1.) ΑΠΑΡΧΑΙ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΩΝ, Μία παρέκβασις είς τήν θεωρίαν της Μουσικής

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
"'Οθεν το μόνον το οποίον ηδύνατο να ισχυρισθή κανείς ήτο ότι η συγχορδία (συμφωνία) εξιρτάτο από αριθμύς. Οι αριθμοί αυτοί αρχικώς εξέφραζον βεβαίως τας σχέσεις μήκους ( τας αναλογίας μήκους) των καθέκαστα τμημάτων του Μονοχόρδου. Και μόνον αργότερον, όταν υπεχρεώτησαν να υπερασπίσουν την παλαίαν διδασκαλίαν εναντίον των αντιπάλων των, ηθέλησαν να παρουσιάζουν τους ιδίους αυτούς αριθμούς ώς αναλογικούς αριθμούς βαρών ( δηλ. βαθμόν τάσεως των χορδών) η πάχους του ηχούντος οργάνου (χαλκών δίσκων). Διά τον λόγον αυτόν επενόησαν την αναφερθείσαν έν μέρει ανόητον ιστορίαν περί παρατηρήσεων και ''πειραμάτων'', τα οποία δέν ήτο δυνατόν να έγιναν, και διά τούτο και ο Θέων ο Σμυρναίος ετόνισεν, ότι είναι εντελώς δευτερεθούσης σημασίας η προέλευσις των αναλογικών αριθμών των συγχορδιών. 55"

συγχορδία (συμφωνία)
αριθμύς.
σχέσεις μήκους ( τας αναλογίας μήκους)
τμημάτων
Μονοχόρδου
αναλογικούς αριθμούς βαρών ( βαθμόν τάσεως των χορδών)
πάχους του ηχούντος οργάνου (χαλκών δίσκων)
παρατηρήσεων
'πειραμάτων'
Θέων ο Σμυρναίος
αναλογικών αριθμών των συγχορδιών
 
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
>>Πιστεύω δέ ότι κατά τον ίδιον τρόπον δύναμαι να εξηγήσω επίσης, διά ποίον λόγον οι παλαιοί θεωριτικοί δέν είχον συνέπειαν είς την κατάταξιν των αριθμώ των υψηλοτέρων τόνων ( και αντιστοίχως των χαμηλοτέρων). Έν όσο βεβαίως εξεκίνησαν από το πείραμα επί του ''Κανόνος'', θα έπρεπεν αρχικώς να ετοποθέτησαν είς τον βαθύτερον τόνον τον μεγαλύτερον αριθμόν (το μεγαλύτερον τμήμα της χορδής). Η κατάταξις όμως αυτή θα έπρεπε να αντιστραφή είς το αντίθετόν της, όταν ηθέλησαν (κατά την υπεράσπισιν της παλαιάς διδασκαλίας εναντίον των μετέπειτα αντιρρήσεων) να λάβουν ύπ όψιν και τάς νέας συζητήσεις. Όπως γράφει ο B. L. v. d. Waerden 56:

"Είναι σαφές ότι αυτοί οι οποίοι προσεπάθησαν να κατανοήσουν τάς αριθμητικάς σχέσεις (αναλογίας) με τα βάρη η με την ταχύτητα, θα έπρεπε να ετοποθέτησαν τον τόνον εις τον μεγαλύτερον αριθμόν''.<<

[B.L.v.d. Waerden, Hermes 78 (1943) 173
Waerden, Bartel Leendert van der "Die Harmonielehre der Pythagorer," Hermes, 78, 1943]

56 Hermes 78 (1943) 173-174.


θεωριτικοί
κατάταξιν τόνων
υψηλοτέρων
χαμηλοτέρων
πείραμα
''Κανόνος''
τόνον
μεγαλύτερον αριθμόν
μεγαλύτερον τμήμα της χορδής
παλαιάς διδασκαλίας
αντιρρήσεων
B. L. v. d. Waerden
αριθμητικάς σχέσεις (αναλογίας)
βάρη
ταχύτητα

DIE HARMONIELEHRE DER PYTHAGOREER
BL van der Waerden - 1943 -
ebenso (Harmonielehre I 6, S. 13), daB die Pythagoreer zu den symphonen .... zweite, zahlentheoretische Begrundung der pythagoreischen Harmonielehre ...
www.jstor.org/stable/4474726
 

Attachments

  • dtc.53.tif.gif
    45.2 KB · Views: 1
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Pythagoreische Hämmer im Gewichteverhältnis 12 : 9 : 8 : 6

Absolute Tonhöhe von Hämmern [Bearbeiten]
Die Eigenfrequenz von Stahlhämmern, die von Menschenhand bewegt werden können, ist meist im Ultraschallbereich und somit unhörbar. Auch Pythagoras kann diese Töne nicht wahrgenommen haben, insbesondere wenn die Hämmer in der Tonhöhe eine Oktave Unterschied gehabt haben sollen.
Tonhöhe in Abhängigkeit vom Hammergewicht [Bearbeiten]


Pythagoreische Hämmer im Gewichteverhältnis 12 : 9 : 8 : 6
Die Tonhöhe eines longitudinal frei schwingenden Festkörpers ist in der Regel nicht proportional zu seinem Gewicht beziehungsweise seinem Volumen, wohl aber proportional zur Länge, die sich bei ähnlicher Geometrie nur mit der Kubikwurzel des Volumens ändert.
Für die pythagoreischen Hämmer gelten bei ähnlicher Geometrie also die folgenden Verhältniszahlen (Angaben in willkürlichen Maßeinheiten):


Gewicht /
Volumen Verhältniszahl zum
größten Hammer Hammerkopflänge /
Tonhöhe Verhältniszahl zum
größten Hammer
12 1,000 2,289 1,000
9 0,750 2,080 0,909
8 0,667 2,000 0,874
6 0,500 1,817 0,794

Der Musiktheoretiker Vincenzo Galilei, Schüler von Gioseffo Zarlino und Vater von Galileo Galilei, wies 1589 in seiner Streitschrift „Discorso intorno all'opere di Messer Gioseffo Zarlino“ (deutsch: „Diskurs über die Arbeit von Meister Gioseffo Zarlino“) darauf hin, dass die Tonhöhe einer Saite nicht proportional zur Spannkraft (respektive zum Zuggewicht) ist.[13]
Das physikalische Gesetz, dass die Tonhöhe nämlich nur proportional zur Quadratwurzel der Spannkraft ist, wurde bald darauf von Galileo Galilei und Marin Mersenne veröffentlicht. Um die Tonhöhe zu verdoppeln, muss also eine vierfache Zugkraft, und somit auch ein viermal so schweres Gewicht an eine Saite gehängt werden.

http://de.wikipedia.org/wiki/Pythagoras_in_der_Schmiede
 

Attachments

  • Pythagorean.Hammers.png
    9.2 KB · Views: 1
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Hier geht es direkt weiter zum Artikel Pythagoras_in_der_Schmiede


Pythagoras_in_der_Schmiede
Pythagoras in der Schmiede ist eine antike Legende, in der beschrieben wird, wie Pythagoras von Samos in einer Schmiede den Wohlklang von zusammenklingenden Hämmern entdeckte, deren Gewichte in bestimmten ganzzahligen Verhältnissen standen. Diese Beobachtung habe die Grundlage für die musiktheoretische Beschreibung von Intervallen dargestellt. Davon ausgehend habe Pythagoras die Musiktheorie begründet. Pythagoras wurde in der Antike und im Mittelalter häufig als Erfinder der Musik bezeichnet.
Die ursprünglichen antiken Quellen sind verloren gegangen. Im Laufe der Jahrhunderte wurde die Erzählung mit Erweiterungen angereichert. Nach akustischer Analyse ergibt sich, dass die Angaben der Legende physikalisch falsch sind. Nach heutigem Forschungsstand ist die Legende frei erfunden.


Inhalt der Legende
Der Legende zufolge hat Pythagoras, der im 6. Jahrhundert v. Chr. lebte, ein Hilfsmittel gesucht, mit dem akustische Wahrnehmungen mathematisch ausgedrückt werden können. Als er an einer Schmiede vorbeikam, wo fünf Handwerker mit Hämmern bei der Arbeit waren, bemerkte er, dass die einzelnen Schläge Töne unterschiedlicher Tonhöhe hervorrufen. Er ließ die Schmiede die Hämmer tauschen, um festzustellen, dass die Tonhöhen nicht von den Händen der Schmiede abhingen. Vielmehr konnte er die Tonhöhen den Gewichten der Hämmer zuordnen. Er stellte fest, dass ein Wohlklang entstand, wenn ein bestimmter Hammer nicht geschlagen wurde. Dieser eine dissonant klingende Hammer stand nicht in einem ganzzahligen Verhältnis zu den anderen Hämmern, die anderen aber in den Verhältnissen 6 zu 8 zu 9 und zu 12.

Pythagoras setzte die Experimente zu Hause fort. Er fand heraus, dass er seine Beobachtung auf Becher und Schalen mit verschiedenen Gewichtsverhältnissen und auf Saiten mit verschiedenen Längenverhältnissen übertragen konnte.

Weitere Überlieferungen
Mit der Erfindung des Monochords zur Untersuchung und Demonstration von Tonhöhen von Saitenpaaren mit verschiedenen ganzzahligen Längenverhältnissen soll Pythagoras schließlich die Grundlage der Musiktheorie gelegt haben.

Die beiden Pythagoreer Hippasos von Metapont und Archytas von Tarent haben weitere quantitative Untersuchungen zu musikalischen Intervallen durchgeführt, die einen Einfluss auf die Entwicklung der Musiktheorie hatten. Unabhängig von der Frage, inwieweit experimentelle und welche Untersuchungen zur Erlangung der Erkenntnisse beigetragen haben, handelt es sich bei der Formulierung dieser Zahlenverhältnisse um das erste konkret und quantitativ beschriebene Naturgesetz.
Grundlage der Musiktheorie
Die ganzen Zahlen 6, 8, 9 und 12 entsprechen bezogen auf den tiefsten Ton (Zahl 12) den reinen Intervallen Quarte (Zahl 9), Quinte (Zahl 8) und Oktave (Zahl 6) nach oben:

Ganze Zahl Verhältnis zur
größten Zahl 12 Verhältnis,
gekürzt Verhältniszahl Intervallbezeichnung
12 12:12 1:1 1,000 Prime
9 9:12 3:4 0,750 Quarte
8 8:12 2:3 0,667 Quinte
6 6:12 1:2 0,500 Oktave
In Notenschrift kann dies zum Beispiel mit der Tonfolge c' - f' - g' - c" ausgedrückt werden:


Die Tonfolge c' - f' - g' - c"


Wird diese Tonfolge nicht vom tiefsten, sondern vom höchsten Ton (Zahl 6) aus betrachtet, ergeben sich ebenfalls eine Quarte (Zahl 8), eine Quinte (Zahl 9) und eine Oktave (Zahl 12) – in diesem Fall allerdings nach unten:

Ganze Zahl Verhältnis zur
kleinsten Zahl 6 Verhältnis,
gekürzt Verhältniszahl Intervallbezeichnung
6 6:6 1:1 1,000 Prime
8 8:6 4:3 1,333 Quarte
9 9:6 3:2 1,500 Quinte
12 12:6 2:1 2,000 Oktave
Die Quinte und die Oktave tauchen in Bezug auf den Grundton zwar auch bei Naturtonreihen auf, nicht jedoch die Quarte oder deren Oktavierungen. Dieser Quartton kommt demzufolge bei den schon in der Antike bekannten ventillosen Blechblasinstrumenten und bei Flageoletttönen von Saiteninstrumenten nicht vor, und seine Entdeckung stellte insofern eine Neuerung dar.

In der Musik spielen diese vier harmonischen Töne in der Pentatonik, besonders auf der ersten, vierten, fünften und achten Tonstufe von diatonischen Tonleitern (insbesondere bei Dur und Moll) und bei der Komposition von Kadenzen als Grundtöne von Tonika, Subdominante und Dominante eine herausragende Rolle. Diese Tonfolge tritt oft bei Schlusskadenzen mit den entsprechenden Akkorden auf:


Hörbeispiel?/i Vollkadenz in C-Dur mit der Stufenfolge: Tonika (C-Dur) - Subdominante (F-Dur) - Dominante (G-Dur) - Tonika (C-Dur)
Diese Tonfolge taucht auch in vielen Kompositionen auf, wie zum Beispiel in der Passacaglia c-Moll von Johann Sebastian Bach. Das Thema besteht aus 15 Tönen, von denen insgesamt zehn Töne und insbesondere die letzten vier Töne aus diesen vier Pythagoreischen Tönen geschöpft wurden.

Bedeutung für die spätere Weiterentwicklung der Tonsysteme
Die weitere Untersuchung von Intervallen mit Tonhöhen mit ganzzahligen Verhältnissen führte schließlich von diatonischen Tonleitern mit sieben verschiedenen Tönen in Pythagoreischer Stimmung zu einer chromatischen Tonleiter mit zwölf verschiedenen Tönen, die zur Vermeidung der unangenehm klingenden, „heulenden“ Pythagoreischen Wolfsquinte zunächst in mitteltöniger und später in temperierter Stimmung gebraucht wurden. Beim Vergleich von sieben aufeinanderstehenden reinen Oktaven mit zwölf aufeinanderstehenden reinen Quinten kommt es zwischen dem jeweils ersten und letzten Ton nicht zu zwei identischen Intervallen, sondern zu einer Abweichung, dem sogenannten Pythagoreischen Komma.

In gleichstufiger Stimmung, in der nur Oktaven vollkommen rein klingen, stellt die zwölfstufige Tonskala die Grundlage für die Dodekaphonie dar. Diese gleichstufige Stimmung wird heute auch häufig zur Stimmung von Tasteninstrumenten, Idiophonen und Elektrophonen verwendet.

Rezeption

Zeitstrahl: Autoren von bedeutenden überlieferten Berichten der Legende von Pythagoras in der Schmiede (grün). Von den blau gekennzeichneten Philosophen sind keine entsprechenden Schriftquellen erhalten.
Antike


Nikomachos von Gerasa in einer mittelalterlichen Darstellung aus dem 11. Jahrhundert, Universitätsbibliothek Cambridge, Ms. Ii.3.12, fol. 61 v.
Die älteste datierbare Überlieferung der Legende findet sich erst rund siebenhundert Jahre nach Pythagoras bei den Neupythagoreern, von denen Nikomachos von Gerasa die Geschichte in seinem „Harmonikon Encheiridion“ (deutsch: „Handbuch der Harmonielehre“) festgehalten hat. Er bezieht sich in seiner Schrift kurz auf den Musiktheoretiker Philolaos, den er für den Nachfolger von Pythagoras gehalten hat und der einige Jahrzehnte nach Pythagoras gelebt hat und diesen daher nicht mehr persönlich kannte.
Der griechische Musiktheoretiker Gaudentios, dessen Lebensdaten nicht genau bekannt sind, berichtet im 2. oder 3. Jahrhundert in seiner „Harmonike Eisagoge“ (deutsch: „Einführung in die Harmonie“) ebenfalls über die Pythagoras-Legende.
Der griechische Neuplatoniker Iamblichos von Chalkis beschäftigte sich um 300 in seinem Buch 9 mit der pythagoreischen Lehre der Musik; dieses Buch ist allerdings nicht erhalten, so dass nur vermutet werden kann, dass er die Legende von Pythagoras in der Schmiede dort festgehalten hat.

Schon im 4. vorchristlichen Jahrhundert wurde das Prinzip der ganzzahligen Verhältnisse im Zusammenhang mit Tonintervallen von dem griechischen Philosophen Aristoxenos in seinen „Elementa harmonica“ (deutsch: „Harmonische Elemente“) kritisiert, und Experimente mit Saiten und Flöten wurden als zu ungenau zurückgewiesen.

Der spätantike Philosoph Ambrosius Theodosius Macrobius erwähnt in der ersten Hälfte des 5. Jahrhunderts die Legende in seinem Kommentar zu Marcus Tullius Ciceros Somnium Scipionis.

Boëthius (links mit Ziffern arbeitend) im Wettstreit mit Pythagoras (rechts mit einem Abakus arbeitend). Darstellung von Gregor Reisch mit einer allegorischen, weiblichen Figur zwischen den beiden Gelehrten, die zwei Lehrbücher und den Schriftzug TYPUS ARITHMETICAE trägt, Margarita Philosophica, 1508
Über dreihundert Jahre nach Nikomachos griff Boëthius die Geschichte in seiner „De institutione musica“ (deutsch: „Von der musikalischen Unterweisung“) wieder auf und bezog sich dabei auf dessen Schriften. Boëthius verwendet in seinem Text im Zusammenhang mit den "Werkstätten" den lateinischen Begriff „faber“, der sowohl mit „Schmied“ als auch einfach nur mit „Handwerker“ oder mit „Arbeiter“ übersetzt werden kann. Unter anderem beschreibt er, dass zwei Hämmer mit einem Gewichtsverhältnis von 2:1 im Klang dem Abstand einer Oktave entsprachen. Von Ambossen ist bei Boëthius nicht die Rede. Ferner beschreibt er, wie Pythagoras später die Gleichheit der Tonhöhe erst bei mehreren Saiten mit der gleichen Zugspannung untersucht und dann bei gleicher Saitenlänge und -dicke mit doppeltem und halben Zuggewicht experimentiert habe. Dabei habe er dieselben Gesetzmäßigkeiten wie bei den Hämmern gefunden.
Beim Übergang von der Spätantike zum Mittelalter wird zunehmend darauf Bezug genommen, dass Pythagoras seine Entdeckung weniger durch eigene Beobachtung und Überlegung, sondern mehr durch göttliche Eingebung gemacht hätte.
Mittelalter

Auch Aurelian von Réomé in seiner „Musica disciplina“ (deutsch: „Musiklehre“, 9. Jahrhundert) und Regino von Prüm in seiner „De harmonica institutione“ (deutsch: „Von der harmonischen Unterweisung“, 10. Jahrhundert) erwähnen die Legende in ihren Schriften.

Der Benediktinermönch Guido von Arezzo (links), der Bischof Theobald von Arezzo (rechts) um 1025 am Monochord unterweist. Darstellung aus dem 12. Jahrhundert, Codex Lat. 51 f°35v., Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Musiksammlung
Fünf Jahrhunderte nach Boëthius, um 1025, bezog sich Guido von Arezzo im letzten Kapitel seines Micrologus wiederum auf dessen „De institutione musica“. Guido leitet die Beschreibung mit dem Satz „Auch würde wohl niemals ein Mensch etwas Bestimmtes über diese Kunst (Anmerkung: gemeint ist die Musik) erforscht haben, wenn nicht schließlich die göttliche Güte auf ihren Wink das nachfolgende Ereignis herbeigeführt hätte.“ ein. Er erwähnt, dass die von Pythagoras beobachteten Hämmer auf einem Amboss geschmiedet hätten, und: „wunderbarerweise wog nach Gottes Fügung der erste 12, der zweite 9, der dritte 8, der vierte 6 Einheiten irgendwelchen Gewichtes.“
Die von Guido berichteten Sachverhalte decken sich auch sonst weitgehend mit denen von Boëthius. Auch Guido erwähnt das Monochord, schreibt aber außer über die Tonhöhenverhältnisse bei verschiedenen Saitenlängen nichts über dessen sonstige physikalischen Eigenschaften.

Guido endet seinen Micrologus mit den Worten: „Auch Boetius, der Erweiterer dieser Kunst, hat die vielfache, wunderbare und äußerst genaue Übereinstimmung dieser Kunst mit den Verhältnissen der Zahlen nachgewiesen. Kurzum! Mit den oben genannten Zahlenverhältnissen hat zuerst Pythagoras das Monochord konstruiert, an welchem ... alle Gelehrte im Gewöhnlichen ihr Gefallen fanden ... unter der Leitung dessen, der stets das Dunkel der menschlichen Erkenntnis erleuchtet, dessen höchste Weisheit währet in Ewigkeit. Amen.“
Auch Johannes de Grocheio, der als erster den Begriff „Kirchenmusik“ verwendete, bezieht sich im 13. Jahrhundert auf Boëthius und setzt sich sehr kritisch und zweifelnd mit der auf Pythagoras zurückgeführten Hypothese auseinander, nach der die Konsonanzen von verschiedenen Tönen durch ganzzahlige Verhältnisse beschrieben werden könnten, konnte aber auch keine schlüssige, naturwissenschaftlich fundierte Alternative aufzeigen.
Neuzeit


Aus: Franchinus Gaffurius: „Theorica musicae“, 1492: Der erste Musiker und Flötist Jubal, dessen Bruder Tubal-Kain als Stammvater aller Schmiede gilt, mit sechs Schmieden um ein Amboss (links oben), und Pythagoras beim Experimentieren mit jeweils sechs Glocken und Gläsern (rechts oben), mit sechs Saiten (links unten) und zusammen mit Philolaos mit sechs Flöten (rechts unten).
Gioseffo Zarlino erwähnt die Legende im 16. Jahrhundert in seiner „Le istitutioni harmoniche“ (deutsch: „Die harmonische Unterweisung“), wobei er einen Zusatz hinzugefügt hatte, der besagt, dass Pythagoras später seine Erfahrung mit den verschieden schweren Hämmern auf die gespannte Saite eines Monochords übertragen und beobachtet haben soll, dass die Tonhöhen der Saiten im selben Verhältnis wie die Gewichte standen, mit denen sie gespannt wurden.

Dieser falsche Sachverhalt wurde auch schon Ende des 15. Jahrhunderts von Franchinus Gaffurius in seiner „Theorica musicae“ (deutsch: „Musiktheorie“) veröffentlicht (siehe Bilder im Kasten rechts), auf die sich Zarlino vermutlich bezogen hat. Gaffurius hatte sich wiederum zurück auf Boëthius berufen, der sich allerdings nicht zur Abhängigkeit der Tonhöhe von der Saitenspannung geäußert hatte. Ferner wird in den vier bildlichen Darstellungen des Gaffurius jeweils auf Musikinstrumente oder Klangerzeuger mit sechs harmonischen Tönen Bezug genommen. In jeder Darstellung sind diese mit den sechs Zahlen 4, 6, 8, 9, 12 und 16 beschriftet, die deren Frequenzverhältnisse angeben. Den vier Verhältniszahlen 6, 8, 9 und 12, die noch bei Guido erwähnt werden, wurden also noch die 4 und die 16 hinzugefügt, die einen Ton um eine Quinte tiefer und einen weiteren Ton um eine Quarte höher repräsentieren. Die gesamte Tonfolge erstreckt sich also nun nicht nur über eine, sondern über zwei Oktaven. Diese Zahlen entsprechen zum Beispiel den Tönen f - c' - f' - g' - c" - f":


Die Tonfolge f - c' - f' - g' - c" - f"


Georg Wilhelm Friedrich Hegel ist um 1800 noch davon ausgegangen, dass die Legende über Pythagoras in der Schmiede wahr ist.
Auch heute finden sich immer wieder Veröffentlichungen, in denen die Legende beschrieben wird, ohne dass auf die physikalischen Fehler der Betrachtung eingegangen wird beziehungsweise ohne dass darauf hingewiesen wird, dass diese Geschichte unhistorisch ist.
Widerlegung
Absolute Tonhöhe von Hämmern

Die Eigenfrequenz von Stahlhämmern, die von Menschenhand bewegt werden können, ist meist im Ultraschallbereich und somit unhörbar. Auch Pythagoras kann diese Töne nicht wahrgenommen haben, insbesondere wenn die Hämmer in der Tonhöhe eine Oktave Unterschied gehabt haben sollen.

Tonhöhe in Abhängigkeit vom Hammergewicht


Pythagoreische Hämmer im Gewichteverhältnis 12 : 9 : 8 : 6
Die Tonhöhe eines longitudinal frei schwingenden Festkörpers ist in der Regel nicht proportional zu seinem Gewicht beziehungsweise seinem Volumen, wohl aber proportional zur Länge, die sich bei ähnlicher Geometrie nur mit der Kubikwurzel des Volumens ändert.

Für die pythagoreischen Hämmer gelten bei ähnlicher Geometrie also die folgenden Verhältniszahlen (Angaben in willkürlichen Maßeinheiten):

Gewicht /
Volumen Verhältniszahl zum
größten Hammer Hammerkopflänge /
Tonhöhe Verhältniszahl zum
größten Hammer
12 1,000 2,289 1,000
9 0,750 2,080 0,909
8 0,667 2,000 0,874
6 0,500 1,817 0,794
Tonhöhe in Abhängigkeit von der Saitenspannung

Der Musiktheoretiker Vincenzo Galilei, Schüler von Gioseffo Zarlino und Vater von Galileo Galilei, wies 1589 in seiner Streitschrift „Discorso intorno all'opere di Messer Gioseffo Zarlino“ (deutsch: „Diskurs über die Arbeit von Meister Gioseffo Zarlino“) darauf hin, dass die Tonhöhe einer Saite nicht proportional zur Spannkraft (respektive zum Zuggewicht) ist.
Das physikalische Gesetz, dass die Tonhöhe nämlich nur proportional zur Quadratwurzel der Spannkraft ist, wurde bald darauf von Galileo Galilei und Marin Mersenne veröffentlicht. Um die Tonhöhe zu verdoppeln, muss also eine vierfache Zugkraft, und somit auch ein viermal so schweres Gewicht an eine Saite gehängt werden.

Physikalische Betrachtungen
Konsonanz

Ganzzahlige Frequenzverhältnisse

Vielfaches der Schwebungsfrequenz
in Abhängigkeit vom ganzzahligen
Verhältnis n zweier Frequenzen
Vielfaches der
Grundfrequenz n Vielfaches der
Schwebungsfrequenz n-1
2 1
3 2
4 3
5 4
Die Tatsache, dass ein Ton mit der Grundfrequenz f1 in Konsonanz zu einem zweiten Ton mit einem ganzzahligen Vielfachen n (mit und n > 1) dieser Grundfrequenz steht, ergibt sich zwar schon unmittelbar daraus, dass die Maxima und Minima der Tonschwingungen zeitlich synchron sind, kann aber auch folgendermaßen erklärt werden:

Die Schwebungsfrequenz fS der beiden gleichzeitig klingenden Töne ergibt sich rechnerisch aus der Differenz der Frequenzen dieser beiden Töne und ist als sogenannter Kombinationston hörbar:
fS = f2 − f1
Diese Differenz steht ihrerseits in einem ganzzahligen Verhältnis zur Grundfrequenz f1:

Für alle ganzzahligen Vielfachen der Grundfrequenz beim zweiten Ton ergeben sich auch ganzzahlige Vielfache für die Schwebungsfrequenz (siehe auch nebenstehende Tabelle), so dass alle Töne konsonant klingen.

Rationale Frequenzverhältnisse

Schwebungsfrequenz als Vielfaches
der Grundfrequenz in Abhängigkeit
vom rationalen Verhältnis
zweier Frequenzen
Rationales Verhältnis
der Frequenzen
(n+1) : n Grundfrequenz
als Vielfaches der
Schwebungsfrequenz
2:1 1
3:2 2
4:3 3
5:4 4
Auch für zwei Töne, deren Frequenzen in einem rationalen Verhältnis von (n + 1) zu n stehen, gibt es eine Konsonanz. Die Frequenz des zweiten Tones ergibt sich hierbei zu:

Demzufolge ergibt sich für die Schwebungsfrequenz der beiden gleichzeitig klingenden Töne:

Daraus folgt:

Die Grundfrequenz ist also unter dieser Bedingung immer ein ganzzahliges Vielfaches der Schwebungsfrequenz (siehe auch nebenstehende Tabelle), und es entsteht daher ebenfalls keine Dissonanz.

Longitudinale Schwingungen und Eigenfrequenz von Festkörpern

Zur Abschätzung eines Metallklotzes möge ein homogener Quader mit einer maximalen Länge l und aus einem Material mit der Schallgeschwindigkeit v betrachtet werden. Dieser hat eine für den Schwingungsmodus entlang seiner längsten Seite (Longitudinalschwingung) mit Schwingungsbäuchen an den beiden Enden und einem Schwingungsknoten in der Mitte die tiefste Eigenfrequenz f von
.

Die Tonhöhe ist also unabhängig von der Masse und der Querschnittsfläche des Quaders, die Querschnittsfläche darf sogar variieren. Ferner spielen auch die Kraft und die Geschwindigkeit beim Anschlagen des Körpers keine Rolle. Zumindest dieser Sachverhalt deckt sich mit der Pythagoras zugeschriebenen Beobachtung, dass die Tonhöhe nicht von den Händen (und somit den Kräften) der Schmiede abhängig gewesen sei.

Körper mit komplizierterer Geometrie, wie zum Beispiel Glocken, Becher oder Schalen, die eventuell sogar noch mit Flüssigkeiten gefüllt sind, haben Tonhöhen, deren physikalische Beschreibung erheblich aufwendiger ist, da hier nicht nur die Form, sondern auch die Wanddicke oder sogar der Ort des Anschlagens mit berücksichtigt werden müssen. Hierbei werden unter Umständen auch Transversalschwingungen angeregt und hörbar.

Hämmer


Schmiedehammerkopf, Darstellung aus einem US-amerikanischen Schmiedehandwerkslehrbuch von 1899
Ein sehr großer Vorschlaghammer aus Eisen (ungefähre Schallgeschwindigkeit v = 5000 Meter pro Sekunde) mit einer Hammerkopflänge l = 0,2 Meter hat also eine Eigenfrequenz von 12,5 Kilohertz. Bei einer quadratischen Querschittsfläche von 0,1 Meter mal 0,1 Meter hätte er bei der Dichte von Eisen von 7,874 g/cm³ eine Masse von fast 16 Kilogramm. Bereits Frequenzen oberhalb von etwa 15 Kilohertz können von vielen Menschen gar nicht mehr wahrgenommen werden (siehe auch: Hörfläche), und daher ist die Eigenfrequenz selbst eines solch großen Hammers kaum noch hörbar; kleinere Hämmer und Hämmer aus Stahl haben noch deutlich höhere Eigenfrequenzen, die daher überhaupt nicht hörbar sind.

Ambosse

Ein großer Amboss aus Eisen mit einer Seitenlänge l = 0,5 Meter hat jedoch eine Eigenfrequenz von nur 5 Kilohertz und ist somit gut hörbar.

Es gibt eine Vielzahl von Kompositionen, in denen der Komponist die Verwendung von Ambossen als Musikinstrument vorschreibt. Besonders bekannt sind die beiden Opern aus dem Musikdrama Der Ring des Nibelungen von Richard Wagner:

Das Rheingold, Szene 3, 18 Ambosse in F in drei Oktaven
Siegfried, 1. Aufzug, Siegfrieds Schmiedelied Nothung! Nothung! Neidliches Schwert!
Materialien mit geringerer Schallgeschwindigkeit als Eisen, wie zum Beispiel Granit oder Messing, erzeugen bei kongruenter Geometrie noch tiefere Frequenzen. Wie auch immer wurde von den hörbaren Klängen der Ambosse in den überlieferten Legenden nicht berichtet, sondern die Klänge wurden immer den Hämmern zugeschrieben.

Metallstäbe


Metallstab mit der Länge l und der Querschnittsfläche A

Vier Meißel mit verschiedener Länge (12, 9, 8, und 6 Einheiten) und gleicher Querschnittsfläche, die bei Anregung entlang der Längsachse mit Tonhöhen proportional zur Länge und zur Masse schwingen.
Klangbeispiele von Meißeln mit Tonhöhen, die in ganzzahligen Verhältnissen zueinander stehen:


Grundton (12 Längeneinheiten)


Quarte (9 Längeneinheiten)


Quinte (8 Längeneinheiten)


Oktave (6 Längeneinheiten)
Meißel mit nicht-ganzzahligem Verhältnis zum Grundton (Tritonus = ½ Oktave):


Tritonus (8,485 Längeneinheiten)
Es ist möglich, Metallstäbe zu vergleichen, wie zum Beispiel Meißel von Steinmetzen oder Spaltkeile zum Steinbrechen, um auf eine ähnliche wie die Pythagoras zugeschriebene Beobachtung zu kommen, dass nämlich die Tonhöhe von Werkzeugen proportional zu deren Gewicht ist. Wenn die Metallstäbe unter der Vernachlässigung der spitz zulaufenden Werkzeugschneiden alle dieselbe gleichmäßige Querschnittsfläche A, aber verschiedene Längen l haben, ist deren Gewicht proportional zur Länge und somit auch zur Tonhöhe, sofern die Metallstäbe durch Schläge entlang der Längsachse zu longitudinalen Schwingungen angeregt werden (Klangbeispiele siehe im Kasten rechts).

Für Biegeschwinger, wie zum Beispiel Stimmgabeln oder die Plättchen von Metallophonen, gelten allerdings andere Bedingungen und Gesetze, sodass diese Überlegungen im Allgemeinen nicht darauf übertragen werden können.

Saitenschwingungen


Schwingende Saite mit der Länge l und der Spannkraft F zwischen zwei Stegen auf einem Resonanzkasten
Saiten können an zwei Seiten auf jeweils einem Steg fixiert werden. Genau andersherum als bei einem Festkörper mit longitudinalen Schwingungen stellen die beiden Stege die Randbedingungen für zwei Schwingungsknoten her, und der Schwingungsbauch befindet sich daher in der Mitte.

Eigenfrequenz f und Tonhöhe von Saiten mit der Länge l sind nicht proportional zur Spannkraft F, sondern nur proportional zur Quadratwurzel der Spannkraft. Darüber hinaus nimmt die Frequenz bei höherem Zuggewicht und somit höherer Spannkraft zu und nicht ab:


Nichtsdestoweniger ist die Tonhöhe bei konstanter Spannkraft aber streng umgekehrt proportional zur Länge der Saite, was mit einem Monochord, das auf Pythagoras zurückgehen soll, direkt nachgewiesen werden kann.

http://www.lehnswesen.de/wiki.php?search=Pythagoras_in_der_Schmiede
 

Attachments

  • 220px-Hammer_Long_cross-face.jpg
    16.6 KB · Views: 20
  • 1.png
    6 KB · Views: 19
  • 2.png
    2 KB · Views: 0
  • 3.png
    5.1 KB · Views: 0
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
A. Kircher, Musurgia Universalis, Rome 1650

''Στην κάτω αριστερή γωνία, ο Πυθαγόρας δείχνει τους σιδηρουργούς που τον ενέπνευσαν.
Εδώ δουλεύουν μέσα σε ένα αυτί.
Ο Kircher περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια «τη θαυμαστή ανατομική του κατασκευή»,
που περιλαμβάνει τη σφύρα και τον άκμονα.

Σύμφωνα με τον θεωρητικό της νεοπλατωνικής μουσικής, τον Βοήθιο (15ος αι.μ.Χ.),
η γήινη musica instumentalis δεν είναι παρά σκιά της musica mundana,
της μουσικής των σφαιρών, που εκπροσωπείται από την κεντρική σφαίρα.
Κι αυτή με τη σειρά της δεν είναι παρά ένας σβησμένος απόηχος
από τη Θεία Μουσική των εννέα χορών των Αγγέλων.''

http://webcache.googleusercontent.c...d=23&hl=el&ct=clnk&gl=gr&source=www.google.gr
 

Attachments

  • πυθ.jpg
    180 KB · Views: 1

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
...συνάντησα φευγάτες σκέψεις, συσχετισμό το ''δαίδαλεο'' σχήμα που έχει
η κιθάρα και το αυτί.
 

Attachments

  • αυτι.jpg
    9.8 KB · Views: 20
  • κιτη.jpg
    9.7 KB · Views: 19

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
>>Ημπορεί κανείς μάλιστα να παραπέμψη και είς μίαν ενδιαφέρουσαν μεταβατικήν κατάστασιν, δηλαδή είς μίαν περίπτωσιν κατά την οποίαν λαμβάνεται μέν υπ΄όψιν μία νεωτέρα θεωρία αλλ΄όμως κατ΄ασυνεπή τρόπον, η κατάταξις των αναλογικών αριθμών παραμένει η παλαιά. Παραθέτω και τα εξής από την εργασίαν του B. L. v. d. Waerden 57:

''Μίαν περιέργως ταλαντευομένην άποψιν λαμβάνει το Sectio canonis : Ένώ
είς την Εισαγωγήν λέγει, ότι δύο τόνοι ευρίσκονται είς αριθμητικήν σχέσειν (αναλογίαν) πρός αλλήλους επειδή είναι πλήθη (πολλαπλότητες) τόνων, οι οποίοι
κατά την ύψωσιν (του τόνου) αυξάνουν και κατά την χαμήλωσιν ελαττούνται,
είς το κύριον μέρος του παριστά τους τόνους μέ ευθείας και μάλιστα τους υψηλοτέρας τόνους μέ βραχυτέρας ευθείας.''<<

μεταβατικήν κατάστασιν
νεωτέρα θεωρία
κατάταξις των αναλογικών αριθμών, η παλαιά
B. L. v. d. Waerden
Sectio canonis
αριθμητικήν σχέσειν (αναλογίαν)
πλήθη (πολλαπλότητες)
τόνων
ύψωσιν
αυξάνουν
χαμήλωσιν
ελαττούνται
ευθείας
υψηλοτέρας τόνους μέ βραχυτέρας ευθείας
 
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Ονομασία
''στην αρχαία ελληνική μουσική γινόταν χρήση ονομάτων για τον προσδιορισμό των φθόγγων (προσηγορίαι· Μ. Ψελλός, Σύνταγμα 21α). Αρχικά τα ονόματα αυτά δόθηκαν στις χορδές της λύρας σύμφωνα με τη θέση τους στο όργανο· όταν η λέξη χορδή έγινε, με τη συνεχή και πρακτική χρήση, συνώνυμη του φθόγγου, τα ονόματα χρησιμοποιούνταν χωρίς διάκριση τόσο για τις χορδές, όσο και για τους αντίστοιχους φθόγγους. Από τον 6ο αι. π.Χ., όταν η επτάχορδη λύρα έγινε οκτάχορδη, τα ονόματα (προσηγορίες) ήταν τα ακόλουθα:
νήτη, νεάτη (=χαμηλότατη), η ψηλότερη νότα· παρανήτη, η αμέσως πιο κάτω από τη νήτη· τρίτη, η τρίτη από πάνω προς τα κάτω· παραμέση, η πλαϊνή της μέσης προς τα πάνω· μέση, η κεντρική νότα· λιχανός, η χορδή που παιζόταν με το λιχανό, το δείκτη· παρυπάτη, η πλαϊνή της υπάτης προς τα πάνω· υπάτη (=υψίστη), η πιο χαμηλή νότα.

Η πιο πάνω ονοματολογία χρειάζεται κάποια εξήγηση.
(α) η λ. νήτη, ενώ σήμαινε την έσχατη χορδή, ήταν στην πραγματικότητα η ψηλότερη χορδή· αυτό οφείλεται στη θέση της χορδής νήτη, που ήταν τοποθετημένη στο πλησιέστερο σημείο από τον εκτελεστή· πρβ. Αριστείδης (Mb 11) στο λ. νήτη. (β) Η υπάτη, ακριβώς το αντίθετο με τη νήτη, αλλά κατά παρόμοια αντιστοιχία, ενώ σήμαινε την πιο ψηλή χορδή, στην πραγματικότητα ήταν η χαμηλότερη, γιατί η αντίστοιχη χορδή ήταν τοποθετημένη στο άλλο άκρο, το πιο μακρινό από τον εκτελεστή· πρβ. Αριστείδης (Mb 11) στο λ. υπάτη. Ο Νικόμαχος (στο Εγχειρ. 3) λέει ότι κατ' αναλογία με τον πλανήτη Κρόνο, που είναι ο πιο ψηλός και πιο απομακρυσμένος από μας πλανήτης, ο πιο χαμηλός ήχος στη δια πασών ονομάστηκε υπάτη, γιατί ύπατον είναι το πιο ψηλό. Κατά τον ίδιο τρόπο η Σελήνη, που είναι ο πιο χαμηλός και πλησιέστερος πλανήτης στη Γη, ο πιο ψηλός ήχος πήρε το όνομα νήτη, που σημαίνει χαμηλότατος. Μερικοί μελετητές υποστηρίζουν ότι το αντιφατικό φαινόμενο στους δύο αυτούς όρους (υπάτη, νήτη) οφείλεται μόνο στο γεγονός ότι, καθώς λέει ο Αριστείδης, οι αρχαίοι συνήθιζαν να ονομάζουν τον πρώτο ύπατον (τον πιο ψηλό) και τον πιο μακρινό νέατον (χαμηλότατο). Ο Kurt Sachs (Hist. 135) υποστηρίζει ότι "η νήτη ή χαμηλή χορδή κατά τρόπο εκπληκτικό προσδιορίζει την πιο ψηλή νότα στην ελληνική μουσική, όχι γιατί είναι η πιο χαμηλή όταν η λύρα κρατιέται στην κανονική, πλαγιαστή θέση, αλλά γιατί η σημιτική Ανατολή αποκαλεί ψηλούς φθόγγους τους χαμηλούς και χαμηλούς φθόγγους τους ψηλούς". Πρβ. Αριστοτ. (Προβλ. XIX, 3· Πλούτ. Πλατωνικά ζητήματα IX, 2, 1008Ε). (γ) Όλα τα ονόματα ήταν στο θηλυκό γένος, γιατί εξυπακούεται η λέξη "χορδή"· ήταν δηλ. επίθετα στο ουσιαστικό χορδή, λ.χ. νήτη χορδή (χαμηλότατη-ύψιστη χορδή).''

Σόλωνας Μιχαηλίδης, Εγκυκλοπαίδεια της αρχαίας ελληνικής μουσικής, Εκδόσεις Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης, 1999
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Sectio canonis

Title
Sectio canonis
Sectio canonis [Electronic resource]
Availability This resource is freely available, you should be able to download it now.
Languages
Greek, Ancient

Editorial Practice
Encoding format: Plain text (with flagging)
Greek text transliterated into Roman alphabet with symbols
LC keywords
Music -- Early works to 1800
Music -- Greece -- To 500
Music -- Theory -- To 500
Formularies -- B.C.

Extent
designation: Text data
size: (1 file : ca. 17.2 kilobytes)
Creation Date [198-?]
Source Description
Transcribed from: Musici Scriptores Graeci : Aristoles, Euclides, Nicomachus, Bacchius, Gandentius, Alypius, et melodiarum veterum quid quod exstat / recognovit prooemiis et indice instruxit Carolus Janus. -- Lipsiae : In Aedibus B.G. Teubneri, 1895. -- (Bibliotheca scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana. [Scriptorei Graeci]). -- Partial contents: Pp. [113]-166. Euclidis Sectio canonis. -- The Sectio canonis is sometimes attributed to Euclid or Porphyry.
Notes
Mode of access: Online. OTA website
Title proper taken from beginning of electronic text

Title: Sectio canonis
Status: free
Licence: Freely available for non-commercial use provided that this header is included in its entirety with any copy distributed.
Before the Oxford Text Archive can provide you with a copy of this resource, you must agree to the following terms and conditions.

1. Terms & Conditions

By using The Oxford Text Archive you are bound by the following Terms & Conditions. Please read them carefully.

I have read and I understand the following statement:

All material supplied via the Oxford Text Archive (OTA) is protected by copyright and other intellectual property rights, and duplication or sale of all or part of any of the Data Collections is not permitted, except that material may be duplicated by you for your research use or educational purposes in electronic or print form. You must obtain permission for any other use. Electronic or print copies may not be offered, whether for sale or otherwise to anyone who is not an authorised user.

http://ota.ahds.ac.uk/scripts/download.php?otaid=0241
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Waerden :

''Μίαν περιέργως ταλαντευομένην άποψιν λαμβάνει το Sectio canonis : Ένώ
είς την Εισαγωγήν λέγει, ότι δύο τόνοι ευρίσκονται είς αριθμητικήν σχέσειν (αναλογίαν) πρός αλλήλους επειδή είναι πλήθη (πολλαπλότητες) τόνων, οι οποίοι
κατά την ύψωσιν (του τόνου) αυξάνουν και κατά την χαμήλωσιν ελαττούνται,
είς το κύριον μέρος του παριστά τους τόνους μέ ευθείας και μάλιστα τους υψηλοτέρας τόνους μέ βραχυτέρας ευθείας.''

http://www.archive.org/stream/musiciscriptore00jangoog#page/n253/mode/1up

Α. Γαϊτάνη, Σχέση Μαθηματικών και Μουσικής μέσω Αρχαιών Ελληνικών ...
Τέλος, στις επόμενες σελίδες, θα παρουσιάσουμε την «Κατατομή Κανόνος», ένα έργο κατά πάσα πιθανότητα του Ευκλείδη, όπως αυτό αποδόθηκε από τον καθηγητή Χ. ...
www.scribd.com/.../Α-Γαϊτάνη-Σχέση-...κής-μέσω-Αρχαιών-Ελληνικών-Κειμένων-Μεταπτυχι...

http://www.scribd.com/doc/44657260/...χαιών-Ελληνικών-Κειμένων-Μεταπτυχιακή-Εργασία
 

Attachments

  • musiciscriptore00jangoog_0250.jpg
    449.8 KB · Views: 3
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Η περιπέτεια του Πυθαγόρα με το σιδεράδικο

Η περιπέτεια του Πυθαγόρα με το σιδεράδικο, όπως ερμηνεύει ο Arpad Szabo,
έχει ολοκληρωθεί. Δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα όμος η επισκόπηση. Ποικίλες μουσικές αναφορές, πολλές ενδιαφέρον ενότητες μας χαρίζει ο οξυδερκής Szabo. Θα παρακολουθούμε αργότερα. Θα ήταν ευχής έργο αν κάποιος, μαθηματικός, με σωστό τρόπο και λόγο συνόψιζε. Για μένα, λόγο ξενιτιά, είναι δύσκολο.

Να είστε καλά!

Σπύρος
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Η περιπέτεια του Πυθαγόρα με το σιδεράδικο, όπως ερμηνεύει ο Arpad Szabo,
έχει ολοκληρωθεί. Δεν έχει ολοκληρωθεί ακόμα όμος η επισκόπηση. Ποικίλες μουσικές αναφορές, πολλές ενδιαφέρον ενότητες μας χαρίζει ο οξυδερκής Szabo. Θα παρακολουθούμε αργότερα. Θα ήταν ευχής έργο αν κάποιος, μαθηματικός, με σωστό τρόπο και λόγο συνόψιζε. Για μένα, λόγο ξενιτιά, είναι δύσκολο.
Ναι βρε Σπύρο, αλλά αν δεν έχουμε το κείμενο του Szabo στα ελληνικά, δεν κάνουμε τίποτα... Ευχαριστούμε και για τα τελευταία πολύτιμα που ανεβάζεις!
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
ARPAD SZABO
Απαρχαί των Ελληνικών Μαθηματικών
Εκδόσεις τεχνικού επιμελητηρίου της Ελλάδος
Αθήναι, 1973

Μία παρέκβασις είς τήν θεωρίαν της Μουσικής
σελ.170

Η παρούσα έρευνα έχει ως αντικειμενόν της την πρώτην ιστορίαν της διδασκαλίας
περί της αναλογίας γενικώς, και μόνον παρεμπιπτόντως θίγει και τα ειδικά
προβλήματα της αρχαίας θεωρίας της Μουσικής. Οπωσδήποτε η θεώρησις της γενέσεως των δύο αρχικώς γνησίων (καθαρών) μουσικοθεωρητικών όρων διάστημα και όροι, φρονώ ότι συνέβαλον γενικός είς την ιστορίαν της αναπτύξεως της διδασκαλίας της αναλογίας. Διότι έγινε φανερόν ότι ο όρος διάστημα (εκφραζόμενον ως ''αριθμητική σχέσις'') και ο άλλος όρος ''όροι'' (οι ίδιοι αύτοι αριθμοί κατά μίαν αριθμητικήν σχέσιν) εδημιουργήθησαν κατά την διαρκείαν ακουστικών πειραμάτων με το μονόχορδον και με τον ''Κανόνα''.

Θα ηδηνάμεθα τώρα εν τοίς ακολούθοις να συγκεντρώσωμεν όλην την προσοχήν τις αυτήν καθ΄ εαυτήν την διδασκαλίαν περί της αναλογίας, τα ειδικά δε προβλήματα της ιστορίας της θεωρίας της Μουσικής δέν χρειάζονται να ληφτούν πλέον εδώ υπ΄ όψιν. Αλλά επειδή έχω την εντύπωσιν ότι η ανωτέρω χρησιμοποηθείσα μέθοδος δύναται να ρίψη νέον φώς είς μερικά ερωτήματα της παλαιάς θεωρίας της Μουσικής, ας μοι επιτραπή κατά την παρεκβασίν μου αυτήν να λάβω τέσιν έναντι των άλλων τούτων ερωτημάτων, μολονότι τούτο ως πρός την ιστορίαν της διδασκαλίας περί της αναλογίας, δέν είναι πλέον απαραιτήτως αναγκαίον.

Είς την παλαιοτέραν έρευναν ήδη εξήταζον συχνά το θέμα 49 του πώς οι Πυθαγόρειοι έφθασαν εις το να εκφράσουν τα διαστήματα με αριθμηκάς σχέσεις.
Η απάντησις η διδομένη εις το ερώτημα αύτο ήτο διττή: αφ΄ ενός δηλαδή
ετονίζετο ότι δέν ευσταθεί η άποψις ότι αι αριθματικαί σχέσεις των συμφωνιών
(συγχοδιών) εδιμιουργήθησαν υπο των Πυθαγορείων αποκλειστικώς και μόνον απο την παρατήρησιν του μήκους των χορδών, και αφ΄ ετέρου υπεστήριζον σχετικώς ότι ''το πρόβλημα του πώς μετρούνται εμπειρικώς με αριθμούς οι ήχοι, ήτο διά τους Πυθαγορείους δευτερευούσης σημασίας, περί του οπίου θα ημπορούσαν να υπήρχον διάφοροι απόψεις.'' Ο ισχυρισμός αυτός ημπορεί να πιστοποιηθή ακόμη και με παραπομπήν εις τον Θέωνα τον Σμυρναίων, ο οποίος έγραφεν ακριβώς τα έξης 50 : ''΄Αλλοι θέλουν να υπολογίσουν τας αριθμητικάς σχέσεις των συμφωνιών (συγχορδιών) είς την κίνισιν και άλλοι πάλιν είς τα δοχεία''.

49 Δια τα επόμενα πρβλ. E. Frank: Plato und die sog. Pythagoraer, σελ. 160-161, W. Burkert ενθ.αν. σελ. 348-364΄ και ιδίος την βασικήν εργασίαν του B.L. v. D. Waerden (ορ. ύπος. 45)

Πιστεύω τώρα, ότι θα έπρεπε, λόγω της ιδίας αυτής της τοποθετήσεως του ερωτήματος να έφθασαν κατ΄ ανάγκην, τρόπον τινά, εις τας άνω εκτεθείσας (ημιαληθείς!) απόψεις.
Διότι το ερώτημα ετέθη μόνον κατ΄ αφηρημένον κάπως τρόπον: ''Πώς έφθασαν οι Πυθαγόρειοι να εκφράζουν τα διαστήματα με αριθμητικάς σχέσεις;'' και πώς άλλως θα ημπορούσε κανείς να επιχειρήση το ποικίλον πλήθος τών αρχαιοτάτων και αρχαίων μαρτυριών επι του ιδίου αυτού ερωτήματος; Εάν όμως κανείς δώση προσοχήν μόνον εις αυτάς τας ιδίας τας μαρτύρίας ( αι όποίαι είναι διφόρου αξίας και μεταξύ των όποίων ασφαλώς θα υπάρχουν και μερικαί εις τας οποίας ουδεμίαν εμπιστοσύνην θα πρέπει να έχη
κανείς), θα είναι σχεδόν αδύνατον να σχηματισθή διάφορος της αναφερθείσης προ ολίγου γνώμης. Εάν όμως αντ΄ αυτού δοθή προσοχή εις στοιχεία της επιστημονικής γλώσσης των Ελλήνων και εάν συγχρόνως διατυπωθή το ερώτημα συγκεκριμένως, θα οδηγηθή ασφλώς εις τελείως διάφορα συμπεράσματα.

Τα γλωσσικά στοιχεία εις τα οποία πρέπει να δοθή προσοχή ως πρός την προκειμένην σχέσιν, είναι τα εξής: Εις την αρχαίαν Μουσικήν ο μουσικός τόνος καλείται πάντοτε ''τόνος''. απο το ρήμα ''τείνω'' (τεντώνο). Δια τον αρχαίον, λοιπόν μουσικόν τόνος ητο προπαντός άλλου πάντοτε ο τόνος ενός εγχόρδου και η συμφωνία (Konsonanz) εσήμαινε ελλήνιστι συμφωνίαν χορδών (δηλ. ο συγχρονος τονισμός χορδών). ΄Ωστε αμφότερα τα στοιχεία αυτά ενισχύουν την αναμφισβήτητον άποψιν, ότι η θεωρία της Μουσικής των Ελλήνων εδημιουργήθη μάλλον βάσει εμπειριών και πειραμάτων γενομένων επί εγχόρδων οργάνων η επί μιάς μόνον χορδής! Εάν όμως θέσωμεν ετι περισσότερον συγκεκριμένως το αρχικόν, δυλ. πώς ήτο δυνατόν οι Πυθαγόρειοι να χαρακτηρίζουν με τάς λέξεις διάστημα και όροι τα μουσικά διαστήματα (Intervalle), τα οποία παρίστανδο με αριθμητικάς σχέσεις θα ίδωμεν αμέσως ότι αι αριθμητικαί αυταί σχέσεις θα έπρεπε αρχικώς να ήταν - αναμφισβήτήτως - σχέσεις μύκους. Αι δύο αυταί εκφράσεις αποδεικνύουν μάλιστα την σημασίαν, την οποίαν είχον τα πειράματα εις την πυθαγόρειον επιστήμην. Διότι άνευ των μουσικών πειραμάτων επει του 'Κανόνος" - και βάσει οιωνδήποτε μόνον παρατηρήσεων - δέν θα ήτο δυνατόν να δημιουργήσουν ποτέ τους προηγουμένως αναλυθέντας όρους ''διάστημα'' και ''όροι''.

Υπο το φώς της γνώσεως αυτής και η άλλη (''η αύτη καθ΄ εαυτήν ορθή'') γνώμη, ότι δυλ. δια τους Πυθαγορείους ήτο ζήτημα δευτερευούσης σημασίας το πώς ημπορούν να πραγματοποιητούν εμπειρικώς οι αριθμητικσί σχέσεις των συμφωνιών (συγχορδιών), λαμβάνει άλλην μορφήν. Διότι ημπορεί βεβαίως να εδημιουργήθησαν όντος αρχικός οι όροι διάστημα και όροι κατά την διάρκειαν πειραμάτων επι του ''Κανόνος'' , αλλ΄ ο ΄Ιππασος είχεν ήδη κατορθώσει να αποδίξη τας αριθμητικάς σχέσεις των σπουδαίοτέρων συμφωνιών και διά των χαλκών επίσης δίσκων. 51

51 Diels-Kranz, ενθ. αν. Ι 18, 12, πρβλ. W. Burkert, ενθ. αν., σελ. 355-356.

Και παρόμοιον τι είχων επαναλάβει με δοχεία, εκ των οποίων άλλα ήσαν κενά και άλλα περιείχον διαφόρους ποσότητας ύδατος, ως επίσης και με πνευστά όργανα 52. Οι Πυθαγόρειοι ήθελον ακριβώς να δείξουν ότι διά διαφόρων πειραμάτων
ημπορούν να αποδειχθούν επακριβώς αι αύται αριθμητικαί σχέσεις των συμφωνιών (συγχορδιών), αι οποίαι αρχικώς είχον καθορισθή επι του Μονοχόρδου και του Κανόνος. Ως εκ τούτου ηδυνήθησαν οι ίδιοι αύτοι οι Πυθαγόρειοι, εις μεταγενεστέραν εποχήν, να έχουν την γνώμην, ότι ειναι ζήτημα δευτερευούσης σημασίας πώς σσχηματίζονται με εμπειρικόν τρόπον οι αριθμητικαί σχέσεις τών συμφωνιών. Δι΄ αύτους το σημαντικόν δέν ήτο ο εμπειρικός σχηματισμός αλλά αύται αι ίδιαι, αι άπαξ διά παντός καθορισθείσαι αριθμητικαί σχέσεις των συμφωνιών.

Πιστεύω μάλιστα ότι με την προοπτικήν αυτήν, την διανοιγομένην αφ΄ εαυτής, ούτως ειπείν, μετά την ως άνω εξήγησιν τών όρων Διάστημα και 'Οροι, θα είναι δυνατόν να διαλευκανθούν καλύτερον και πολλά εκ της προφανώς εσφαλμένης της μεταγενέστερας αρχαίας εποχής. Ας προσέξωμεν π.χ. το εξής 53:

Υπάρχει εις τον Νικόμαχον (σ. 10 Meibom), εις τον Gaudentius (σ.13 Meibom)
και τον Boethius ( σ.10-11 Friedlein) μία ωρεία διήγησις περί του πώς έφθασαν οι Πυθαγόρειοι να παρουσιάζουν τα διαστήματα με αριθμητικάς σχέσεις.

Η διήγησις αύτη, η οποία είναι αδύνατον να είναι αληθής, λέγει ότι διερχόμενος
κάποτε ο Πυθαγόρας από έν σισηρουργίον ήκουσεν εις τους ήχους των πιπτουσών σφυρών τα διαστήματα της οκτατόνου, της τετρατόνου και της πεντατόνου. Με ακριβή ζύγισιν διείστωμεν ότι τα βάρη των σφυρών έιχον οίαν αναλογίαν έχουν οι άριθμοι 12, 9, 8 και 6.

Μεταβάς κατόπιν είς την οικίαν του εφόρτωσε 4 ακριβώς ίσας κατκορύφως ανηρτημένας χορδάς με βάρη ανάλογα πρός τα των σφυρών και διεπίστωσεν, ότι
η χορδή η φέρουσα βάρος 12 μονάδων έδιδε ήχον κατά μίαν οκτάβαν υψηλότερον από την χορδήν με 6 μονάδας, ενώ οι χορδαί με 9 και 8 μονάδας
απέδιδον την τετράτονον και την πεντάτονον.

Βλέπομεν λοιπόν με ποίον τρόπον η σύγχρονος έρευνα αποκαλύπτει έν
ψευδές, πλαστόν και ουδέποτε γενόμενον πείραμα της παραδόσεως. Ουδόλως όμως ηλέγχθη συγχρόνως και το ερώτημα, πώς έφθασαν είς αυτό το πλαστόν
''πείραμα''; Και όμως, μου φαίνεται, ότι τουλάχιστον έν μέρος της ώς άνω παραδόσεως είναι πολύ κατατοπιστικόν ώς πρός την άποψιν αύτήν. Διότι, τι συμαίνει ότι ο Πυθαγόρας δήθεν εφόρτωσε ''τέσσαρας'' ακριβώς ίσας κατακορύφος ανηρτημένας χορδάς μέ διάφορα βάρη; Τί θα ήθελεν να μετρήση μέ τα βάρη; - Προφανώς τόν βαθμόν της τάσεως των ανηρτημένων βαρών. Αλλά τότε μόνον σκέπτεται κανείς να κάμη έν τοιούτον πείραμα όταν προηγουμένως έχει σκεφθή ότι το ύψος και το βάθος των ήχων εξαρτάται από την τάσιν των χορδών. Ακριβώς δε αυτό το γνωρίζομεν από τον Αριστόξενον, τον αντίπαλον του Πυθαγόρου (ίδ. σελ. 160), ο όποίος δέν ήθελε να ακούση τίποτε περί των πυθαγορείων αριθμητικών σχέσεων των συμφωνιών (συγχορδιών). Πιστεύω λοιπόν, ότι το ώς άνω μέν πλαστόν ''πείραμα'' ήτο οπωςδήποτε μέχρις ενός βαθμού μία ''Πυθαγόρειος" άπάνδησις είς την διδασκαλίαν του Αριστοξένου.

<*
σελ.160

Ο πρώτος ο οποίος ήθέλησε να εξηγήση το μουσικόν διάστημα με την μεταφορικήν έννοιαν, κατά πάσαν πιθανότητα μάλιστα να το παραφράση συνειδητώς ήτο ο θεωρητικός Αριστόξενος κατά τον 4ον ήδη π. Χ. αιώνα. Ούτω
γράφει τα εξής:

''Διάστημα είναι το περιεχόμενον τμήμα μεταξύ δύο φθόγγων, μή έχοντων
την αυτήν έντασιν (ύψος). Ώς πρός αυτόν λοιπόν τον βασικόν όρον το
διάστημα παρουσιάζεται ώς χώρος, αυτός που δύναται να δέχεται (να περιέχη)
τόνους (φθόγγους) οξυτέρους από τους βαρυτέρους και βαρυτέρους από τούς
οξυτέρους και των οποίων η έντασις ορίζει (το διάστημα) αυτό (τόπος δεκτικός φθόγγων). Η διαφορά όμως των υψών αυτώ των φθόγγων δεικνύει κατά ποσον η η έντασις είναι περισοτέρα η ολιγωτέρα.''

<*
σελ.160

Η μεταφορική αυτή παρερμινία (νέα συμασία) του παλαιοτέρου απολύτως συγκεκριμένου όρου διάστημα, είναι προφανώς στενώτατα συνδεδεμένη με την βασικήν τάσιν της διδασκαλίας του Αριστοξένου. Ός γνωστόν, ούτος ήτο αντίπαλος των Πυθαγορείων. Την διδασκαλίαν παρουσιάζει συνοπτικώς ο C. v. Jan ώς εξής 31:

''Είς την Άρμονικήν του δέν ερευνά πώς δημιουργείται είς φθόγγος, εάν είναι αριθμός η ταχύτης (ρυθμός). Το ούς πρέπει μόνον αδεσμεύτως είς ό,τι αφορά τους τόνους να θεάται το βασίλειον των φθόγγων. Τούτο μόνον είναι ικανόν να μας πληροφορήση μετά βεβαιότητος, ποίοι φθόγγοι ευρίσκονται έν αρμονική σχέσει μεταξύ των.... Το σύστημα της διδασκαλίας του βασίζεται επί των ευκόλως αντιληπτών συγχορδιών της τετρατόνου και πεντατόνου, και, χωρίς να ερευνήση ποία αριθμητική σχέσις ευρίσκεται είς την βάσιν των, καθορίζει συμφώνως πρός αυτάς τον ολόκληρον και τον ήμισυ τόνον κλπ.''

31 C. v. Jan, Aristoxenos έν : RE III 1057 - 1065.

Η αντιπυθαγορική τάσις του Αριστοξένου φαίνεται πράγματι και είς τους παραδεδομένους λόγους του ιδίου 32 :

"Επιχειρούμεν να δίδωμεν αποδείξεις, συμφωνούσας απολύτος πρός τα
φαινόμενα, έν αντιθέσει πρός πρό ημών θεωρητικούς. Έκ τοούτων άλλοι μέν εισήγον είς το θέμα απολύτως ξένας απόψεις, απορρίπτοντες τας κατ΄ αίστησιν αντιλήψεις ώς ανακριβείς. κατασκευάζοντες δέ μέ τον νούν των αιτίας έλεγον ότι υπάρχουν ωρισμένει σχέσεις αριθμών (αναλογίαι αριθμών) και ταχύτήτων (''λόγους τε τινας αριθμών είναι και τάχη πρός άλληλα") επί των οποίων βασίζεται το ύψος και το βάθος των τόνων (φόγγων). Πάντα ταύτα εντελώς ξέναι πρός το ζήτημα και αντίθετοι ακριβώς πρός τα φαινόμενα θεωρήσεις! Άλλοι δέ πάλιν παρητούντο τελείως εξηγήσεων και αποδείξεων και ανεκοίνώνον τάς απόψεις των ώς χρησμούς μαντείου. Και ούτοι χωρίς να εξετάζουν ορθώς τα φαίνόμενα."

Οι θεωρητικοί ούτοι, οι οποίοι συμφώνως τα ανωτέρω λεγόμενα υπό του Αριστοξένου ''ήθελον να αίτιολογήσουν το ύφος και το βάθος'' (την οξύτητα και την βαρύτητα) των τόνων δι΄ωρισμένων σχέσεων αριθμών (αναλόγων αριθμών) ήσαν αναμφιβόλως οι πυθαγόρειοι. Και ο Αριστόξενος - θελων να εκμηδενίση το κύρος ακριβώς των Πυθαγορείον και να αποδώση το ύψος και το βάθος (την οξύτητα και την βαρύτητα) των ήχων (φθόγγων) μόνον είς την αύξησιν η την μείωσιν της εντάσειως - έπρεπε να ''μεταφέρη'' (μεταβάλη) και την συμασίαν της εκφράσεως διάστημα. [...] οι Πυθαγόρειοι είναι εκείνοι ακριβός οι οποίοι εδημιούργισαν την μουσικήν έκφρασιν διάστημα, και ότι η λέξις αυτή παρ΄αυτοίς εχαρακτήριζε το ευτύγραμμον τμήμα, του οποίου τα δύο άκρα (ακραία σημεία) εσχημάτιζον αριθμητικήν σχέσιν (αναλογίαν αριθμών), δηλαδή την αριθμητικήν σχέσιν (αναλογίαν) της περί ής ο λόγος συμφωνίας (συγχορδίας)! Την σημασίαν της λέξεως αυτής έπρεπεν ο Αριστόξενος να μεταβάλη, αφου ουδέν ήθελεν να γνωρίζη περί αναλογών (σχέσεων αριθμών) έν συνδυασμώ μέ συγχορδίας (συμφωνίας). Διά τούτο παρουσιάζει την πείεργον αυτήν ερμηνείαν, κατά την οποίαν το μουσικόν διάστημα είναι είτε απλώς '' η διαφορά εντάσεων'' είτε ''χώρος, δεκτικός ( ο οποίος ημπορεί να περιέχει) τόνων οξύτέρων αρό τους βαρυτέρους, βαρυτέρων από τους οξυτέρους και των οποίον η έντασις καθορίζει το διάστημα''. Βλέπομεν ούτω κατά ποίον τρόπον ηθέλησεν ο Αριστόξενος, διά της βεβιασμένης αυτής ερμηνείας του, να απογυμνώση από την αρχικήν συγκεκριμένην σημασίαν του τον Πυθαγόρειον όρον διάστημα. Το καθώρτωσεν πράγματι έν μέρει διά της προσπαθείας του αυτής.

[...] Ακριβώς δε αυτό το γνωρίζομεν από τον Αριστόξενον, τον αντίπαλον του Πυθαγόρου (ίδ. σελ. 160), ο όποίος δέν ήθελε να ακούση τίποτε περί των πυθαγορείων αριθμητικών σχέσεων των συμφωνιών (συγχορδιών). Πιστεύω λοιπόν, ότι το ώς άνω μέν πλαστόν ''πείραμα'' ήτο οπωςδήποτε μέχρις ενός βαθμού μία ''Πυθαγόρειος" άπάνδησις είς την διδασκαλίαν του Αριστοξένου.


[...]Αυτός, ο οπίος επενόησε διά τον Πυθαγόραν τούτο το ουδέποτε γενόμενον πείραμα, ήθελε βεβαίως να πείση τους αναγνώστας του, ότι ηδήνατο κανείς να αποδείξει και διά του βαθμού της τάσεως των χορδών τούς παραδοσιακούς αναλογικούς αριθμούς των συμφωνών (συχορδιών). Φυσικώ τω λόγω ο ισχυρισμός αυτός ώς πρός την Φυσικήν είναι λανθασμένος, αλλά το πείραμα αυτό, το απλώς και μόνον πλαστόν, ουδόλως στερείται σημασίας διά την ιστορίαν της Επιστήμης.
Με άλλας λέξεις: Θεωρώ ότι η μεταγενεστέρα ψευδοπαράδοσις της επιστημονικής βιβλιογραφίας της μουσικής είναι μία έν μέρει ατυχής απόπειρα υπερασπίσεως της Πυθαγορείου θεωρίας. Κατά την παλαιάν εποχήν,
κατά την οποίαν εδημιουργήθησαν διά τους αναλογικούς αριθμούς των συγχορδιών αι εκφράσεις διάστημα και όροι (επί του Μονοχόρδου και του Κανόνος), δέν εχρειάζετο να ενδιαφερθή ακόμη κανείς ιδιαιτέρως διά τον βαθμόν τάσεως και διά το πάχος της μιάς και μόνης υπαρχούσης χορδής, η οποία έμενε συνεχώς κατά τον ίδιον τρόπον τεταμένη. Τότε δέν διηρωτάτο ακόμη κανείς τι ήτο ο ίδιος αυτός ο τόνος ( ο ήχος). Ταχύτης, κίνησις του αέρος, δόνησις η κάτι άλλο;

'Οθεν το μόνον το οποίον ηδύνατο να ισχυρισθή κανείς ήτο ότι η συγχορδία (συμφωνία) εξιρτάτο από αριθμύς. Οι αριθμοί αυτοί αρχικώς εξεφραζον βεβαίως τας σχέσεις μήκους ( τας αναλογίας μήκους) των καθέκαστα τμημάτων του Μονοχόρδου. Και μόνον αργότερον, όταν υπεχρεώτησαν να υπερασπίσουν την παλαίαν διδασκαλίαν εναντίον των αντιπάλων των, ηθέλησαν να παρουσιάζουν τους ιδίους αυτούς αριθμους ώς αναλογικούς αριθμούς βαρών ( δηλ. βαθμόν τάσεως των χορδών) η πάχους του ηχούντος οργάνου (χαλκών δίσκων). Διά τον λόγον αυτόν επενόησαν την αναφερθείσαν έν μέρει ανόητον ιστορίαν περί παρατηρήσεων και ''πειραμάτων'', τα οποία δέν ήτο δυνατόν να έγιναν, και διά τούτο και ο Θέων ο Σμυρναίος ετόνισεν, ότι είναι εντελώς δευτερεθούσης σημασίας η προέλευσις των αναλογικών αριθμών των συγχορδιών. 55

Πιστεύω δέ ότι κατά τον ίδιον τρόπον δύναμαι να εξηγήσω επίσης, διά ποίον λόγον οι παλαιοί θεωριτικοί δέν είχον συνέπειαν είς την κατάταξιν των αριθμώ των υψηλοτέρων τόνων ( και αντιστοίχως των χαμηλοτέρων). Έν όσο βεβαίως εξεκίνησαν από το πείραμα επί του ''Κανόνος'', θα έπρεπεν αρχικώς να ετοποθέτησαν είς τον βαθύτερον τόνον τον μεγαλύτερον αριθμόν (το μεγαλύτερον τμήμα της χορδής). Η κατάταξις όμως αυτή θα έπρεπε να αντιστραφή είς το αντίθετόν της, όταν ηθέλησαν (κατά την υπεράσπισιν της παλαιάς διδασκαλίας εναντίον των μετέπειτα αντιρρήσεων) να λάβουν ύπ όψιν και τάς νέας συζητήσεις. Όπως γράφει ο B. L. v. d. Waerden 56:

"Είναι σαφές ότι αυτοί οι οποίοι προσεπάθησαν να κατανοήσουν τάς αριθμητικάς σχέσεις (αναλογίας) με τα βάρη η με την ταχύτητα, θα έπρεπε να ετοποθέτησαν τον τόνον εις τον μεγαλύτερον αριθμόν''.

[B.L.v.d. Waerden, Hermes 78 (1943) 173
Waerden, Bartel Leendert van der "Die Harmonielehre der Pythagorer," Hermes, 78, 1943]

56 Hermes 78 (1943) 173-174.

Ημπορεί κανείς μάλιστα να παραπέμψη και είς μίαν ενδιαφέρουσαν μεταβατικήν κατάστασιν, δηλαδή είς μίαν περίπτωσιν κατά την οποίαν λαμβάνεται μέν υπ΄όψιν μία νεωτέρα θεωρία αλλ΄όμως κατ΄ασυνεπή τρόπον, η κατάταξις των αναλογικών αριθμών παραμένει η παλαιά. Παραθέτω και τα εξής από την εργασίαν του B. L. v. d. Waerden 57:

''Μίαν περιέργως ταλαντευομένην άποψιν λαμβάνει το Sectio canonis : Ένώ
είς την Εισαγωγήν λέγει, ότι δύο τόνοι ευρίσκονται είς αριθμητικήν σχέσειν (αναλογίαν) πρός αλλήλους επειδή είναι πλήθη (πολλαπλότητες) τόνων, οι οποίοι
κατά την ύψωσιν (του τόνου) αυξάνουν και κατά την χαμήλωσιν ελαττούνται,
είς το κύριον μέρος του παριστά τους τόνους μέ ευθείας και μάλιστα τους υψηλοτέρας τόνους μέ βραχυτέρας ευθείας.''
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Πες μου Νίκο, πότε, πώς και πού , και σου φέρω το βιβλίο. (Μέγαρο Μουσικής, ΕΚΤ;)
 

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Benjamin Farrington:
Greek Science

Peguin Books Ltd, Harmonsworth, Middlesex, England
Peguin Books Inc., 7110 Ambassador Road, Baltimore, Maryland 21207, USA
Peguin Books Australia Ltd, Ringwood, Victoria, Australia

Reprinted with minor revisions 1969

(Its Meaning For Us)
Part one
Chapter III

50 -52.
 

Attachments

  • Kιp (1).jpg
    77.9 KB · Views: 3
  • Kιp (2).jpg
    88.3 KB · Views: 1
  • Kιp (3).jpg
    81.7 KB · Views: 0
  • Kιp (4).jpg
    87.8 KB · Views: 0
  • Kιp (5).jpg
    85.8 KB · Views: 0
  • Kιp (6).jpg
    80.3 KB · Views: 0
  • Kιp (7).jpg
    73.7 KB · Views: 0
  • Kιp (8).jpg
    88.1 KB · Views: 0
  • Kιp (9).jpg
    90.6 KB · Views: 0
  • Kιp (10).jpg
    86.5 KB · Views: 1
  • Kιp (11).jpg
    89 KB · Views: 0
Last edited:

Zambelis Spyros

Παλαιό Μέλος
Αγαπητέ Νίκο, χαίρεται !

Ένας φίλος μας ανάλαβε να σου στέλνει για σένα, και όποιον ενδιαφέρεται, το βιβλίο του Szabo Arpad.


Σπύρος
 

Attachments

  • 200px-Square_root_of_2_triangle.svg.png
    3.7 KB · Views: 18
  • 400px-Dedekind_cut_sqrt_2.svg.png
    3.1 KB · Views: 1
Top