MTheodorakis
Παλαιό Μέλος
Κατὰ τὰ ἀρχαϊκὰ εὐχαριστιακὰ πρότυπα, «οἱ εὐχὲς διαβάζονται εἰς ἐπήκοον τοῦ λαοῦ ὅλες πλὴν τῶν εὐχῶν τῆς εἰσόδου, τῆς πρὸ τοῦ Εὐαγγελίου, τῆς εὐχῆς ῾῾Οὐδεὶς ἄξιος...᾿᾿ καὶ τῆς εὐχῆς ῾῾Εἰς τὸ συστεῖλαι τὰ ἅγια᾿᾿» (Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ Α’-Εἰσαγωγὴ στὴ θεία λατρεία, Θεσσαλονίκη 1993 σ. 207, Ἰ. Φουντούλη (+2007) Ἀπαντήσεις εἰς λειτουργικὰς ἀπορίας τ. 5 σσ. 189-209, Γ. Φίλια Ὁ τρόπος ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν στὴ λατρεία τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας 1997 σσ. 31-47, 223, 224, 226, 227, 230-235). Σήμερα ἀκοῦμε «πρόσσχωμεν τὴν ἁγίαν ἀναφορὰν ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν», καὶ δὲν συμμετέχομε συνειδητὰ στὴν εὐχὴ τῆς λειτουργίας (ἀναφορᾶς). Ἀκοῦμε «εὐχαριστήσωμεν τῷ Κυρίῳ», ποὺ εἶναι ἡ δική μας συμμετοχὴ-συλλείτουργο ἔναντι τοῦ δώρου καὶ ἀπάντηση ζωῆς, καὶ δὲν εὐχαριστοῦμε «ὑπὲρ πάντων ὧν ἴσμεν καὶ ὧν οὐκ ἴσμεν», ἀλλὰ συναντᾶμε ξεκάρφωτες ἐκφωνήσεις σὰν νὰ μὴν εἴμαστε τὸ σῶμα καί «μετὰ τούτων καὶ ἡμεῖς τῶν μακαρίων δυνάμεων» στὸ μυστήριο[1] τῆς συνάξεως.
[1] Βλ. Μαρ. δ’ 11.
«Εὐχαριστίας γὰρ ἐπακούσαντα καὶ συνεπιφθεγξάμενον τὸ ἀμὴν καὶ τραπέζῃ παραστάντα καὶ χεῖρας εἰς ὑποδοχὴν τῆς ἁγίας τροφῆς προτείναντα...» (ἁγίου Διονυσίου Ἀλεξανδρείας Ἐπιστολὴ πρὸς πάπα Σίξτο β’ (257-258 μ.Χ.) ἔκδ. Γ. Φίλια Ὁ τρόπος ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν στὴ λατρεία τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας 1997 σ. 38). «Εἶτα λέγετε· Ἄξιον καὶ δίκαιον[1]. Εὐχαριστοῦντες γὰρ ἡμεῖς ἄξιον ποιοῦμεν πρᾶγμα καὶ δίκαιον· αὐτὸς δὲ οὐ δίκαιον, ἀλλ’ ὑπὲρ τὸ δίκαιον ποιῶν, ἡμᾶς εὐηργέτησε καὶ τηλικούτων ἠξίωσεν ἀγαθῶν. Μετὰ ταῦτα μνημονεύομεν οὐρανοῦ, καὶ γῆς, καὶ θαλάσσης, ἡλίου καὶ σελήνης, ἄστρων, πάσης κτίσεως λογικῆς τε καὶ ἀλόγου, ὁρατῆς τε καὶ ἀοράτου, ἀγγέλων, ἀρχαγγέλων, δυνάμεων, κυριοτήτων, ἀρχῶν, ἐξουσιῶν, θρόνων, τῶν χερουβὶμ τῶν πολυπροσώπων, δυνάμει λέγοντες τὸ τοῦ Δαβίδ· Μεγαλύνατε τὸν Κύριον σὺν ἐμοί. Μνημονεύομεν καὶ τῶν σεραφίμ, ἃ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ἐθεάσατο Ἡσαΐας παρεστηκότα κύκλῳ τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ, καὶ ταῖς μὲν δυσὶ πτέρυξι κατακαλύπτοντα τὸ πρόσωπον, ταῖς δὲ δυσὶ τοὺς πόδας, καὶ ταῖς δυσὶ πετόμενα, καὶ λέγοντα· Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ» (ἁγ. Κυρίλλου Ἱεροσολύμων κατήχηση μυσταγωγικὴ ε’ (350 μ.Χ.) ἔκδ. ὅπ. πρ. σ. 43). «Εἶναι σαφὲς ὅτι κατὰ τοὺς πέντε πρώτους αἰῶνες οἱ περισσότερες μαρτυρίες συνηγοροῦν ὑπέρ τῆς εἰς ἐπήκοον ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν. Τὸ γεγονὸς ὅτι κατὰ τὸν ΣΤ’ αἰῶνα ὁ Ἰουστινιανὸς ἐπιχειρεῖ μὲ διάταγμα νὰ παγιώσει τὴν παράδοση αὐτή ἀποδεικνύει ὅτι εἶχε ἐμφανιστεῖ κάποια διαφοροποίηση» (Γ. Φίλια Ὁ τρόπος ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν στὴ λατρεία τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας 1997 σ. 47· βλ. καὶ σσ. 31-47, 223, 224, 226, 227, 230-235· ὁμοίως Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς 13 Θεία λειτουργία τῶν Ἀποστολικῶν διαταγῶν 1978 σ. 15, Ἱερατικὸν ἔκδ. Ἀπ. Διακονίας 2007 σ. 342, 2784/31/3/2004 ἐγκύκλιος Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος). «...ἐπεὶ ἐὰν εὐλογήσῃς τῷ πνεύματι, ὁ ἀναπληρῶν τὸν τόπον τοῦ ἰδιώτου πῶς ἐρεῖ τὸ ἀμήν ἐπὶ τῇ σῇ εὐχαριστίᾳ; ἐπειδὴ τί λέγεις οὐκ οἶδε· σὺ μὲν γὰρ καλῶς εὐχαριστεῖς, ἀλλ' ὁ ἕτερος οὐκ οἰκοδομεῖται» (Α’ Κορ. ιδ’ 16-17). Στὸ μυστήριο τῆς ἐνότητας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ὁ ἱερεὺς δὲν εὔχεται ἀντὶ τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ. «Μποροῦμε κάλλιστα νὰ κερδίσωμε χρόνο ψάλλοντας κατ’ ἁπλούστερο καὶ ἱεροπρεπέστερο τρόπο τοὺς ὕμνους καὶ ἀπαγγέλλοντας τὰ τοῦ διακόνου καὶ τοῦ ἱερέως κατὰ εὔληπτο, σαφὴ καὶ σύντομο τρόπο, χωρὶς φωνητικὲς ἐπιδείξεις καὶ ἀνατολισμούς» (ΑΛΑ Β’ σ. 239).
[1] Ἡ φράση «...ἐστὶ προσκυνεῖν Πατέρα, Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον» εἶναι πρόσφατη ἄκριτη λανθασμένη προσθήκη, ἐπίπτωση τῶν μυστικῶν εὐχῶν, ποὺ ἀποπροσανατολίζει τὸν εἱρμὸ τῆς εὐχῆς τῆς ἀναφορᾶς, ἡ ὁποία μόλις ἀρχίζει: «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογεῖν, σὲ αἰνεῖν...» (τὸν Πατέρα). Ὁ λαὸς ἀρχίζει μαζὶ μὲ τὸν λειτουργό καί, συμμετέχοντας, τὸν ἀκούει νὰ συνεχίζει τὴν σπουδαιότερη εὐχή, γιὰ τὴν ὁποία ἔχουν προηγηθεῖ τὰ παραγγέλματα «Ὅσοι πιστοί», «Ἐν σοφίᾳ πρόσχωμεν» καὶ «Πρόσσχωμεν, τὴν ἁγίαν ἀναφοράν, ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν».
[1] Βλ. Μαρ. δ’ 11.
«Εὐχαριστίας γὰρ ἐπακούσαντα καὶ συνεπιφθεγξάμενον τὸ ἀμὴν καὶ τραπέζῃ παραστάντα καὶ χεῖρας εἰς ὑποδοχὴν τῆς ἁγίας τροφῆς προτείναντα...» (ἁγίου Διονυσίου Ἀλεξανδρείας Ἐπιστολὴ πρὸς πάπα Σίξτο β’ (257-258 μ.Χ.) ἔκδ. Γ. Φίλια Ὁ τρόπος ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν στὴ λατρεία τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας 1997 σ. 38). «Εἶτα λέγετε· Ἄξιον καὶ δίκαιον[1]. Εὐχαριστοῦντες γὰρ ἡμεῖς ἄξιον ποιοῦμεν πρᾶγμα καὶ δίκαιον· αὐτὸς δὲ οὐ δίκαιον, ἀλλ’ ὑπὲρ τὸ δίκαιον ποιῶν, ἡμᾶς εὐηργέτησε καὶ τηλικούτων ἠξίωσεν ἀγαθῶν. Μετὰ ταῦτα μνημονεύομεν οὐρανοῦ, καὶ γῆς, καὶ θαλάσσης, ἡλίου καὶ σελήνης, ἄστρων, πάσης κτίσεως λογικῆς τε καὶ ἀλόγου, ὁρατῆς τε καὶ ἀοράτου, ἀγγέλων, ἀρχαγγέλων, δυνάμεων, κυριοτήτων, ἀρχῶν, ἐξουσιῶν, θρόνων, τῶν χερουβὶμ τῶν πολυπροσώπων, δυνάμει λέγοντες τὸ τοῦ Δαβίδ· Μεγαλύνατε τὸν Κύριον σὺν ἐμοί. Μνημονεύομεν καὶ τῶν σεραφίμ, ἃ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ἐθεάσατο Ἡσαΐας παρεστηκότα κύκλῳ τοῦ θρόνου τοῦ Θεοῦ, καὶ ταῖς μὲν δυσὶ πτέρυξι κατακαλύπτοντα τὸ πρόσωπον, ταῖς δὲ δυσὶ τοὺς πόδας, καὶ ταῖς δυσὶ πετόμενα, καὶ λέγοντα· Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος Κύριος Σαβαώθ» (ἁγ. Κυρίλλου Ἱεροσολύμων κατήχηση μυσταγωγικὴ ε’ (350 μ.Χ.) ἔκδ. ὅπ. πρ. σ. 43). «Εἶναι σαφὲς ὅτι κατὰ τοὺς πέντε πρώτους αἰῶνες οἱ περισσότερες μαρτυρίες συνηγοροῦν ὑπέρ τῆς εἰς ἐπήκοον ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν. Τὸ γεγονὸς ὅτι κατὰ τὸν ΣΤ’ αἰῶνα ὁ Ἰουστινιανὸς ἐπιχειρεῖ μὲ διάταγμα νὰ παγιώσει τὴν παράδοση αὐτή ἀποδεικνύει ὅτι εἶχε ἐμφανιστεῖ κάποια διαφοροποίηση» (Γ. Φίλια Ὁ τρόπος ἀναγνώσεως τῶν εὐχῶν στὴ λατρεία τῆς ὀρθοδόξου ἐκκλησίας 1997 σ. 47· βλ. καὶ σσ. 31-47, 223, 224, 226, 227, 230-235· ὁμοίως Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς 13 Θεία λειτουργία τῶν Ἀποστολικῶν διαταγῶν 1978 σ. 15, Ἱερατικὸν ἔκδ. Ἀπ. Διακονίας 2007 σ. 342, 2784/31/3/2004 ἐγκύκλιος Ἱ. Συνόδου τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος). «...ἐπεὶ ἐὰν εὐλογήσῃς τῷ πνεύματι, ὁ ἀναπληρῶν τὸν τόπον τοῦ ἰδιώτου πῶς ἐρεῖ τὸ ἀμήν ἐπὶ τῇ σῇ εὐχαριστίᾳ; ἐπειδὴ τί λέγεις οὐκ οἶδε· σὺ μὲν γὰρ καλῶς εὐχαριστεῖς, ἀλλ' ὁ ἕτερος οὐκ οἰκοδομεῖται» (Α’ Κορ. ιδ’ 16-17). Στὸ μυστήριο τῆς ἐνότητας τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ σώματος ὁ ἱερεὺς δὲν εὔχεται ἀντὶ τοῦ λαοῦ, ἀλλὰ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ. «Μποροῦμε κάλλιστα νὰ κερδίσωμε χρόνο ψάλλοντας κατ’ ἁπλούστερο καὶ ἱεροπρεπέστερο τρόπο τοὺς ὕμνους καὶ ἀπαγγέλλοντας τὰ τοῦ διακόνου καὶ τοῦ ἱερέως κατὰ εὔληπτο, σαφὴ καὶ σύντομο τρόπο, χωρὶς φωνητικὲς ἐπιδείξεις καὶ ἀνατολισμούς» (ΑΛΑ Β’ σ. 239).
[1] Ἡ φράση «...ἐστὶ προσκυνεῖν Πατέρα, Υἱὸν καὶ ἅγιον Πνεῦμα, Τριάδα ὁμοούσιον καὶ ἀχώριστον» εἶναι πρόσφατη ἄκριτη λανθασμένη προσθήκη, ἐπίπτωση τῶν μυστικῶν εὐχῶν, ποὺ ἀποπροσανατολίζει τὸν εἱρμὸ τῆς εὐχῆς τῆς ἀναφορᾶς, ἡ ὁποία μόλις ἀρχίζει: «Ἄξιον καὶ δίκαιον σὲ ὑμνεῖν, σὲ εὐλογεῖν, σὲ αἰνεῖν...» (τὸν Πατέρα). Ὁ λαὸς ἀρχίζει μαζὶ μὲ τὸν λειτουργό καί, συμμετέχοντας, τὸν ἀκούει νὰ συνεχίζει τὴν σπουδαιότερη εὐχή, γιὰ τὴν ὁποία ἔχουν προηγηθεῖ τὰ παραγγέλματα «Ὅσοι πιστοί», «Ἐν σοφίᾳ πρόσχωμεν» καὶ «Πρόσσχωμεν, τὴν ἁγίαν ἀναφοράν, ἐν εἰρήνῃ προσφέρειν».