Τα τμήματα όμως 12-9-7, που δεν αντιστοιχούν σ' αυτούς τους ελάσσονες και ελαχίστους, αναφέρονται πολύ περισσότερες φορές και έγιναν δεκτά από όλους τους μεταγενέστερους θεωρητικούς και εξέφραζαν μια ζωή τα διαστήματα της μουσικής μας έως και την Πατριαρχική Επιτροπή του 1883.Ἔχει μετρήσει κανεὶς, πόσες φορὲς ο Χρύσανθος, ἐπαναλαμβάνει τὸν τρόπο παραγωγῆς ἐπάνω στὴν πανδουρίδα τῶν διαστημάτων μείζονος, ἐλάσσονος καὶ έλαχίστου τόνου; Εἶναι περισσότερο ἀπό φανερὸ πώς ὀ Χρύσανθος ἐπιμένει στόν 12/11 καὶ στὸν 88/81 γοὰ τοὺς ἐλάσσονα καὶ ἐλάχιστο τόνο ἀντίστοιχα
Δεν θα διαφωνήσω, έτσι το καταλαβαίνω κι εγώ από τις περιγραφές του Χρυσάνθου. Ό,τι και να ήθελε όμως να δείξει ο Χρύσανθος, τελικώς απεδέχθη και υιοθέτησε το σχήμα 12-9-7 σε κλίμακα 68 τμημάτων σε όλο το έργο του, προκειμένου να εκφράσει το μείζονα, τον ελάσσονα και τον ελάχιστο τόνο και αυτό το σχήμα ήταν που επιβίωσε σε όλα σχεδόν τα μεταγενέστερα θεωρητικά μέχρι την Επιτροπή.Στὸ θέμα αύτὸ καὶ στὴν εἰσήγησὴ μου γιὰ τὴν κατατομὴ κανόνος κατὰ Χρύσανθο, ἔχω δείξει πώς τὸ πιθανότερο εἶναι ὁ Χρύσανθος νὰ ἐννοοῦσε ἐκατοστὰ (cm) ἐπί τοῦ μήκους 108 ἑκ. βραχίονος τῆς πανδουρίδας μἐ τοὺς ἀριθμοὺς 12 -9 -7 καὶ ὄχι τὸν συγκερασμὸ ποὺ μποροῦμε νὰ άκοὺσουμε σήμερα, γιατὶ τὴν ἐποχή του ὁ Χρύσανθος δὲν εἶχε τρόπο νὰ ἀκοὺσῃ τὸν συγκερασμὸ ποὺ πρότεινε.
Είναι πέρα για πέρα ξεκάθαρο τι διαφορά εννοεί ο Χρύσανθος, γιατί μας τη δίνει ο ίδιος στο Μέγα Θεωρητικό, όπου γράφει για τα διαστήματα του β' ήχου ότι (παρ. 331) : "ζητεί δε το μεν βου πα τόνον μείζονα, το δε πα νη τόνον ελάχιστον. Όθεν ούτος ο νη ευρίσκεται ολίγον οξύτερος από τον διατονικόν νη". Αφού λοιπόν μόνο οι φθόγγοι ΒΟΥ-ΓΑ-ΔΙ ταυτίζονται με τους αντίστοιχους διατονικούς, όπως μας έχει πει στην παρ. 244, έπεται ότι τα ΒΟΥ-ΠΑ και ΠΑ-ΝΗ είναι διάφορα από τα διατονικά, με διαστήματα ελάχιστο τόνο και τόνο, όπως άλλωστε τα δίνει και ο ίδιος στην παρ. 245. Με αφετηρία λοιπόν τον κοινό ΒΟΥ σε διάτονο και μαλακό χρώμα (ευτυχώς, εδώ συμφωνούμε όλοι τουλάχιστον... μόνο μη σκάσει μύτη κανας Κωνσταντίνου... ) τα διαστήματα έχουν ως εξής:Ὁ ἴδιος, στό Αὐτόγραφο (παρ. 184), σημειώνει πώς οἱ μέν ΒΟΥ-ΓΑ-ΔΙ φθόγγοι τῆς χρωματικῆς κλίμακας (μαλακῆς) εἶναι οἱ αὐτοί με τοὺς τῆς διατονικῆς, ένῶ οἱ ΝΗ (χαμηλὸ) καὶ ΖΩ (ὑψηλό) εἶναι σχεδὸν οἱ αὐτοὶ με τοὺς διατονικοὺς. Μοῦ φαὶνεται παράλογο νὰ ἐννοῇ διαφορὰ ὁλόκληρων 2 μορὶων τῆς 68άρας κλίμακας.
ΔΙΑΤΟΝΙΚΑ:
ΒΟΥ - ΠΑ = 9
ΠΑ - ΝΗ = 12
(άθροισμα: 21, με το ΝΗ στη βάση)
ΧΡΩΜΑΤΙΚΑ:
ΒΟΥ - ΠΑ = 12
ΠΑ - ΝΗ = 7
(άθροισμα: 19, με το ΝΗ 2 μόρια πάνω από τη βάση)
Κι επειδή έγινε λόγος για προφορική παράδοση, να θυμίσω κι εγώ το λόγο του Στανίτσα, που είπε να μη "ζορίζεται" το ΝΗ του β' ήχου όταν εγγίζεται και ξαναπάει προς τα πάνω, δικαιώνοντας σαφώς την ελλείπουσα αυτή κλίμακα των ομοίων διφωνιών του Χρυσάνθου. Τα διαστήματα από την ψαλτική παράδοση για τα οποία κάνεις λόγο, Χάρη, αφορούν τη δημιουργία πλήρους τετραχόρδου με όμοιες διφωνίες και, κυρίως, με στάση στο ΝΗ (ή θα μπορούσε να αφορούν και την περίπτωση χωρίς στάση στο ΝΗ, εφόσον θέλει κανείς οπωσδήποτε να δημιουργήσει συμφωνία διά τεσσάρων και να μην ακολουθήσει το Χρύσανθο).
Το ΝΗ επομένως, κατά τις περιγραφές και τα διαγράμματα του ίδιου του Χρυσάνθου, βρίσκεται 2 μόρια οξύτερα του διατονικού.
Με τη διαφορά ότι ο Χουρμούζιος δεν λέει ότι διατηρείται όμοια διφωνία με 2 μόνο διαστήματα στην έκταση ΝΗ-ΓΑ ή ΔΙ-ΝΗ'= 8 - 12 / 8 στην κλίμακα των 68 (δηλ. 9-12 / 9 στην κλίμακα των 72, όπως έκανε η ερευνητική ομάδα) αλλά με 3 διαστήματα και συγκεκριμένα 9 - 12 / 7, δηλ. τόνους ελάσσονα - μείζονα - ελάχιστο (10-12 / 8 στην κλίμακα των 72). Δεν γράφω 10-12-8 (δηλ. σε μορφή τετραχόρδου) γιατί ο Χουρμούζιος αναφέρει ότι "η ρηθείσα τάξις των τριχόρδων δεν μεταβάλλεται". Εξακολουθεί επομένως να ομιλεί για διφωνία, όχι όμως για όμοια, αλλά για "παρόμοια", κατά την πετυχημένη έκφραση του κ. Αρβανίτη.Ἔπειτα ἔχουμε τὸν Χουρμούζιο, ποὺ χρησιμοποιῶντας τὰ ἴδια διαστὴματα, χρειάστηκε "προσοχὴ ἄκρα καὶ φθογγόμετρον (μονόχορδο" γιὰ νὰ διαπιστώσῃ μαζὶ μὲ τὸν Θ. Φωκαέα τὴν διαφορὰ τοῦ ἐλάσσονος ἀπο τὸν ἐλάχιστο (πάλι ἀπίθανο φαίνεται, νὰ μήν τὸ ἄκουγαν τόσα χρόνια πρὶν, ἄν ἡ διαφορά ἦταν ὄντως τόσο μεγάλη) καὶ νὰ ἐπιτρέψῃ στὴν ὁμοιοδιφωνοῦσα κλίμακα νὰ δημιουργήσῃ τέλεια τετράχορδα καὶ πεντάχορδα.
Συμφωνώ απολύτως, μόνο που αυτός ο ελάχιστος τόνος δεν δίνεται κλιμακολογικώς ούτε από το Χρύσανθο, ούτε από το Χουρμούζιο, ούτε από το Φωκαέα, αλλά από μεταγενέστερους θεωρητικούς (τον Αγαθοκλή, το Μισαηλίδη, τον Οικονόμο). Σίγουρα υφίσταται σαν άκουσμα και είναι είπαμε ένας από τους δύο τρόπους (ο έτερος είναι αυτός της Πατριαρχικής) για να δημιουργηθεί αντιφωνία με όμοιες διφωνίες. Καμία αντίρρηση. Απλώς επισημαίνω ότι ο τρόπος αυτός δεν είναι αυτός των τμημάτων του Χρυσάνθου, αλλά των λόγων του Χρυσάνθου, με την πρόσθετη επισήμανση μάλιστα ότι τα διαστήματα δεν μπορεί να είναι μόνο 9/8 και 88/81, γιατί έτσι η κλίμακα δεν αντιφωνεί, αλλά ζεύγος διφωνιών 9/8 - 12/11 και 9/8 - 88/81 (12.23 - 9.04 / 12.23 - 8.61), όπως έδειξα εδώ. Φυσικά 88/81 και 12/11 δίνουν αμφότερα 9 στον συγκερασμό με απλοποίηση στον ακέραιο.Ἀκολουθῇ δέ, ἡ προφορικὴ παράδοση (Ἰακώβου καὶ ἄλλων Πατριαρχικῶν, ἀλλὰ καὶ Ἁγιορειτῶν καὶ ἑτέρων τινῶν παλαιῶν παραδοσιακῶν) ποὺ ἐπιβεβαιώνει πανηγυρικὰ τὸν μεγάλο ἐλάχιστο τόνο (88/81 = 8,61 τῆς 72άρας κλίμακας).
Σαφώς Χάρη, κι εγώ αυτό ρώτησα: αν μπορεί να δεχθεί λόγους και ποιοί είναι οι λόγοι που χρησιμοποιήθηκαν κατά περίπτωση.Νὰ συμπληρώσω ἀκόμα πὼς δὲν βλέπω κανένα λόγο, στὶς μετρήσεις καὶ στήν ἀναπαραγωγή κλιμάκων ἀπὸ τὸν Μελωδὸ, νὰ χρησιμοποιηθοῦν συγκερασμένα διαστήματα (ὄπως τὸ 88/81 = 9 της 72άρας κλίμακας), τήν στιγμή ποὺ τὸ πρόγραμμα μπορεῖ νὰ δεχθῇ τοῦς λόγους τῶν διαφόρων διαστημάτων.
Θα έλεγα λοιπόν, τελικά, ότι θα πρέπει να έχουμε 4 ομοιοδιφωνούσες κλίμακες Χρυσάνθου:
1. Μια την των τμημάτων / ελλείπουσα με λόγους 9/8 και 88/81 (διαστήματα 12 - 8 /68). Αυτή αντιστοιχεί στην περιγραφή του Χρυσάνθου (τόνος και ελάχιστος τόνος), όπως δίνεται από τους λόγους.
2. Δεύτερη την των τμημάτων / ελλείπουσα με λόγους 9/8 και 27/25 (διαστήματα 12 - 7 /68 ή 12 - 8/72). Αυτή αντιστοιχεί στην περιγραφή του Χρυσάνθου (τόνος και ελάχιστος τόνος), όπως δίνεται από τους λόγους που ισχύουν στη σημερινή 72άρα κλίμακα.
3. Τρίτη την των λόγων - πλήρη με λόγους διφωνιών 9/8 - 88/81 και 9/8 - 12/11. Αυτή αντιστοιχεί στη φυσική επέκταση της περιγραφής του Χρυσάνθου (τόνος και ελάχιστος τόνος), ώστε να σχηματιστεί τέλειο τετράχορδο, όπως έχει οριστεί από μεταγενέστερους θεωρητικούς.
4. Τέταρτη την του Χουρμουζίου με τόνους ελάσσονα - μείζονα - ελάχιστο και με λόγους 72άρας κλίμακας αυτούς που γνωρίζουμε σήμερα ως τέτοιους από την Επιτροπή (800/729, 9/8, 27/25)
Χρειάζεται λοιπόν οπωσδήποτε μια διευκρίνηση από την ερευνητική ομάδα: Το αρχείο "Ps_Hel_Trisagion_Archaion_Other_72_ET_Equal_Thirds _09_12.mp3" ποιους λόγους εννοεί ότι εκφράζουν την διφωνία 9-12; Γιατί με τη χρήση μόνο των 2 λόγων 88/81 - 9/8 η κλίμακα δεν αντιφωνεί, επομένως δεν υπάρχουν "Equal Thirds". Χρειάζεται η άλλη διφωνία να έχει λόγους 12/11 - 9/8 προκειμένου η κλίμακα να αντιφωνήσει. Αμφότερα βέβαια σημαίνουν 9-12, αλλά σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να δοθούν λόγοι, προκειμένου να καταδειχθεί και το πλήρως επιστημονικό της αξιόλογης αυτής εργασίας, με τμήματα θα υπάρχουν πολλές ασάφειες.
Last edited: