηστεία.

 

[Ι. Μ. ΕΣΦΙΓΜΕΝΟΥ ΑΓ.ΟΡΟΥΣ]

Υπήρχε μια συνήθεια σε γραφείς χειρογράφων (που τους τοποθετούμε σήμερα στη σημερινή Κάτω Ιταλία) να περιλαμβάνουν σε λειτουργίες ευχές "επικαιροποιημένες" για κάθε εορταστική περίσταση, προφανώς επηρεασμένοι από την πράξη της εκεί παπικής Εκκλησίας, πολλές φορές αμφιβόλου γνησιότητος και θεολογίας. Αυτό σε ορισμένες περιπτώσεις λάμβανε και διαστάσεις, που έφτανε σε σημείο να συγγράφονται και ευχές αναφοράς για εορτές όπως Θεοφάνια, Χριστούγεννα, Πάσχα.

ἀγαπητοί μας ἀδελφοί, ἐνημερωτικώς λέμε ὅτι στήν Μονή ἁγίου Παύλου ὑπάρχει παλαιά παράδοση καί λέμε εἰδική ὁπισθάμβωνο εὐχή, πού ἀναφέρεται καί στήν ἑορτή τῆς Ὑπαπαντῆς.

 

[antonios]

Δεν είμαι λειτουργιολόγος ούτε έχω γνώσεις λειτουργικής, εκτός ίσως των όσων χρειάζονται για την ψαλτική μου ιδιότητα . Θα επιθυμούσα ως εκ τούτου την άποψη κάποιου γνώστη πάνω στις σκέψεις που θα καταθέσω. (Οι σκέψεις δυστυχώς δημιουργούνται θέλω δεν θέλω.)

Στο "Ιερατικό" της ΑΔ (έχω την έκδοση του 2002 σε επιμέλεια π. Κωνσταντίνου Παπαγιάννη), στην σελ. 142 όπου βρίσκεται η οπισθάμβωνος ευχή της λειτουργίας του αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, παραθέτει την γνωστή ευχή "Ο εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντα σε..." όμως στην υποσημείωση 65 λέει : "Ἐν τῷ Βαρβερινῷ κώδικι 336 ἡ εὐχὴ αὕτη ὑπάρχει μόνον ἐν τῇ Λειτουργίᾳ τοῦ Μ. Βασιλείου, ἐν δὲ τῇ τοῦ Χρυσοστόμου ὑπάρχει ἀντ' αυτῆς ἄλλη, τὴν ὁποίαν βλ. εἰς τὸ Ἐπίμετρον, σελ. 307". Στην δε σελίδα 307 παραθέτει την οπισθάμβωνον ευχή "Ποῖον αἶνον...".

Πρέπει να σημειωθεί πως αυτή η ευχή δεν βρίσκεται μόνη της στο επίμετρο αλλά αποτελεί κομμάτι της ενότητας που επιγράφεται "ΕΥΧΑΙ ΤΗΣ ΘΕΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ", και περιλαμβάνει ακόμα ευχές της εισόδου, του τρισαγίου, της καθέδρας του Θυσιαστηρίου. Κάτω δε από τον τίτλο της ενότητας υπάρχει η διευκρίνιση " Ἐν τῷ Βαρβερινῷ κώδικι 336 περιέχονται ἐν τῇ Λειτουργίᾳ τοῦ Χρυσοστόμου αἱ κάτωθι εὐχαὶ ἀντὶ τῶν συνήθων, αἱ ὁποῖαι ἐν τῷ κώδικι τούτῳ περιέχονται μόνον ἐν τῇ Λειτουργίᾳ τοῦ Μ. Βασιλείου".

Από τον τρόπο που παρουσιάζεται το θέμα, ο αναγνώστης πληροφορείται και καταλαβαίνει πως ο Βαρβερινός κώδικας σαφώς παραδίδει οπισθάμβωνο στην λειτουργία του Μ. Βασιλείου την ευχή ευχή "Ο εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντα σε..." και για του Χρυσοστόμου την "Ποῖον αἶνον...". Όμως διαβάζοντας τον κώδικα - χάρη στο Ψαλτολόγιο όπου και τον βρήκα- νομίζω πως τα πράγματα έχουν κάπως διαφορετικά.

Ο Βαρβερινός κώδικας έχει πρώτα την λειτουργία του Μ. Βασιλείου, και είναι λογικό αφού αυτή ήταν η "επίσημη" λειτουργία. Εκεί όντως έχει τις ευχές όπως τις λέει το "Ιερατικόν", και δίνει σαφώς ως οπισθάμβωνο την "Ο εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντα σε...", αν και η αρχή της είναι αλλιώς: "Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου...". Στην συνέχεια έχει την του Ιωάννου του Χρυσοστόμου. Όντως οι ευχές της εισόδου, του τρισαγίου, της καθέδρας του Θυσιαστηρίου είναι οι "άλλες" που δίνει το "Ιερατικόν". Όμως στο τέλος της λειτουργίας ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΟΠΙΣΘΑΜΒΩΝΟ ΕΥΧΗ! Τελειώνει στο "Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν. Ἐν ονόματι Κυρίου". Αμέσως μετά υπάρχει όλο το υπόλοιπο σώμα του κώδικα, και ΣΤΟ ΤΕΛΟΣ ΕΝ ΕΙΔΕΙ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΟΣ, υπάρχει μαζί με άλλες 8 οπισθάμβωνες ευχές και αυτή, πρώτη, επιγραφόμενη "Εὐχὴ ὁπιστάμβωνο[ς] τοῦ Χρυσοστόμου". Οι άλλες επιγράφονται : "Εὐχὴ ἐπιστάμβωνος Γερμανοῦ Πατριάρχου" (για που, "Εὐχὴ ἐπιστάμβωνος ἄλλη" (για πού, "Εὐχὴ ἐπιστάμβωνος ἄλλη" (κι άλλη "Εὐχὴ ἐπιστάμβωνος εἰς τὰ προηγιασμένα", "Εὐχὴ ἐπιστάμβωνος εἰς τὰ προηγιασμένα" (ναι, κι άλλη), "Εὐχὴ ἐπιστάμβωνος τῶν προηγιασμένων" (ναι, κι άλλη), " Εὐχὴ ἄλλη τῶν προηγιασμένων", (ω, ναι!), " Εὐχὴ ὁπιστάμβωνο[ς] τῶν προηγιασμένων".

Εκ του πλήθους των ευχών των προηγιασμένων, θεωρώ πως οι οπισθάμβωνες ευχές αυτού του παραρτήματος αποτελούν απλώς εναλλακτικές δυνατότητες, αλλιώς θα ήταν ενσωματωμένες στο κυρίως σώμα των κειμένων των λειτουργιών... Και το ότι η λειτουργία του Χρυσοστόμου τελειώνει χωρίς οπισθάμβωνο δεν νομίζω πως παραπέμπει σε παλαιότερες μορφές, αφού ήδη χρησιμοποιούνται αυτές οι ευχές. Αν ο κώδικας τελείωνε εκεί, θα έπρεπε να συμπεράνουμε, πως ή η λειτουργία του Χρυσοστόμου δεν έχει οπισθάμβωνο ή πως αυτή μας έχει παρατεθεί ήδη. Εξήγησα εν τάχει γιατί δεν θεωρώ πως ισχύει το πρώτο, άρα καταλήγω να σκεφτώ πως ισχύει το δεύτερο.

Από την μορφή δηλαδή του Βαρβερινού κώδικα, συνάγω πως η οπισθάμβωνος και για τις δύο λειτουργίες είναι η ίδια (Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου...). Οι άλλες είναι απλώς επιπλέον ευχές συντεθείσες για τις αντίστοιχες λειτουργίες. Αυτό ενισχύεται και από το γεγονώς πως σε τρία χειρόγραφα που περιέχουν τις δύο λειτουργίες - πάντως μεταγενέστερα- βλέπω την ίδια οπισθάμβωνο.

Επειδή δεν έχω γνώσεις λειτουργικής, ούτε της ιστορίας της και προφανώς μου διαφεύγουν σημαντικά στοιχεία που θα μου επέτρεπαν να διαμορφώσω άποψη, θα ήθελα οι γνωρίζοντες να μου εξηγήσουν, αν έχω λάθος, πράγμα πολύ πιθανόν, γιατί.

Γνωρίζω πως υπάρχει μία διατριβή στα ελληνικά για το περιεχόμενο του Βαρβερινού κώδικα, αλλά δεν γνωρίζω τι λέει.

 

[MTheodorakis]

«Εἶναι ὅμως γνωστὰ τουλάχιστον εἴκοσι χειρόγραφα, ποὺ ἔχουν γραφῆ ἀπὸ τὸν Η’ μέχρι καὶ τὸν ΙΣΤ’ αἰῶνα, ποὺ περιέχουν ἕνα πλῆθος ὀπισθαμβώνων εὐχῶν, ποὺ ὁ ἀριθμός των πλησιάζει τὴν ἑκατοντάδα...Ὑπάρχουν εὐχὲς γιὰ ὅλες τὶς μεγάλες δεσποτικὲς καὶ θεομητορικὲς ἑορτὲς τοῦ ἔτους, γιὰ πολλὲς Κυριακὲς καὶ γιὰ μνῆμες ἁγίων...Κοινὴ εὐχὴ γιὰ τὶς λοιπὲς ἡμέρες φαίνεται ὅτι ἦτο ἡ εὐχή ῾῾Ὁ εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντας...᾿᾿ γι’ αὐτὸ καὶ ἐπεκράτησε»

(Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις εἰς λειτουργικὰς ἀπορίας τ. 2 σ. 64).

 

[π. Μάξιμος]

Οπισθάμβωνος και Βαρβερινός κώδικας

Τί θέλεις νά πεῖς; Ὅτι κάνει λάθος ὁ π. Παπαγιάννης; Στόν Βαρβερινό ὄντως ἐπιγράφεται «Εὐχὴ ὀπιστάμβωνος τοῦ Χρυσοστόμου». Δέν ψεύδεται. Τό ποῦ βρίσκεται, ἄλλο θέμα.
Τό ὅτι ἡ λειτουργία τελειώνει μέ τήν διακονική ἀπολυτική παρακέλευση «Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν» εἶναι γνωστό. Τά ἀπό ᾿κεῖ καί μετά εἶναι προσθῆκες.
Καλύτερα νά διαβάσεις τήν ἀπάντηση τοῦ Φουντούλη, τήν ἀναφορά σέ τόσους ἄλλους κώδικες καί τό καταστάλαγμα τῆς λειτουργικῆς παραδόσεως (ὅπως διαμορφώθηκε ἰδίᾳ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει), πού θέλει ὀπισθάμβωνο στή λειτουργία Βασιλείου «Ὁ θυσίαν αἰνέσεως...».
Γιά τίς πολλές ὀπισθάμβωνες γίνεται ἀναφορά καί στά προηγούμενα, δές κι ἐδῶ.

 

[antonios]

Τί θέλεις νά πεῖς; Ὅτι κάνει λάθος ὁ π. Παπαγιάννης; Στόν Βαρβερινό ὄντως ἐπιγράφεται «Εὐχὴ ὀπιστάμβωνος τοῦ Χρυσοστόμου». Δέν ψεύδεται. Τό ποῦ βρίσκεται, ἄλλο θέμα.
Τό ὅτι ἡ λειτουργία τελειώνει μέ τήν διακονική ἀπολυτική παρακέλευση «Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν» εἶναι γνωστό. Τά ἀπό ᾿κεῖ καί μετά εἶναι προσθῆκες.
Καλύτερα νά διαβάσεις τήν ἀπάντηση τοῦ Φουντούλη, τήν ἀναφορά σέ τόσους ἄλλους κώδικες καί τό καταστάλαγμα τῆς λειτουργικῆς παραδόσεως (ὅπως διαμορφώθηκε ἰδίᾳ ἐν Ἁγίῳ Ὄρει), πού θέλει ὀπισθάμβωνο στή λειτουργία Βασιλείου «Ὁ θυσίαν αἰνέσεως...».
Γιά τίς πολλές ὀπισθάμβωνες γίνεται ἀναφορά καί στά προηγούμενα, δές κι ἐδῶ.

Προφανώς και δεν θέλω να πω πως κάνει λάθος. Σκέψεις μόνο έκανα, διαβάζοντας τον Βαρβερινό κώδικα και μόνο. Δεν λέω τίποτα άλλο. Από την άλλη δεν είναι άλλο θέμα το που βρίσκεται κάτι σε ένα κώδικα! Δέν νομίζω να λέω κάπου πως λέει ψέματα! Αντιθέτως. Αν δεν είχα διαβάσει αυτά στο Ιερατικό εγώ ο άσχετος από αυτά, που θα τα ήξερα; Επιπλέον ο π. Κωνσταντίνος Παπαγιάννης σε όλα του τα πονήματα έχει ένα πλήθος παρατηρήσεων που είναι χρησιμότατες και θα ήταν ευχής έργον να τις λαμβάναμε σοβαρά υπ'όψιν. Από την άλλη (ξανά), στις παρατηρήσεις μου, που λέω κάτι ανακριβές; Αναφέρω ακριβώς τι λέει και το "Ιερατικόν" και πως έχουν τα πράγματα στον Βαρβερινό κώδικα. Και τελειώνω με την παράκληση να μου υποδείξετε γιατί ΔΕΝ ισχύει ο συλλογισμός μου. Δεν έχει βάση; Νομίζω πως έχει. Αλλά και να μην έχει πείτε μου το γιατί. Αυτό ρωτάω! Ούτε γνώση των χειρογράφων έχω, ούτε γνώση της εξέλιξης της λειτουργίας ακριβώς, ούτε τίποτα άλλο. Όμως δεν είναι διαφορετικό να εντάσσεται κάτι στο κυρίως σώμα του κειμένου και κάποιο άλλο όχι;

Επαναλαμβάνομαι λοιπόν και ίσως γίνω σαφέστερος. Η λειτουργία του Μ. Βασιλείου στον Βαρβερινό κώδικα, έχει οπισθάμβωνο που είναι η "Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου...". Άρα, κατά τον Βαρβερινό τουλάχιστον κώδικα έτσι τελειώνει η λειτουργία και όχι στο "Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν. Ἐν ονόματι Κυρίου". Αφού λοιπόν αυτό συμβαίνει στην λειτουργία του Μ. Βασιλείου, αυτό θα συμβαίνει και σε αυτή του Χρυσοστόμου, τουλάχιστον στα πλαίσια του ίδιου κώδικα, που σημαίνει ίδια εποχή, ίδια πρακτική ίδια παράδοση. Αφού λοιπόν η λειτουργία του Χρυσοστόμου που παρατίθεται αμέσως μετά δεν έχει οπισθάμβωνο, θεωρώ πως το κάνει γιατί είναι ήδη γνωστή. Από την προηγούμενη λειτουργία. Άλλωστε στην λειτουργία του αγίου Ιωάννου δεν έχει ούτε ευχές αντιφώνων. Για τον ίδιο λόγο. Γιατί είναι γνωστές από πριν. Δεν είναι ασυνήθης αυτή η πρακτική στα χειρόγραφα, της μη επανάληψης δηλαδή, των ήδη γνωστών.

Όντως η ευχή "Ποῖον αἶνον..." υπάρχει ως του Χρυσοστόμου αλλά στο τέλος μαζί με άλλες "εναλλακτικές" ευχές. Δεν είναι λογικό να σκεφτώ πως κυρίως χρησιμοποιούμενη είναι η "Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου..." και η άλλη είναι "εναλλακτική"; Μπορεί να είναι λάθος, γιατί δεν γνωρίζω αρκετά, αλλά λογικό είναι!

Ευχαριστώ και για τις παραπομπές και για τον χρόνο.

 

[π. Μάξιμος]

Επαναλαμβάνομαι λοιπόν και ίσως γίνω σαφέστερος. Η λειτουργία του Μ. Βασιλείου στον Βαρβερινό κώδικα, έχει οπισθάμβωνο που είναι η "Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου...". Άρα, κατά τον Βαρβερινό τουλάχιστον κώδικα έτσι τελειώνει η λειτουργία και όχι στο "Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν. Ἐν ονόματι Κυρίου". Αφού λοιπόν αυτό συμβαίνει στην λειτουργία του Μ. Βασιλείου, αυτό θα συμβαίνει και σε αυτή του Χρυσοστόμου, τουλάχιστον στα πλαίσια του ίδιου κώδικα, που σημαίνει ίδια εποχή, ίδια πρακτική ίδια παράδοση. Αφού λοιπόν η λειτουργία του Χρυσοστόμου που παρατίθεται αμέσως μετά δεν έχει οπισθάμβωνο, θεωρώ πως το κάνει γιατί είναι ήδη γνωστή. Από την προηγούμενη λειτουργία. Άλλωστε στην λειτουργία του αγίου Ιωάννου δεν έχει ούτε ευχές αντιφώνων. Για τον ίδιο λόγο. Γιατί είναι γνωστές από πριν. Δεν είναι ασυνήθης αυτή η πρακτική στα χειρόγραφα, της μη επανάληψης δηλαδή, των ήδη γνωστών.

Όντως η ευχή "Ποῖον αἶνον..." υπάρχει ως του Χρυσοστόμου αλλά στο τέλος μαζί με άλλες "εναλλακτικές" ευχές. Δεν είναι λογικό να σκεφτώ πως κυρίως χρησιμοποιούμενη είναι η "Κύριε ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου..." και η άλλη είναι "εναλλακτική";

Δέν γνωρίζω ἄν ἰσχύει αὐτή ἡ λογική. Χρειάζεται γνώση τῶν δύο αὐτῶν λειτουργιῶν, πού ὁ Βαρβερινός εἶναι ἕνας σταθμός μέσα στήν ἐξέλιξη.

Ἐγώ προηγουμένως ἔγραψα γιά νά καταλήξω στό θέμα. Ἐσύ τί θέμα βάζεις; Πρέπει νά ἀνοίξουμε ἄλλο;

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Γνώμη μου είναι ότι η οπισθάμβωνος ευχή "Ο ευλογων..." έχει θέση μόνο στις τέλειες λειτουργίες, εφόσον εψάλησαν τα τρία αντίφωνα της λειτουργίας του Λόγου, καθότι από εκεί φαίνεται ότι είναι εμπνευσμένη (από την β' ευχή). Δεν έχει καμία θέση στην προγιασμένη ή σε λειτουργίες που δεν εψάλησαν τα αντίφωνα (όπως οι εσπερινές). Συμφωνώ με την άποψη ότι είναι μεταγενέστερη προσθήκη (χωρίς να έχω όμως τεκμήρια για να στηρίξω αυτήν την θέση).

 

[antonios]

Δέν γνωρίζω ἄν ἰσχύει αὐτή ἡ λογική. Χρειάζεται γνώση τῶν δύο αὐτῶν λειτουργιῶν, πού ὁ Βαρβερινός εἶναι ἕνας σταθμός μέσα στήν ἐξέλιξη.

Ἐγώ προηγουμένως ἔγραψα γιά νά καταλήξω στό θέμα. Ἐσύ τί θέμα βάζεις; Πρέπει νά ἀνοίξουμε ἄλλο;

Χμμ... Η αλήθεια είναι πως διαβάζοντας αυτό το θέμα και μετά τον Βαρβερινό κώδικα, μου δημιουργήθηκαν αυτές οι σκέψεις, οπότε μου φάνηκε ταιριαστό να το βάλω εδώ. Δεν το σκέφτηκα ως ένα καινούργιο θέμα. Αλλά τώρα που το ξαναβλέπω έχει να κάνει μάλλον περισσότερο με την "αρχική" οπισθάμβωνο της λειτουργίας του Χρυσοστόμου, και όχι του Μ. Βασιλείου. Να με συγχωρείτε για το μπέρδεμα...

 

[π. Μάξιμος]

Δέν πειράζει. Ἄς συνεχίσω λίγο, ἀφοῦ χθές ἦταν ἀργά.
Οἱ σκέψεις σου ἔχουν λογικοφάνεια, ἀλλά δέν μποροῦν μᾶλλον νά σταθοῦν. Τό ὅτι ὁ Βαρ. δέν ἔχει ὀπισθάμβωνο στήν Χ δέν σημαίνει ὅτι ἐννοεῖται ἡ προηγούμενη στή Β.
Ἡ Χ εἶναι ἀρχαιότερη, ἐνῶ θά ἔχεις διαβάσει ἐνδεχομένως ὅτι εἶναι μεταγενέστερη ἤ σύντμηση τῆς Β.
Ὡς ἀρχαιότερη καί ἄλλης τοπικῆς προέλευσης, δέν ἔχει τά ἀρχικά καί τά τοῦ τέλους, ἔχει δέ καί ἄλλες εὐχές εἰσόδου, τρισαγίου.
Κάποια στιγμή χρειάστηκε συμπλήρωση ὀπισθαμβώνου καί ἔχει ὁ Βαρ. τήν «Ποῖον αἶνον...», ὅπως καί ἄλλες.
Κάποτε αὐτές οἱ δύο λειτουργίες ἔγιναν οἱ λειτουργίες τοῦ Βυζαντίου καί ἔπρεπε νά μοιάζουν, ὅπως καί ἔγινε.
Ἡ περαιτέρω διαμόρφωση ἔφερε τή σημερινή λειτουργική παράδοση, πού θέλει ὀπισθάμβωνο στή λειτουργία Βασιλείου «Ὁ θυσίαν αἰνέσεως...».

Αὐτά ἀπό πλευρᾶς μου καί ὡς κατάθεση στήν παράκλησή σου, χωρίς κι ἐγώ νά διεκδικῶ τό ἀλάθητο. Ὑπάρχει πλούσια βιβλιογραφία, πού δέν μποροῦμε νά τήν προσεγγίσουμε καί ὅλη. Ἀνέφερα κάποια ἔργα στά προηγούμενα. Εἶδα κι ἄλλα. Δέν ἔχω δεῖ αὐτό. Γιά δές τό.

 

[Παναγιώτης]

Τὸ Τυπικὸν Μεθοδίου Σιμωνοπετρίτου (2016), σ. 415, λέει ὅτι ἡ εὐχὴ «Ὁ εὐλογῶν» εἶναι γνήσιον ποίημα τοῦ Μ. Βασιλείου, τὴν ὁποίαν ὁ Ἅγ. Ἰω. ὁ Χρυσόστομος ἀφῆκε ἀνέπαφον εἰς τὴν λειτουργίαν του, καὶ ὅτι ἡ εὐχὴ «Ὁ θυσίαν αἰνέσεως» δὲν εὑρίσκεται εἰς τὰ παλαιὰ εἰλητάρια τῶν λειτουργιῶν· εἶναι λέγουσι τοῦ Μαλαξοῦ.

 

[MTheodorakis]

Ὑπάρχει στὸν Βαρβερινὸ κώδικα, εὐχολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 788-800, ἔκδ. S. Parenti – E. Velkovska 2000 σ. 244.

 

[π. Μάξιμος]

Ὑπάρχει στὸν Βαρβερινὸ κώδικα, εὐχολόγιο μεταξὺ τῶν ἐτῶν 788-800, ἔκδ. S. Parenti – E. Velkovska 2000 σ. 244.

Καλά, Μανόλη, δέν τό γράφουμε πρίν... ;;;; (ἀνεβάζεις καί ὅλο τό βιβλίο...)

Ποιός εἶπε ὅτι ἡ εὐχή τήν α΄ Ἰανουαρίου «Ὁ θυσίαν αἰνέσεως καὶ λατρείαν εὐάρεστον...» εἶναι τοῦ Μ. Βασιλείου.
...
Στόν Βαρβερινό αὐτή [...] πού ξέρουμε γιά τοῦ Βασιλείου ὡς «Εὐχὴ ἄλλη τῶν προηγιασμένων».

Ἐπίσης ἄν ἦταν τοῦ Μαλαξοῦ... δέν θά ὑπῆρχε στὸν Βαρβερινὸ... καί θά ἀναφερόταν ἐδῶ...

Ἀκόμη... Στήν ἐποχή τοῦ Μ. Βασιλείου καί Ἱ. Χρυσοστόμου δέν ὑπῆρχαν ὀπισθάμβωνες...