Και γώ όμως έχω διαφορετική εμπειρία, διότι ο δάσκαλός μου μαθήτευσε στην Αθωνιάδα και όταν τελείωσε τη σχολή, ο αγιορείτης δάσκαλός του (π. Ευθύμιος αν θυμάμαι καλά, στις Καρυές αν δεν κάνω λάθος), του πρότεινε τον Καρά για ολοκλήρωση των μουσικών του σπουδών (καθώς και κάποιον άλλον δάσκαλο από την Πάτρα, το όνομα του οποίου δεν συγκράτησα).
Εδώ μπορείτε να δείτε τη γνώμη του γερο-Δανιήλ για τις έλξεις του Καρά σε κλασσικά έργα (γνώμη που μου την επιβεβαίωσε κατηγορηματικά κατ' ιδίαν). Επίσης, από ομιλίες παραδοσιακών αγιορειτών ψαλτών στο Σχολείο Ψαλτικής (π. Θωμά, π. Φιλόθεο κλπ.) έχουμε πολλές μαρτυρίες για την αντίθεσή τους στο άκουσμα Καρά (ο kostaeri έχει τις ηχογραφήσεις και δεν έχουν δημοσιοποιηθεί όλες γιατί θ' ακούγαμε πολλά και διάφορα...). Τώρα, μας λέτε ότι ο δάσκαλος του δασκάλου σας τού πρότεινε τον Καρά για "ολοκλήρωση των σπουδών του". Αφού είχα μάθει κι εγώ τα βασικά, δεν θα είχα καμία αντίρρηση να μάθω και το σύστημα Καρά εγκυκλοπαιδικά (το έκανα μόνος μου, διαβάζοντας τα βιβλία του). Το θέμα δεν είναι όμως αυτό, αλλά το αν ο δάσκαλος του δασκάλου σας θεωρούσε τα
ακούσματα του Καρά συμβαδίζοντα με την αγιορείτικη παράδοση... Από τους γνωστούς φορείς της πάντως σήμερα (δανιηλαίους, θωμάδες κλπ.), έχουμε αντίθετες πληροφορίες.
...υπάρχουν ενέργειες που ενώ εκτελούνται παραδοσιακά από παραδοσιακούς ψάλτες (ακολουθεί τεκμητίωση εν συνεχεία) δεν είναι καταγεγραμμένες πουθενά στο κείμενο ("τρεμούλιασμα"(ενέργεια τρομικού), "γύρισμα" (ενέργεια στρεπτού) και όξυνση της φωνής πάνω από την οξύτητα του φθόγγου (ενέργεια οξείας), "σπάσιμο" του κλάσματος και των απλών (τζάκισμα), ανάλυση κλάσματος με ίσο και γοργό (ισάκι)). Αρχικά δηλαδή, μέχρι να γίνουν βίωμα οι αναλύσεις των θέσεων (πού, πότε, γιατί και πως κάνω τί), άλλο διαβάζεις και άλλο ακούς. Η επισήμανση της ενέργειας επάνω στο κείμενο είναι εξαιρετικό βοήθημα στον μαθητευόμενο προκειμένου να εμπεδώσει και να κατανοήσει τις ενέργειες αυτές, καθώς τις ακούει από τους παραδοσιακούς ψάλτες.
Δεν είναι αβάσιμη η ανησυχία σας. Ότι υπάρχουν πράγματα που δεν φαίνονται στο μουσικό κείμενο, ουδεμία αμφιβολία. Το θέμα είναι πόσα είναι αυτά και (κυρίως) πώς εκτελούνται αυτά. Η προσέγγιση του Καρά αλλοιώνει τη ζώσα παράδοση της εκτέλεσης των σημαδιών γιατί:
α. Έχει πάρει μόνο λίγα από τα σημάδια, ενώ άλλα δεν τα αναφέρει καθόλου (δεν αναφέρει λ.χ. την κλασσική εκτέλεση του ψηφιστού, που ακούμε από τους παραδοσιακούς ψάλτες -ολίγον με ένγοργα παρεστιγμένα κεντήματα και ίσο, κάτι σαν "απλό τρομικό", ας πούμε-, ενώ προτάσσει την εκτέλεση με "οξεία", "τρομικό" -σύνθετο- και "εκστρεπτό", που ΔΕΝ είναι οι βασικές ερμηνείες του ψηφιστού, βλ. τον πίνακα Ε στη "Βυζαντινή παλαιογραφική έρευνα")
β. Θεωρεί ότι όλα τα σημάδια ερμηνεύονται με απλή πρόσθεση φθόγγων, ενώ κάτι τέτοιο δεν ισχύει: η ερμηνεία των σημαδιών έχει άμεση συνάρτηση και με την ταχύτητα του μέλους.
γ. Παραγνωρίζει τελείως την εκτέλεση των παρεστιγμένων στα σημεία ποιότητος και δεν τα σημειώνει πουθενά, ενώ στην προφορική παράδοση η χρονική αυτή ανισομέρεια στην ερμηνεία των σημαδιών είναι πολύ βασικό στοιχείο
δ. Γράφοντας ως "μπούσουλα" στο θεωρητικό του τη φθογγική ερμηνεία των σημαδιών και -κυρίως- με την προφορική του ερμηνεία να είναι τελείως εκτός παραδόσεως (χωρίς γυρίσματα της φωνής, χωρίς παρεστιγμένα, αλλά με ένα ξερό ίσιο πράγμα, ξένο από τα ακούσματα των παλαιών ψαλτών), δημιουργεί τελικά μια φιλοσοφία ευρωπαϊκής ερμηνείας της βυζαντινής μουσικής: όποιος δηλ. μάθει 2-3 φθόγγους εκεί που ο Καράς -αυθαιρέτως- βάζει "τρομικό" ή "στρεπτό", έμαθε να ψέλνει παραδοσιακά! Έτσι όμως ο σπουδαστής δεν κοιτάει, όπως παλιά, να δουλέψει το λαιμό του για να ακολουθήσει το ύφος του δασκάλου του, πράγματα που απαιτούν χρόνια σπουδή, αλλά κοιτάει μόνο πώς θα θυμηθεί κάποιους φθόγγους που δεν φαίνονται (τι διαφορά υπάρχει άραγε από το να τους δει γραμμένους
, αγχώνεται με την πρόσθετη αυτή "υποχρέωση" κι έτσι χάνεται η ζωντάνια και η ουσία της ερμηνείας της μουσικής μας, αυτό δηλ. το παραδοσιακό ψάλσιμο που γνωρίζαμε από τους πατεράδες και τους παπούδες μας, το οποίο τόσο βάναυσα ο Καράς αντικατέστησε με τα αλλότρια ακούσματα των δίσκων του.
Οι ενέργειες που αναφέρθηκαν παραπάνω είναι στην προφορική μας παράδοση και αυτό αποδεικνύεται ακούγοντας τον
διακο-Διονύση Φιρφιρή http://analogion.com/forum/showthread.php?t=12723. Ότι άκουσα από τον μακαριστό περιείχε τουλάχιστον δύο εκ των προαναφερθέντων "αφανών" ενεργειών (μάλιστα μπορεί κάλλιστα κάποιος να τον φέρει ως παράδειγμα υπέρ του Καρά, σχετικά με τις έλξεις (το Κεκραγάριο του Ιακώβου στον Δ' που ψάλλει είναι χαρακτηριστικότατο παράδειγμα), καθώς σε κάποια σημεία κάνει πολύ έντονες τις έλξεις, πατώντας εξ αρχής πάνω σε έναν αλλοιωμένο από την φυσική του θέση δευτερεύοντα Γα για να δώσει έμφαση στη βαση Δι. Χωρίς την παραμικρή διάθεση προβολής του, ο δάσκαλός μου μεταφέρει στους μαθητές του την αγιορείτικη παράδοση, χωρίς να τον εμποδίζει η μετέπειτα μαθητεία του στον Καρά.
Κατά πρώτον, δεν γνωρίζω τον δάσκαλό σας. Κατά δεύτερον, για αφανή πράγματα που δεν φαίνονται στο κείμενο, έχει μιλήσει η Πατριαρχική Επιτροπή πολύ πριν τον Καρά. Όσο για το Φιρφιρή: άκουσα το κεκραγάριο. Αν υπήρχε και εκτέλεση από τον Καρά, θα βλέπατε την τεράστια διαφορά. Το άκουσμα είναι παραδοσιακότατο, τόσο στο ύφος (κυρίως) όσο και στην εκτέλεση των σημαδιών και των έλξεων. Καταρχήν, εγώ δεν είπα ποτέ ότι δεν υπάρχει εκτέλεση έλξεων με απευθείας πάτημα στον ελκόμενο φθόγγο. Έλκω σημαίνει τραβάω και για να γίνει αυτό, είτε ο φθόγγος παίρνεται από τη θέση που είναι με τράβηγμα/σύρσιμο της φωνής, είτε τραβιέται απευθείας, οπότε πρόκειται για δίεση ή ύφεση (όχι έλξη στην κυριολεξία) που οφείλεται σε έλξη. Επί της συγκεκριμένης εκτέλεσης:
α. στη συλλαβή "προς σΈ", η έλξη του ΓΑ προς τον ΔΙ είναι ιδιαίτερα μαλακή και όχι σκληρή, όπως την κάνει ο Καράς
β. στο δεύτερο "Κύριε εκΕΕΕ" βλέπουμε για χαρακτηριστική περίπτωση έλξης ΖΩ-ΚΕ-ΖΩ με σύρσιμο της φωνής, που δεν διδάσκει ο Καράς και δεν παραδέχονται κάποιοι από 'δω μέσα
γ. Λίγο πιο μετά, η πεταστή στο "εκέκραΞΑ" εκτελείται με πιο μαλακή φωνή, όπως δίδασκε και σε κάποια μαθήματά του ο Παϊκόπουλος. Αυτά όμως που δίνουν τη ζωντάνια στην εκτέλεση, παραθεωρούνται από τη σχολή Καρά.
δ. Στη "ΦΩΩνη" πάλι έλξη με σύρσιμο ΖΩ-ΝΗ
Η όλη λοιπόν μετάβαση στα διαστήματα με τις έλξεις είναι ομαλή, ακριβώς δηλ. το αντίθετο απ' αυτό που διδάσκει ο Καράς. Βάλτε ένα οποιοδήποτε μάθημα Άγια από τη χορωδία του, να δείτε πόσο ξένο είναι το άκουσμα με τις συνεχείς σκληρές, πιανιστικού τύπου διέσεις (χώρια το "χαλαρό" ύφος φυσικά...)
Έχω την πληροφορία ότι ο Καράς αναζήτησε και μελέτησε παλαιά χειρόγραφα από μονες του Αγίου Όρους που επισκέφτηκε (υποθέτω ότι θα έλαβε και ακούσματα από τους πατέρες).
Αυτό όμως δεν τον κάνει παραδοσιακό ψάλτη. Υπάρχουν πάρα πολλοί μελετητές παλαιών χειρογράφων που δεν είναι καλοί ψάλτες. Πολύ περισσότερο δεν σε κάνει ψάλτη μια επίσκεψη στο Άγιο Όρος και το άκουσμα κάποιων πατέρων, όταν μάλιστα οι πατέρες αυτοί έχουν κρίνει επανειλημμένως οι ίδιοι το άκουσμα Καρά (πιστέψτε με, κάποια ηχητικά δεν θέλετε να τ' ακούσετε...)
Κατακρίνει δε τους ωδειακούς καθηγητές εν Αθήναις, οι οποίοι επέκριναν "τας θέσεις και τας χειρονομίας" των μετέπειτα του Κωνσταντίνου Πατριαρχικών ψαλτών.
Όχι, δεν κατακρίνει μόνο αυτούς, κατακρίνει και τους παραδοσιακούς ψάλτες: δεν βρίσκω τώρα το απόσπασμα που κατακρίνει την εκτέλεση της γνωστής καταληκτικής φράσης, στον α' ήχο, ας πούμε, ΓΑΑ-ΒΟΥΠΑ-ΒΟΥΠΑ-ΠΑΑ ως "ξερή" (φυσικά και είναι ξερή αν εκτελεστεί χωρίς να γυρίσει η φωνή στο αντικένωμα, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι έχει ανάγκη προσθήκης φθόγγων...) και προκρίνει την εκτέλεση αυτού που ο ίδιος είπε ότι κάνει το "κύλισμα" (ΓΑΑ-ΒΟΥΠΑ-ΒΟΥΓΑΒΟΥΠΑ-ΠΑΑ). Όμως αυτοί που κατακρίνει και κάνουν τη συνήθη κατάληξη, είναι άπαντες ο παραδοσιακοί ψάλτες, ενώ η άλλη κατάληξη δεν είναι η κύρια, όπως θέλει ο Καράς, αλλά απαντάται λιγότερο.
Σαφώς! Αυτό θα έλειπε, το αλλότριο αυτό άκουσμα να είναι παραδοσιακό... Βάλτε το αργό Θεός Κύριος από παραδοσιακό ψάλτη, ν' ακούσετε πώς εκτελείται. Αυτό που ακούμε εδώ δεν έχει καμία σχέση ούτε με αγιορείτικα ακούσματα, ούτε φυσικά με εκτελέσεις του μέλους από μέγιστους πατριαρχικούς ιεροψάλτες. Οι συνήθεις υπερβολές του Καρά, που υπάρχουν σχεδόν σε κάθε ηχογράφησή του (σκληρές διέσεις, συχνές "έξω πεταστές" και "οξείες" κλπ.), σκοτώνουν στην κυριολεξία και το μέλος αυτό.
Μπορεί να είναι όπως το λέτε, ωστόσο δεν το τεκμηριώνετε, μιλάτε γενικά (π.χ. δεν αντιπαραβάλλετε το πως το ερμηνεύει ο Καρά με το πως ήταν παλιά). Επίσης δεν αναφέρετε ποιά είναι τα σύγχρονα πράγματα που εξέφρασε ο Καράς με παλαιά ορολογία.
Αντιλαμβάνεστε ότι μια 100% τεκμηρίωση απαιτεί ολόκληρο σύγγραμμα... Μπορείτε ωστόσο να πάρετε μια ιδέα και από την αντιπαραβολή και από τα σύγχρονα πράγματα με παλαιά ορολογία από τη συζήτηση
αυτή. Αντιγράφω ένα χαρακτηριστικό κομμάτι από τα λεγόμενα του π. Νικολάου Μέζη:
1. Το ισάκι. Δεν έχει καμμία σχέση η χρήση που του δίνει ο Καράς (ανάλυση με ίσο μισού χρόνου από πάνω ή από κάτω) με την πραγματική παλαιογραφική του χρήση, που είναι επέκταση χαρακτήρος που επιγράφει διπλο(-τριπλο-)σύμφωνα που δεν χωρίζονται, όπως στ, γγ,σπρ κ.λπ.
2. Τρομικόν-στρεπτόν. Ο Καράς διαχωρίζει την ενέργειά τους, ενώ είναι σαφές στην παλαιά γραφή ότι πρόκειται για το ίδιο σημάδι, και μόνο όταν σε μία και την αυτή θέση συναντήσουμε δύο συνεχόμενα τρομικά, τότε το δεύτερο για λόγους ορθογραφίας μπαίνει στρεπτό. Οι ενέργειές τους πάντως δεν διαχωρίζονται στην παλαιά γραφή.
3. Πίασμα. Το σημάδι αυτό συνδυάζεται συχνότατα σε κείμενα της εν λόγω σχολής με το τρομικό, κάτι που στην παλαιά γραφή δεν συμβαίνει ποτέ.
4. Η οξεία. Αποδίδονται στην οξεία ενέργειες που καμμία σχέση δεν έχουν με αυτήν. Η οξεία είχε αρχίσει να ατονεί στην χρήση της αρκετά και πριν την αλλαγή του συστήματος.
Δείτε και κάποια άλλα παραδείγματα
εδώ. Τη χρήση από τον Καρά σημείων που έχουν όχι άμεση, αλλά έμμεση (μακρινή ή κοντινή) ή και καθόλου σχέση με την παλαιά γραφή, παραδέχεται και ο μαθητής του και φίλος Γιάννης Αρβανίτης, που τα γνωρίζει αυτά τα πράγματα καλύτερα από κάθε άλλον. Αυτό πάντως που είχα υπόψιν εγώ, όταν έγραψα ότι
"γράφει κι ο ίδιος σε κάποιο σημείο του θεωρητικού του ότι χρησιμοποιεί κάποιον όρο καταχρηστικά", και το οποίο μου λέτε ότι δεν διευκρίνισα, είναι η αντιστοιχία του σημείου glissando στη βυζαντινή μουσική, για το οποίο ο ίδιος γράφει:
Καράς για glissando (θεωρητικό, τ. Α', σελ. 133)
Ακόμα υπάρχει και ίδιον σημείον της κατά συνεχή και ολισθηρόν τρόπον αναβοκαταβάσεως των φθόγγων, είτε -κυρίως- παρά των μουσικών οργάνων, το οποίον "σύρμα" καλούμεν, καταχρηστικώς, -δανειζόμενοι τον όρον εκ της "συρματικής" της παλαιάς βυζαντινής μουσικής και του εκφωνητικού είδους- το glissando (ολισθηρόν) των Δυτικών ΠΑ=>ΚΕ ή ΝΗ'=>ΔΙ απαραίτητον -ως ετονίσθη- κυρίως εις την οργανικήν μουσικήν.
Όντως, έτσι θα πρέπει. Δυστυχώς όμως, η πραγματικότητα, πολλάκις, δεν είναι όπως θα έπρεπε. Όταν π.χ. οι 2 τελευταίες γενιές γαλουχούνται σχεδόν αποκλειστικά με ευρωπαϊκά ακουσματα καθώς "βομβαρδίζονται" συνεχώς και καθημερινώς σε αυτά (από τα μμε, στη δουλειά, στη διασκέδαση κλπ. Άλλωστε, αυτή η ιστορία έχει ξεκινήσει από την εποχή του Όθωνα
http://videosmusicview.blogspot.gr/2012/01/blog-post.html) δεν είναι φυσικό να επέλθει και ο ανάλογος "εκφυλισμός" της φυσικότητας στη ροή και διαδοχή των ηχητικών φθόγγων; Να αναφέρω χαρακτηριστικά ότι πριν ασχοληθώ με την βυζαντινή γνώριζα το τί είναι η φούγκα, αλλά το ότι κάποιοι φθόγγοι έχουν μεταξύ τους φυσική έλξη, ούτε που μπορούσε να μου περάσει ποτέ από το μυαλό!! (και για πόσα άλλα δεν αγνοούμε τελείως τη φυσικότητα..). Εξάλλου, η επισήμανση της φυσικής κατάστασης των πραγμάτων δεν έχει κάτι το βλαπτικό.
Κι όμως: για κάποιον που μαθαίνει μόνο βυζαντινή, χωρίς να μάθει ευρωπαϊκή προηγουμένως, είναι αυτονόητο πράγμα (κι έχω παραδείγματα από πολλούς παλαιούς ψάλτες). Η επισήμανση της φυσικότητας είναι βλαπτική στην περίπτωση των φυσικώς εκτελουμένων έλξεων, γιατί θα σε κάνει να προσπαθήσεις να τις εκτελέσεις, ενώ αν αφήσει κανείς τη φωνή του ελεύθερη και -ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΟ!- έχοντας προηγουμένως ακούσει παραδοσιακούς ψάλτες, για να μπει στο πνεύμα της μουσικής (όπως απαιτείται και κατά την εκμάθηση οποιοασδήποτε μουσικής), οι έλξεις εκτελούνται χωρίς κανένα πρόβλημα. Η δε μεγαλοποίηση του θέματος από τη γνωστή σχολή είναι υπερβολική, καθώς σήμερα οι περισσότεροι ψάλτες δεν είναι οι ωδειακοί του παλαιού καιρού και εκτελούν έλξεις (αναλόγως και του πόσο καλά ακούσματα έχουν βέβαια, πάντως στη σημερινή εποχή δεν αποτελεί πρόβλημα το θέμα αυτό).
Διαβασα τη μελέτη, ευχαριστώ ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Ωστόσο, αφήνει αναπάντητο το ερώτημα σχετικά με τις μαρτυρίες (γιατί, αφού ο ήχος μεταβαίνει στον β' λόγω της φθοράς, οι μαρτυρίες είναι του α' ήχου
Όχι, δεν αφήνει αναπάντητο αυτό το ερώτημα. Είναι ένα θέμα που σχετίζεται και με τη λεγόμενη διπλοπαραλλαγή. Οι μαρτυρίες του α' ήχου σημαίνουν τη θέση των φθόγγων μέσα στο σύστημα του τροχού και όχι απαραιτήτως τα διαστήματα. Διαβάστε το άρθρο
αυτό.
Ο Καράς δίνει μια λογική εξήγηση πάντως, λέγοντας ότι το κάθισμα "τον τάφον σου Σωτήρ" είναι ήχος Νάος, καθώς αυτό σημαίνει ότι ο ήχος ήταν και παραμένει ήχος α' (εξ ού και οι μαρτυρίες), όχι όμως διατονικός, αλλά χρωματικός (εξ ού η φθορά του δευτέρου).
Είναι όμως ατεκμηρίωτη τόσο η χρήση του όρου "νάος" όσο και η δίφωνη ανάβαση.
Όντως, στο άρθρο του κ. Δεσπότη δεν γίνεται συγκεκριμένη αναφορά στα τεκμήρια που στηρίζουν το συμπέρασμα. Δεν γνωρίζω, όμως αν υπάρχει εκτέστερο κείμενο στο οποίο παραθέτει τεκμήρια (συγχωρέστε με δεν κατάφερα να διαβασω όλη τη συζήτηση..)
Ήδη "καίει" το θέμα, όπως θα έχετε δει...
Θα συμφωνήσω μαζί σας. Όντως, τα διαστήματα του Καρά για τον Β' ήχο "τείνουν" προς τα σκληρά. Θα συμφωνήσω και με την πρόταση 8-14-8 για το τετράχορδο. Όμως, Βου-Γα-Δι αντί για το 7-12 του Χρυσάνθου, ο Καράς λέει 6.5-12, δεν είναι δα τα διαστήματα του Καρά τόσο διάφορα του διατόνου, όπως αναφέρετε στην ανακοίνωσή σας.
Κι όμως είναι: το 7 του Χρυσάνθου δεν είναι συγκρίσιμο με του Καρά γιατί είναι 7/68, ενώ το του Καρά 6.5/72, αναφέρεται δηλ. σε άλλη κλίμακα. Με 6.5/72 ο Καράς εννοεί την αποτομή, ενώ 7/68 ή 8/72 = ελάχιστος τόνος. Τελείως διαφορετικό πράγμα, έχουν μεγάλη διαφορά. Το πρώτο παραπέμπει στο σκληρό ΣΙ του πιάνου, το δεύτερο στο μαλακό ΖΩ της βυζαντινής.
Συμφωνώ περί πιθανής εμμονής του με τα .5, αλλά είναι ανακριβές αυτό που γράφετε στη σελ. 18 της ανακοίνωσής σας ότι ο Καράς είπε ότι δεν ακούγεται το 1/2 του τμήματος γιαυτό θέλει "πιανιστικο" το Ζω-Νη (από 6.5 σε 6). Αντιθέτως μάλιστα! Γράφει ότι αυτό το ισχυρίζονται κάποιοι "δυτικοσπουδασμένοι" (Ελλισαίος Γιαννίδης), ενώ οι Έλληνες και οι Ανατολικοί είναι σε θέση να ακούσουν τέτοιες μικρές διαφορές (τόμος Β'σελ. 186, παρ2, παρ3 και υποσημείωση) γεγονός που τεκμηριώνει και την εμμονή του στα 1/2 τμήματα.
Όχι, δεν είναι έτσι τα πράγματα: καταρχήν ο Ελισσαίος Γιαννίδης δεν είναι καθόλου απορριπτέος a priori, καθώς έχει γράψει πολύ σημαντικά πράγματα για τα διαστήματα. Κατά δεύτερον, δεν καταλάβατε τι θέλω να πω στη σελ. 18 της περίληψης της μελέτης μου για τον β' ήχο (ακόμα δεν έχω δώσει την πλήρη μορφή), ίσως γιατί το διαβάσατε βιαστικά. Ορίστε το απόσπασμα:
Άρθρο ΝΘ περί β' ήχου, σελ. 18
[Ο Καράς] Δέχεται στο ΖΩ-ΝΗ διάστημα 6.5 και όχι ελάχιστο τόνο, σκληραίνοντας στην πράξη το ΖΩ σε σχέση με αυτό της διατονική κλίμακας και φέρνοντας το στη θέση του πιάνου, ενώ όλοι οι θεωρητικοί είδαμε ότι το περιγράφουν εμφανώς χαμηλότερα, στη θέση δηλ. του διατονικού ΖΩ (για τη διαφορά δε του μισού τμήματος μεταξύ 6 και 6.5, ο ίδιος λέει αλλού στο θεωρητικό του ότι δεν ακούγεται, επομένως επιβεβαιώνει έμμεσα το “πιανιστικό” ζω-νη της θεωρίας του)
Είναι λοιπόν προφανές ότι η παραπομπή που δίνω στη σελ. 186 τ. Α' του θεωρητικού του Καρά, δεν αναφέρεται στο σημείο που ο Καράς μιλάει για την ικανότητα του Γιαννίδη ν' ακούσει ή όχι τη διαφορά του ημιτονίου (6 τμ.) από το εναρμόνιο διάστημα (4 τμ.)., όπως λέτε, αλλά στο σημείο που δέχεται το ακουστικά ταυτόσημο του ημιτονίου και της αποτομής (6 - 6.5 τμ.). Κι αυτό γιατί, όταν είχα γράψει εδώ ότι το ΖΩ του Καρά στον β' ήχο δεν διαφέρει από αυτό του πιάνου, μου ελέχθη ότι διαφέρει κι ότι η διαφορά των δύο "έχει επισημανθεί" από τον Καρά. Ε, ο ίδιος λοιπόν γράφει ότι η διαφορά αυτή δεν ακούγεται! Ορίστε το απόσπασμα από το θεωρητικό, στο οποίο αναφέρομαι:
Θεωρητικό Καρά, τ. Α', σελ. 186
Επίσης, αι μείζονες διφωνίαι ΝΗ-ΒΟΥ και ΔΙ-ΖΩ εν λόγω 4:5 (τμ. 23 1/2) διαφέρουσι των πυθαγορείων διτόνων ΝΗ-ΒΟΥ και ΔΙ-ΖΩ εν λόγω 64:81 (τμ. 24), κατά 1/2 κόμματος εκάστη [...] Συνεπώς, το ότι εμπορούν να εκτελέσουν ή και ν' αντιληφθούν και μόνον αυτάς τα διαφοράς [...] οι τοιαύτα ισχυριζόμενοι, οφείλεται εις την φαντασίαν μάλλον ή εις την αίσθησιν αυτών.
Δεν έχει εδώ σημασία το αν είναι σωστή η απόσταση μισού μορίου μεταξύ φυσικής και πυθαγόρειας διφωνίας (γιατί δεν είναι, η διαφορά είναι άνω του ενός μορίου), αλλά το ότι τη διαφορά μισού μορίου ο Καράς τη θεωρεί ακουστικώς αμελητέα (όπως και είναι, δίκιο έχει). Επομένως είναι αμελητέα η διαφορά μεταξύ 6 και 6.5, επομένως το 6.5, που δίνει ο ίδιος στον β' ήχο, είναι ακουστικώς αμελητέα διαφορά από το 6, που έχει το πιάνο, γι' αυτό και έγραψα ότι
"επιβεβαιώνει έμμεσα το “πιανιστικό” ζω-νη της θεωρίας του". Αν υπάρχει κάποια αντίρρηση επ' αυτού, ευχαρίστως να την ακούσω.
Εφόσον ο Χρύσανθος θεωρεί απαραίτητη στην κλίμακα του Β' ήχου α) την ύπαρξη ελαχίστων τόνων (7) και β) της όμοιας διφωνίας => θα υπάρχει και υπερμείζον διάστημα, εκτός και άν η κλίμακα είναι λάθος!!! Εκτός και αν ελάχιστος τόνος=8.
Όχι, ο ελάχιστος τόνος του Χρυσάνθου είναι πάντα 7 και στην κλίμακα του β' ήχου δεν υπάρχει υπερμείζον διάστημα παρά μόνο όμοιες διφωνίες ελαχίστου τόνου και τόνου (7-12) και η κλίμακα είναι ελλείπουσα κατά 4 μόρια (64 αντί 68). Είναι γνωστό το θέμα κι έχει κυριολεκτικά χιλιοξεψαχνιστεί στο Ψαλτολόγιο, εγώ αναφέρομαι σ' αυτό στις σελ. 12-14 της μελέτης μου. Περιληπτικά, να πω εδώ τη γνώμη μου, που είναι ότι η κλίμακα του Χρυσάνθου δεν μπορεί να χαρακτηριστεί εκ του προχείρου "λάθος", γιατί στα παλαιά μέλη του β' ήχου ο ήχος χαρακτηριζόταν από συνεχείς διφωνίες και όντως αυτή ήταν η ανάπτυξή του. Κι αυτά είχε υπόψη του ο Χρύσανθος, γράφοντας για την κλίμακα αυτή (όπως και τη σχετική έξυπνη διδασκαλία των παλαιών περί ομοίας διφωνίας, την εποχή που, ελλείψει διαστημάτων και κλιμάκων, προσπάθησαν σοφά να ορίσουν έναν μπούσουλα για τα διαστήματα του ήχου αυτού). Όταν όμως στα μέλη του β' ήχου προστέθηκαν χαρακτηριστικά όπως ο πλαγιασμός και η τριφωνία, υπήρξε ανάγκη να οριστεί σωστότερα η κλίμακα, ενώ σκανδάλιζε οπωσδήποτε και το γεγονός της μη αντιφωνούσας κλίμακας. Γι' αυτό και ο Χουρμούζιος κατόπιν την άλλαξε από όμοιες διφωνίες 7-12/7-12 σε ανόμοιες διφωνίες 7-12/9-12, αποκαθιστώντας έτσι τα μόρια της 68άρας κλίμακας. Αργότερα η Επιτροπή επέλεξε τη λύση όχι του μεγάλου ΔΙ-ΚΕ, αλλά του μεγάλου ΚΕ-ΖΩ, ώστε να υπάρχει υπερμείζον διάστημα στην κλίμακα.
Όμως τα διαστήματα αυτά δεν παράγουν "χρώμα", όπως εγώ τουλάχιστον και μάλλον οι περισσότεροι το καταλαβαίνουν.
Το θέμα έχει πραγματικά φαγωθεί από το μεδούλι στο Ψαλτολόγιο: υπάρχει χρώμα κατά τον ορισμό του Χρυσάνθου, αφού αλλοιώνονται φθόγγοι της φυσικής κλίμακας (βλ. στη μελέτη μου, σελ. 3-4, κάπως πιο πρόχειρα στο Ψαλτολόγιο
εδώ). Θα το καταλαβαίνατε στην πράξη αν ήσασταν στο συνέδριο του ABSMH το 2009 στην Παιανία, όπου ο κ. Λέκας έπαιξε στη φλογέρα μια καθαρά χρωματική μελωδία, όλοι όμως έμειναν έκπληκτοι όταν τους είπε ότι το χαρακτηριστικό "μεγάλο" διάστημα ήταν... τόνος!
Ο Καράς θεώρησε ως κλίμακα του Β' την διόλου κλίμακα του Β' : Νη Πα Βο-ύφεση Γα-δίεση Δι Κε-ύφεση Ζω-δίεση Νη, εππομένως δεν έρχεται σε αντίθεση με τον Χρύσανθο.
Φυσικά και έρχεται σε αντίθεση: ο Χρύσανθος καταρχήν έχει τριχορδική δομή (ακόμα και ο Χουρμούζιος, που, στη διόρθωση τους χρυσανθινής κλίμακας, έχει την παρατήρηση ότι "η ρηθείσα τάξις των τριχόρδων δεν αναιρείται"), ενώ ο Καράς τετραχορδική. Αυτό βέβαια δεν είναι "κατηγορία" προς τον Καρά, αφού το ίδιο κάνει και η Επιτροπή και η αλλαγή αυτή μάλλον επιβαλλόταν, όπως είπαμε. Το θέμα είναι τα διαστήματα: έχει καμία σχέση 8-12-8, που είναι η αντιστοιχία του χρυσανθινού τετραχόρδου στην 72άρα κλίμακα, με το 8-16-6 του Καρά;; Το της Επιτροπής 8-14-8 είναι όμως στο πνεύμα του Χρυσάνθου, με το μαλακό μεγάλο διάστημα.
Και όσον αφορά στην διατύπωση του Χρυσάνθου ότι αρκεί μία αλλοίωση στη διατονική κλίμακα για να δημιουργηθεί το "χρώμα", ήθελα να ρωτήσω, τότε άρα η εναρμόνιος φθορά παράγει "χρώμα"; Δηλ. στο χρωματικό γένος τοποθετεί και το εναρμόνιο;
Καλή απορία. Για το εναρμόνιο γένος κατηγορούν τον Χρύσανθο και οι Καράς/Αγγελόπουλος, αβασίμως όμως κατ' εμέ. Θα σε παραπέμψω σε επόμενο μήνυμα σε τμήμα αδημοσίευτης μελέτης μου για τα διαστήματα, όπου αναφέρομαι στο εναρμόνιο γένος και τη διαφορά του από το χρωματικό στο Χρύσανθο.
Γιατί όμως λέτε ότι τα τετράχορδα είναι φάλτσα; 30τμ Βαρύ Τετράχορδο-12τμ Διαζευξη-30τμ Άνω Τετράχορδο. Συμφωνώ με την ορθή στογγυλοποίηση του 7.17 σε 7 αλλά το γιατί αυτή η διαστηματική ανακρίβεια δημιουργεί φάλτσα τετράχορδα δεν το κατάλαβα, δοθέντος ότι διορθώνει την πιθανή απόκλιση αυξομειώνοντας ανάλογα το διάστημα π.χ Βου-Γα σε 6.5 αντί σε 7..
Δεν είπα ότι είναι φάλτσα τα διαστήματα στο χρωματικό γένος του Καρά, αλλά στο μαλακό διάτονο. Κι αυτό γιατί αν πάρετε τους λόγους που δίνει για τα διαστήματα
εδώ και τους προσθέσετε (ορθότερα: πολλαπλασιάσετε), δεν θα βγάλετε το λόγο του τετραχόρδου 4/3. Εξήγησα κι
εδώ ότι η σωστή ακολουθία στο μαλακό διάτονο δεν είναι 9/8 x 54/49 x 15/14, που λέει ο Καράς (μόρια 12-10-7), αλλά 9/8 x 54/49 x 784/729 (μόρια 12-10-8). Το πρώτο βγαίνει λιγότερο από 30 μόρια, άρα φάλτσο σε 72άρα κλίμακα (αλλά και σε οποιαδήποτε κλίμακα, αφού η μετατροπή των λόγων σε μόρια δεν θα δίνει ποτέ τα μόρια του τετραχόρδου 4/3).
