Emmanouil Giannopoulos
Emmanouil Giannopoulos
Αγαπητοί φίλοι, συνομιλητές στο παρόν θέμα.
Γράφω το τελευταίο μήνυμά μου εδώ, καθώς δεν έχω τον χρόνο να συνεχίσω.
Και γράφω απλά και ήρεμα χωρίς υπονοούμενα και διάθεση μείωσης κανενός, απλά εκθέτω τις σκέψεις μου, χωρίς πάθος.
Με τον αξιότιμο κ. Στεφούλη δυστυχώς δεν βρίσκω σημείο επαφής. Κατά την άποψή μου, και όχι μόνο, η συλλογιστική του για την απόδοση της εξήγησης του Βουκουρεστίου στον Χουρμούζιο είναι ελλιπής και εντελώς μετέωρη, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες να την στηρίξει ξανά στο μήνυμα 77. Ακόμη και αν αποδειχθεί με άλλα, ατράνταχτα επιχειρήματα ότι πράγματι ο Χουρμούζιος εκπόνησε την εξήγηση, δεν δικαιώνεται ο ίδιος, διότι αυτά που προσκόμισε δεν είναι ατράνταχτα. Απλά, αυτή είναι η άποψή μου, και όχι μόνο δική μου. Αναφέρθηκαν όμως παραπάνω όλα αυτά και τα παρατράγουδά τους και δεν θα επανέλθω, οι αναγνώστες ας κρίνουν όλους, και παρακαλώ η στάση μου αυτή να ερμηνευτεί μόνο ως διάθεση αποφυγής άλλης έντασης.
Ωστόσο, δηλώνω:
Η θέση του καθενός (δύσκολη ή εύκολη) κρίνεται από τα στοιχεία και τα επιχειρήματα που προσφέρει σε ένα διάλογο και όχι από το τι του αποδίδουν οι συνομιλητές του.
Και επαναλαμβάνω:
Το γεγονός ότι ο Χρύσανθος εξήγησε στα 1812 το Δοξαστάριο του Πέτρου Πελοποννησίου στην ολίγον προ της Νέας Μεθόδου γραφή, συνεπικουρεί στο αναμφισβήτητο γεγονός ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί ως εξηγητής και στη Νέα Μέθοδο. Δεν λέω ότι το έκανε, λέω ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί. Άλλωστε υπάρχουν πολλά χφφ των οποίων αγνοούμε το περιεχόμενο, ακόμη και την ύπαρξη. Δεν μπορούμε να είμαστε κατηγορηματικοί αποκλείοντάς τον.
Και, δεν μπορώ παρά να σημειώσω, ότι:
Όταν «γνωρίζουμε κάτι και δεν περιμένουμε από τον κ. τάδε να μας πληροφορήσει» γι΄αυτό (αφού βέβαια μας το έχει πει κι αυτός κι άλλος ένας και ενδεχομένως το τσεκάραμε!) φροντίζουμε εκ των προτέρων να μην αποκλείουμε αυτό που "γνωρίζαμε" ή τουλάχιστον να το μνημονεύουμε ως ενδεχόμενο και πάντως να μην είμαστε κατηγορηματικοί. Αν δεν φροντίσαμε εκ των προτέρων να πολιτευτούμε έτσι, ευχαριστούμε τους συνομιλητές μας για την πληροφορία και ενδεχομένως αναπροσαρμόζουμε την συλλογιστική μας.
Επίσης:
Δεν χρειάζεται να βασανιζόμαστε πολύ για να αποκλείσουμε τον Εφέσιο από τους εξηγητές του Δοξασταρίου. Αν προχωρήσουμε λίγο πιο κάτω από τον τίτλο της έκδοσης και διαβάσουμε τον Πρόλογό της, εκεί δηλώνεται ξεκάθαρα ότι αυτό εξηγήθηκε υπό των εφευρετών του νέου συστήματος. Ωστόσο, ένας μαθητής τους έμπειρος μουσικός, σε μια ξένη χώρα, χωρίς βέβαια τις σημερινές ανέσεις επικοινωνίας, τηλέφωνα, SMS, Fax, email κ.λπ. για να επικοινωνήσει με τους δασκάλους και να λύσει όλα τα απρόβλεπτα που παρουσιάζονται στην τελική διαδικασία μιας έκδοσης (π.χ. λάθη στο κείμενο που διαπιστώνονται την τελευταία στιγμή) είναι πιθανότατο να έβαλε μερικές πινελιές. Δεν λέω ότι έχει σχέση αυτό το φυσιολογικό ενδεχόμενο με το θέμα μας, απλά το αναφέρω.
Δεδομένο:
Το μέλος του Δοξασταρίου είναι το ίδιο στις δύο εκδόσεις (Παρισιού και Βουκουρεστίου), δεν "μοιάζει", και τα σημάδια που χρησιμοποιούνται στις διάφορες μουσικές θέσεις επίσης. Εάν δώσουμε τα δύο αυτά βιβλία σε ένα ψάλτη το ίδιο μέλος θα ακουστεί. Οι μικροδιαφορές εντοπίζονται κυρίως στην αναλυτική γραφή της ενέργειας κάποιων σημαδιών (κυρίως, όπως ήδη ανέφερα, της πεταστής, του ομαλού, κ. ά.) στην έκδοση του Βουκουρεστίου. Άλλο "μοιάζει", άλλο ταυτίζεταἱ, αλλά με επιμέρους αναλύσεις λίγων σημαδιών.
Λογική απορία:
Στις εκδόσεις του Βουκουρεστίου (Αναστασιματάριο-Δοξαστάριο) δεν αναγράφεται το όνομα του Χουρμουζίου ως εξηγητή. Εάν πιθανή παρέμβαση του Εφεσίου στο μουσικό κείμενο της έκδοσης θα είχε ως αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί ο κόσμος και ο ίδιος να μπει στο μπουντρούμι όπως κάπως υπερβολικά, αλλά πάντως σχετικά δικαιολογημένα έγραψε ο κ. Στεφούλης, παράλειψη του ονόματος του εξηγητή Χουρμουζίου (αν ήταν αυτός) και μάλιστα και στις δύο εκδόσεις, τι συνέπειες θα είχε; Κατ΄εμέ αυτό ήταν αδύνατον να συμβεί αν ο Χουρμούζιος ήταν όντως ο εξηγητής. Απλά, δεν επρόκειτο για δικό του έργο, τουλάχιστον όχι καθ΄ολοκληρίαν! (βλ. παρακάτω)
Άλλα δεδομένα:
1. Ανέφερα ήδη: Το αυτόγραφο της εξήγησης του Γρηγορίου δεν έχει εντοπιστεί. Υπάρχουν όμως κάποια χειρόγραφα άλλων γραφέων τα οποία περιέχουν την εξήγησή του. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Θα πρέπει να μαζευτούν και να μελετηθούν, αυτό ήδη γράφτηκε.
2. Ανέφερα ήδη: Το αυτόγραφο της εξήγησης του Χουρμουζίου δεν έχει εντοπιστεί. Το πρόβλημα όμως είναι ότι στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχουν, έως τώρα, ούτε άλλα χφφ που να διασώζουν την εξήγηση του Χουρμουζίου, σε αντίθεση με άλλες εξηγήσεις του ίδιου (π.χ. Δοξαστάριο Ιακώβου, καλοφωνικοί ειρμοί, κ.ά. πάμπολλα). Εδώ ας προστεθούν και όσα αναφέρθηκαν από τον κ. Ζάχαρη περί ομοίας απουσίας αυτογράφων εξηγήσεων του Χουρμουζίου (αλλά και αντιγράφων τους από άλλους) με Ειρμολόγιο και πιθανώς Αναστασιματάριο.
Εκτίμησή μου:
Το να υπήρχαν δύο ξεχωριστές εξηγήσεις του Δοξασταρίου του Πέτρου και να μην υπάρχει σε κανένα σημείο ουσιαστική διαφορά στο μέλος αλλά και στην χρήση των σημαδιών, παρά μόνο στην ανάλυση της ενέργειας λίγων χαρακτήρων, φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο, ιδιαίτερα όταν γνωρίζουμε ότι σε άλλες περιπτώσεις εξηγήσεων Γρηγορίου και Χουρμουζίου παρατηρούνται ικανές διαφορές.
Σκέψεις:
Εν όψει της προσπάθειας για έντυπη έκδοση μουσικών βιβλίων οι τρεις διδάσκαλοι ετοίμασαν χειρόγραφα για τις αποστολές στο Παρίσι και το Βουκουρέστι. Τα χειρόγραφα αυτά σίγουρα αντιγράφηκαν από τους ίδιους και από μαθητές τους.
Πόσες φορές δεν διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος μουσικός γράφοντας το ίδιο μέλος επιλέγει άλλη ανάλυση από την αρχική του γραφή; Ακόμη και σε εντελώς όμοια μουσικά κείμενα παρατηρούνται επιμέρους διαφοροποιήσεις π.χ. στη θέση που θα μπουν οι φθορές. Θα μπει διατονική φθορά του δι στον δι ή του κε στο επόμενο ολίγον; Το μέλος δεν επηρεάζεται.
Θα μπορούσε η διαφοροποίηση των δύο εκδόσεων να οφείλεται στον Γρηγόριο; Κατ΄εμέ: ΝΑΙ. Απαντώ έτσι γιατί αυτήν την περίοδο έχω υπό έκδοση (αναφέρθηκε 2-3 μήνες πριν στο Ψαλτολόγιο, είναι δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα μου και το βιβλίο είναι πλέον σε τελική μορφή) πόνημα του Γρηγορίου στο οποίο για το ίδιο θέμα ο σπουδαίος αυτός μουσικός προσφέρει δύο διαφορετικούς σχολιασμούς (και όχι μία φορά, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις), έναν αναλυτικό και έναν συνοπτικό. Και μάλιστα σε αυτόγραφά του. Να λοιπόν γιατί δεν μπορεί να αποκλειστεί ο Γρηγόριος ως δημιουργός και των δύο "εκδοχών" των εντύπων εκδόσεων.
Άλλη σκέψη:
Το φαινόμενο της διαφοροποίησης στην αναλυτικότερη εξήγηση κάποιων χαρακτήρων θα μπορούσε κάλλιστα να ερμηνευθεί με αυτό που ονομάζεται σε κάποιους κώδικες «λεπτοτέρα εξήγησις». Πράγματι, έχουμε περιπτώσεις όπου ένας μουσικός εξηγεί ένα μέλος, προτάσσοντας την επιγραφή αυτή. Το μέλος δεν αλλάζει, απλά μερικές γραμμές γράφονται αναλυτικότερα. Με το φαινόμενο συνδέεται άμεσα ο Χουρμούζιος. Σε κώδικες που διασώζουν εξηγήσεις του Γρηγορίου, υπάρχουν και μέλη εξηγημένα από τον Χουρμούζιο με την επιγραφή «λεπτοτέρα εξήγησις». Το ανάλογο στην δική μας περίπτωση (στο Δοξαστάριο, αλλά γιατί όχι και στο Αναστασιματάριο) θα μπορούσε να είναι το εξής: κατά την ετοιμασία των χειρογράφων για Παρίσι και Βουκουρέστι, ο Χουρμούζιος αντέγραψε την εξήγηση του Γρηγορίου αλλά με «λεπτότερο» (πιο αναλυτικό δηλαδή) τρόπο για κάποια σημάδια (η εντύπωσίς μου άλλωστε είναι ότι η αναλυτικότερη γραφή του Βουκουρεστίου στηρίχτηκε σε χειρόγραφο της νέας μεθόδου σημάδια του οποίου ανέλυσε και δεν είναι προϊόν εξήγησης από την παλαιά). Δεν έβαλε το όνομά του, γιατί απλά η δουλειά δεν ήταν δική του-πινελιές έβαλε μόνο. Και όταν εκδόθηκε το βιβλίο δεν παραπονέθηκε για την μη αναγραφή του ονόματός του για τον ίδιο λόγο, άλλωστε εξ αρχής δεν περίμενε κάτι τέτοιο. Αλλά και του Γρηγορίου το όνομα δεν μπήκε στην έκδοση του Βουκουρεστίου, αφού, ναι μεν η εξήγησις ήταν δική του, αλλά και κάποιος άλλος έβαλε το χεράκι του. Και έτσι δικαιολογούνται οι αναφορές για εξήγηση από «τους τρεις εφευρέτας», στον Πρόλογο.
Με τις αντιγραφές λοιπόν των χειρογράφων, και μετά τις δύο εκδόσεις, το ίδιο μέλος-εξήγηση του Δοξασταρίου του Πέτρου από τον Γρηγόριο παραδόθηκε σε δύο μορφές: αυτές της αναλυτικής ή μη γραφής της ενέργειας κάποιων σημαδιών (χρειάζεται να γίνει αναλυτική έρευνα στα σωζόμενα χφφ για να διαπιστωθεί εάν αυτές οι δύο μορφές διασώζονται σ΄αυτά). Το μέλος όμως παρέμεινε το ίδιο κατά την εξήγηση του Γρηγορίου, καθώς και η διάταξη των σημαδιών στις μή αναλελυμένες θέσεις.
Αυτά είχα να συνεισφέρω ως στοιχεία στον διάλογο. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι αξίζει να προσεχθούν. Κάποια είναι αναμφισβήτητα, κάποια δεν είναι, αλλά στηρίζω την πιθανότητα να είναι, σε ανάλογα πραγματικά και αναμφισβήτητα δεδομένα από την χειρόγραφη παράδοση. Προσωπικά δεν έχω άλλη ώρα να ασχοληθώ με το θέμα, το οποίο όπως και παραπάνω έγραψα, χρήζει ειδικής σπουδής. Εάν θέλετε να σχολιάσετε ή να επιχειρηματολογήσετε υπέρ ή κατά κάποιου από αυτά, κάντε το συζητώντας μεταξύ σας, λυπάμαι ειλικρινά αλλά δεν μπορώ να σας απαντήσω λόγω άλλων ασχολιών. Θα παρακαλούσα όμως (και το γράφω αυτό με ήρεμη σκέψη και διάθεση) ό,τι τυχόν γραφτεί από εδώ και κάτω να στηρίζεται στην λογική και να μην περιέχει υπονοούμενα, "βαριές" λέξεις και επιθέσεις, γιατί τότε θα αναγκαστώ με βαριά καρδία μεν, αποφασισμένος δε, να επανέλθω.
Φιλικά προς όλους
Ε.Γ.
Γράφω το τελευταίο μήνυμά μου εδώ, καθώς δεν έχω τον χρόνο να συνεχίσω.
Και γράφω απλά και ήρεμα χωρίς υπονοούμενα και διάθεση μείωσης κανενός, απλά εκθέτω τις σκέψεις μου, χωρίς πάθος.
Με τον αξιότιμο κ. Στεφούλη δυστυχώς δεν βρίσκω σημείο επαφής. Κατά την άποψή μου, και όχι μόνο, η συλλογιστική του για την απόδοση της εξήγησης του Βουκουρεστίου στον Χουρμούζιο είναι ελλιπής και εντελώς μετέωρη, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες να την στηρίξει ξανά στο μήνυμα 77. Ακόμη και αν αποδειχθεί με άλλα, ατράνταχτα επιχειρήματα ότι πράγματι ο Χουρμούζιος εκπόνησε την εξήγηση, δεν δικαιώνεται ο ίδιος, διότι αυτά που προσκόμισε δεν είναι ατράνταχτα. Απλά, αυτή είναι η άποψή μου, και όχι μόνο δική μου. Αναφέρθηκαν όμως παραπάνω όλα αυτά και τα παρατράγουδά τους και δεν θα επανέλθω, οι αναγνώστες ας κρίνουν όλους, και παρακαλώ η στάση μου αυτή να ερμηνευτεί μόνο ως διάθεση αποφυγής άλλης έντασης.
Ωστόσο, δηλώνω:
Η θέση του καθενός (δύσκολη ή εύκολη) κρίνεται από τα στοιχεία και τα επιχειρήματα που προσφέρει σε ένα διάλογο και όχι από το τι του αποδίδουν οι συνομιλητές του.
Και επαναλαμβάνω:
Το γεγονός ότι ο Χρύσανθος εξήγησε στα 1812 το Δοξαστάριο του Πέτρου Πελοποννησίου στην ολίγον προ της Νέας Μεθόδου γραφή, συνεπικουρεί στο αναμφισβήτητο γεγονός ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί ως εξηγητής και στη Νέα Μέθοδο. Δεν λέω ότι το έκανε, λέω ότι δεν μπορεί να αποκλειστεί. Άλλωστε υπάρχουν πολλά χφφ των οποίων αγνοούμε το περιεχόμενο, ακόμη και την ύπαρξη. Δεν μπορούμε να είμαστε κατηγορηματικοί αποκλείοντάς τον.
Και, δεν μπορώ παρά να σημειώσω, ότι:
Όταν «γνωρίζουμε κάτι και δεν περιμένουμε από τον κ. τάδε να μας πληροφορήσει» γι΄αυτό (αφού βέβαια μας το έχει πει κι αυτός κι άλλος ένας και ενδεχομένως το τσεκάραμε!) φροντίζουμε εκ των προτέρων να μην αποκλείουμε αυτό που "γνωρίζαμε" ή τουλάχιστον να το μνημονεύουμε ως ενδεχόμενο και πάντως να μην είμαστε κατηγορηματικοί. Αν δεν φροντίσαμε εκ των προτέρων να πολιτευτούμε έτσι, ευχαριστούμε τους συνομιλητές μας για την πληροφορία και ενδεχομένως αναπροσαρμόζουμε την συλλογιστική μας.
Επίσης:
Δεν χρειάζεται να βασανιζόμαστε πολύ για να αποκλείσουμε τον Εφέσιο από τους εξηγητές του Δοξασταρίου. Αν προχωρήσουμε λίγο πιο κάτω από τον τίτλο της έκδοσης και διαβάσουμε τον Πρόλογό της, εκεί δηλώνεται ξεκάθαρα ότι αυτό εξηγήθηκε υπό των εφευρετών του νέου συστήματος. Ωστόσο, ένας μαθητής τους έμπειρος μουσικός, σε μια ξένη χώρα, χωρίς βέβαια τις σημερινές ανέσεις επικοινωνίας, τηλέφωνα, SMS, Fax, email κ.λπ. για να επικοινωνήσει με τους δασκάλους και να λύσει όλα τα απρόβλεπτα που παρουσιάζονται στην τελική διαδικασία μιας έκδοσης (π.χ. λάθη στο κείμενο που διαπιστώνονται την τελευταία στιγμή) είναι πιθανότατο να έβαλε μερικές πινελιές. Δεν λέω ότι έχει σχέση αυτό το φυσιολογικό ενδεχόμενο με το θέμα μας, απλά το αναφέρω.
Δεδομένο:
Το μέλος του Δοξασταρίου είναι το ίδιο στις δύο εκδόσεις (Παρισιού και Βουκουρεστίου), δεν "μοιάζει", και τα σημάδια που χρησιμοποιούνται στις διάφορες μουσικές θέσεις επίσης. Εάν δώσουμε τα δύο αυτά βιβλία σε ένα ψάλτη το ίδιο μέλος θα ακουστεί. Οι μικροδιαφορές εντοπίζονται κυρίως στην αναλυτική γραφή της ενέργειας κάποιων σημαδιών (κυρίως, όπως ήδη ανέφερα, της πεταστής, του ομαλού, κ. ά.) στην έκδοση του Βουκουρεστίου. Άλλο "μοιάζει", άλλο ταυτίζεταἱ, αλλά με επιμέρους αναλύσεις λίγων σημαδιών.
Λογική απορία:
Στις εκδόσεις του Βουκουρεστίου (Αναστασιματάριο-Δοξαστάριο) δεν αναγράφεται το όνομα του Χουρμουζίου ως εξηγητή. Εάν πιθανή παρέμβαση του Εφεσίου στο μουσικό κείμενο της έκδοσης θα είχε ως αποτέλεσμα να ξεσηκωθεί ο κόσμος και ο ίδιος να μπει στο μπουντρούμι όπως κάπως υπερβολικά, αλλά πάντως σχετικά δικαιολογημένα έγραψε ο κ. Στεφούλης, παράλειψη του ονόματος του εξηγητή Χουρμουζίου (αν ήταν αυτός) και μάλιστα και στις δύο εκδόσεις, τι συνέπειες θα είχε; Κατ΄εμέ αυτό ήταν αδύνατον να συμβεί αν ο Χουρμούζιος ήταν όντως ο εξηγητής. Απλά, δεν επρόκειτο για δικό του έργο, τουλάχιστον όχι καθ΄ολοκληρίαν! (βλ. παρακάτω)
Άλλα δεδομένα:
1. Ανέφερα ήδη: Το αυτόγραφο της εξήγησης του Γρηγορίου δεν έχει εντοπιστεί. Υπάρχουν όμως κάποια χειρόγραφα άλλων γραφέων τα οποία περιέχουν την εξήγησή του. Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Θα πρέπει να μαζευτούν και να μελετηθούν, αυτό ήδη γράφτηκε.
2. Ανέφερα ήδη: Το αυτόγραφο της εξήγησης του Χουρμουζίου δεν έχει εντοπιστεί. Το πρόβλημα όμως είναι ότι στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχουν, έως τώρα, ούτε άλλα χφφ που να διασώζουν την εξήγηση του Χουρμουζίου, σε αντίθεση με άλλες εξηγήσεις του ίδιου (π.χ. Δοξαστάριο Ιακώβου, καλοφωνικοί ειρμοί, κ.ά. πάμπολλα). Εδώ ας προστεθούν και όσα αναφέρθηκαν από τον κ. Ζάχαρη περί ομοίας απουσίας αυτογράφων εξηγήσεων του Χουρμουζίου (αλλά και αντιγράφων τους από άλλους) με Ειρμολόγιο και πιθανώς Αναστασιματάριο.
Εκτίμησή μου:
Το να υπήρχαν δύο ξεχωριστές εξηγήσεις του Δοξασταρίου του Πέτρου και να μην υπάρχει σε κανένα σημείο ουσιαστική διαφορά στο μέλος αλλά και στην χρήση των σημαδιών, παρά μόνο στην ανάλυση της ενέργειας λίγων χαρακτήρων, φαντάζει εξαιρετικά δύσκολο, ιδιαίτερα όταν γνωρίζουμε ότι σε άλλες περιπτώσεις εξηγήσεων Γρηγορίου και Χουρμουζίου παρατηρούνται ικανές διαφορές.
Σκέψεις:
Εν όψει της προσπάθειας για έντυπη έκδοση μουσικών βιβλίων οι τρεις διδάσκαλοι ετοίμασαν χειρόγραφα για τις αποστολές στο Παρίσι και το Βουκουρέστι. Τα χειρόγραφα αυτά σίγουρα αντιγράφηκαν από τους ίδιους και από μαθητές τους.
Πόσες φορές δεν διαπιστώνουμε ότι ο ίδιος μουσικός γράφοντας το ίδιο μέλος επιλέγει άλλη ανάλυση από την αρχική του γραφή; Ακόμη και σε εντελώς όμοια μουσικά κείμενα παρατηρούνται επιμέρους διαφοροποιήσεις π.χ. στη θέση που θα μπουν οι φθορές. Θα μπει διατονική φθορά του δι στον δι ή του κε στο επόμενο ολίγον; Το μέλος δεν επηρεάζεται.
Θα μπορούσε η διαφοροποίηση των δύο εκδόσεων να οφείλεται στον Γρηγόριο; Κατ΄εμέ: ΝΑΙ. Απαντώ έτσι γιατί αυτήν την περίοδο έχω υπό έκδοση (αναφέρθηκε 2-3 μήνες πριν στο Ψαλτολόγιο, είναι δημοσιευμένο στην ιστοσελίδα μου και το βιβλίο είναι πλέον σε τελική μορφή) πόνημα του Γρηγορίου στο οποίο για το ίδιο θέμα ο σπουδαίος αυτός μουσικός προσφέρει δύο διαφορετικούς σχολιασμούς (και όχι μία φορά, αλλά σε αρκετές περιπτώσεις), έναν αναλυτικό και έναν συνοπτικό. Και μάλιστα σε αυτόγραφά του. Να λοιπόν γιατί δεν μπορεί να αποκλειστεί ο Γρηγόριος ως δημιουργός και των δύο "εκδοχών" των εντύπων εκδόσεων.
Άλλη σκέψη:
Το φαινόμενο της διαφοροποίησης στην αναλυτικότερη εξήγηση κάποιων χαρακτήρων θα μπορούσε κάλλιστα να ερμηνευθεί με αυτό που ονομάζεται σε κάποιους κώδικες «λεπτοτέρα εξήγησις». Πράγματι, έχουμε περιπτώσεις όπου ένας μουσικός εξηγεί ένα μέλος, προτάσσοντας την επιγραφή αυτή. Το μέλος δεν αλλάζει, απλά μερικές γραμμές γράφονται αναλυτικότερα. Με το φαινόμενο συνδέεται άμεσα ο Χουρμούζιος. Σε κώδικες που διασώζουν εξηγήσεις του Γρηγορίου, υπάρχουν και μέλη εξηγημένα από τον Χουρμούζιο με την επιγραφή «λεπτοτέρα εξήγησις». Το ανάλογο στην δική μας περίπτωση (στο Δοξαστάριο, αλλά γιατί όχι και στο Αναστασιματάριο) θα μπορούσε να είναι το εξής: κατά την ετοιμασία των χειρογράφων για Παρίσι και Βουκουρέστι, ο Χουρμούζιος αντέγραψε την εξήγηση του Γρηγορίου αλλά με «λεπτότερο» (πιο αναλυτικό δηλαδή) τρόπο για κάποια σημάδια (η εντύπωσίς μου άλλωστε είναι ότι η αναλυτικότερη γραφή του Βουκουρεστίου στηρίχτηκε σε χειρόγραφο της νέας μεθόδου σημάδια του οποίου ανέλυσε και δεν είναι προϊόν εξήγησης από την παλαιά). Δεν έβαλε το όνομά του, γιατί απλά η δουλειά δεν ήταν δική του-πινελιές έβαλε μόνο. Και όταν εκδόθηκε το βιβλίο δεν παραπονέθηκε για την μη αναγραφή του ονόματός του για τον ίδιο λόγο, άλλωστε εξ αρχής δεν περίμενε κάτι τέτοιο. Αλλά και του Γρηγορίου το όνομα δεν μπήκε στην έκδοση του Βουκουρεστίου, αφού, ναι μεν η εξήγησις ήταν δική του, αλλά και κάποιος άλλος έβαλε το χεράκι του. Και έτσι δικαιολογούνται οι αναφορές για εξήγηση από «τους τρεις εφευρέτας», στον Πρόλογο.
Με τις αντιγραφές λοιπόν των χειρογράφων, και μετά τις δύο εκδόσεις, το ίδιο μέλος-εξήγηση του Δοξασταρίου του Πέτρου από τον Γρηγόριο παραδόθηκε σε δύο μορφές: αυτές της αναλυτικής ή μη γραφής της ενέργειας κάποιων σημαδιών (χρειάζεται να γίνει αναλυτική έρευνα στα σωζόμενα χφφ για να διαπιστωθεί εάν αυτές οι δύο μορφές διασώζονται σ΄αυτά). Το μέλος όμως παρέμεινε το ίδιο κατά την εξήγηση του Γρηγορίου, καθώς και η διάταξη των σημαδιών στις μή αναλελυμένες θέσεις.
Αυτά είχα να συνεισφέρω ως στοιχεία στον διάλογο. Θα μου επιτρέψετε να πω ότι αξίζει να προσεχθούν. Κάποια είναι αναμφισβήτητα, κάποια δεν είναι, αλλά στηρίζω την πιθανότητα να είναι, σε ανάλογα πραγματικά και αναμφισβήτητα δεδομένα από την χειρόγραφη παράδοση. Προσωπικά δεν έχω άλλη ώρα να ασχοληθώ με το θέμα, το οποίο όπως και παραπάνω έγραψα, χρήζει ειδικής σπουδής. Εάν θέλετε να σχολιάσετε ή να επιχειρηματολογήσετε υπέρ ή κατά κάποιου από αυτά, κάντε το συζητώντας μεταξύ σας, λυπάμαι ειλικρινά αλλά δεν μπορώ να σας απαντήσω λόγω άλλων ασχολιών. Θα παρακαλούσα όμως (και το γράφω αυτό με ήρεμη σκέψη και διάθεση) ό,τι τυχόν γραφτεί από εδώ και κάτω να στηρίζεται στην λογική και να μην περιέχει υπονοούμενα, "βαριές" λέξεις και επιθέσεις, γιατί τότε θα αναγκαστώ με βαριά καρδία μεν, αποφασισμένος δε, να επανέλθω.
Φιλικά προς όλους
Ε.Γ.
