Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Στην α ωδή του αναστάσιμου κανόνα του πλ.α΄ υπάρχει το τροπάριο (που και άλλη φορά έχει συζητηθεί με αφορμή το ἐπικλυσθείς / ἐπικληθείς).
Το ρυθμοτονικό πρότυπο δεν είναι σαφές ως προς τον χωρισμό της φράσης: [...] Χριστὲ ἀνασχόμενος / ἀπειράστως θείας οὐσίας [...] || [...] Χριστὲ ἀνασχόμενος ἀπειράστως / θείας οὐσίας [...].
Θα πρέπει λοιπόν η μελοποίηση και η ψαλμώδηση να ακολουθήσει κατά το δυνατόν το νόημα του ποιητή. Στα Αναστασιματάρια Πέτρου-Ιωάννου, Κωνσταντίνου, αλλά και νεότερα (π.χ. Καραμάνη) ο χωρισμός είναι σαφής:
Το νόημα είναι σαφές στην περίπτωση αυτή: «Δέχτηκες να αναλάβεις τη δυσώδη φθορά μου χωρίς να πειρασθείς (δηλαδή χωρίς η φθορά να σε πειράξει, να σε αλλοιώσει ως προς τη θεία φύση σου) και έτσι με ευωδίασες με το μύρο της θεϊκής σου ουσίας».
Για κάποιο λόγο σε πατριαρχικές ψαλτικές ερμηνείες (πβ. εδώ από τον άρχοντα Θρ. Στανίτσα) έχει επικρατήσει ο χωρισμός «ἀπειράστως θείας οὐσίας» και αυτό, όπως είναι φυσικό, έχει περάσει και αναπαράγεται στις ψαλτικές φυλλάδες που οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε. Πέρα από τη γραπτή παράδοση των παλαιών και νεότερων αναστασιματαρίων, υπάρχουν δυο λόγοι για τους οποίους δεν πρέπει να γίνει έτσι ο χωρισμός.
Α) γλωσσικοί: Το ἀπειράστως δεν είναι ενεργητικό επίρρημα, ώστε να μπορεί να δέχεται συμπλήρωμα (θείας οὐσίας). Είναι ad hoc ποιητικό δημιούργημα, και ο ποιητής δεν θα δημιουργούσε μια τόσο σόλοικη και περίπλοκη σύνταξη σε ένα δογματικά λεπτό τροπάριο. Δεν μπορούμε δηλαδή να πούμε ἀπειράστως θείας οὐσίας εννοώντας «χωρίς να πειρασθεί η θεία ουσία σου».
Β) δομικοί-συμμετρικοί. Η παρακολούθηση της συμμετρίας του τροπαρίου (η οποία δεν είναι απλό αισθητικό μοτίβο, αλλά δομικός κανόνας, γιατί αποτελεί στην πραγματικότητα την αφετηρία της ποιητικής ιδέας, ανοίγοντας τον δρόμο του ποιητή μέσα στον περιορισμένο σε έκταση και ρυθμοτονική άνεση χώρο του τροπαρίου) οδηγεί στην αντιπαραβολή ἀπτώτως - ἀπειράστως.
Το παρόν τροπάριο είναι μια ποιητική σύνοψη της θεολογίας της αντιδόσεως των ιδιωμάτων στο πρόσωπο του σαρκωθέντος Λόγου. Περιγράφει κατ’ αρχήν δύο καταστάσεις πτώσεως:
Σε αυτές ο Χριστός πάσχει ως άνθρωπος, αντιστοίχως
Σχηματικά, η συμμετρία έχει περίπου την ακόλουθη μορφή.
ΥΓ Αν συμφωνούν με την ανάλυση, μακάρι να την εφαρμόσουν στις μουσικές φυλλάδες των Κυριακών του πλ.α΄ οι ευλογημένοι άνθρωποι που τις ετοιμάζουν.
Ἤγειράς με πεσόντα τῷ βόθρῳ ἐπικλυσθείς,
Ζωοδότα, ἀπτώτως καὶ τῆς ἐμῆς δυσώδους φθορᾶς,
Χριστὲ, ἀνασχόμενος ἀπειράστως
θείας οὐσίας μύρῳ με εὐωδίασας.
Το ρυθμοτονικό πρότυπο δεν είναι σαφές ως προς τον χωρισμό της φράσης: [...] Χριστὲ ἀνασχόμενος / ἀπειράστως θείας οὐσίας [...] || [...] Χριστὲ ἀνασχόμενος ἀπειράστως / θείας οὐσίας [...].
Θα πρέπει λοιπόν η μελοποίηση και η ψαλμώδηση να ακολουθήσει κατά το δυνατόν το νόημα του ποιητή. Στα Αναστασιματάρια Πέτρου-Ιωάννου, Κωνσταντίνου, αλλά και νεότερα (π.χ. Καραμάνη) ο χωρισμός είναι σαφής:
καὶ τῆς ἐμῆς δυσώδους φθορᾶς / Χριστέ ἀνασχόμενος ἀπειράστως
Το νόημα είναι σαφές στην περίπτωση αυτή: «Δέχτηκες να αναλάβεις τη δυσώδη φθορά μου χωρίς να πειρασθείς (δηλαδή χωρίς η φθορά να σε πειράξει, να σε αλλοιώσει ως προς τη θεία φύση σου) και έτσι με ευωδίασες με το μύρο της θεϊκής σου ουσίας».
Για κάποιο λόγο σε πατριαρχικές ψαλτικές ερμηνείες (πβ. εδώ από τον άρχοντα Θρ. Στανίτσα) έχει επικρατήσει ο χωρισμός «ἀπειράστως θείας οὐσίας» και αυτό, όπως είναι φυσικό, έχει περάσει και αναπαράγεται στις ψαλτικές φυλλάδες που οι περισσότεροι χρησιμοποιούμε. Πέρα από τη γραπτή παράδοση των παλαιών και νεότερων αναστασιματαρίων, υπάρχουν δυο λόγοι για τους οποίους δεν πρέπει να γίνει έτσι ο χωρισμός.
Α) γλωσσικοί: Το ἀπειράστως δεν είναι ενεργητικό επίρρημα, ώστε να μπορεί να δέχεται συμπλήρωμα (θείας οὐσίας). Είναι ad hoc ποιητικό δημιούργημα, και ο ποιητής δεν θα δημιουργούσε μια τόσο σόλοικη και περίπλοκη σύνταξη σε ένα δογματικά λεπτό τροπάριο. Δεν μπορούμε δηλαδή να πούμε ἀπειράστως θείας οὐσίας εννοώντας «χωρίς να πειρασθεί η θεία ουσία σου».
Β) δομικοί-συμμετρικοί. Η παρακολούθηση της συμμετρίας του τροπαρίου (η οποία δεν είναι απλό αισθητικό μοτίβο, αλλά δομικός κανόνας, γιατί αποτελεί στην πραγματικότητα την αφετηρία της ποιητικής ιδέας, ανοίγοντας τον δρόμο του ποιητή μέσα στον περιορισμένο σε έκταση και ρυθμοτονική άνεση χώρο του τροπαρίου) οδηγεί στην αντιπαραβολή ἀπτώτως - ἀπειράστως.
Το παρόν τροπάριο είναι μια ποιητική σύνοψη της θεολογίας της αντιδόσεως των ιδιωμάτων στο πρόσωπο του σαρκωθέντος Λόγου. Περιγράφει κατ’ αρχήν δύο καταστάσεις πτώσεως:
Α) πτώση στον βόθρο (λάκκο)
Β) δυσώδη φθορά
στις οποίες αντιστοιχούν δύο σωτηριώδεις ενέργειες του Θεού ΛόγουΑ) ἤγειράς με
Β) θείας οὐσίας μύρῳ με εὐωδίασας
Σε αυτές ο Χριστός πάσχει ως άνθρωπος, αντιστοίχως
α) ἐπικλυσθείς τῷ βόθρῳ
β) ἀνασχόμενος τῆς ἐμῆς δυσώδους φθοράς
αλλά ως Θεός μένει απαθής, δηλαδή αντιστοίχωςΑ) (ἐπικλύεται) ἀπτώτως
Β) (ἀνέχεται τὴν δυσώδη φθορά) ἀπειράστως
Σχηματικά, η συμμετρία έχει περίπου την ακόλουθη μορφή.
ΥΓ Αν συμφωνούν με την ανάλυση, μακάρι να την εφαρμόσουν στις μουσικές φυλλάδες των Κυριακών του πλ.α΄ οι ευλογημένοι άνθρωποι που τις ετοιμάζουν.
Last edited: