Γεράσιμος Παπαδόπουλος εδώ! Με τον Πολύκαρπο Πολυκαρπίδη μεταγράψαμε τη δοξολογία στη Νέα Μέθοδο, για τους σκοπούς μιας παρουσίασής μας στο διεθνές μουσικολογικό συνέδριο της Φιλανδίας που έγινε πριν μία βδομάδα. Για να μεταγράψουμε τη δοξολογία ψάξαμε στη βιβλιογραφία για τον τρόπο ερμηνείας του κιεβικού πενταγράμμου (το χφ Σινά 1477 κατ' ακρίβειαν είναι γραμμένο σε σημειογραφία Partes που αποτελεί μια εξελιγμένη-πιο απλοποιημένη εκδοχή της κιεβικής γραφής, διατηρεί όμως τα βασικά χαρακτηριστικά της - βλ. άρθρο της Irina Chudinova, "Greek Chant in the Russian North"). Στο διαδίκτυο κυκλοφορεί το άρθρο του Nikita Simmons (
http://www.synaxis.info/psalom/research/simmons/Kievan_notation.pdf), ο οποίος δίνει την εξής αντιστοιχία κιεβικού - σύγχρονου δυτικού πενταγράμμου ως προς τις χρονικές αξίες:
Αυτό είναι
παραπλανητικό αν το δει κανείς
απομονωμένα! Γιατί όπως εξηγεί ο ίδιος προηγουμένως, χρησιμοποιείται ως μέτρο του το "cut time", δηλαδή 2/2, ως καθαρά ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΣΥΜΒΑΣΗ. Δεν αφορά δηλαδή τον τρόπο ερμηνείας, αλλά τον τρόπο ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ της μελωδίας! Το ελάχιστο μπιτ, έτσι, ΔΕΝ αντιστοιχεί ΣΗΜΕΙΟΓΡΑΦΙΚΑ με το
τέταρτο, αλλά με το
μισό! Όπως λέει παρακάτω...
Αφού, λοιπόν, το μπιτ της μεταγραφής του Nikita είναι το μισό, τότε το μισό αντιστοιχεί στον ελάχιστο χρόνο της Νέας Μεθόδου.
Εμείς επικοινωνήσαμε διαδικτυακά και με τον ίδιο τον Nikita Simmons, ο οποίος μας επιβεβαίωσε τα παραπάνω. Επίσης, στην Φιλανδία που παρουσιάσαμε την έρευνά μας ήτανε παρών, και βρήκε σύμφωνη την ερμηνεία που δώσαμε στην κιεβική καταγραφή (εδώ δημοσιευμένη η παρουσίασή μας διαδικτυακά:
).
Αυτό μπορούμε να το δούμε και στην πράξη, αν ακούσουμε πώς ερμηνεύουν σήμερα τη σημειογραφία Κιέβου (η οποία είναι ακόμη εν χρήσει στη Ρωσική Εκκλησία), στους παρακάτω συνδέσμους:
Έτσι, η ΣΗΜΕΡΙΝΗ τουλάχιστον ερμηνεία της κιεβικής γραφής, αντιστοιχεί με τον τρόπο που μετέγραψε και ο Μάρκος Δραγούμης τη Δοξολογία Μελχισεδέκ στο άρθρο του, ο οποίος γράφει:
Για να ερμηνεύσουμε διπλασιασμένες τις αξίες του κιεβικού 5γράμμου (όπως εισηγείται ο κος Αρβανίτης, αλλά και ο Στάθης στα άρθρα του), θα πρέπει να βρούμε μια πηγή η οποία να υποστηρίζει ότι ΤΟΤΕ (δηλ. στα μέσα του 18ου αιώνα),
σε αντίθεση με σήμερα, η αξία των νοτών ήταν διπλάσια!
Το ενδιαφέρον είναι ότι, με αυτά τα δεδομένα και με την ερμηνεία που εμείς δώσαμε στο κιεβικό 5γραμμο, η δοξολογία εμφανίζει πολλά σημεία ΤΑΥΤΙΣΗΣ ως προς τους χρόνους με την εξήγηση του Χουρμουζίου. Με άλλα λόγια, αν η δοξολογία αντιστοιχούσε ακριβώς στους μισούς χρόνους (όπως συμβαίνει με άλλα μέλη, π.χ. Τον ήλιον κρύψαντα), τότε θα ήμασταν πιο καχύποπτοι μήπως όντως ΤΟΤΕ η γραφή αυτή υποδήλωνε διπλάσιες αξίες. ΟΜΩΣ, η εν λόγω καταγραφή - ξαναλέω με την ερμηνεία που προτείνουμε με βάση τα δεδομένα μας - παρουσιάζει π
ολλά σημεία ταύτισης με τον Χουρμούζιο ως προς την αναλογία χρόνου-συλλαβής, τα οποία είναι τα εξής (τα γράφω με τη σειρά εμφάνισής τους) (σε μερικά σημεία η κατανομή χρόνων-συλλαβής είναι λίγο διαφορετική, δηλ. αντί 2-2, 3-1, αλλά το άθροισμα είναι ίδιο):
"Δόξα", "-θρώποις ευδοκία", "Υμνούμεν ", "την μεγάλην σου δόξαν", "Κύριε", "και Άγιον Πνεύμα", όλος ο στίχος "Κύριε ο Θεός" (!!!), "Πρόσδεξαι", "-ά του Πατρός", "και ελέησον ημάς", "εις δόξαν Θεού Πατρός. Αμήν", "-μέραν", "τον αιώνα του αιώνος", "-ωσον Κύριε", "αναμαρτήτους φυλαχθήναι ημάς", "-τός ει Κύριε", "-τέρων ημών", "-σμένον το όνομά σου", "-νοιτο Κύριε", "καθάπερ ηλπίσαμεν επί σε", "Κύριε", "-ξόν με τα δικαιώματά σου", "Κύριε", "-φυγή εγεννήθης ημίν", "γενεά και γενεά, εγώ είπα", "ελέησόν με", "ότι ήμαρτόν σοι", "Κύριε, "θέλημά σου", "-τι συ ει ο Θεός μου", όλος ο στίχος "Ότι παρά σοι πηγή ζωής" (!!!!)
Όλα αυτά τα σημεία, με διπλασιασμένη ερμηνεία του κιεβικού διπλασιάζονται και αυτό είναι που κάνει τον Αρβανίτη να την δοξολογία πιο αργή από εκείνην του Χουρμουζίου.
Ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι
σε μερικά σημεία - με τη δική μας, ξαναλέω, ερμηνεία - η κιεβική καταγραφή ΕΙΝΑΙ ΠΙΟ ΑΡΓΗ από τον Χουρμούζιο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα το "εις τους αιώνας", όπου το -ω- έχει 8 χρόνους αντί 2 που έχει ο Χουρμούζιος, όπως και τα "ίασαι την ψυχήν μου", το "Παράτεινον" και το "αθάνατος". [Επίσης, στην περίπτωση της δοξολογίας πλ. α' του Μελχισεδέκ από το Σινά 1477, η οποία παρουσιάζει τα ίδια ακριβώς φαινόμενα σε σύγκριση με την αντίστοιχη εξήγηση Χουρμουζίου, εμφανίζονται και επιπλέον μελίσματα σε τέλη στίχων.]
Τα δεδομένα αυτά προκαλούν την εξής
υποψία: ότι
α) οι δοξολογίες αρχικά ψαλλόντουσαν τελείως
συλλαβικά, με βάση μια μετροφωνική προσέγγιση της γραφής,
β) αργότερα ψάλλονταν
μικτά, δηλαδή κάποια μέρη συλλαβικά και κάποια άλλα διπλασιασμένα, δηλ. νευματικά (με βάση τη διεθνή ορολογία) - κάτι που μαρτυρείται από το χφ Σινά 1477, και
γ) στην εποχή των Τριών Δασκάλων απέκτησαν πιο καθαρό
νευματικό χαρακτήρα (
αν και, μην ξεχνάμε ότι συχνά οι αρχές των φράσεων είναι συλλαβικές, ενώ το ΠΟΤΕ αρχίζει να γίνεται ο νευματισμός/διπλασιασμός είναι ένα θέμα στο οποίο υπάρχει
μεγάλη ασυμφωνία ανάμεσα στις διαφορετικές εξηγήσεις των ίδιων δοξολογιών από διαφορετικούς εξηγητές, με αποκλίσεις που ξεπερνούν το 65% σε Γρηγόριο-Χουρμούζιο, με τον πρώτο να έχει τάση προς το συλλαβικότερο, βλ. ανακοίνωσή μας στη Φιλανδία)
Αυτό αποτελεί μια νέα εκδοχή, διαφορετική από εκείνην που πρότειναν - εύλογα, αλλά χωρίς απτές αποδείξεις - οι Αρβανίτης και Μακρής, ότι δηλαδή η παλιά γραφή είχε για μια περίοδο
διπλή ερμηνεία: συλλαβική και νευματική (δηλ. σύντομη και αργή εξήγηση). Χωρίς, βέβαια, να αποκλείεται κάτι τέτοιο να συνέβαινε στα τέλη του 18ου αιώνα (βλ. καταγραφή Sulzer), δηλ. αμέσως πριν τους Τρεις ή στην εποχή τους.
Επίσης, δείχνει ότι τα στιχηραρικά κ.ά. μέλη ψέλνονταν στον ΜΙΣΟ χρόνο από αυτόν με τον οποίο παραδίδονται από τους Τρεις, και αργότερα
διπλασιάστηκαν, πρακτική πολύ διαδεδομένη στην οθωμανική μουσική του 18ου αιώνα..
Το θέμα, όπως φαίνεται, έχει πολύ ψωμί και χρειάζεται εξονυχιστική μελέτη των
εξωτερικών πηγών - παράλληλα με την μελέτη των χειρογράφων - για να βγάλουμε σίγουρα συμπεράσματα.