π. Μάξιμος
Γενικός Συντονιστής
Ἑρμηνευτικόν σχόλιον εἰς τόν εἱρμόν τῆς Ϝ ΄ ᾠδῆς τοῦ θεομητορικοῦ κανόνος τῆς ἑορτῆς τῆς ἐνδόξου Κοιμήσεως καί τῆς εἰς οὐρανούς Μεταστάσεως τῆς Ὑπεραγίας Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καί ἀειπαρθένου Μαρίας, ὁ ὁποῖος ψάλλεται καί ὡς Καταβασία.
»῞Αλιον ποντογενές, κητῷον ἐντόσθιον πῦρ,
»τῆς τριημέρου ταφῆς Σου τὶ προεικόνισμα,
»οὗ Ἰωνᾶς, ὑποφήτης ἀναδέδεικται·
»σεσωσμένος γὰρ ὡς καὶ προὐπέπωτο,
»ἀσινὴς ἐβόα· Θύσω Σοι μετὰ φωνῆς, αἰνέσεως Κύριε.
Ἅλιος = θαλάσσιος. Ποντογενής = ὁ γεννημένος στόν πόντο, στή θάλασσα. Κητῷος = ὁ ἀνήκων στό κῆτος, πού εἶναι μέσα στό κῆτος. Προεικόνισμα = προτύπωμα, προτύπωση. Ὑποφήτης = προφήτης. Προὐπέπωτο (παθητικός ὑπερσυντέλικος τοῦ ῥήματος προπίνω) = αὐτός πού εἶχε πρότερον καταποθεῖ. Ἀσινής = ἀβλαβής, ἀκέραιος, σῶος.»τῆς τριημέρου ταφῆς Σου τὶ προεικόνισμα,
»οὗ Ἰωνᾶς, ὑποφήτης ἀναδέδεικται·
»σεσωσμένος γὰρ ὡς καὶ προὐπέπωτο,
»ἀσινὴς ἐβόα· Θύσω Σοι μετὰ φωνῆς, αἰνέσεως Κύριε.
Ἐλεύθερη ἀπόδοση
Τί παράξενο ! Μιά φωτιά μέσα στή θάλασσα, ἕνα φῶς ἄσβεστο γεννημένο στή θάλασσα καί μάλιστα μέσα στά ἐντόσθια ἑνός θαλάσσιου κήτους, στά ἔγκατα τῆς θαλάσσης· ὑγρό φῶς !
Αὐτή ὑπῆρξεν ἡ μεγαλύτερη, ἡ σημαντικότερη προτύπωση τῆς τριημέρου ταφῆς σου καί τῆς ἐνδόξου τριημέρου ἀναστάσεώς (Κύριε). Αὐτήν τήν ἀπεικόνιση-σύμβολο ὑπεδήλωσε, ἀνέδειξε καί κατέδειξε ὁ προφήτης Ἰωνᾶς μέ τό πάθημά του νά καταποθεῖ ἀπό τό θαλάσσιο κῆτος καί νά βγεῖ μετά ἀπό τρεῖς ἡμέρες σῶος καί ἀβλαβής, ὅπως ἦταν πρίν καταποθεῖ ἀπό τό κῆτος.
Σῶος καί ἀκέραιος καί ἄθικτος εὐχαριστῶν τόν Θεό φώναζε· «θά προσφέρω θυσίαν σέ σένα Κύριε μετά φωνῆς αἰνέσεως εὐχαριστίας δοξολογίας καί ἐξομολογήσεως».
Σχόλια
Στό «Ἅλιον ποντογενές, κητῷον ἐντόσθιον πῦρ» ἔχουμε ἄφταστη ποίηση καί ἀπαράμιλλη ἔμπνευση. Ἕνα οὐσιαστικό μέ τέσσερα ἐπίθετα. Τό οὐσιαστικό αὐτό εἶναι τό πῦρ τῆς Θεότητος, τό ὁποῖον, ἄκτιστον γάρ, δέν παθαίνει τίποτε, οὔτε μέσα στό νερό, οὔτε μέσα στά σπλάχνα τοῦ κήτους, ὅπως δέν ἔπαθε τίποτε μέσα στόν τάφο. Ζῶν/ἐπιζῶν καί μέσα στή θάλασσα, στήν ἄβυσσο, μέσα στό σκοτάδι καί αὑτοῦ τοῦ ᾅδη. Ὑψηλότατη ἔμπνευση, παρμένη, κατά τήν γνώμη μου, καί ἀπό τούς πρώτους στίχους τῆς Γενέσεως καί τούς μετά τοῦ α΄ κεφαλαίου, ὅπου τό πνεῦμα τοῦ Θεοῦ «ἐπεφέρετο» μέσα στήν ἀσχημάτιστη κτίση, ὅπου νερό, γῆ, ἀέρας καί φῶς ἦταν ἕνα. Ἀκατάληπτον μυστήριον στήν ἄφταστη ποίηση !
Ἡ ἱστορία τοῦ προφήτου Ἰωνᾶ, πού τόν ἔρριξαν στή θάλασσα καί τόν κατάπιε τό κῆτος, εἶναι γνωστή καθώς καί ὁ συμβολισμός της. Γνωστή καί ἡ προσευχή τοῦ Ἰωνᾶ (Ἰωνᾶς κεφ. β΄, στίχ. 3 -10) πού εἶναι ἡ Ϝ΄ ᾠδή τοῦ ὄρθρου, μέ τό ἀρχαῖον ἐφύμνιον «Ὡς τὸν προφήτην Ἰωνᾶν, σῶσον ἡμᾶς, Κύριε». Ἄλλωστε ὁ ἴδιος ὁ Κύριος ὑπέμνησε· «ὥσπερ γὰρ ἐγένετο ᾿Ιωνᾶς ὁ προφήτης ἐν τῇ κοιλίᾳ τοῦ κήτους τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας, οὕτως ἔσται καὶ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου ἐν τῇ καρδίᾳ τῆς γῆς τρεῖς ἡμέρας καὶ τρεῖς νύκτας» (Ματθ. ιβ΄, 40).
Σ᾿ ἐκεῖνο πού πρέπει νά σταθοῦμε, εἶναι, ὅτι αὐτό τό «τῆς τριημέρου ταφῆς Σου τὶ προεικόνισμα», κατά τούς ἑρμηνευτάς, κάλλιστα προσαρμόζεται καί στήν Θεοτόκον, ἡ ὁποία, σύμφωνα μέ τήν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας μας, παρέμεινε καί αὕτη, ὡς ὁ Υἱός της, τρεῖς ἡμέρες στόν τάφο καί ὕστερα ἀνέστη ὑπό τοῦ Υἱοῦ καί Θεοῦ της. Εἶναι γνωστό τό ψαλμικό «Ἀνάστηθι, Κύριε, εἰς τὴν ἀνάπαυσίν σου, σὺ καὶ ἡ κιβωτὸς τοῦ ἁγιάσματός σου» (Ψαλμ. 131,8) τό ὁποῖον πολλάκις θά χρησιμοποιήσωμεν στίς ἀκολουθίες τῆς ἑορτῆς καί πού τό «ἡ κιβωτὸς τοῦ ἁγιάσματός σου» ὑποδηλώνει τήν Θεοτόκον Μαρίαν κατά τούς ἑρμηνευτάς.
Περί τῆς ἀναστάσεως καί ἀναλήψεως τῆς Θεοτόκου ἔχουν γράψει ἀρκετοί Πατέρες ἐν οἷς Ἀνδρέας ὁ Κρήτης, ὁ ἐκ Δαμασκοῦ Ἰωάννης καί Μᾶρκος ὁ Ἐφέσου, καθαρώτερον ὅμως καί σαφέστερον Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ὁ τῆς Θεσσαλονίκης θεῖος φωστήρ, ὅστις εἰς τό ἐγκώμιον, Λόγος εἰς τὴν Κοίμησιν, οὕτω καθαρῶς λέγει:
«Μόνη γὰρ αὕτη νῦν μετὰ τοῦ θεοδοξάστου σώματος σὺν τῷ Υἱῷ τὸν οὐράνιον ἔχει χῶρον· οὐ γὰρ εἶχε κατέχειν εἰς τέλος γῆ καὶ τάφος καὶ θάνατος, ζωαρχικὸν σῶμα καὶ θεοδόχον, καὶ οὐρανοῦ, καὶ τοῦ οὐρανοῦ τῶν οὐρανῶν, καὶ εἴτι ὑπὲρ τούτους, τῷ Θεῷ τοῦ οὐρανοῦ φίλτερον ἐνδιαίτημα... διὰ τοῦτο τὸ γεννῆσαν εἰκότως σῶμα, συνδοξάζεται τῷ γεννήματι δόξῃ θεοπρεπεῖ· καὶ συνανίσταται, κατὰ τὸ προφητικὸν ᾆσμα, τῷ πρότερον ἀναστάντι τριημέρῳ Χριστῷ, ἡ Κιβωτὸς τοῦ ἁγιάσματος· καὶ παράστασις γίνεται τοῖς μαθηταῖς τῆς ἐκ νεκρῶν αὐτῆς ἀναστάσεως, αἱ σινδόνες καὶ τὰ ἐντάφια, μόνα περιληφθέντα τῷ τάφῳ, καὶ μόνα κατ᾿ αὐτὸν εὑρεθέντα, κατὰ ζήτησιν προσελθοῦσι, καθάπερ ἐπὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ Δεσπότου πρότερον· οὐκ ἦν δὲ χρεία καὶ ταύτην ἔτι προσολίγον, καθάπερ ὁ ταύτης Υἱὸς καὶ Θεός, ἐπὶ τῆς γῆς διατρίψαι· διὰ τοῦτο πρὸς τὸν ὑπερουράνιον εὐθὺς ἀνελήφθη χῶρον ἀπὸ τοῦ τάφου».
Στό Ὡρολόγιον καί στήν Ἀκολουθίαν τῆς Τραπέζης, ἐκεῖ στά περί τῆς Ὑψώσεως τῆς Παναγίας ἀναγράφεται ὅτι οἱ μαθηταί «τῷ τάφῳ προσελθόντες, καὶ μὴ εὑρόντες τὸ πανάγιον αὐτῆς Σῶμα, ἐπείσθησαν ἀληθῶς, ὅτι σύσσωμος, ζῶσα, καὶ τριήμερος, ὡς ὁ Υἱός αὐτῆς, ἐκ νεκρῶν, ἀναστᾶσα, καὶ μεταστᾶσα, εἰς οὐρανοὺς μεταβέβηκε».
Τό γιατί δέν δημοσιεύεται ἐπ᾿ Ἐκκλησίας ἡ ἀνάστασις καί ἡ ἀνάληψις τῆς Θεοτόκου, ἀλλά μετάστασις αὐτῆς λέγεται, ὁ ἅγ. Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης γράφει, ὅτι ἀφ᾿ ἑνός τοῦτο εἶναι «δόγμα μυστικὸν ἐν τοῖς λόγοις τῶν Πατέρων σημειούμενον» ὡς ὁ Μέγας βασίλειος σημειοῖ ἐν τῷ 91ῳ κανόνι αὐτοῦ «ἐκ τῆς ἀδημοσιεύτου ταύτης καὶ ἀποῤῥήτου διδασκαλίας, ἥν ἐν ἀπολυπραγμονήτῳ καὶ ἀπεριεργάστῳ σιγῇ οἱ Πατέρες ἡμῶν ἐφύλαξαν, καλῶς ἐκεῖνοι διδαγμένοι τῶν Μυστηρίων τὰ σεμνὰ σιωπῇ διασώζεσθαι. [...] Ἄλλο γὰρ δόγμα, καὶ ἄλλο κήρυγμα. Τὰ μὲν γὰρ δόγματα σιωπᾶσαι, τὰ δὲ κηρύγματα δημοσιεύεται» καί ἀφ᾿ ἑτέρου ἡ μετάστασις εἶναι καθολικωτέρα τῆς ἀναστάσεως καί ἀναλήψεως· ὅθεν ἡ μετάστασις, ἐπί τῆς Θεοτόκου λεγομένη, καί τήν ἀνάστασιν αὐτῆς καί τήν ἀνάληψιν συμπεριλαμβάνει.
. Σε ευχαριστώ.
