...είναι ο π. Πέτρος Πασχαλίδης, τον οποίο ακούσαμε σε πολλά μέλη της εκδήλωσης. Είναι γιος του αειμνήστου Ζαχαρία Πασχαλίδη, πάλαι ποτέ πρωτοψάλτου του Μητροπολιτικού Ναού. Από τους υπολοίπους, γνωρίζω ότι κάποιοι έχουν περάσει από τα χέρια του Χαριλάου Ταλιαδώρου και κάποιοι από τα χέρια του Ελευθερίου Γεωργιάδη. Ας είμαστε, συνεπώς, λίγο προσεκτικοί και επιεικείς στην κρίση μας.
Γιάννη, εσύ μπορεί να γνωρίζεις τους ιερείς και από διάκριση να μη θέλεις να εκφραστείς άμεσα για την ψαλτική απόδοσή τους. Εγώ, όπως ξέρεις, δεν γνωρίζω κάποιον και μπορώ να μιλήσω πιο ελεύθερα. Το ότι κάποιος έχει μαθητεύσει στον Ταλιαδώρο ή το Στανίτσα, δε λέει τίποτα. Κι όπως δε λέει και να μην έχει μαθητεύσει σε κανέναν μεγάλο δάσκαλο. Εκ του αποτελέσματος κρίνεται ο ψάλτης. Ο φίλος μου ο Αντώνης ο Παπαδόπουλος δεν έχει μαθητεύσει τυπικά σε δασκάλους από τη Θεσσαλονίκη. Ψέλνει όμως ακραιφνώς αυτό το ύφος. Το ψάλσιμο από αυτούς τους ιερείς, αν και σολιστικά διαφέρει από το σύνολο και το ύφος που ήθελε να περάσει ο μητροπολίτης ως διευθύνων (ευτυχώς, από μία πλευρά), κατ' εμέ δεν είναι αυτό που θα περίμενε κανείς ν' ακούσει σε μια ψαλτική μονωδία και, πολύ περισσότερο, εάν αυτή προέρχεται από Θεσσαλονικιό ψάλτη. Έχουν το ελαφρυντικό ότι είναι ιερείς και δεν ψέλνουν. Αλλά, όπως είπε και ο συνάδελφος, εάν κάποιος δεν καλλιεργεί συστηματικά την ψαλτική, ποιος ο λόγος να πει σόλο σε ψαλτική εκδήλωση;
Εδώ επανερχόμαστε στο ερώτημα του κ. Μακρή:
Νομίζω ότι μας έχει διαφύγει η κεντρική στόχευση της εκδήλωσης, που σίγουρα δεν είναι η υποστήριξη του ενός ή του άλλου "ύφους" [...] μια εκδήλωση, στην οποία ψάλλουν ιερείς, προφανώς δεν έχει να περάσει κάποιο μήνυμα στο ευρύ κοινό, αφού προβάλλει απλώς το αυτονόητο. Έχει, ωστόσο, να περάσει ένα μήνυμα στην ψαλτική κοινότητα. Ποιο είναι αυτό; Εδώ ακριβώς είναι που ξεκινάει η ουσιαστική συζήτηση...
Αυτό λοιπόν που λέω εγώ, αγαπητέ κ. Μακρή (καιρό είχαμε να τα πούμε και εμνήσθην ημερών αρχαίων...) είναι ότι όντως, δεν περιμένω από ιερείς που κυρίως εκφωνούν, να υποστηρίξουν ένα ύφος που καλλιεργεί άλλη τάξη, οι ψάλτες. Εκτός κι αν έχουν ασχοληθεί επισταμένα στο παρελθόν με ένα ύφος παραδοσιακό (όχι, επομένως, την εκδοχή του συνονθυλεύματος Στάθη / Αγγελόπουλου, που ακούσαμε). Όμως έχουμε ακούσει στις ηχογραφήσεις των παλαιών ψαλτών της Θεσσαλονίκης φωνές ιερέων που στέκονταν επάξια στους τότε τιτάνες του αναλογίου. Τέτοιες φωνές δεν ακούσαμε εδώ, ούτε κατά διάνοια. Οι πρώτοι όμως ποτέ δεν έκατσαν να ψάλουν σόλο σε συναυλία. Μου κάνει εντύπωση πώς έγινε αυτό από αντικειμενικά πολύ υποδεέστερους τωρινούς (είπαμε, δεν γνωρίζω κανένα και μιλάω ελεύθερα!).
Τώρα, ένα ενδεχόμενο μήνυμα μιας ψαλτικής εκδήλωσης από ιερείς προς τους ψάλτες, ίσως να είναι ότι:
"Είμαστε κι εμείς εδώ, στηρίζουμε τους ψάλτες της πόλης μας και ορίστε ένα πολύ ανεπαρκές ψαλτικό δείγμα, που θα σας δείξει ότι μας αρέσει η ψαλτική και θέλουμε κι εμείς να το παλέψουμε!". Έτσι ναι, πάω πάσο. Κάτι δηλ. ανάλογο με αυτό που έγραψε ο Γιάννης:
Ας δούμε την ουσία, ότι η παρούσα εκδήλωση προβάλλει ως προσόν για τον κληρικό τη μουσική κατάρτιση, κάτι που δεν είναι στις μέρες μας καθόλου δεδομένο, με φυσικό επακόλουθο την απαξίωση της ψαλτικής τέχνης και των φορέων της από διαρκώς αυξανόμενη μερίδα του κλήρου.
Όχι όμως αυτό που γράφτηκε στο αρχικό μήνυμα, ότι η Θεσσαλονίκη
"Η Θεσσαλονίκη ως πόλη της ψαλτικής τέχνης με ζώσα και αδιάκοπη παράδοση [ ...] συνεχίζει αυτή την παράδοση με προεξάρχοντα τον Επίσκοπό της". Αυτό αναφέρεται στη συνέχεια συγκεκριμένης ψαλτικής παράδοσης και ύφους, η οποία επ' ουδενί δεν υποστηρίζεται με τη συγκεκριμένη εκδήλωση.
Μάλιστα, εγώ θα έλεγα ότι και εκτός ψαλτικής κοινότητας μεταφέρει μήνυμα η εκδήλωση αυτή στη Θεσσαλονίκη του 2024: όπως μου επεσήμανε ένας φίλος, η πόλη αυτή την περίοδο έχει γίνει σύμβολο της woke κουλτούρας με διάφορες εκδηλώσεις, τις οποίες γνωρίζετε. Μια τέτοια δημόσια εκδήλωση είναι ένα σοβαρό αντίβαρο στην εικόνα αυτή. Εδώ μάλιστα, συμφωνώ! Όποιου είδους ψάλσιμο και να μεταφέρεις, ακόμα και τα σόλα του Καβαρνού που θυμίζουν νυχτερινό μαγαζί, από τη στιγμή που δεν καλλιεργούν woke πρότυπα, δίνουν κάτι διαφορετικό στην κοινωνία, σύμφωνοι. Απλώς εδώ είμαστε Ψαλτολόγιο και βλέπουμε τα πράγματα υπό συγκεκριμένη ψαλτική σκοπιά και όχι κοινωνική.
Σαφώς υπάρχουν κάποιοι επηρεασμένοι από άλλες σχολές, από τραγουδιστικές μέχρι μοναστηριακές. Ο καθένας έχει τις δικές του καταβολές, δεν είναι κατακριτέο [...]. Περισσότερο στο κλίμα των Μαϊστόρων με παραπέμπει το «Σε τον αναβαλλόμενον», το οποίο νομίζω πως διακρίνεται σαφώς από τη σχολή που λες. (Όχι ότι αν απηχούσε τη σχολή εκείνη θα ήταν μεμπτό, ο καθένας ψάλλει αυτά που έμαθε - και ο μητροπολίτης μας φαίνεται ότι έχει βαθιά μουσική παιδεία).
Γιάννη... Ξέρω τι έχεις γράψει για το ψάλσιμο της γνωστής σχολής παλαιότερα. Τώρα, επειδή γνωρίζεις τους ανθρώπους, μας λες ότι "δεν πειράζει κι αυτό το ψάλσιμο, ο καθένας κάνει αυτό που μπορεί", πράγματα δηλαδή πολύ διαφορετικά... Κοίτα, δεν διαφωνώ επί της ουσίας: βεβαίως και ο καθένας ψέλνει όπως μπορεί. Όχι όμως να ισχυρίζεται, όπως στο αρχικό μήνυμα που σχολίασα, ότι αυτό το ψάλσιμο είναι και... συνέχεια της παράδοσης της Θεσσαλονίκης! Άλλωστε το έγραψες κι εσύ, στη ρύμη του λόγου, ότι
...δεν είναι εκδήλωση του σωματείου ιεροψαλτών Θεσσαλονίκης για να αξιώνουμε το ηχόχρωμα της ψαλτικής παράδοσης της πόλης.
Επομένως δέχεσαι κι εσύ ότι αυτό δεν είναι το ηχόχρωμα της παράδοσης της Θεσσαλονίκης. Δεν έγραψα κάτι διαφορετικό! Απλώς έμεινα σ' αυτό, ως μουσική κρίση και δεν προχώρησα παραπέρα, όπως έκαναν όλοι εδώ, για να μη θίξουν πρόσωπα που γνωρίζουν.
Παρακαλώ μας εξηγείτε τι εννοείτε όταν λέτε «Σαφώς υπάρχουν κάποιοι επηρεασμένοι από άλλες σχολές…μέχρι μοναστηριακές». Διακρίνω αρνητισμό η μου φαίνεται;
Όχι, δεν σου φαίνεται καθόλου! (απαντάω εγώ αντί για το Γιάννη, καθώς υιοθετώ το σχόλιο). Ούτε η τραγουδιστική ούτε η νεο-μοναστηριακή ψαλτική εκδοχή αποτελεί συνέχεια του ύφους της Θεσσαλονίκης. Κι όταν λέω συνέχεια, για να μην παρεξηγηθώ, δεν εννοώ αυτό:
Αν πάντως ως "ύφος Θεσααλονίκης" εννοούμε τον ρυθμό σαν σφυρί, τη θεατρικού τύπου τοποθέτηση φωνής και τις κορώνες κάθε δεύτερη θέση, καλό είναι αυτό το ύφος σιγά σιγά να εκλείψει... Το πρόβλημα είναι αν αυτό μας οδηγήσει στις αγγελοπουλικές σούπες, ελπίζω σίγουρα να μην πάμε ούτε εκεί...
Η παλαιά Θεσσαλονίκη τείνει να εκλείψει, όλοι το καταλαβαίνουν αυτό. Υπάρχουν όμως και σήμερα ψάλτες που δεν είναι αντιγραφή του Ταλιαδώρου ή του Χρύσανθου ή του Καραμάνη, αλλά είναι ψάλτες. Όπως ο φίλος Γιάννης Λιάκος. Του οποίου το ψάλσιμο δεν έχει τα χαρακτηριστικά που περιγράφετε. Όμως αν τον άκουγε κάποιος από τους μεγάλους διδασκάλους, θα τον παραδεχόταν! Αλλά αυτό που ακούσαμε στην εκδήλωση ήταν ακριβώς "αγγελοπουλική σούπα" (έστω με σταθικό καρύκευμα, πείτε το όπως θέλετε) και ακριβώς αυτό είναι το πρόβλημα. Κι από την σούπα αυτή, προφανώς προτιμότερο είναι το αντρίκιο θεσσαλονικιώτικο ψάλσιμο των παλαιών Θεσσαλονικέων ψαλτών, νομίζω θα συμφωνήσετε!
Σεβόμαστε και τιμούμε το Παναγιώτατο μητροπολίτη Θεσσαλονίκης κ. Φιλόθεο, ο οποίος άσχετα από σχολές, ύφος, ακούσματα, είναι ένας φερελπις, με κατάρτιση θεολογική, μουσική, εκκλησιολογία ,καθώς και πρύτανης της ευγένειας,με όραμα όχι μόνο για τη μητρόπολη, αλλά για την εκκλησία.
Τρέφουμε χρηστές ελπίδες.
Ας δούμε την των πραγμάτων αλήθεια συνάδελφοι.
Εγώ όμως δεν έγραψα για το ήθος και την απλότητα του Μητροπολίτη, τον οποίο βεβαίως και τιμούμε και ασπαζόμαστε την δεξιά του. Έτερον εκάτερον. Αλλά αυτό δεν θα μας απαγορεύσει να μην πούμε, ως μουσικοί, ότι ο τρόπος διεύθυνσης της χορωδίας, ο ρυθμός και το ύφος που καλλιέργησε ή η μονωδία του στο Σε τον αναβαλλόμενον δεν έχουν καμία σχέση με την ψαλτική παράδοση της πόλης που ποιμαίνει. Από κει και πέρα, είναι Μητροπολίτης ο ίδιος και γνωρίζει πολύ καλύτερα από εμάς τους σκοπούς και το μήνυμα που θα ήθελε να περαστεί μέσα από μία εκδήλωση με συμμετοχή ιερέων της Μητρόπολής του. Αλλά αυτό, ως κρίση στο Ψαλτολόγιο, δεν μπορεί να είναι η "συνέχεια της παράδοσης", όπως γράφτηκε στο αρχικό μήνυμα. Αυτό λέμε. Ως προς τα υπόλοιπα, ο Θεός να του δίνει δύναμη, γιατί έχει πάρα πολύ δύσκολο έργο εκεί πάνω!
