Η μουσικη γραφη, παντα απευθυνεται σε ανθρωπους, οχι σε ρομποτ! Φανταζομαι και στην Κουκουζελεια γραφη δεν εψαλαν ολοι σαν το κασετοφωνο, αλλα υπηρχαν διαφορες απο ψαλτη σε ψαλτη και απο υφος σε υφος, ηλικια, εμπειρια, ακουσματα, καταγωγη.
Η εξήγηση του μέλους δεν είναι μαθηματικά. Εμπλέκεται και η προφορική παράδοση μέσα, δεν μπορεί να εξηγηθεί ένα μάθημα από την παλαιά στη νέα απλά με την εφαρμογή κάποιων μαθηματικών κανόνων. ... Το σημαντικότερο πάντως είναι οτι φαίνεται οτι ούτε στην παλαιά γραφή υπήρχε πλήρης ομοιομορφία και συστηματοποίηση όπως προαναφέρθηκε. Άλλωστε είναι γνωστές οι μαρτυρίες οτι ο του ενός ο δάσκαλος «έτζι το έλεγε» και του άλλου αλλιώς.
Η νέα γραφή χρησιμοποιήθηκε για περίπου 100 χρόνια στη συνεπτυγμένη κλασσική της μορφή που όλοι γνωρίζουμε (εκτός λίγων συγκριτικά εξαιρέσεων). Ο Ναυπλιώτης, ο Πρίγγος και ο Στανίτσας και άλλοι για 100 χρόνια μετά τη μεταρρύθμιση δεν άκουγαν ηχογραφήσεις για να μάθουν. Δια ζώσης μάθαιναν.
...
Στο χέρι μας είναι ακόμα και σήμερα. Παίρνεις το κλασσικό κείμενο. Βάζεις την ηχογράφηση δίπλα και βλέπεις «πώς» το ζωντανεύει ο παραδοσιακός ψάλτης. Με την πολλή τριβή και τη βοήθεια του δασκάλου στο ψαλτήρι, γίνεται κτήμα σου. Εγκυκλοπαιδικά αν θές, βάζεις και το κείμενο της παλαιάς γραφής δίπλα και βλέπεις πώς το έγραφαν παλαιά. Στα του ειρμολογίου και αναστασιματαρίου ο παραλληλισμός δεν είναι τόσο δύσκολος πιστεύω τις πιό πολλές φορές. Βάζεις και τις καταγραφές των νεωτέρων και συγκρίνεις. Η μουσική είναι η ίδια. Είναι όλα εκεί (χάρη και στις ηχογραφήσεις των παλαιών). Μελέτη και εξάσκηση ψαλτική χρειάζεται από τις παραδοσιακές πηγές.
... Να κυριαρχήσουν (ξανά) και να ζωντανεύουν καθημερινά τα κλασσικά κείμενα στην ψαλτική πράξη.
Κάποιος ευφυώς λέει ότι, όπως υπάρχουν οι τόσες διαφορετικές προφορές (ντοπιολαλιές) της ελληνικής γλώσσας, αλλά η γλώσσα είναι μία και η αυτή, έτσι και με την ψαλτική: υπάρχουν πολλές "λαλιές" της ψαλτικής, μπορείς να υιοθετήσεις το ύφος που πιστεύεις ότι εκφράζει καλύτερα τους ύμνους ανάμεσα στα ακούσματα που υπάρχουν από τις διάφορες σχολές, αρκεί να μην αλλάζουν αυτές την ουσία της ψαλτικής, να μην δημιουργούν κάτι που δεν είναι ψαλτική.
Ψάλλοντας τα κλασικά κείμενα έχεις αυτή την άνεση να μην είναι όλα ακριβώς δοσμένα μέσα από μια άτεγκτη "γραμματική", αλλά να μπορείς να αναλύεις μέσα στα πλαίσια της ευρύτερης παράδοσης και των παραδοσιακών ακουσμάτων με κάποια προσωπική ελευθερία. Και αυτά τα τελευταία ήταν πάντοτε τα ίδια; Δεν υπεισέρχεται το προσωπικό στοιχείο έκφρασης του τάδε ή του δείνα χαρισματικού εκτελεστή;
Εάν υπήρχε μια δεσμευτική "γραμματική" θα μιλούσαμε σήμερα για το διάφορο ύφος των ψαλτών (Καρεώτικο, Πολίτικο, Πατριαρχικό, Αγιορείτικο, Θεσσαλονικαίο, κ.λπ.);
Ακούσαμε στην ηχογράφηση από την αγρυπνία της Τ. Ζώνης την εκτέλεση παραδοσιακών ψαλτών. Είναι
ακριβώς η ίδια με την εκτέλεση άλλων επίσης παραδοσιακών ψαλτών για τους ίδιους ύμνους; Όχι! Ποιοι δεν είναι παραδοσιακοί; Και οι μεν και οι δε είναι. Πρέπει να επιβληθεί ομοιομορφία; Προς Θεού, όχι.
Οι διάφορες γραμματικές της ελληνικής ή όποιας άλλης γλώσσας, οδήγησαν τον λαό σε μια ομοιομορφία γλωσσική; Όχι βέβαια. Μπορούσαν ή έπρεπε να το κάνουν; Ασφαλώς όχι.
Από την άλλη, είναι ματαιπονία να προσπαθούμε να εκφράσουμε ψαλτικά κάτι που συναντήσαμε σε περιγραφές βιβλίων. Αυτό επισημαίνεται κατ' επανάληψιν σε πραγματείες. Υπάρχει έντονο το υποκειμενικό στοιχείο και δεν μπορούμε να το επιβάλλουμε ως απαιτητό και πάντοτε παρόμοια εκτελούμενο. Στις διαφορετικές όμως γραφές των τριών και των συγχρόνων τους (άλλοτε πιο λιτές, άλλοτε αναλυτικότερες) φαίνονται καθαρά αρκετές ενέργειες χαρακτήρων και όχι μόνο. Εκεί τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα.
Ο καθένας έχει την ελευθερία έκφρασης, αρκεί να μην ξεφύγει σε κάτι που θα είναι έξω από το γενικό πλαίσιο που έδωσαν οι τρεις δάσκαλοι και άλλα κείμενα της ψαλτικής. Αρκεί να μη δημιουργήσει κάτι που δεν είναι ψαλτική, αλλά κατά το δοκούν πρόσθεση, αφαίρεση ή εκτέλεση σημαδιών.