Χερουβικόν Γεωργίου Ραιδεστηνού ήχος α΄

[zoslen]

Πρώτα θέλετε να μας πείσετε ότι ο χρόνος σε αυτά τα μέλη πρέπει να μην είναι και πολύ σταθερός και τώρα ότι η ρινοφωνια είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος εκφοράς της φωνής... Και παραβαλλετε απόσπασμα από τον Μισαηλίδη όπου ο άνθρωπος λέει ξεκάθαρα ότι ο βυζαντινός τρόπος ΔΕΝ είναι αυτός, αλλά ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΓΝΏΜΗ ΤΟΥ ταιριάζει κι αυτός...
Εντωμεταξυ προσπαθώ να θυμηθώ ποιος από τους κορυφαίους ψάλτες του παρελθόντος ρινοφωνουσε τεχνητά, αλλά δεν μου έρχεται κανείς...

 

[Τάσος Μπόκος]

Πρώτα θέλετε να μας πείσετε ότι ο χρόνος σε αυτά τα μέλη πρέπει να μην είναι και πολύ σταθερός και τώρα ότι η ρινοφωνια είναι ο ενδεδειγμένος τρόπος εκφοράς της φωνής...

Κατ'αρχήν, δεν προσπαθώ να πείσω κανέναν. Παρέθεσα μια γνώμη που μπορεί να δώσει και μια άλλη προσέγγιση στο θέμα της εκφοράς. Δεν είναι τόσο άσπρο-μαύρο, όπως μπορεί να νομίζουμε.

Και παραβαλλετε απόσπασμα από τον Μισαηλίδη όπου ο άνθρωπος λέει ξεκάθαρα ότι ο βυζαντινός τρόπος ΔΕΝ είναι αυτός, αλλά ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΓΝΏΜΗ ΤΟΥ ταιριάζει κι αυτός...

Από την απάντησή σας φαίνεται ότι παρανοήσατε το απόσπασμα του Μισαηλίδη. Πρώτα-πρώτα, θεωρεί το ερρίνως ψάλλειν δυσκολότερο αλλά και τεχνικότερο τρόπο εκφοράς καθώς αξιοποιούνται οι αρμονικές της φωνής. Το αποτέλεσμα εκτός από τεχνικότερο χαρακτηρίζεται και από ηδύτητα σε αντιδιαστολή με το λαρυγγόφωνο ψάλσιμο. Το θεωρεί επομένως ποιοτικότερο και ανώτερο.
Έπειτα, θεωρεί ότι αιτία (πηγή) της ρινοφωνίας των ψαλτών δεν είναι η εκκλησιαστική μουσική αλλά πρόκειται για ιδιοματισμό γενικώς των κατοίκων της Ανατολής (λόγω κλίματος και συνηθείας). Επομένως, σε αυτή την ιδιοματική εκφορά του λόγου γενικώς των κατοίκων της Ανατολής οφείλεται και η ρινοφωνία των ψαλτών της Ανατολής (όπως μιλούσαν, έτσι έψελναν οι άνθρωποι).

Εντωμεταξυ προσπαθώ να θυμηθώ ποιος από τους κορυφαίους ψάλτες του παρελθόντος ρινοφωνουσε τεχνητά, αλλά δεν μου έρχεται κανείς...

Πρόχειρα μου έρχεται ο π. Θωμάς των Θωμάδων στο μυαλό...

 

[neoklis]

Επειδή ετέθη το θέμα της ρινοφωνίας ή της έρρινης εκφοράς παραθέτω ένα απόσπασμα από το θεωρητικό του Μισαηλίδη:

Τὸ ἐρρίνως μετ' ἀνοικτοῦ στόματος μελῳδεῖν καὶ ψάλλειν εἶνε ἔργον δύσκολον, ἀλλ' οὐχ ἦττον μελωδικότατον, διότι ἡ φωνή κυματίζει ὡς ἦχος κώδωνος καθ'ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ μέλους. Ὁ τρόπος οὗτος τοῦ ἐρρίνως ψάλλειν μετ' ἀνοικτοῦ στόματος δὲν πηγάζει ἐκ τῆς Βυζαντινῆς Ἐκκληστ. μουσικῆς, ἀλλά δέον νὰ θεῳρηθῇ μᾶλλον φωνή Ἀνατολική(*). Ἡ Ἀνατολική ὅμως αὔτη ρινοφωνία ἐν τῷ ψάλλειν τεχνικῶς ὑπερτερεῖ κατά τὴν ἡδύτητα ἐν τῇ έκκλησιαστ. μουσική τοῦ διά τοῦ λάρυγγος μόνον ψάλλειν τρόπου. Ἄλλως τε δὲ διά τὸ ἱκετευτικὸν καὶ κλαυθμηρὸν τῆς εκκλησ. μουσικῆς ὕφος ἡ ρινοφωνία εἶνε μᾶλλον κατάλληλος διὰ τὴν Ἐκκλησίαν ἤ ἡ λαρυγγοφωνία, ἥτις ἁρμόζει εἰς τὸ ζωηρὸν ὕφος τῆς Εὐρωπαϊκῆς μουσικῆς καὶ εἰς τὰ θέατρα.

(*) Ὑπάρχουσι πολλοί ἐν τῇ Ἀνατολῇ, οὐχὶ μόνον ψάλται καὶ ἁοιδοί, οἴτινες ὁμιλοῦσιν ἐρρίνως. Τοῦτο προέρχεται μᾶλλον ἐκ τοῦ κλίματος καὶ ἐκ τῆς συνηθείας, οὐχί δὲ ἐκ τῆς μουσικῆς.

Είναι δυνατόν από ένα κείμενο σαν κι αυτό να εννοήσει ένας άνθρωπος σημερινός τι εννούσε ΑΚΟΥΣΤΙΚΑ ως ρινοφωνία ή ως έρρινη εκφορά; Λίγο-πολύ μπορεί να νομίζουμε ότι καταλαβαίνουμε, αλλά αν δεν υπάρχει συγκεκριμένη ηχογράφηση και σχετικό σχόλιο ότι αυτό εννοώ ως ρινοφωνία, η γνώμη του Μισαηλίδη δεν έχει βαρύτητα. Πέρα απ' αυτό η συγκεκριμένη ηχογραφημένη ρινοφωνία αποτελεί (για μένα) κακόφωνο ψάλσιμο για μια ακολουθία στον ναό. Και μόνο αυτό το κομμάτι μ' ενδιαφέρει. Όχι η επιστημονική προσέγγιση του θέματος σε σχέση και σε αντιπαραβολή με την εκφορά του μουσικού λόγου σε άλλες σύγχρονες ή όχι παραδόσεις.

 

[Τάσος Μπόκος]

Τὸ ἐρρίνως μετ' ἀνοικτοῦ στόματος μελῳδεῖν καὶ ψάλλειν εἶνε ἔργον δύσκολον, ἀλλ' οὐχ ἦττον μελωδικότατον, διότι ἡ φωνή κυματίζει ὡς ἦχος κώδωνος καθ'ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ μέλους. [...] Ἡ Ἀνατολική ὅμως αὔτη ρινοφωνία ἐν τῷ ψάλλειν τεχνικῶς ὑπερτερεῖ κατά τὴν ἡδύτητα ἐν τῇ έκκλησιαστ. μουσική τοῦ διά τοῦ λάρυγγος μόνον ψάλλειν τρόπου.

Αυτό που εμπειρικά έχει παρατηρήσει και σημειώνει ο Μισαηλίδης το περιέγραψε αναλυτικότατα ο κ. Ανδρίκος σε προηγούμενο μήνυμά του:

Αναφορικά με την εκφορά και την χρονική αγωγή: Η τοποθέτηση της φωνής, η οποία άστοχα κρίνεται ως ένρινη, είναι εκείνη όπου ως βασικό χώρο παραγωγής έχει την περιοχή της μάσκας και των ιγμορείων. Είναι η περιοχή που ανοίγει το δρόμο για τη χρήση των κρανιακών αντηχίων, τα οποία εξασφαλίζουν στη φωνή διάυγεια, εμβέλεια και πλούτο αρμονικών. Τα παραπάνω στοιχεία είναι απαραίτητα για την εκτέλεση σε ναούς χωρίς μικρόφωνα, η δε χρήση της ρινικής περιοχής γίνεται σποραδικά, σε περιπτώσεις ηχοχρωματικού εφέ, σε ορισμένες διαποικιλματικές περιπτώσεις. Η εν λόγω εκφορά είναι λογικό να ξενίζει από τη στιγμή που δυστυχώς στον ελλαδικό χώρο κυριαρχεί η λαρυγγόφωνη παραγωγή του ήχου, με αποτέλεσμα το όλο άκουσμα να χαρακτηρίζεται από έλλειψη πλούσιου σε αρμονικές ηχοχρώματος. Η κατά τους συναδέλφους "ένρινη" τοποθέτηση αποτελεί κοινό τόπο στην πλειονότητα των ιστορικών ηχογραφημάτων, και σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να ταυτιστεί με το τεχνικό ατόπημα της απόλυτης κατίσχυσης της ρινικής κοιλότητας έναντι των υπολοίπων χώρων της κρανιακής περιοχής.

Νομίζω (για να έχει νόημα η συζήτηση) πρέπει να κάνουμε μια απαραίτητη διάκριση: ο όρος ρινοφωνία ή έρρινη εκφορά έχει δύο διαφορετικές σημασίες.
Α) όπως την εννοεί ο Μισαηλίδης (ἡ φωνή κυματίζει ὡς ἦχος κώδωνος καθ'ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ μέλους) αλλά και ο Ανδρίκος (είναι εκείνη όπου ως βασικό χώρο παραγωγής έχει την περιοχή της μάσκας και των ιγμορείων. Είναι η περιοχή που ανοίγει το δρόμο για τη χρήση των κρανιακών αντηχίων, τα οποία εξασφαλίζουν στη φωνή διάυγεια, εμβέλεια και πλούτο αρμονικών) και
Β) την κακώς εννοούμενη ρινοφωνία (ψάλσιμο "με τη μύτη") η οποία (αντιγράφω από την παραπάνω παράθεση) αποτελεί "τεχνικό ατόπημα της απόλυτης κατίσχυσης της ρινικής κοιλότητας έναντι των υπολοίπων χώρων της κρανιακής περιοχής".

Ακουλουθούν μερικά δείγματα, στα οποία μπορούμε να παρατηρήσουμε στοιχεία του Α τρόπου, για τον οποίο συζητάμε:
1) διακο-Διονύσιος Φιρφιρής

2) Θρασύβουλος Στανίτσας

3) Δοσίθεος Κατουνακιώτης

4) Δημήτριος Μαγούρης

5) γ. Θωμάς των Θωμάδων

6) Μητρ. Πατρών Νικόδημος Βαλληνδράς
https://www.youtube.com/watch?v=unWV2IV7xVk
7) π. Παναγιώτης Τσινάρας
https://www.youtube.com/watch?v=wg-F5uAAXTM

Πέρα απ' αυτό η συγκεκριμένη ηχογραφημένη ρινοφωνία αποτελεί (για μένα) κακόφωνο ψάλσιμο για μια ακολουθία στον ναό.

Κακόφωνο ψάλσιμο;;;
Ακόμα και αν δεν μου άρεσε η αισθητική του προσέγγιση, θα το χαρακτήριζα τουλάχιστον "ενδιαφέρον ψάλσιμο".

 

[Shota]

Παιδιά, μόνο βάσει τα γραπτα κείμενα, χωρίς γνώσεις και εμπειρία πάνω από τη φωνητική είναι πανεύκολο να λήγει κανείς σε τελειος αυθαίρετα συμπεράσματα για την ανθρώπινη φωνή. Γιατί η φωνητική διδασκαλία χρησιμοποιεί υποβλητικούς όρους, δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ τους δασκάλους και οι απόψεις τους μερικούς από αυτούς ενίοτε δεν έχουν καμμία, μα λέω καμμία επιστημονική βάση, η οποία θα ήταν κάτι σαν αυτό το βιβλίο, και από τον οποίο θα παραθέτω αύριο κάποια αποσπάσματα.

Ψάλλατε όπως ξέρετε και αφήστε αυτά τα πράγματα για την μάσκα (η οποία δεν υπάρχει σε φυσική έννοια, έχει ρίζες στην διδασκαλία της οπερατικής μουσικής και είναι κάτι άλλο από το «βάζω τη φωνή μου στη μύτη»), φάρυγγα, λαρύγγι, μύτη και χίλια δυο άλλα. Η αλλιώς μάθατε πρώτα τις βάσεις. Καλοπροαίρετα το λέω, χωρίς σνομπισμό, γιατί εμένα με αναπαύει το καλό ψάλσιμο.

υ.γ. Από αυτούς τους 4, ένας τραγουδάει λάθος, τουλάχιστον από την άποψη του ιταλικού bel canto (αφού μιλάμε για την μάσκα, αντήχηση κτλ., γιατί όχι και για την οπερατική μουσική; ). Τώρα ποιος είναι, ας το αποφασίσει ο καθένας. 1, 2, 3, 4.

 

[domesticus]

Πάντως ἡ ἀναφορὰ τοῦ Μισαηλίδη ἀποτελεῖ σημεῖο προβληματισμοῦ ὅσον ἀφορᾶ τουλάχιστον τὴν «δαιμονοποίηση» τῆς μύτης στὴν ψαλτική, τουλάχιστον τὰ τελευταία χρόνια. Ἄλλωστε ἔχουμε φθάσει σὲ ἄλλο ἄκρο, ὅπου ἡ ἐφαρμογὴ στοιχείων φωνητικῆς μὲ πλήρη ἀποκλεισμὸ τῆς μύτης, πολλὲς φορὲς ἀποδίδει στεῖρο ψαλτικὸ ἄκουσμα.

Οἱ δὲ ἐνδεικτικὲς παραθέσεις τοῦ Τάσου Μπόκου δὲν εἶναι ἄσχετες οὕτε ἀδιάφορες. Βέβαια μὲ ἀρέσει ἀφάνταστα ὁ μακαριστὸς Φιρφιρῆς καὶ ἔχω μεγαλώσει μὲ τὶς κασέτες του.

 

[neoklis]

Κακόφωνο ψάλσιμο;;;

Να εξηγήσω ότι ως "κακόφωνο" εδώ εννοώ, ότι εγώ προσωπικά δεν μπορούσα να συνεχίσω να το ακούω. Αναγκάστηκα να το κλείσω.
Και ότι θα προτιμούσα να ακούσω ένα τρίφωνο χερουβικό, παρά αυτό.

 

[Shota]

Παράγραφοι 332 - 347 για την σωστή αξιοποίηση της μύτης σαν τόπο του συντονισμού.

Παράγραφοι 322 - 326 (ιδιαίτερα 325) εξηγούν ίσως γιατί μερικοί συγχέουν τη σωστή φωνητική τοποθέτηση με ρινοφωνια. Επίσης 411 - 412 για το λεγόμενο twang.

Παράγραφοι 431 - 435 και 527 - 529 με γενικές παρατηρήσεις για τους υποβλητικούς όρους και εκφράσεις και την παιδαγωγική αξία τους.

Αλλά όλο το βιβλίο είναι άκρως ενδιαφέρον (βεβαίως πέρασαν 50 χρόνια από τη συγγραφή του και εντωμεταξύ έχει προχωρήσει η επιστήμη).

 

[Τάσος Μπόκος]

Να εξηγήσω ότι ως "κακόφωνο" εδώ εννοώ, ότι εγώ προσωπικά δεν μπορούσα να συνεχίσω να το ακούω. Αναγκάστηκα να το κλείσω.
Και ότι θα προτιμούσα να ακούσω ένα τρίφωνο χερουβικό, παρά αυτό.

Αν δεν το έχετε ακούσει, τι συζητάμε τόσες μέρες;;;
Αν έχετε όρεξη για αμπελοφιλοσοφίες περί μουσικής, τοποθέτησης φωνής και αισθητικής, ανοίξτε ένα θέμα στον οικείο τόπο, για να ξέρουμε πιο είναι το πλαίσιο της συζήτησης και να σας αφήσουμε να έκθετετε εκεί (μόνος σας) τις απόψεις σας.
Λυπάμαι γιατί διαπιστώνω ότι δεν σέβεστε τους συνομιλητές σας και τον χρόνο τους. Δεν τους σέβεστε, όταν εκθέτουν τις απόψεις τους με παράθεση βιβλιογραφικων αναφορών, ηχογραφήσεων, εκτεταμένων αναλύσεων και επιχειρημάτων κι εσείς πετάτε αφοριστικές διατυπώσεις (να τολμησω να τις χαρακτηρίσω και προσβλητικές; ) χωρίς καν να έχετε κάποιο πραγματικό επιχείρημα αλλά απλά την γενική "αίσθησή" σας ή "αντίληψή" σας περί εκκλησιαστικής μουσικής.
Από ό,τι φαίνεται έχετε διαμορφώσει μια συγκεκριμένη άποψη για το πως ψάλλεται η μουσική την οποία υπηρετείτε (δικαίωμά σας) και οτιδήποτε σας ξενίζει ειναι απορριπτέο...
Όπως ξανά έγραψα, δεν σκοπεύω να πείσω κανέναν, απλά θα με ενδιέφερε να γίνει ουσιαστικός διάλογος. Κρίμα...

ΥΓ: φυσικά εχετε το δικαίωμα να έχετε κάποια άποψη διαφορετική αλλά προσωπικά βρίσκω τουλάχιστον αγενές (για να μη θίξω την ηθική διάσταση του πράγματος) το να ανεβάζει συνάδελφος ηχογράφησή του και να γράφετε από κάτω τόσο απαξιωτικά σχόλια ελαφρά τη καρδία. Θα σας άρεσε να γινόταν κάτι αντίστοιχο από άλλους σε δική σας ηχογράφηση που θα είχατε ανεβασει εσείς;

 

[neoklis]

Αν δεν το έχετε ακούσει, τι συζητάμε τόσες μέρες;;;
Αν έχετε όρεξη για αμπελοφιλοσοφίες περί μουσικής, τοποθέτησης φωνής και αισθητικής, ανοίξτε ένα θέμα στον οικείο τόπο, για να ξέρουμε πιο είναι το πλαίσιο της συζήτησης και να σας αφήσουμε να έκθετετε εκεί (μόνος σας) τις απόψεις σας.
Λυπάμαι γιατί διαπιστώνω ότι δεν σέβεστε τους συνομιλητές σας και τον χρόνο τους. Δεν τους σέβεστε, όταν εκθέτουν τις απόψεις τους με παράθεση βιβλιογραφικων αναφορών, ηχογραφήσεων, εκτεταμένων αναλύσεων και επιχειρημάτων κι εσείς πετάτε αφοριστικές διατυπώσεις (να τολμησω να τις χαρακτηρίσω και προσβλητικές; ) χωρίς καν να έχετε κάποιο πραγματικό επιχείρημα αλλά απλά την γενική "αίσθησή" σας ή "αντίληψή" σας περί εκκλησιαστικής μουσικής.
Από ό,τι φαίνεται έχετε διαμορφώσει μια συγκεκριμένη άποψη για το πως ψάλλεται η μουσική την οποία υπηρετείτε (δικαίωμά σας) και οτιδήποτε σας ξενίζει ειναι απορριπτέο...
Όπως ξανά έγραψα, δεν σκοπεύω να πείσω κανέναν, απλά θα με ενδιέφερε να γίνει ουσιαστικός διάλογος. Κρίμα...

ΥΓ: φυσικά εχετε το δικαίωμα να έχετε κάποια άποψη διαφορετική αλλά προσωπικά βρίσκω τουλάχιστον αγενές (για να μη θίξω την ηθική διάσταση του πράγματος) το να ανεβάζει συνάδελφος ηχογράφησή του και να γράφετε από κάτω τόσο απαξιωτικά σχόλια ελαφρά τη καρδία. Θα σας άρεσε να γινόταν κάτι αντίστοιχο από άλλους σε δική σας ηχογράφηση που θα είχατε ανεβασει εσείς;

Προφανώς υπάρχει παρανόηση του τι έγραψα, όπως φαίνεται από το "κατεβατό" αυτό, ώστε να περιττεύει μια απάντηση. Η συζήτηση προϋποθέτει καλή διάθεση και προσπάθεια για κατανόηση.

 

[zoslen]

Από την απάντησή σας φαίνεται ότι παρανοήσατε το απόσπασμα του Μισαηλίδη. Πρώτα-πρώτα, θεωρεί το ερρίνως ψάλλειν δυσκολότερο αλλά και τεχνικότερο τρόπο εκφοράς καθώς αξιοποιούνται οι αρμονικές της φωνής. Το αποτέλεσμα εκτός από τεχνικότερο χαρακτηρίζεται και από ηδύτητα σε αντιδιαστολή με το λαρυγγόφωνο ψάλσιμο. Το θεωρεί επομένως ποιοτικότερο και ανώτερο.
Έπειτα, θεωρεί ότι αιτία (πηγή) της ρινοφωνίας των ψαλτών δεν είναι η εκκλησιαστική μουσική αλλά πρόκειται για ιδιοματισμό γενικώς των κατοίκων της Ανατολής (λόγω κλίματος και συνηθείας). Επομένως, σε αυτή την ιδιοματική εκφορά του λόγου γενικώς των κατοίκων της Ανατολής οφείλεται και η ρινοφωνία των ψαλτών της Ανατολής (όπως μιλούσαν, έτσι έψελναν οι άνθρωποι).

Πρόχειρα μου έρχεται ο π. Θωμάς των Θωμάδων στο μυαλό...

Τα όσα γράφει ο Μισαηλίδης αποτελούν προσωπικές του κρίσεις, σκέψεις και απόψεις. Το τι είναι τεχνικοτερο, δυσκολότερο, πιο ευχάριστο στο άκουσμα κλπ δεν είναι απόλυτο, αλλά μάλλον υποκειμενικό...
Επίσης ο Μισαηλίδης ήταν Σμυρναίος και όπως πολύ σωστά αναφέρετε οι κάτοικοι της Ανατολής έχουν ερρινη προφορά, άρα ο ίδιος προσπαθούσε με τα γραφόμενα του ενδεχομένως να δικαιολογήσει και να υποστηρίξει τον αντίστοιχο τρόπο του ψαλλειν. Αντιστοίχως πχ ο Α. Βουδούρης στηλιτεύει αυτόν τον τρόπο ψαλμωδίας και αναφέρει ότι οι Κων/τες δεν άντεχαν να ακούν τους Σμυρνιους...
Από τις ηχογραφήσεις που παρατέθηκαν μόνο ο Δοσίθεος έχει έντονη ρινική προφορά, αλλά το ίδιο ισχύει και για την ομιλία του, είναι εκ φύσεως ενρινος πολύ, δεν το κάνει εσκεμμένα.
Και εντάξει, το θέμα της εκφοράς ίσως να είναι και θέμα προτίμησης, καμία αντίρρηση σε αυτό.
Όταν όμως ένας επίκουρος καθηγητής ισχυρίζεται χωρίς τεκμηρίωση ότι η ρυθμική εκφορά είναι μεταβαλλόμενη και ευέλικτη, ουσιαστικά καταργεί το χορωδιακό ψαλσιμο...

 

[Shota]

Σε αντίθεση ας πούμε με την Γαλλική, στην Ελληνική γλώσσα δεν υπάρχουν τα ρινικά φωνήεντα. Ρινική ψαλμωδία στα Ελληνικά είναι πράγμα αφύσικο. Και η επιστήμη μας λέει πως ο ρινικός συντονισμός δεν προσφέρει κάτι ιδιαίτερο όσον αφορά ένταση της φωνής. Σε αυτό συμφωνούν επίσης οι μεγάλοι της λυρικής σκηνής όταν κατηγορούν την ρινική παραγωγή της φωνής. Και μη ξεχνάμε πως το έργο τους είναι δυσκολότερο από αυτό του ψάλτη, αφού δεν έχουν τα μικρόφωνα, έχουν όμως ένα ισχυρό «εχθρό» παραπάνω• την ορχήστρα. Αλλά και στη λόγια Γαλλική μουσική (κλασική δηλαδή) η προφορά δεν είναι ίδια με την καθομιλουμένη γλώσσα (είναι π.χ. λιγότερο ενρινη).

Τώρα όσον αφορά τα παραδείγματα που έχουν ήδη αναφερθεί, για μένα π.χ. ο. Θωμάς και ο γ. Δοσίθεος (στον οποίο μαθήτευσε ο γ. Θωμάς) δεν ακούγονται ίδια. Στον ψάλσιμο του γ. Θωμά διακρίνεται ο λαιμός. Και ο ίδιος μας λέει πως βρήκε τον τρόπο της ψαλμωδίας του γ. Δοσιθεου κουραστικό και μετά αρκετά χρόνια βρήκε τη δίκη του ψαλτική οντότητα (επηρεάστηκε έντονα από τον Καραμάνη). Δεν εξηγεί τον λόγο γιατί κουραζόταν, αλλά αυτός πρέπει να είναι η διαφορά στη παραγωγή της φωνής.