Επίτρεψέ μου αγαπητέ Χρίστο να κάνω μια μικρή διόρθωση. Η λέξη "κλασικός" είναι δοκιμότερη πράγματι με αυτή τη γραφή όχι όμως λόγω απλοποίησης της γλώσσας. Το επίθετο αυτό προέρχεται από το λατινικό επίθετο "classicus" το οποίο γράφεται βέβαια με δύο "s" αλλά προέρχεται από την ελληνική λέξη "κλάσις" που σημαίνει τάξη και γράφεται με ένα "σ" φυσικά. Η συγκεκριμένη λέξη στα λατινικά και στις μετέπειτα λατινογενείς γλώσσες γράφεται έτσι επειδή το "s" ανάμεσα σε δύο φωνήεντα διαβάζεται "z" (ζήτα) και έτσι για να διαβαστεί σωστά χρειάζεται άλλο ένα "s". Γι' αυτό το λόγο γράφεται "κλασικός". Και μια σημείωση: Ο Μπαμπινιώτης στο λεξικό του αναφέρεται σε απλοποίηση ξένων λέξεων (εγώ προσωπικά δε συμφωνώ αλλά αυτό είναι άλλο θέμα) αλλά είναι κατηγορηματικός ότι δεν κάνουμε απλοποίηση στα αντιδάνεια, δηλ. στις ξένες λέξεις οι οποίες έχουν ελληνική ρίζα αλλά ήρθαν στην ελληνική γλώσσα μέσω μιας άλλης γλώσσας. Το συγκεκριμένο πάντως επίθετο έχει αυτήν την ιδιομορφία και γι' αυτό αλλάζει (στην ουσία παραμένει όπως στην αρχ. ελληνική γλώσσα) η ορθογραφία του).
Όσον αφορά για την κλασικότητα των κειμένων της βυζ. μουσικής, είναι ένα ζήτημα αρκετά σύνθετο και δύσκολο να απαντηθεί. Εγώ θα επικεντρωθώ λίγο στο τί θεωρώ ότι είναι πρώτα παραδοσιακό έργο και τί όχι, το οποίο είναι πιο εύκολο να απαντηθεί:
Η βυζαντινή τέχνη στο σύνολό της βασίζεται σε "συμβάσεις" όσο κι αν αυτό σήμερα φαίνεται κάπως παρωχημένο (πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις για τη βυζ. τέχνη κάνει ο H. Hunger στο εξαίσιο σύγγραμμα "Ιστορία της βυζ. λογοτεχνίας"). Όποιος καλείται να δημιουργήσει ένα έργο βυζ. μουσικής, αγιογραφίας, υμνογραφίας κλπ καλείται να υπακούσει σε κάποιες εκ των προτέρων καθορισμένες φόρμες. Η προσωπική ελευθερία του ως δημιουργού έγκειται όχι στο να δημιουργήσει νέες φόρμες και ως εκ τούτου εντελώς πρωτότυπα έργα, αλλά μέσα από αυτές τις φόρμες καλείται να εκφράσει την ευαισθησία του, την καλλιτεχνική του άποψη και γενικότερα το προσωπικό του στοιχείο. Η βυζ. τέχνη πάντως, παρά αυτούς τους περιορισμούς δε μένει στατική στο χρόνο. Αυτό είναι πολύ εύκολο να το εντοπίσουμε βλέποντας έργα αγιογραφίας συγκριτικά ανά τους αιώνες: Η βυζ. αγιογραφία του 6ου αιώνα μ.Χ. (Ιουστινιάνεια εποχή) διαφέρει άρδην από αυτήν του 15ου αιώνα (Παλαιολόγεια εποχή). Παρ' όλά αυτά δεν μπορούμε να μιλήσουμε για ρήξη στο είδος. Υπάρχει μια συνέχεια η οποία γίνεται αμέσως ορατή. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τα μουσικά έργα. Τα κείμενα του 16ου αιώνα διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό από αυτά του 18ου κρατούν εντούτοις αυτές τις κοινές φόρμες ώστε να τα θεωρήσουμε έργα της ίδιας τέχνης (χαρακτηριστικό παράδειγμα τα κοινωνικά τα παλαιά του Δανιήλ και αυτά του Πέτρου Λαμπαδαρίου ή του Θεόδωρου Φωκαέως).
Η φιλοσοφία αυτή της βυζαντινής τέχνης προήλθε ξεκάθαρα από την ιδέα της συνέχειας του Ελληνισμού. Οι "βυζαντινοί" θεωρούσαν εαυτούς συνεχιστές της αρχαίας Ελλάδος και εμείς συνέχεια του βυζαντίου. Η τέχνη μας βασίζεται στη συνέχεια όχι στη ρήξη όπως στη δυτική Ευρώπη. Δε μας ενδιαφέρει να δείξουμε ότι αποκοπήκαμε από το παρελθόν για το οποίο ντρεπόμαστε (βλ. Ευρωπαϊκός Μεσαίωνας) αλλά νιώθουμε το παρελθόν να συνεχίζεται οργανικά στο παρόν και να αποτελεί παρακαταθήκη για το μέλλον. Η ίδια η Ορθόδοξη Πίστη ευνοεί αυτήν τη σταθερότητα καθ' ότι ως χριστιανοί ορθόδοξοι έχουμε την ακράδαντη πεποίθηση ότι έχουμε την Αλήθεια (δηλ. το Χριστό) και η τέχνη μας φανερώνει αυτήν την πεποίθηση, πράγμα το οποίο την κάνει να είναι "γαντζωμένη" σε συγκεκριμένες φόρμες. Το πρόβλημα λοιπόν του υμνωδού σήμερα είναι πώς θα μπορέσει να κατανοήσει τη συνέχεια αυτή της εξαίσιας αυτής τέχνης, να αντιληφθεί ότι οι "συμβάσεις" στις οποίες καλείται να υπακούσει δεν του στερούν την προσωπική ελευθερία αλλά να μπορέσει μέσα από αυτές τις "συμβάσεις" να δώσει το προσωπικό του στοιχείο και να παραδώσει ένα έργο με το οποίο θα υμνείται "εν πνεύματι και αληθεία" ο Κύριος και θα είναι παρακαταθήκη για τις επόμενες γενιές. Όποιος υμνωδός δεν αντιλαμβάνεται τη φιλοσοφία αυτή και παρασύρεται από έμπνευση της στιγμής ή δημιουργεί έργα τα οποία προορίζονται για τη φωνή του, νομίζω ότι δε θα μπορέσει να επιζήσει στο μέλλον. Η ίδια η παράδοση θα αποβάλει τα έργα αυτά ως ξένα προς αυτήν. Εντέλει, δεν μπορώ να απαντήσω με σιγουριά τί πρέπει να έχει ένα έργο για να γίνει κλασικό. Μπορώ όμως με σιγουριά να πω τί είναι παραδοσιακό και τί όχι. Το τί θα γίνει κλασικό, δηλ. έργο αξεπέραστης μουσικής αξίας, θα το δείξει ο χρόνος ο οποίος είναι και ο καλύτερος κριτής άλλωστε.-
Last edited:
