Γιατί ο ζω είναι δεσπόζων...;
Μα ο ζω είναι επίσης βαρύς ήχος! γιατί η τριφωνία δείχνει πάντα τον ίδιο ήχο. Ο κανόνας αυτός της τριφωνίας είναι ίσως ο πιο βασικός, κατά τον οποίο γίνονται όλες οι μετακινήσεις και οι έλξεις των ήχων. Η λησμονιά των βασικών κανόνων αρμονίας έχει διαταράξει αυτό που φαίνεται σαν κοινή λογική! Εύλογα για ένα και πλέον αιώνα αναρωτιούνται πολλοί συνάδελφοι για πράγματα που ήταν αυτονόητα .
Στην τριφωνία του βαρέος υπάρχουν αρκετές περιπτώσεις να καταλήγει το μέλος αλλά και στην τετραφωνία επί τω βαρύ. Μπορεί να μην θεωρείται συνηθισμένο φαινόμενο στα καθιερωμένα στιχηραρικά και ειρμολογικά μέλη όπως έχουν ομαδοποιηθεί στα θεωρητικά του 20ου αιώνος αλλά αυτό είναι ένας μύθος που η πραγματικότητα διαψεύδει.
Αν εξετάσουμε προσεκτικά παλαιά και νεότερα μέλη παρατηρούμε ότι ο βαρύς μπορεί να είναι στον ζω, στον γα, στον βου με το μέλος του πότε να έχει χαρακτήρα β ήχου-λέγετον και πότε γ ήχου(Δευτερότριτος ονομάζεται από τον Ι. Δαμασκηνό- μείξη δευτέρου με τρίτου). Ενδιαφέρουσα περίπτωση που είχα την χαρά να συντάξω μελέτημα για
την εργασία του Μαθηματαρίου που πρόκειται να εκδοθεί, είναι το μάθημα Δόξα εν υψίστοις Θεω του Ι. Κουκουζέλη. Σε αυτό το μάθημα έχουμε τακτική εναλλαγή του λεγέτου- βαρέος με τον τρίτο- βαρύ τόσο στον γα όσο και στον ζω. περισσότερα μετά την έκδοση της εργασίας . Ο Βαρύς παρατηρούμε όπως και όλοι οι ήχοι μπορεί να ξεκινήσει από μια θέση και να καταλήξει σε άλλη κατά το τετράχορδο ή πεντάχορδο σύστημα, άλλο παράδειγμα "Τον Δεσπότην και Αρχιερέα" που καταλήγει στον βαρύ στον γα από ζω που ξεκινάει.
Νεότερα επίσης μαθήματα μας δείχνουν περιπτώσεις διαφόρων καταλήξεων του βαρέος όπως εδώ στο Ιδού σκοτία όπως το ψάλλει ο Θρασίβουλος πρωτοψάλτης:
https://youtu.be/sbLnquqbKxk
Κακώς τα νεότερα θεωρητικά έχουν αποξενώσει τον βαρύ με ιδέα γ ήχου (τον οποίο ονόμασαν εναρμόνιο) από αυτόν με άκουσμα λεγέτου (τον οποίο ονόμασαν βαρύ διατονικό). Τα παλαιά θεωρητικά και οι παπαδικές ποτέ δεν ξεχώρισαν τον βαρύ σε κατηγορίες, το μέλος ήταν αυτό (και έτσι ισχύει και τώρα όπου δεν πέθανε ακόμα η παράδοση) αυτό που καθορίζει πότε θα λειτουργεί σαν β-λέγετος και πότε σαν τρίτος, ο βαρύς, ο και δευτερότριτος καλούμενος από τον. Ι. Δαμασκηνό.
Δεσπόζοντες είναι οι φθόγγοι εκεί που καταλήγει ο ήχος ή είναι ο αυτός κατά τις συμφωνίες [δια πέντε και δια τεσσάρων]