Βεβαίως, καταλαβαίνεις τί λέω όμως! Άκου το Τη υπερμάχω σύντομο από χορό του Στανίτσα στην Πόλη και στην Αθήνα. Άκου και τους Θεσσαλονικείς, άκου και τον Χρύσανθο, και αν ακούγοντας το κάτω δι και το πα (ενδεικτικά) ως ίσον, ισχυριστεί κάποιος ότι αυτό το ίσον είναι και λάθος, και άλλος το προσκομίσει ως στοιχείο άγνοιας και απειρίας των χοραρχών, τότε θα έχει βαφτίσει αρμονικά τα ισοκρατήματα ( μη ειδώς α ελάλει) προκειμένου να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του. Αυτή η μόδα περί του πλουσίου ή μη ισοκρατήματος είναι πολύ νεότερη. Οι γνώσεις μας περί βαστακτών και του ακριβούς ρόλου τους πολύ περιορισμένη...
Δ.
Βεβαίως κι καταλαβαίνω, αλλά το τι είναι αρμονικό ισοκράτημα και το τι "βαπτίζεται" έτσι είναι πολύ λεπτή διαφορά. Στα παραδείγματα που αναφέρθηκαν υπάρχουν πολλές απόψεις όπως δείχνουν οι προηγούμενες συζητήσεις. Έχει επίσης διαφορά το "απορρίπτω το Α" από το "προτιμώ το Β", όπως ισχύει κυρίως στα προαναφερθέντα παραδείγματα.
Η συνεχής όμως τοποθέτηση
του Νη ως ισοκράτημα στον Α' ήχο (ειδικά στις καταλήξεις)
του Πα στον πλΔ'
του Πα στις καταλήξεις του Άγια
του Γα στο Β'
για λίγους φθόγγους ή
του Νη διαρκώς στο Βαρύ εκ του Γα ή πλΔ εκ του Γα
που αλλοιώνουν το χαρακτήρα όλης της θέσης
δεν είναι βάπτισμα αρμονικού ισοκρατήματος αλλά ξεκάθαρες επιλογές επηρεασμένες από την "αναγκαιότητα" της δυτικής αρμονίας.
Δε μιλώ για πλούσιο ή μη ισοκράτημα (πχ ίσο Βου σε μια μικρή φράση του πλΔ ή Νη), αλλά για ισοκράτημα που υπαγορεύεται από την κίνηση της κάθε συλλαβής και όχι το χαρακτήρα της θέσης. Αυτή νομίζω είναι η θεμελιώδης διαφορά.
Ως προς το Στανίτσα, ο οποίος φυσικά δεν ήταν ο πρώτος που εφάρμοσε το αρμονικό ισοκράτημα, αλλά έπαιξε σημαντικό ρόλο στην καθιέρωσή του ως "παραδοσιακού" ας συγκρίνουμε τις χορωδίες που διηύθυνε το 1963 στο Ιωβηλαίο του Πρίγγου και των Βρυξελλών. Νομίζω πως η διαφορά είναι εμφανής.
Ως προς την κριτική μιας χορωδίας ή ενός χορού από το ισοκράτημα.
Υπάρχουν πολλά στoιχεία που χαρακτηρίζουν ένα ψαλτικό χορό με βάση τα οποία ο καθένας τον κρίνει. Φυσικά πρέπει πρώτ' απ' όλα να είναι γυμνασμένος, καλοδουλεμένος, όποια κατεύθυνση και αν ακολουθεί, αλλιώς είναι "κλάψ' τα, Χαράλαμπε". Καλοδουλεμένη όμως ήταν και η χορωδία του Στανίτσα, του Στάθη, του Αγγελόπουλου, των Βατοπεδινών, των Σιμωνοπετριτών και πολλών πολλών άλλων. Το αν όμως ένα ψάλσιμο μας αρέσει ή το θεωρούμε παραδoσιακό ή μη εξαρτάται από διάφοra τέτοια στοιχεία όπως π.χ. ο ρόλος του ισοκρατήματος (στη Σιμωνόπετρα είναι σχεδόν β' φωνή, σίγουρα αρμονικότατη), ο χρόνος, ο ρυθμός και η ζωντάνια του μέλους (υπολεπτομέρεια του παράγοντα αυτού και οι παύσεις), τα διαστήματα, οι αναλύσεις κ.τ.λ.
Το να λέω λοιπόν ότι η χορωδία του Βατοπεδίου μου αρέσει πολύ ως άκουσμα, αλλά με κουράζουν πολύ τα διαστήματά τους και οι αναλύσεις τους δεν είναι ούτε περίεργο, ούτε αντιφατικό, ούτε σημαίνει ότι θεωρώ εαυτόν ανώτερό τους.
Το ίδιο λοιπόν και όταν θεωρώ ότι η Χ χορωδία (ή ο Χ πρωτοψάλτης) δε μου αρέσει, δε με εκφράζει ή τη θεωρώ σε κάποια σημεία αρκετά νεωτεριστή ή μη παραδοσιακή.
Ως προς τη συζήτηση για το ισοκράτημα όντως είναι νεότερη, όπως και γενικώς είναι νεότερη μια τάση στροφής προς το απλούστερο, παραδοσιακότερο ψάλσιμο (εδώ συμπεριλαμβάνονται οι περιπτώσεις των υπεραναλυμένων ή μη κειμένων, των κλασικών ή νεότερων, του ρόλου του ρυθμού κ.ά.) που θέλει να αναστρέψει πολλούς νεωτερισμούς του 20ου κυρίως αιώνα. Εγώ έμαθα να ισοκρατώ αρμονικότατα στη Σιμωνόπετρα και με τέτοια αντίληψη μεγάλωσα ψαλτικά.
Αργότερα άλλαξα σε αυτό όπως και σε πολλά άλλα θέματα μετά λόγου γνώσεως και κάνω συνειδητά συγκεκριμένες επιλογές. Δικαιούμαι λοιπόν να λέω ότι τα αρμονικά ισοκρατήματα είναι μη παραδοσιακά. Ακόμη και τα λίγα ισοκρατήματα που υπάρχουν στον Πρωγάκη είναι κάπως πλούσια, όχι όμως αρμονικά ανάλογα με τις συλλαβές, μπαίνουν σε θέσεις.
Επίσης επειδή ο Στανίτσας ή όποιος άλλος μεγάλος έκανε την Α ή Β επιλογή δε σημαίνει πως πρέπει να τον ακολουθήσω. Όπως είναι εντελώς ανιστορικό να τον κρίνω με τα σημερινά δεδομένα, εξίσου άτοπο είναι να ακολουθώ κατά γράμμα τις τότε επιλογές του. Ειδικά σε θέματα που είναι γνωστό πως δε συνεχίζει την προηγούμενη παράδοση, αλλά κάνει κάτι καινούργιο.
ΥΓ Ανέφερα ως παράδειγμα το Στανίτσα ως τον πλέον παραδοσιακό από τους νεωτεριστές ή τον πλέον νεωτεριστή από τους παραδοσιακούς (ανάλογα με την οπτική), γιατί δεν υπάρχει κίνδυνος να παρασυρθεί η κουβέντα γύρω από το πρόσωπό του, μια και η αξία του και η προσφορά του στην ψαλτική είναι αδιαμφισβήτητη σχεδόν από όλους, συμπεριλαμβανομένου και εμού.
