Χριστός ανέστη!
Τόση εμπάθεια, τόση ειρωνεία, τόσα άδικα & προσβλητικά σχόλια δεν δικαιολογούνται ούτε για αστεία, για τόσο κατανυκτικά ακούσματα από το Βυζαντινό χορό "Τρόπο", καθώς και για τα λεγόμενα του κ. Αγγελίδη!
Λίγη αιδώς δεν θα έβλαπτε!
Αληθώς Ανέστη κ. Κούγια Επειδή κι εγώ έχω νιώσει κάπως ανάλογα ορισμένες φορές, και πιθανό και στο μέλλον, νομίζω πως το λάθος είναι δικό μας. Γιατί δηλαδή θα πρέπει να μας ενοχλεί η συμπεριφορά του άλλου και όχι η δική μας απέναντι σ' Αυτόν που είναι άπειρες φορές χειρότερη; Ή μήπως δεν είναι; Αυτά που γράφονται εδώ θα τα χαρακτήριζα λόγια και πράξεις αρετής σε σχέση με τα αντίστοιχα δικά μας απέναντι σ' Αυτόν.
Αλλά και εντελώς κοσμικά να το δούμε το θέμα. Οι μεγάλες δυσκολίες οι θλίψεις ο πόνος, ο κόπος που καθημερινά σαν άνθρωποι βιώνουμε στην κοινωνία, δεν μπορεί να συγκριθούν με οποιαδήποτε σχόλια οποιουδήποτε ανθρώπου στο Ψαλτολόγιον. Αυτά εδώ είναι όχι απλώς χάδι, αλλά πραγματικά μας ξεκουράσουν κατά κάποιο τρόπο από την καθημερινότητα.
Ακόμα με ποιο δικαίωμα ζητώ να δικαιωθώ τη στιγμή που κάνω το δικό μου θέλημα; Ποιος, μιλώντας για μένα, ποιος μου είπε να καθίσω να κάνω την απομαγνητοφώνηση; ή να γράψω ένα οποιοδήποτε μήνυμα; μήπως δεν έχουμε χίλιες δυο ασχολίες ή μήπως είναι θεάρεστη πράξη που πρέπει να την επαινέσουν όλοι;
Αδυναμία είναι αυτό που κάνουμε, έτσι το βλέπω, οπότε δικαίως οι όποιες αντιδράσεις.
Συγκεκριμένα τώρα για τη συνέντευξη, για μένα αποτελεί σταθμό μεγάλο στα ψαλτολογικά πράγματα. Δηλαδή λέει πράγματα που πάντα ήθελα να πω διαβάζοντας πολλά μηνύματα του Ψαλτολογίου και καταλαβαίνοντας πως δεν έχουν λογική βάση. Όμως λόγω έλλειψης στοιχείων ή πιο δυνατής τεκμηρίωσης είτε δεν έγραφα τίποτα είτε αντιδρούσα λειψά. Η συνέντευξη λοιπόν αυτή κατά κάποιο τρόπο λέει όλα αυτά που ήθελα να πω τόσα χρόνια διαβάζοντας εκατοντάδες μηνύματα. Δηλαδή, για μένα ξεσκεπάσει ολόκληρη την αλήθεια και βάζει στη θέση τους, διορθώνει, πολλά ανακριβή σχόλια και θέσεις που έχουν ακουστεί σε αυτή την κοινότητα.
Ας συνεχίσουμε λοιπόν την απομαγνητοφώνηση της συνέντευξης από την προηγούμενη σελίδα στο χρονικό σημείο 27:12
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: … γι’ αυτό σας λέω το παράδειγμα του Δαμιανού του Βατοπαιδινού για να το συνδυάσουμε λίγο με το Άγιον Όρος. Αυτό που θα λέγαμε συγκοινωνούντα δοχεία.
π. Γρηγόριος: Γιατί ρωτάνε πολλοί, από πού κι ως που έχει παράδοση το Άγιον Όρος Κωνσταντινουπολίτικη; Ή μάλλον θα το πω ανάποδα. Από πού κι ως που συνδέεται η Κωνσταντινούπολη με το Άγιον Όρος.
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Τότε δε ξέρουνε Ιστορία και γυρνάμε σ’αυτό που λέγαμε πριν. Η παιδεία δε βλάπτει.
Το να ξέρει κάποιος τη νεώτερη εκκλησιαστική Ιστορία, εννοείται ότι είναι μεγάλη υπόθεση. Αλλά δε πρέπει να πάει και λίγο ποιο πίσω; Για να μιλήσει για παράδοση θα πρέπει να γυρίσει λίγο πιο πίσω. Εκεί που σας έλεγα ότι ανοίγουν οι δρόμοι της έρευνας. Αυτό λοιπόν για να κλείσουμε λίγο τη σύνδεση μεταξύ του Αγίου Όρους με το Πατριαρχείο. Γι’ αυτό σας ανέφερα τον Δαμιανό τον Βατοπαιδινό.
Σε σχέση με το Άγιον Όρος λοιπόν, υπάρχουν καταπληκτικές εμπειρίες, γιατί οι εμπειρίες εκεί ήταν οι φορείς οι ίδιοι της ψαλτικής. Ποιοι ήταν οι φορείς; Στις Καρυές, ο διακοΔιονύσης Φιρφιρής. Ο Γαβριήλ Μαγκαβός, οι Ιωασαφαίοι. Όλοι αυτοί ήταν στο κέντρο. Υπήρχε λοιπόν ο ένας πυρήνας που ήταν οι ψάλτες των Καρυών, και οι γνωστές μοναστικές αδελφότητες βέβαια και ψαλτικές, οι Δανιηλαίοι, οι Θωμάδες, ο π. Σπυρίδων ο Μικραγιαννανίτης, που ήταν στην κάτω πλευρά του Αγίου Όρους, στην έρημο όπως λέμε του Αγίου Όρους, με μια φοβερή και πολύχρονη με δεκαετίες προσέγγιση και προσπάθεια πάνω στη βυζαντινή μουσική. Είναι γνωστή. Δεν κομίζω γλαύκας εις Αθήνας όπως λέμε, και εκεί κάπου μπήκε το κομμάτι το δικό μου στη μονή Βατοπαιδίου, που κι αυτό έγινε με πολύ διάκριση.
Ξέρετε ήμουν πολύ τυχερός, γιατί στη μονή Βατοπαιδίου πρόλαβα καταρχήν τον πατέρα Ιγνάτιο, ο οποίος ήταν ο ψάλτης του μοναστηριού, γιατί γνωρίζουμε όλοι ότι ήταν ιδιόρυθμο και ήρθε κάποια στιγμή και έγινε κοινόβιο. Ο πατήρ Ιγνάτιος όμως ήταν ξεχωριστή προσωπικότητα με τον γέροντα Ευδόκιμο, που ήταν ο πνευματικός του μοναστηριού. Πρόλαβα λοιπόν τον γέροντα Ιγνάτιο, ο οποίος ήταν μαθητής του Ρωμανού του Βατοπαιδινού. Ήταν η τελευταία γενιά των διδασκάλων που λέγαμε με τη μονή Βατοπαιδίου. Ο πατήρ Ιγνάτιος, ζούσε μέσα στο μοναστήρι, και λίγο πιο έξω, υπήρχε ο παπα Γιάννης, όπως λέγεται στην περιοχή της Κολιτσούς, και ο πατήρ Βασίλειος πάλι, στο κελί των αγίων Αναργύρων. Αυτός ήταν μαθητής του γερο Μπουζίκα όπως λέμε, ενός παλιού ψάλτη των Καρυών, ο οποίος δεν έμεινε τόσο γνωστός, γιατί ξέρετε, δεν πήγαινε στα πανηγύρια, δεν έψελνε στο Πρωτάτο όπως ο Φιρφιρής. Αλλά έχω διασταυρώσει, μέσω του γέροντος Παϊσίου, ότι, έλεγε πολλές φορές ο γέροντας Παΐσιος, βρε παιδί μου, ο γερο Μπουζίκας ήταν ψάλτης. Τον ακούγαμε εμείς στα κελιά μας. Για το εκπαιδευτικό κομάτι, το είχα διασταυρώσει άλλωστε με τον παπά Βασίλη. Έβλεπες λοιπόν τον μοναχό που ήξερε τη βυζαντινή μουσική, τα κομμάτια που λέγαμε πριν ως παράδοση.
Αυτό που πρέπει οπωσδήποτε να σταθούμε είναι αυτό που έλεγε ο Φιρφιρής. Το ήθος του ψάλλειν βρε παιδί μου. Εκείνο το κομμάτι που νομίζω ότι είναι πάρα πολύ σημαντικό και βγαίνει τελικά σ’ αυτό που λέμε βυζαντινή μουσική και το προσλαμβάνει ο κόσμος, ξέρετε πολλές φορές θεωρούμε ότι ο κόσμος δε το προσλαμβάνει, είναι η εκκλησιαστικότητα στο ψάλσιμο. Αν μπορέσει κάποιος και ταπεινωθεί, και δε βγάλει εγωισμό και φάει λίγο τα μούτρα του, τότε εγώ πιστεύω ότι μπορεί να προσευχηθεί. Για να λειτουργήσει η βυζαντινή μουσική, μπορεί να το λέγαμε αλλά το προλαβαίνω, μπορεί να με ρωτούσατε τι είναι η βυζαντινή μουσική. Για να λειτουργήσει ως λειτουργική τέχνη, πρέπει να είναι κατανυκτική. Πρέπει να είναι προσευχητική, πρέπει να είναι χωρίς αυτό που είπα πριν, εγωισμό. Αλίμονο από τον ψάλτη που θα καθίσει στο ψαλτήρι και θα υπερβεί τα διεστώτα.
π. Γρηγόριος: Πολύ σωστά και να ξέρουμε και οι ιερείς και οι ψάλτες ότι ο κόσμος από κάτω που ακούει και προσεύχεται είναι ο αυστηρότερος κριτής. Έτσι δεν είναι;
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Ενώπιον Θεού λοιπόν, καλούμαστε να υπηρετήσουμε. Εγώ δε βγάζω την τέχνη απ’ έξω. Αλίμονό μας αν τη βγάλουμε. Το λέει και η χορωδία ΤΡΟΠΟΣ. Μιλάμε για ψαλτική τέχνη. Λέγομαι ότι είμαι δάσκαλος ψαλτικής. Εννοείται ότι την υπηρετώ, γιατί ακριβώς έχουμε μια παράδοση αιώνων και δε μπορούμε να την απεμπολήσουμε. Αλλά αυτό δε σημαίνει ότι θα βγάλουμε το εκκλησιαστικό κομμάτι.
Για μένα λοιπόν το πάντρεμα του εκκλησιαστικού ήθους που μπορεί να έχει ο άνθρωπος σε σχέση με το μουσικό πεδίο και το τι καλύτερο μπορεί να δημιουργήσει στη μουσική, είναι το άριστο αποτέλεσμα. Ξέρετε ρωτούσα κάποιον κάποια στιγμή, σε συγκεκριμένο τόπο, αν νήστευαν οι ψάλτες. Και μου λέει, γιατί παιδί μου να νήστευαν οι ψάλτες; Αν νήστευαν πως θα ψέλνανε; Εγώ δε νομίζω πως είναι δικαιολογία αυτό.
π. Γρηγόριος: Εννοείται.
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Δηλαδή στο Άγιον Όρος, δεν έχω πεισθεί εγώ ότι οι μοναχοί εκεί
π. Γρηγόριος: που νηστεύουν
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: νηστεύουν και ασκούνται, δεν έχουν ένα μουσικό αποτέλεσμα. Ίσα ίσα. Αν θα θέλατε, μπορώ να γυρίσω και από την επόμενη πλευρά.
Πολλές φορές εμείς οι κοσμικοί ψάλτες, κουραζόμαστε στην Αθήνα, που ψάλλουμε τρεις ώρες την Κυριακή το πρωί και δεν πάμε και στον εσπερινό του Σαββάτου, ή ξέρω ‘γω πότε πάμε στην εκκλησία, και βλέπεις έναν αγιορείτη να φεύγει για τους Δανηιλαίους ας πούμε τώρα, ή για τους Θωμάδες ή για τον παπά Σπυρίδωνα, να φεύγει από τα Κατουνάκια, να φτάνει στο Βατοπαίδι που σημαίνει πρέπει να κατέβει στην αγία Άννα, να πάρει το καράβι να φτάσει στη Δάφνη, από τη Δάφνη ν’ανέβει στις Καρυές, από τις Καρυές να πάρει άλλο αυτοκίνητο να φτάσει στο Βατοπαίδι. Θα φτάσει το μεσημέρι, και μετά από ένα κέρασμα, θα πάει να κάνει αγρυπνία.
π. Γρηγόριος: Κύριε Αγγελίδη, ξέρετε γιατί δεν κουράζονται; Γιατί ψέλνουν με προσευχή. Πράγμα το οποίο με τα λεγόμενά σας, εννοείται ότι σήμερα από τους ψάλτες σήμερα λείπει αυτό το προσευχητικό, το ταπεινό ψάλσιμο.
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Νομίζω ότι κυνηγάνε πάρα πολλοί αυτό που θα λέγαμε το επαγγελματικό κομμάτι. Ξέρετε ακούγεται πάρα πολλές φορές το θέμα της αμοιβής. Τίποτα δεν είναι έξω. Αλλά με την καλή έννοια.
Το θέμα των ορίων είναι που πρέπει να προσεχθεί και το θέμα των ορίων, με πολύ αγάπη το λέω σ’ όλους, δεν είναι μόνο στο μουσικό, δεν είναι μόνο στο θεωρητικό, είναι και σ’αυτό που λέγαμε το θέμα του ήθους. Αν θέλαμε να υπηρετούμε αυτό που θα λέγαμε εκκλησιαστική μουσική. Να μη τονίζουμε μόνο την ψαλτική τέχνη. Δε παύει να είναι εκκλησιαστική μουσική.
Εκεί η καταλογράφηση λοιπόν των κωδίκων, του έργου δηλαδή των βατοπαιδινών μελοποιών, είτε αυτός ήταν ο Ματθαίος ο βατοπαιδινός, ή αν ήταν πριν Ιωάσαφ, ή Σπυρίδωνας, είναι από τους νεότερους του Ρωμανού, είχε γίνει από τον καθηγητή Γρηγόριο Στάθη και τους συνεργάτες του. Εμείς τι έπρεπε να κάνουμε στο μοναστήρι. Να αναδείξουμε ακριβώς αυτόν τον πλούτο των βατοπαιδινών μελοποιών, μιας κι εγώ ήμουν προσκεκλημένος να μπορέσω να κάνω ότι μπορούσα να κάνω σε σχέση με την ιερά μονή Βατοπαιδίου. Και αυτό έπρεπε να γίνει βέβαια μέσα από το εκδοτικό έργο.
Από την μία ήταν η έκδοση μουσικού κώδικα που ξεκινήσαμε με την Πανηγυρική που ήταν ο πρώτος κώδικας που έγινε, και την έκδοση των έργων των μελοποιών που μπορέσαμε να το προάγουμε μέσω των εκδόσεων των μουσικών ψηφιακών δίσκων.
Αυτό που πρέπει να πούμε, σε σχέση με τη μονή Βατοπαιδίου τι ήταν; Έπρεπε λοιπόν να συγκροτηθεί κάτι, θεωρητικά και πρακτικά με βάση την προφορική παράδοση. Θεωρητικά με ότι σύγγραμμα μπορούσε να υπάρχει σήμερα ή νεώτερη έρευνα, που το είπατε κι εσείς άλλωστε. Σήμερα οι νέοι έχουν πλησιάσει τις βιβλιοθήκες. Υπάρχουν προσεγγίσιμες πλέον οι θεωρητικές μελέτες όλων των ανθρώπων. Το ένα πεδίο.
Το δεύτερο είναι η έρευνα που βγαίνει μέσα από τα διδακτορικά. Σήμερα, βρίσκουμε χειρόγραφα του Χρυσάνθου, των τριών διδασκάλων. Αυτόγραφους κώδικες. Ήρθε στο πανεπστήμιο η βιβλιοθήκη του Κωνσταντίνου Ψάχου. Αυτό είναι ένα υλικό που δε το είχαμε. Οπότε αυτό είναι που λέγαμε το δεύτερο θεωρητικό κομμάτι.
Και πρακτικά αυτό που σας λέω προφορική παράδοση τι ήταν; Να συλλεγεί ένα υλικό πλούσιο ηχητικό με τις ηχογραφήσεις των αγιορειτών, πέρα από τους κοσμικούς ψάλτες. Οπότε, για να μη τους αναφέρουμε ξανά, όλοι οι αγιορείτες ψάλτες τι ακριβώς έψαλλαν, πως το έψαλλαν. Αλλά να γίνει μελέτη. Εκεί πως γίνεται λοιπόν η μελέτη. Ότι έχεις το κομμάτι , το μέλος που έχεις γραμμένο στη βυζαντινή σημειογραφία και βλέπεις και παρατηρείς πως οι αγιορείτες το ερμηνεύουν. Έχουν γίνει ωραίες μελέτες σ’ αυτό. Καλά έχουν γίνει και στην Αθήνα. Δεν είναι κάτι που έγινε εκεί. Ένας μαθητής, για φανταστείτε το λίγο εσείς, πόσο ενδιαφέρον θα δείξει να βρει το κεκραγάριο του Ιακώβου Πρωτοψάλτου, και να βρει πέντε αγιορείτες ψάλτες. Εμείς το κάναμε στη Ζωοδόχο Πηγή κάποια στιγμή. Το οποίο μπορεί να γίνει και με τους Πατριαρχικούς εννοείται. Κεκραγάριο του πρώτου ήχου λοιπόν του Ιακώβου. Να δει πως πέντε αγιορείτες ψάλτες ερμηνεύουν αυτό το μέλος.
π. Γρηγόριος: Και να δει τις διαφορές.
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Αυτό ακριβώς. Τις διαφορές αλλά και τις ομοιότητες.
π. Γρηγόριος: Και τις ομοιότητες, τα σημάδια.
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Ξέρετε το βασικό πράγμα που βλέπει κάποιος τι είναι; Ότι δεν είναι ξηροφωνία. Δε λένε νότα. Ερμηνεύουν το κομμάτι και στο κομμάτι της ερμηνείας, όλα μετά έρχονται, αρκεί να έχει καλή διάθεση. Η καλή διάθεση, έχει σχέση με το κομμάτι της ερμηνείας. Το ίδιο μπορεί να γίνει με τους Πατριαρχικούς. Το κάναμε κι εδώ.
π. Γρηγόριος: Πείτε μας όμως, όσον αφορά την ερμηνεία, που είναι ένα πολύ βασικό κομμάτι και τα τελευταία χρόνια, πάλι μάχονται κάποιοι ιεροψάλτες θα έλεγα για την ερμηνεία των κομματιών. Παραδείγματος χάριν, κάποια ομάδα ιεροψαλτών αναλύουν την πεταστή ας πούμε, την αναλύουν όπως θέλουν εκείνοι. Όμως η άλλη ομάδα των ιεροψαλτών, το κατακρίνει. Πείτε μας. Έχουν δικαίωμα να κατακρίνουν κάποια ανάλυση, κάποια ερμηνεία ενός κομματιού, κάποιοι ψάλτες στους άλλους ψάλτες;
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Νομίζω είχαμε πει και προηγουμένως, για το θέμα του ορίου. Το όριο σε όλα είναι ο έλεγχος, που μπορεί να κάνει τον έλεγχο. Για να πάμε σ’ αυτό που λέτε. Καταρχήν ξεκινάμε, ότι δε πρέπει να διδάσκουμε με πιάνο. Γιατί καθόμαστε τώρα και συζητάμε άνθρωποι, λέω ένα παράδειγμα εγώ, αν είναι η μία πεταστή λίγο καλύτερη ή λιγότερο από την άλλη που την έλεγα εγώ, πατριαρχική είναι αυτή αγιορείτικη είναι αυτή και γιατί το κάνεις έτσι, και δεν ξεκινάμε από τη βάση. Δε πρέπει, δε μπορούμε να διδάσκουμε με πιάνο.
π. Γρηγόριος: Μα τα διαστήματα του πιάνου δεν είναι βυζαντινά.
Κωνσταντίνος Αγγελίδης: Υπάρχουν ακόμα όμως. Ξέρετε κάποτε θυμάμαι μάχες του ’83 που μου λέγατε πριν, ανθρώπων που λέγανε, βρε παιδί μου δε πρέπει να διδάσκουμε με πιάνο τη βυζαντινή μουσική. Δυστυχώς σήμερα 2013 υπάρχει διδασκαλία με το πιάνο και καθόμαστε και συζητάμε τώρα, αν γίνεται το θέμα της πεταστής ή τις έλξεις αν πούμε για διέσεις και υφέσεις.
Άρα λοιπόν μιλάμε για ερμηνεία. Η ερμηνεία, για να γυρίσουμε στη βάση μας, έχει κάποια σημάδια. Να σας διαβάσω ένα κείμενο του Παΐσιου.
Λέει ο Παΐσιος. Τι γλυκά γυρίσματα έχει η βυζαντινή μουσική. Άλλα λεπτά σαν το αηδόνι, άλλα σαν απαλό κυματάκι, όλα αποδίδουν, τονίζουν τα θεία νοήματα. Όμως σπάνια να ακούσεις αυτά το όμορφα γυρίσματα. Οι περισσότεροι που ψέλνουν τα λένε λειψά, κουτσουρεμένα, καλουπωμένα. Αφήνουν τρύπες και το κυριότερο τα λένε χωρίς τόνο. Απορώ. Δεν έχουν οξείες αυτά τα βιβλία τους; Σα τη σημερινή γραμματική είναι. Χωρίς τόνους χωρίς οξείες. Τα λένε ρηχά. Όλα τα πάνε ίσα, οδοστρωτήρες, για να μη σταθώ εκεί να προχωρήσω, άτονα σκληρά. Πριν από χρόνια κάποιος παλιός ψάλτης πήγε στο Άγιον Όρος και έγινε ρεζίλι! Παλιός ψάλτης. Απλά δεν αναφέρει το όνομά του. Οι πατέρες έψελναν παραδοσιακά. Τον πήραν κι αυτόν μαζί τους να ψάλλει, αλλά αυτός δεν έκανε τα γυρίσματα γιατί δε τα ήξερε. Εδώ είναι σε σχέση με την προφορική παράδοση. Μπορεί να έρχεσαι από άλλον τόπο, να έχει παράδοση. Αλλά να πηγαίνεις κάπου να συντρίβεσαι γιατί το ρεπερτόριο δε το΄χεις ξαναδεί, δε το΄χεις ξανά ψάλλει. Οι αγιορείτες τα είχαν από παράδοση. Μετά προβληματίστηκε κι αυτός και μερικοί άλλοι. Εδώ είναι αυτό που λέγαμε πριν. Ο προβληματισμός. Μπήκε και η καλή ανησυχία. Έψαξαν, διάβασαν, άκουσαν παλιούς παραδοσιακούς ψάλτες. Βρήκαν τα γυρίσματα που είχαν οι παλιοί.
Τα γυρίσματα που λένε οι παλιοί, δεν είναι ανακάλυψη δικιά μου. Καταγράφηκαν κάποια στιγμή σε θεωρητικά. Από τα νεώτερα θεωρητικά, γιατί κι εγώ στην Αθήνα το διαπίστωσα αυτό, ήταν τα θεωρητικά του Σίμωνα Καρά που βγήκαν το ’82 ’83, και ακριβώς είχαν ένα κεφάλαιο για τη μουσική έκφραση. Η μουσική έκφραση λοιπόν τι είναι; Η καταγραφή της προφορικής παράδοσης η οποία δίδεται μέσα από δυνατότητα σημαδιών που υπάρχουν σήμερα, το τι κάνει ένα ι ένα ό, η βαρεία, το ψηφιστό, ή παλαιότερα σημάδια, που υπήρχαν στη γραπτή παράδοση, δε μπήκαν από τους τρεις διδασκάλους, δε καταγράφηκαν στη γραφή τη δική μας σήμερα, αλλά δε παύουν να έχουν την ενέργειά τους. Δε μπορεί να τα εξοβελίσουμε.
Ξέρετε έχει πολύ ενδιαφέρον η εισήγηση που υπήρχε από τον Γρηγόριο Στάθη, όταν έγινε αντίστοιχη συζήτηση εδώ στην Αθήνα, και αφού αναφέρει πριν το επιστημονικό κομμάτι πρώτα, αναφέρεται στον Απόστολο Κώνστα το Χίο στην Κωνσταντινούπολη, εδώ είναι η θεωρητική προσέγγιση, στο Θεοφάνη τον Παντοκρατορινό στο Άγιον Όρος, μιλάμε για το πρώτο μισό του δεκάτου ενάτου αιώνα, και φτάνει ο ίδιος να λέει.
Πέντε είναι αυτά τα χρησιμοποιούμενα σημάδια. Και τα πέντε δεν είναι νέα, αλλά της παλαιάς σημειογραφίας των προηγουμένων περιόδων της. Και τα πέντε όπως κι όλα τα άλλα, τα γνώριζαν οι τρεις διδάσκαλοι. Τα χρησιμοποίησαν στις πρωτοεξηγήσεις τους. Βλέπετε; Πολλοί μιλάνε σήμερα για τους τρεις δασκάλους του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Μα οι πρωτοεξηγήσεις δεν είναι δικές μου. Δεν είναι του Καρά. Είναι των τριών διδασκάλων. Η χρήση επομένως αυτών των σημαδιών δεν παραφθείρει τη σημειογραφία, ούτε περισσότερο το ίδιο το μέλος, ίσα ίσα, και τη σημειογραφία ευκολύνει για την απόδοση των συγκεκριμένων λεπτών εκφράσεων, και το μέλος το ίδιο το κωδικοποιεί, το διατηρεί και το προφυλάσσει, από άτεχνη, ψαλμώδησή του. Η επανεισαγωγή τους, μιλά για επανεισαγωγή, πλουτισμό και σαφέστερο προσδιορισμό της σημειογραφίας αποτελεί και τίποτα περισσότερο. Μιλάμε για το Ίδρυμα Βυζαντινής Μουσικολογίας της Εκκλησίας της Ελλάδος το όργανο της Συνόδου, που παντρεύει δύο πράγματα. Τη θεωρία και την πράξη. Αυτό λοιπόν σε σχέση με το ερμηνευτικό (40:21).
.