Προσωπικά τείνω προς το να αποκρυσταλλώσω την ακόλουθη άποψη (που ελπίζω να έχει προλάβει να αποκρυσταλλωθεί, πριν αλλάξει για πολλοστή φορά
).
Ξεκινώ από δύο βασικές διακρίσεις:
α) Είναι άλλος πράγμα ο χρόνος / ρυθμός του
ερμηνευτή και άλλος ο χρόνος/ρυθμός του
ακροατή.
β) Είναι επίσης άλλο πράγμα η φωνητικά
πραγματούμενη ψαλτική και άλλο τα
εξωτερικά μέσα που την υποβοηθούν.
1. Μιλώντας για τον
χρόνο / ρυθμό του ακροατή, αυτόν δηλαδή που γίνεται αισθητός από εκείνον, η πραγματική αντίθεση δεν είναι ανάμεσα σε
ρυθμό συνεπτυγμένο και
μη συνεπτυγμένο ή σε ρυθμό
δίσημο/τρίσημο και
θέση-άρση κ.λπ., κ.λπ., αλλά ανάμεσα σε
έγχρονο και
άχρονο ψάλσιμο.
Λέγοντας
άχρονο ψάλσιμο εννοώ αυτό όπου δεν
αρθρώνεται μουσικά ο χρόνος, ήτοι η ψαλμωδία γίνεται αντιληπτή ως μια περίπου ενιαία, χωρίς εξάρσεις φωνητική ροή. Αλλά η αντίθεση
άχρονο-έγχρονο δεν είναι του τύπου
άσπρο-μαύρο, είναι μάλλον ένα συνεχές, που αρχίζει π.χ. από το 0 και φτάνει ως το 100.
2. Μιλώντας για τον
χρόνο / ρυθμό του ερμηνευτή: στην πραγματικότητα όλα τα εξωτερικά μέσα που χρησιμοποιεί ο ερμηνευτής (π.χ.
κίνηση του χεριού ή του ποδιού, σημείωση των διαστολών κ.λπ.) του δημιουργούν μια
εγρήγορση ως προς την ψαλτική άρθρωση του χρόνου: τον βοηθούν να μην ψάλλει άχρονα. Κατά μια έννοια κατανοώ τον χρόνο αποφατικά:
ως εγρήγορση ως προς το άχρονο.
3. Η θεωρητική συζήτηση για το πώς πρέπει να σημαίνεται και να εκτελείται ο ρυθμός/χρόνος είναι θέμα που συνδέεται κυρίως με τον
ερμηνευτή και τις μεθόδους ή αντιλήψεις του. Το κυριότερο όμως που εν τέλει φτάνει στον
ακροατή είναι η αντίθεση
έγχρονου-άχρονου.
4. Υπάρχουν σημεία της θεωρίας ή της μεθόδου του ερμηνευτή που μπορούν να επηρεάσουν καθοριστικά τον ακροατή; Σίγουρα, ναι. Ένα πολύ κλασικό παράδειγμα: η αντίληψη για τη
θέση-άρση που συνοδεύεται από συνεχές ισχυρό χτύπημα της θέσης μπορεί να ακουστεί ως κάτι εντελώς αφύσικο: μια ψαλτική όπου κάθε συλλαβή τονίζεται σαν αποκομμένη από τις άλλες. Αλλά αυτό δεν είναι λάθος χρόνος, είναι κακή ψαλτική. Είναι κακή αντίληψη για το τι κάνει ο χρόνος στην ψαλτική. Όπως το "πνεύμα", σε σχέση με το "γράμμα", έτσι και ο χρόνος
ζωηρεύει, ήτοι ζωοποιεί τη μουσική, δεν
την κατακερματίζει, ήτοι απονεκρώνει.
5. Προσωπικά τι με ενδιαφέρει; (τουλάχιστον στην παρούσα κατάσταση των γνώσεών μου): να χρησιμοποιήσω εκείνο το
εξωτερικό μέσο που με βοηθάει στο να ψάλλω
έγχρονα ως προς τον ακροατή. Αυτό για μένα είναι περισσότερο θέμα
σωστής αντίληψης του χρόνου, παρά ορισμένου
τρόπου χτυπήματος ή σήμανσης. Προσωπικά το έχω καταφέρει στο παρελθόν και με
θέση-άρση και με
δίσημο/τρίσημο και με
τετράσημο μετ' εξαιρέσων. Πιθανόν και με συνεπτυγμένο θα τα είχα καταφέρει. (Όπως, αντίστοιχα, έχω κατά καιρούς αποτύχει και με τα τρία). Ομολογώ βέβαια ότι το μεσαίο από τα τρία, το βρίσκω πιο βολικό (ειδικά σε ορισμένα είδη μελοποιϊας). Αλλά κατανοώ και τα άλλα και ενίοτε τα εφαρμόζω, ανάλογα με το είδος του μέλους.
6. Τέλος, αυτό που προσπάθησα να πω, για να επανέλθω επακριβώς στο αρχικό ερώτημα, είναι ότι ο
χωρισμός σε μέτρα δεν είναι παρά ένα
εξωτερικό μέσο και όχι συστατικό της ψαλτικής, άρα, όπως όλα τα εξωτερικά μέσα, αν βοηθάει τον ερμηνευτή, είναι καλό, αν δεν τον βοηθάει, είναι κακό. (Ή μπορεί και να είναι ουδέτερο).
Αλλά το αν τον βοηθάει ή όχι, εξαρτάται από την
αντίληψη του χρόνου που έχει ο ίδιος ο ερμηνευτής. Και για να την αποκτήσει, χρειάζεται να ακούσει πολύ τους παλαιούς. Και πάλι με διάκριση.
Επίσης, δεν υιοθετώ έναν "σχετικισμό" του τύπου: όλα καλά είναι αρκεί να τα κάνεις σωστά, απλώς μεταφέρω λίγο την εστίαση από τη
μέθοδο στο παραγόμενο
αποτέλεσμα, αυτό δηλαδή που φτάνει στον ακροατή.