Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Σε δύο σημεία της ακολουθίας της 6ης Σεπτεμβρίου, ο αρχάγγελος Μιχαήλ προσφωνείται «δημαγωγός (των αγγέλων)».
Ούρανίων ταγμάτων δημαγωγός, λειτουργός τε τῆς δόξης τῆς θεϊκῆς (Κάθισμα)
Ὡραῖος καί πανευπρεπής, καί θεοειδής χρηματίσας, δημαγωγός τῶν λειτουργῶν (Κανόνας, Ωδή ζ')
Φαίνεται πως εδώ γίνεται χρήση της λέξης με τη σημασία «ηγέτης του λαού» και κατ' επέκτ. «ηγέτης», διότι η λέξη φαίνεται πως δεν είχε εξ αρχής την αρνητική σημασία που απέκτησε στην πορεία και την οποία διατηρεί αποκλειστικά σήμερα (πβ. Λυσίου, Κατά Ἐπικράτους, 27, 10, «καίτοι οὐ ταῦτα ἀγαθῶν δημαγωγῶν ἐστι, τὰ ὑμέτερα ἐν ταῖς ὑμετέραις συμφοραῖς λαμβάνειν, ἀλλὰ τὰ ἑαυτῶν ὑμῖν διδόναι»).
Σημειωτέον ότι η λέξη χρησιμοποιείται ακόμα μία φορά (μόνο) στην υμνογραφία αναφερόμενη στον Μωϋσή. Όσο για το ρήμα δημαγωγῶ υπάρχει και ο σχετικός ειρμός:
Ἴδετε ἴδετε, ὅτι Θεὸς ἐγώ εἰμι, ὁ δουλωθέντα τὸν λαὸν τοῦ Ἰσραήλ, τῷ Μωϋσῇ δημαγωγεῖν, ἐν ἐρήμῳ προστάξας, καὶ σώσας ὡς δυνατὸς τῇ ἐξουσίᾳ μου.
Δεν μπόρεσα να βρω άλλη χρήση των λέξεων.
Είναι ενδιαφέρον πάντως από την άποψη της ποιητικής λειτουργίας της υμνογραφικής γλώσσας ότι πολλές φορές οι υμνογράφοι ανασύρουν από αρχαία κείμενα όχι μόνο ξεχασμένες λέξεις αλλά και αρχαιότερες σημασίες των λέξεων. Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις, μάλλον στις περισσότερες, ίσως να μην τις ανασύρουν απευθείας, αλλά ακολουθώντας ρητορικές χρήσεις που έχουν πρωτοεφαρμοστεί από τους (χρονικά προηγούμενους) λογιότατους πατέρες (πβ. στον Ιωάννη Χρυσόστομο [ΣΥΝΟΨΙΣ Τῆς Παλαιᾶς τε καὶ Καινῆς]͵ Νηστείαν καρπωσάμενος Μωϋσῆς νόμον ἐδέξατο͵ καὶ δημαγωγὸς τοῦ Ἰσραὴλ ἄξιος ἀνεδείχθη. (Δεν είμαι σε θέση να ξέρω αν έχουν μελετηθεί συστηματικά αυτοί οι εσωτερικοί δανεισμοί, κάπως αρμοδιότερος ίσως γνωρίζει).
Ούρανίων ταγμάτων δημαγωγός, λειτουργός τε τῆς δόξης τῆς θεϊκῆς (Κάθισμα)
Ὡραῖος καί πανευπρεπής, καί θεοειδής χρηματίσας, δημαγωγός τῶν λειτουργῶν (Κανόνας, Ωδή ζ')
Φαίνεται πως εδώ γίνεται χρήση της λέξης με τη σημασία «ηγέτης του λαού» και κατ' επέκτ. «ηγέτης», διότι η λέξη φαίνεται πως δεν είχε εξ αρχής την αρνητική σημασία που απέκτησε στην πορεία και την οποία διατηρεί αποκλειστικά σήμερα (πβ. Λυσίου, Κατά Ἐπικράτους, 27, 10, «καίτοι οὐ ταῦτα ἀγαθῶν δημαγωγῶν ἐστι, τὰ ὑμέτερα ἐν ταῖς ὑμετέραις συμφοραῖς λαμβάνειν, ἀλλὰ τὰ ἑαυτῶν ὑμῖν διδόναι»).
Σημειωτέον ότι η λέξη χρησιμοποιείται ακόμα μία φορά (μόνο) στην υμνογραφία αναφερόμενη στον Μωϋσή. Όσο για το ρήμα δημαγωγῶ υπάρχει και ο σχετικός ειρμός:
Ἴδετε ἴδετε, ὅτι Θεὸς ἐγώ εἰμι, ὁ δουλωθέντα τὸν λαὸν τοῦ Ἰσραήλ, τῷ Μωϋσῇ δημαγωγεῖν, ἐν ἐρήμῳ προστάξας, καὶ σώσας ὡς δυνατὸς τῇ ἐξουσίᾳ μου.
Δεν μπόρεσα να βρω άλλη χρήση των λέξεων.
Είναι ενδιαφέρον πάντως από την άποψη της ποιητικής λειτουργίας της υμνογραφικής γλώσσας ότι πολλές φορές οι υμνογράφοι ανασύρουν από αρχαία κείμενα όχι μόνο ξεχασμένες λέξεις αλλά και αρχαιότερες σημασίες των λέξεων. Βέβαια, σε πολλές περιπτώσεις, μάλλον στις περισσότερες, ίσως να μην τις ανασύρουν απευθείας, αλλά ακολουθώντας ρητορικές χρήσεις που έχουν πρωτοεφαρμοστεί από τους (χρονικά προηγούμενους) λογιότατους πατέρες (πβ. στον Ιωάννη Χρυσόστομο [ΣΥΝΟΨΙΣ Τῆς Παλαιᾶς τε καὶ Καινῆς]͵ Νηστείαν καρπωσάμενος Μωϋσῆς νόμον ἐδέξατο͵ καὶ δημαγωγὸς τοῦ Ἰσραὴλ ἄξιος ἀνεδείχθη. (Δεν είμαι σε θέση να ξέρω αν έχουν μελετηθεί συστηματικά αυτοί οι εσωτερικοί δανεισμοί, κάπως αρμοδιότερος ίσως γνωρίζει).
