Συμβολισμός των οκτώ ήχων
- Thread starter ΤΣΑΜΚΙΡΑΝΗ ΕΙΡΗΝΗ
- Start date
Χριστός Ανέστη Ειρήνη! Δεν ξέρω για ποιό λόγο συγκεκριμένες εορτές συνδέονται με συγκεκριμένου ήχους. Γνωρίζω όμως κάποια γενικότερα πράγματα που πιθανώς να σε ενδιαφέρουν. Κατ' αρχήν να σου πω ότι ένα πόνημα στο οποίο μπορείς να βρεις στοιχεία πάνω στο θέμα που σε ενδιαφέρει είναι η διδακτορική διατριβή του Αντωνίου Αλυγιζάκη: «Η Οκταηχία στην Ελληνική Λειτουργική Υμνογραφία». Επίσης στο βιβλίο "μουσικοΛόγος" της Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Χορωδίας (Ο.Ε.ΒΥ.Χ.) αναφέρονται σχετικά πράγματα. Επίσης στο πρόλογο του Cd της Ο.Ε.ΒΥ.Χ. : Η βυζαντινή οκτωηχία μέσα από την εκκλησιαστική και κοσμική μουσική, αναφέρονται σχετικά πράγματα. Γενικώς η απαρχή της λογικής των τεσσάρων στοιχείων εντοπίζεται στην πυθαγόρειο τετρακτύ. Σου παραθέτω απόσπασμα από τον πρόλογο του cd:
Με απλοποίηση των ανωτέρω λόγων προκύπτουν οι ισοδύναμοι 2/1, 3/2, 4/3 η απεικόνιση των οποίων επιτυγχανόταν με τοποθέτηση στο έδαφος 10 λίθων σε τριγωνική διάταξη (1 + 2 + 3 + 4 = 10). Οι Πυθαγόρειοι αποκαλούσαν την διάταξη αυτή ιερά τετρακτύ, της απέδιδαν τους νομοτελειακούς αρμονικούς δεσμούς του σύμπαντος, και την συσχέτιζαν με διάφορες τετράδες εννοιών με διασημότερη αυτήν των τεσσάρων στοιχείων της ύλης (πῦρ, ἀήρ, ὕδωρ, γῆ). Κάθε ένα από τα τέσσερα στοιχεία φέρει δύο ιδιότητες που λαμβάνονται από τα ζεύγη αντιθέτων θερμός - ψυχρός και ὑγρός - ξηρός. Για να πραγματοποιηθεί η σύμπηξή τους σε ενιαία ύλη η ψυχρή γῆ ενώνεται με το ψυχρό ὕδωρ, το ὕδωρ, επειδή είναι και ὑγρό, ενώνεται με τον ὑγρό ἀέρα, ο ἀήρ, επειδή είναι και θερμός, ενώνεται με το θερμό πῦρ, το πῦρ, επειδή είναι και ξηρό, ενώνεται με την ξηρή γῆ και ο κύκλος κλείνει. Οι συνολικοί συνδυασμοί είναι οκτώ, ανα δύο συναφείς: θερμό πῦρ/ξηρό πῦρ, ὑγρός ἀήρ/θερμός ἀήρ, ψυχρό ὕδωρ/ὑγρό ὕδωρ, ψυχρή γῆ/ξηρή γῆ.
Η ανωτέρω περί στοιχείων πυθαγόρεια θεώρηση έτυχε ευρείας διάδοσης στην πρώιμη Βυζαντινή αυτοκρατορία και, δεδομένης της μουσικότητας της τετρακτύος, συνέβαλε στο να προσανατολιστούν οι πρωτόλειες Βυζαντινές μελωδίες γύρω από οκτώ, ανά δύο συναφείς, ήχους. Εξάλλου το ίδιο το αρμονικό υλικό που παρέλαβαν οι Βυζαντινοί από την ελληνική αρχαιότητα βρισκόταν αρκετά κοντά σε αυτή την λογική. Το Τέλειο Αμετάβολο Σύστημα των αρχαίων έδινε την δυνατότητα για επτά τρόπους, οι έξι εκ των οποίων ήταν ανά δύο συναφείς: μιξολύδιος, λύδιος, φρύγιος, δώριος, υπολύδιος, υποφρύγιος, υποδώριος. Αργότερα, Βυζαντινοί και Λατίνοι μουσικοθεωρητικοί πρόσθεσαν τον υπομιξολύδιο οπότε προέκυψε ένα αρμονικό υλικό οκτώ, ανά δύο συναφών, τρόπων.
Με απλοποίηση των ανωτέρω λόγων προκύπτουν οι ισοδύναμοι 2/1, 3/2, 4/3 η απεικόνιση των οποίων επιτυγχανόταν με τοποθέτηση στο έδαφος 10 λίθων σε τριγωνική διάταξη (1 + 2 + 3 + 4 = 10). Οι Πυθαγόρειοι αποκαλούσαν την διάταξη αυτή ιερά τετρακτύ, της απέδιδαν τους νομοτελειακούς αρμονικούς δεσμούς του σύμπαντος, και την συσχέτιζαν με διάφορες τετράδες εννοιών με διασημότερη αυτήν των τεσσάρων στοιχείων της ύλης (πῦρ, ἀήρ, ὕδωρ, γῆ). Κάθε ένα από τα τέσσερα στοιχεία φέρει δύο ιδιότητες που λαμβάνονται από τα ζεύγη αντιθέτων θερμός - ψυχρός και ὑγρός - ξηρός. Για να πραγματοποιηθεί η σύμπηξή τους σε ενιαία ύλη η ψυχρή γῆ ενώνεται με το ψυχρό ὕδωρ, το ὕδωρ, επειδή είναι και ὑγρό, ενώνεται με τον ὑγρό ἀέρα, ο ἀήρ, επειδή είναι και θερμός, ενώνεται με το θερμό πῦρ, το πῦρ, επειδή είναι και ξηρό, ενώνεται με την ξηρή γῆ και ο κύκλος κλείνει. Οι συνολικοί συνδυασμοί είναι οκτώ, ανα δύο συναφείς: θερμό πῦρ/ξηρό πῦρ, ὑγρός ἀήρ/θερμός ἀήρ, ψυχρό ὕδωρ/ὑγρό ὕδωρ, ψυχρή γῆ/ξηρή γῆ.
Η ανωτέρω περί στοιχείων πυθαγόρεια θεώρηση έτυχε ευρείας διάδοσης στην πρώιμη Βυζαντινή αυτοκρατορία και, δεδομένης της μουσικότητας της τετρακτύος, συνέβαλε στο να προσανατολιστούν οι πρωτόλειες Βυζαντινές μελωδίες γύρω από οκτώ, ανά δύο συναφείς, ήχους. Εξάλλου το ίδιο το αρμονικό υλικό που παρέλαβαν οι Βυζαντινοί από την ελληνική αρχαιότητα βρισκόταν αρκετά κοντά σε αυτή την λογική. Το Τέλειο Αμετάβολο Σύστημα των αρχαίων έδινε την δυνατότητα για επτά τρόπους, οι έξι εκ των οποίων ήταν ανά δύο συναφείς: μιξολύδιος, λύδιος, φρύγιος, δώριος, υπολύδιος, υποφρύγιος, υποδώριος. Αργότερα, Βυζαντινοί και Λατίνοι μουσικοθεωρητικοί πρόσθεσαν τον υπομιξολύδιο οπότε προέκυψε ένα αρμονικό υλικό οκτώ, ανά δύο συναφών, τρόπων.
Last edited:
Κάτι που οπωσδήποτε πρέπει να εμπεδωθεί από όσους ασχολούνται με την εκκλησιαστική μας μουσική είναι ότι η βυζαντινή οκτωηχία καθώς επίσης ο συναφής με αυτήν λειτουργικός κύκλος των οκτώ εβδομάδων απορρέουν από την εσχατολογική θεολογία της 8ης ημέρας. Στην συνέχεια παραθέτω τον πρόλογο του κ. Μιχαήλ Μακρή από το cd "H Βυζαντινή οκτωηχία μέσα από την εκκλησιαστική και κοσμική μουσική", έκδοση Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Χορωδίας.
<Είναι γνωστό ότι, σε αντίθεση με το δυτικό πολυφωνικό μουσικό σύστημα που περιορίστηκε διαστηματικά (συγκερασμός) προκειμένου μέσω της επιτυγχανόμενης ομοιομορφίας να διευκολυνθούν οι κατακόρυφες συνηχήσεις, η μονοφωνική μουσική της ανατολής αναπτύχθηκε κυρίως οριζοντίως, μέσα από μελικά σχήματα συχνά περίτεχνα που ενσωματώνουν ποικιλία διαστηματικών αποχρώσεων και ρυθμών. Η τροπική της αυτή συμπεριφορά ενέχει ομορφιά αλλά και δυσκολία στην θεωρητική συστηματοποίηση και οργάνωση των επιμέρους μελικών δομών. Έτσι ενώ στην δύση οι όροι majore και minore αρκούν, στην ανατολή η πλούσια υφιστάμενη ορολογία είναι ενδεικτική της πολυπλοκότητας και του πλουραλισμού.
Η μουσική των λαών της εγγύς και μέσης ανατολής δεν αποτελεί κάτι το ενιαίο αλλά ένα είδος χοάνης εντός της οποίας συντελέστηκε ώσμωση μουσικών πολιτισμών που τελικά και ομοιάζουν και διακριτοί παραμένουν. Η πληθωρική ορολογία που παρατηρείται στα ισλαμικά μουσικά συστήματα (Αράβων, Οθωμανών) οφείλεται στο γεγονός ότι η συστηματοποίηση και οργάνωσή τους προσεγγίστηκε κατά τρόπο άκρως αναλυτικό, έτσι ώστε κάθε τροπική απόκλιση να αποτελεί και ιδιαίτερο μακάμ. Αντιθέτως, το χριστιανικό Βυζάντιο προσέγγισε το φαινόμενο της τροπικότητας πιό συντηρητικά (νηστευτικά θα λέγαμε) κατατάσσοντας το σύνολο των τροπικών συμπεριφορών σε οκτώ ηχοοικογένειες.
Θέμα του παρόντος ψηφιακού δίσκου είναι η Βυζαντινή οκτωηχία μέσα από την εκκλησιαστική και κοσμική μουσική. Η εμφατική επιλογή και παρουσία του αριθμού οκτώ στο Βυζαντινό μουσικό σύστημα δεν είναι τυχαία. Πίσω της κρύβονται κορυφαίας σημασίας θεολογούμενα που, κατά τρόπο εντυπωσιακό, άπτονται και της φιλοσοφίας, της μουσικής, των μαθηματικών. Για όσους επιθυμούν να εμβαθύνουν προτείνουμε την μελέτη δύο συγγραμμάτων που λειτουργούν συμπληρωματικά: την διδακτορική διατριβή του Αντωνίου Αλυγιζάκη με τίτλο «Η Οκταηχία στην Ελληνική Λειτουργική Υμνογραφία» (εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1985) και την ημέτερη έκδοση με τίτλο «μουσικοΛόγος» (Ο.Ε.ΒΥ.Χ., Αθήνα 2016). Εν προκειμένω θα σταχυολογήσουμε ορισμένα βασικά σημεία.
Η Βυζαντινή οκτωηχία καθώς επίσης ο συναφής με αυτήν λειτουργικός κύκλος των οκτώ εβδομάδων απορρέουν από την ορθόδοξη εσχατολογική θεολογία της ογδόης ημέρας (κατά τον μέγα Βασίλειο «κἂν ἡμέραν εἴπῃς, κἂν αἰῶνα, τὴν αὐτὴν ἐρεῖς ἔννοιαν»). Πρόκειται για το επιστέγασμα της εβδόμης ημέρας του Μεγάλου Σαββάτου, για την αγία δηλαδή Κυριακή της λαμπροφόρου Αναστάσεως που, σε υπερβατικό χρόνο, νοείται ως ο ανέσπερος μέλλων όγδοος αιώνας της Βασιλείας των Ουρανών. Όσον αφορά στην αξία και στο κύρος αυτής της ημέρας, ο διαμορφωτής της Βυζαντινής Οκτωηχίας άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (8ος αιώνας) είναι χαρακτηριστικός: «Αὕτη ἡ κλητὴ καὶ ἁγία ἡμέρα, ἡ μία τῶν σαββάτων, ἡ βασιλὶς καὶ κυρία, ἑορτῶν ἑορτή, καὶ πανήγυρίς ἐστι πανηγύρεων, ἐν ᾗ εὐλογοῦμεν, Χριστὸν εἰς τοὺς αἰῶνας».
Η ογδόη ημέρα είναι η ημέρα της απόλαυσης των αφθάρτων αιωνίων αγαθών, γι’ αυτό και η σταθερότητα που αποπνέει ο κυβικός της χαρακτήρας (8 = 2*2*2) της προσιδιάζει άριστα. Ο ασματογράφος Θεοφάνης Κεραμεύς (12ος αιώνας) αναφέρει: «ὁ Κύριος ἐπηγγείλατο κατὰ τὴν ὀγδόην τὴν μέλλουσαν τὰ ἑστῶτα, καὶ μένοντα, ὧν δηλωτικὸς ὁ ὄγδοος ἀριθμὸς κύβος ὤν, ὡς φασι, πρῶτος, καὶ τοῦ πρώτου τετραγώνου διπλάσιος, καὶ σημαίνων τὸ μόνιμον, καὶ δυσκίνητον τῶν αἰωνίων ἀμοιβῶν». Ο άγιος Οικουμένιος Τρίκκης (10ος αιώνας) προβαίνει σε παρόμοια σχόλια με αναφορά όχι στον κυβικό χρόνο αλλά στον κυβικό χώρο της επουράνιας Ιερουσαλήμ (Αποκ. 21, 16): «καὶ ἡ πόλις φησὶ τετράγωνος κεῖται, καὶ τὸ μῆκος αὐτῆς, ὅσον τὸ πλάτος, καὶ τὸ ὕψος αὐτῆς, ἶσα ἐστίν. τὸ τετράγωνον σχῆμα καθὼς τοῖς περὶ ταῦτα δεινοῖς δοκεῖ, κύβος ἐστί τε καὶ ὀνομάζεται· ἔστι γὰρ καὶ τετράγωνον ἐπίπεδον· ἀλλ’ ὅταν εἴη συντετραγώνῳ καὶ ἰσόπλευρον ἐν πάσαις ταῖς διαστάσεσιν, τὸν δὲ κῦβον ἑδραιότητα δηλοῦν λέγουσιν· μόνιμα γὰρ τοῖς ἁγίοις τὰ ἀγαθὰ καὶ ἀμετάθετα, οὐδεμίας μεταβολῆς διαφθειρούσης αὐτοῖς τὴν μακαριότητα».
Ας παρακολουθήσουμε τώρα ένα απόσπασμα του χριστιανού φιλοσόφου Ιωάννη Φιλοπόνου (6ος αιώνας) που, στο πλαίσιο σχολίων στην φιλοσοφία οντογένεσης των πυθαγορείων, εμπλέκει τον αριθμό οκτώ και την κυβικότητά του: «ὀκτὼ μοίρας παραλαμβάνει εἰς τὴν τῶν ὀστῶν γένεσιν ὁ Ἐμπεδοκλῆς, ὧν τέσσαρας μὲν πυρός, δύο δὲ γῆς, ἀέρος δὲ καὶ ὕδατος ἀνὰ μίαν. διὰ τί δὲ ὀκτὼ λέγομεν; ἴσμεν ὅτι εἰς τὴν γένεσιν τῶν ὄντων τοὺς ἁρμονικοὺς οἱ Πυθαγόρειοι παρελάμβανον ἀριθμούς. εἰς τὴν γένεσιν οὖν τῶν ὀστῶν παραλαμβάνει τὸν ὀκτώ, διότι πρῶτος κύβος ὁ η΄, τὸ δὲ κυβικὸν σχῆμα ἀπονέμουσι τῇ γῇ, οὐχ ὅτι κυβικὸν τὸ σχῆμα τῆς γῆς, ἀλλὰ διὰ τὸ ἀκίνητον· ὡς οὖν γηίνων τῶν ὀστῶν ὄντων, εἰκότως τὸν κύβον εἰς τὴν αὐτῶν γένεσιν παρέλαβεν. ὁ δὲ κύβος σύγκειται ἐξ ἁρμονικῶν ἀριθμῶν· ἔχει γὰρ πλευρὰς μὲν δώδεκα, γωνίας δὲ ὀκτώ, ἐπίπεδα δὲ ἕξ· ἔχουσιν οὖν τὰ μὲν δώδεκα πρὸς τὸν ὀκτὼ τὸν ἡμιόλιον λόγον, πρὸς δὲ τὰ ἓξ τὸν διπλάσιον, ὁ δὲ ὀκτὼ πρὸς τὸν ἓξ τὸν ἐπίτριτον. οὗτοι δὲ οἱ ἀριθμοὶ ποιοῦσιν ἁρμονικοὺς λόγους».
Από το απόσπασμα εξάγουμε ότι ο αριθμός οκτώ και ο συναφής του κύβος ήδη από την αρχαιότητα ήταν συνδεδεμένοι με την ψυχολογία σταθερότητας που σχολιάσαμε νωρίτερα και επιπλέον με την αρμονία. Από που όμως απορρέει η αρμονία; Σύμφωνα με το κείμενο, ένας κύβος αποτελείται από 6 έδρες, 8 κορυφές και 12 ακμές. Με δεδομένο ότι στα μαθηματικά ο αριθμός 8 αποτελεί τον αρμονικό μέσο μεταξύ των αριθμών 6 και 12, η τριάδα των αριθμών 6, 8, 12 αποτελεί αρμονική πρόοδο. Αυτό σημαίνει ότι οι μεταξύ τους λόγοι (12/6, 12/8, 8/6) είναι αρμονικοί και άρα μουσικοί. Πράγματι, ο Πυθαγόρας απέδειξε με τα πειράματά του στο μονόχορδο ότι αν τα μήκη των παλλομένων χορδών που αντιστοιχούν στον βαρύ και στον οξύ φθόγγο των μουσικών διαστημάτων ρυθμιστούν έτσι ώστε να δημιουργούν τους ανωτέρω λόγους, τότε ακούγονται οι τέλειες μουσικές συμφωνίες (η διαπασών, η διαπέντε, η διατεσσάρων αντίστοιχα). Γι’ αυτό και απέδιδε ιδιαίτερη τιμή στον κύβο αποκαλώντας τον αρμονία.
Με απλοποίηση των ανωτέρω λόγων προκύπτουν οι ισοδύναμοι 2/1, 3/2, 4/3 η απεικόνιση των οποίων επιτυγχανόταν με τοποθέτηση στο έδαφος 10 λίθων σε τριγωνική διάταξη (1 + 2 + 3 + 4 = 10). Οι Πυθαγόρειοι αποκαλούσαν την διάταξη αυτή ιερά τετρακτύ, της απέδιδαν τους νομοτελειακούς αρμονικούς δεσμούς του σύμπαντος, και την συσχέτιζαν με διάφορες τετράδες εννοιών με διασημότερη αυτήν των τεσσάρων στοιχείων της ύλης (πῦρ, ἀήρ, ὕδωρ, γῆ). Κάθε ένα από τα τέσσερα στοιχεία φέρει δύο ιδιότητες που λαμβάνονται από τα ζεύγη αντιθέτων θερμός - ψυχρός και ὑγρός - ξηρός. Για να πραγματοποιηθεί η σύμπηξή τους σε ενιαία ύλη η ψυχρή γῆ ενώνεται με το ψυχρό ὕδωρ, το ὕδωρ, επειδή είναι και ὑγρό, ενώνεται με τον ὑγρό ἀέρα, ο ἀήρ, επειδή είναι και θερμός, ενώνεται με το θερμό πῦρ, το πῦρ, επειδή είναι και ξηρό, ενώνεται με την ξηρή γῆ και ο κύκλος κλείνει. Οι συνολικοί συνδυασμοί είναι οκτώ, ανα δύο συναφείς: θερμό πῦρ/ξηρό πῦρ, ὑγρός ἀήρ/θερμός ἀήρ, ψυχρό ὕδωρ/ὑγρό ὕδωρ, ψυχρή γῆ/ξηρή γῆ.
Η ανωτέρω περί στοιχείων πυθαγόρεια θεώρηση έτυχε ευρείας διάδοσης στην πρώιμη Βυζαντινή αυτοκρατορία και, δεδομένης της μουσικότητας της τετρακτύος, συνέβαλε στο να προσανατολιστούν οι πρωτόλειες Βυζαντινές μελωδίες γύρω από οκτώ, ανά δύο συναφείς, ήχους. Εξάλλου το ίδιο το αρμονικό υλικό που παρέλαβαν οι Βυζαντινοί από την ελληνική αρχαιότητα βρισκόταν αρκετά κοντά σε αυτή την λογική. Το Τέλειο Αμετάβολο Σύστημα των αρχαίων έδινε την δυνατότητα για επτά τρόπους, οι έξι εκ των οποίων ήταν ανά δύο συναφείς: μιξολύδιος, λύδιος, φρύγιος, δώριος, υπολύδιος, υποφρύγιος, υποδώριος. Αργότερα, Βυζαντινοί και Λατίνοι μουσικοθεωρητικοί πρόσθεσαν τον υπομιξολύδιο οπότε προέκυψε ένα αρμονικό υλικό οκτώ, ανά δύο συναφών, τρόπων. >
<συνεχίζεται στο επόμενο μήνυμα>
<Είναι γνωστό ότι, σε αντίθεση με το δυτικό πολυφωνικό μουσικό σύστημα που περιορίστηκε διαστηματικά (συγκερασμός) προκειμένου μέσω της επιτυγχανόμενης ομοιομορφίας να διευκολυνθούν οι κατακόρυφες συνηχήσεις, η μονοφωνική μουσική της ανατολής αναπτύχθηκε κυρίως οριζοντίως, μέσα από μελικά σχήματα συχνά περίτεχνα που ενσωματώνουν ποικιλία διαστηματικών αποχρώσεων και ρυθμών. Η τροπική της αυτή συμπεριφορά ενέχει ομορφιά αλλά και δυσκολία στην θεωρητική συστηματοποίηση και οργάνωση των επιμέρους μελικών δομών. Έτσι ενώ στην δύση οι όροι majore και minore αρκούν, στην ανατολή η πλούσια υφιστάμενη ορολογία είναι ενδεικτική της πολυπλοκότητας και του πλουραλισμού.
Η μουσική των λαών της εγγύς και μέσης ανατολής δεν αποτελεί κάτι το ενιαίο αλλά ένα είδος χοάνης εντός της οποίας συντελέστηκε ώσμωση μουσικών πολιτισμών που τελικά και ομοιάζουν και διακριτοί παραμένουν. Η πληθωρική ορολογία που παρατηρείται στα ισλαμικά μουσικά συστήματα (Αράβων, Οθωμανών) οφείλεται στο γεγονός ότι η συστηματοποίηση και οργάνωσή τους προσεγγίστηκε κατά τρόπο άκρως αναλυτικό, έτσι ώστε κάθε τροπική απόκλιση να αποτελεί και ιδιαίτερο μακάμ. Αντιθέτως, το χριστιανικό Βυζάντιο προσέγγισε το φαινόμενο της τροπικότητας πιό συντηρητικά (νηστευτικά θα λέγαμε) κατατάσσοντας το σύνολο των τροπικών συμπεριφορών σε οκτώ ηχοοικογένειες.
Θέμα του παρόντος ψηφιακού δίσκου είναι η Βυζαντινή οκτωηχία μέσα από την εκκλησιαστική και κοσμική μουσική. Η εμφατική επιλογή και παρουσία του αριθμού οκτώ στο Βυζαντινό μουσικό σύστημα δεν είναι τυχαία. Πίσω της κρύβονται κορυφαίας σημασίας θεολογούμενα που, κατά τρόπο εντυπωσιακό, άπτονται και της φιλοσοφίας, της μουσικής, των μαθηματικών. Για όσους επιθυμούν να εμβαθύνουν προτείνουμε την μελέτη δύο συγγραμμάτων που λειτουργούν συμπληρωματικά: την διδακτορική διατριβή του Αντωνίου Αλυγιζάκη με τίτλο «Η Οκταηχία στην Ελληνική Λειτουργική Υμνογραφία» (εκδόσεις Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη 1985) και την ημέτερη έκδοση με τίτλο «μουσικοΛόγος» (Ο.Ε.ΒΥ.Χ., Αθήνα 2016). Εν προκειμένω θα σταχυολογήσουμε ορισμένα βασικά σημεία.
Η Βυζαντινή οκτωηχία καθώς επίσης ο συναφής με αυτήν λειτουργικός κύκλος των οκτώ εβδομάδων απορρέουν από την ορθόδοξη εσχατολογική θεολογία της ογδόης ημέρας (κατά τον μέγα Βασίλειο «κἂν ἡμέραν εἴπῃς, κἂν αἰῶνα, τὴν αὐτὴν ἐρεῖς ἔννοιαν»). Πρόκειται για το επιστέγασμα της εβδόμης ημέρας του Μεγάλου Σαββάτου, για την αγία δηλαδή Κυριακή της λαμπροφόρου Αναστάσεως που, σε υπερβατικό χρόνο, νοείται ως ο ανέσπερος μέλλων όγδοος αιώνας της Βασιλείας των Ουρανών. Όσον αφορά στην αξία και στο κύρος αυτής της ημέρας, ο διαμορφωτής της Βυζαντινής Οκτωηχίας άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός (8ος αιώνας) είναι χαρακτηριστικός: «Αὕτη ἡ κλητὴ καὶ ἁγία ἡμέρα, ἡ μία τῶν σαββάτων, ἡ βασιλὶς καὶ κυρία, ἑορτῶν ἑορτή, καὶ πανήγυρίς ἐστι πανηγύρεων, ἐν ᾗ εὐλογοῦμεν, Χριστὸν εἰς τοὺς αἰῶνας».
Η ογδόη ημέρα είναι η ημέρα της απόλαυσης των αφθάρτων αιωνίων αγαθών, γι’ αυτό και η σταθερότητα που αποπνέει ο κυβικός της χαρακτήρας (8 = 2*2*2) της προσιδιάζει άριστα. Ο ασματογράφος Θεοφάνης Κεραμεύς (12ος αιώνας) αναφέρει: «ὁ Κύριος ἐπηγγείλατο κατὰ τὴν ὀγδόην τὴν μέλλουσαν τὰ ἑστῶτα, καὶ μένοντα, ὧν δηλωτικὸς ὁ ὄγδοος ἀριθμὸς κύβος ὤν, ὡς φασι, πρῶτος, καὶ τοῦ πρώτου τετραγώνου διπλάσιος, καὶ σημαίνων τὸ μόνιμον, καὶ δυσκίνητον τῶν αἰωνίων ἀμοιβῶν». Ο άγιος Οικουμένιος Τρίκκης (10ος αιώνας) προβαίνει σε παρόμοια σχόλια με αναφορά όχι στον κυβικό χρόνο αλλά στον κυβικό χώρο της επουράνιας Ιερουσαλήμ (Αποκ. 21, 16): «καὶ ἡ πόλις φησὶ τετράγωνος κεῖται, καὶ τὸ μῆκος αὐτῆς, ὅσον τὸ πλάτος, καὶ τὸ ὕψος αὐτῆς, ἶσα ἐστίν. τὸ τετράγωνον σχῆμα καθὼς τοῖς περὶ ταῦτα δεινοῖς δοκεῖ, κύβος ἐστί τε καὶ ὀνομάζεται· ἔστι γὰρ καὶ τετράγωνον ἐπίπεδον· ἀλλ’ ὅταν εἴη συντετραγώνῳ καὶ ἰσόπλευρον ἐν πάσαις ταῖς διαστάσεσιν, τὸν δὲ κῦβον ἑδραιότητα δηλοῦν λέγουσιν· μόνιμα γὰρ τοῖς ἁγίοις τὰ ἀγαθὰ καὶ ἀμετάθετα, οὐδεμίας μεταβολῆς διαφθειρούσης αὐτοῖς τὴν μακαριότητα».
Ας παρακολουθήσουμε τώρα ένα απόσπασμα του χριστιανού φιλοσόφου Ιωάννη Φιλοπόνου (6ος αιώνας) που, στο πλαίσιο σχολίων στην φιλοσοφία οντογένεσης των πυθαγορείων, εμπλέκει τον αριθμό οκτώ και την κυβικότητά του: «ὀκτὼ μοίρας παραλαμβάνει εἰς τὴν τῶν ὀστῶν γένεσιν ὁ Ἐμπεδοκλῆς, ὧν τέσσαρας μὲν πυρός, δύο δὲ γῆς, ἀέρος δὲ καὶ ὕδατος ἀνὰ μίαν. διὰ τί δὲ ὀκτὼ λέγομεν; ἴσμεν ὅτι εἰς τὴν γένεσιν τῶν ὄντων τοὺς ἁρμονικοὺς οἱ Πυθαγόρειοι παρελάμβανον ἀριθμούς. εἰς τὴν γένεσιν οὖν τῶν ὀστῶν παραλαμβάνει τὸν ὀκτώ, διότι πρῶτος κύβος ὁ η΄, τὸ δὲ κυβικὸν σχῆμα ἀπονέμουσι τῇ γῇ, οὐχ ὅτι κυβικὸν τὸ σχῆμα τῆς γῆς, ἀλλὰ διὰ τὸ ἀκίνητον· ὡς οὖν γηίνων τῶν ὀστῶν ὄντων, εἰκότως τὸν κύβον εἰς τὴν αὐτῶν γένεσιν παρέλαβεν. ὁ δὲ κύβος σύγκειται ἐξ ἁρμονικῶν ἀριθμῶν· ἔχει γὰρ πλευρὰς μὲν δώδεκα, γωνίας δὲ ὀκτώ, ἐπίπεδα δὲ ἕξ· ἔχουσιν οὖν τὰ μὲν δώδεκα πρὸς τὸν ὀκτὼ τὸν ἡμιόλιον λόγον, πρὸς δὲ τὰ ἓξ τὸν διπλάσιον, ὁ δὲ ὀκτὼ πρὸς τὸν ἓξ τὸν ἐπίτριτον. οὗτοι δὲ οἱ ἀριθμοὶ ποιοῦσιν ἁρμονικοὺς λόγους».
Από το απόσπασμα εξάγουμε ότι ο αριθμός οκτώ και ο συναφής του κύβος ήδη από την αρχαιότητα ήταν συνδεδεμένοι με την ψυχολογία σταθερότητας που σχολιάσαμε νωρίτερα και επιπλέον με την αρμονία. Από που όμως απορρέει η αρμονία; Σύμφωνα με το κείμενο, ένας κύβος αποτελείται από 6 έδρες, 8 κορυφές και 12 ακμές. Με δεδομένο ότι στα μαθηματικά ο αριθμός 8 αποτελεί τον αρμονικό μέσο μεταξύ των αριθμών 6 και 12, η τριάδα των αριθμών 6, 8, 12 αποτελεί αρμονική πρόοδο. Αυτό σημαίνει ότι οι μεταξύ τους λόγοι (12/6, 12/8, 8/6) είναι αρμονικοί και άρα μουσικοί. Πράγματι, ο Πυθαγόρας απέδειξε με τα πειράματά του στο μονόχορδο ότι αν τα μήκη των παλλομένων χορδών που αντιστοιχούν στον βαρύ και στον οξύ φθόγγο των μουσικών διαστημάτων ρυθμιστούν έτσι ώστε να δημιουργούν τους ανωτέρω λόγους, τότε ακούγονται οι τέλειες μουσικές συμφωνίες (η διαπασών, η διαπέντε, η διατεσσάρων αντίστοιχα). Γι’ αυτό και απέδιδε ιδιαίτερη τιμή στον κύβο αποκαλώντας τον αρμονία.
Με απλοποίηση των ανωτέρω λόγων προκύπτουν οι ισοδύναμοι 2/1, 3/2, 4/3 η απεικόνιση των οποίων επιτυγχανόταν με τοποθέτηση στο έδαφος 10 λίθων σε τριγωνική διάταξη (1 + 2 + 3 + 4 = 10). Οι Πυθαγόρειοι αποκαλούσαν την διάταξη αυτή ιερά τετρακτύ, της απέδιδαν τους νομοτελειακούς αρμονικούς δεσμούς του σύμπαντος, και την συσχέτιζαν με διάφορες τετράδες εννοιών με διασημότερη αυτήν των τεσσάρων στοιχείων της ύλης (πῦρ, ἀήρ, ὕδωρ, γῆ). Κάθε ένα από τα τέσσερα στοιχεία φέρει δύο ιδιότητες που λαμβάνονται από τα ζεύγη αντιθέτων θερμός - ψυχρός και ὑγρός - ξηρός. Για να πραγματοποιηθεί η σύμπηξή τους σε ενιαία ύλη η ψυχρή γῆ ενώνεται με το ψυχρό ὕδωρ, το ὕδωρ, επειδή είναι και ὑγρό, ενώνεται με τον ὑγρό ἀέρα, ο ἀήρ, επειδή είναι και θερμός, ενώνεται με το θερμό πῦρ, το πῦρ, επειδή είναι και ξηρό, ενώνεται με την ξηρή γῆ και ο κύκλος κλείνει. Οι συνολικοί συνδυασμοί είναι οκτώ, ανα δύο συναφείς: θερμό πῦρ/ξηρό πῦρ, ὑγρός ἀήρ/θερμός ἀήρ, ψυχρό ὕδωρ/ὑγρό ὕδωρ, ψυχρή γῆ/ξηρή γῆ.
Η ανωτέρω περί στοιχείων πυθαγόρεια θεώρηση έτυχε ευρείας διάδοσης στην πρώιμη Βυζαντινή αυτοκρατορία και, δεδομένης της μουσικότητας της τετρακτύος, συνέβαλε στο να προσανατολιστούν οι πρωτόλειες Βυζαντινές μελωδίες γύρω από οκτώ, ανά δύο συναφείς, ήχους. Εξάλλου το ίδιο το αρμονικό υλικό που παρέλαβαν οι Βυζαντινοί από την ελληνική αρχαιότητα βρισκόταν αρκετά κοντά σε αυτή την λογική. Το Τέλειο Αμετάβολο Σύστημα των αρχαίων έδινε την δυνατότητα για επτά τρόπους, οι έξι εκ των οποίων ήταν ανά δύο συναφείς: μιξολύδιος, λύδιος, φρύγιος, δώριος, υπολύδιος, υποφρύγιος, υποδώριος. Αργότερα, Βυζαντινοί και Λατίνοι μουσικοθεωρητικοί πρόσθεσαν τον υπομιξολύδιο οπότε προέκυψε ένα αρμονικό υλικό οκτώ, ανά δύο συναφών, τρόπων. >
<συνεχίζεται στο επόμενο μήνυμα>
<Αν και το αρχαιοελληνικό υπόβαθρο της Βυζαντινής μουσικής είναι δεδομένο, θα ήταν λάθος ολκής να θεωρήσουμε ότι οδήγησε στην οκτωηχία κατ’ αποκλειστικότητα. Το Βυζάντιο ήταν χριστιανικό, και στον χριστιανισμό ο πνευματικός παράγοντας ανέκαθεν κατείχε τα ηνία. Η κιβωτός έσωσε οκτώ ανθρώπους από τον κατακλυσμό εις τύπον της ογδόης ημέρας. Ο Δαβίδ ήταν ο όγδοος υιός του Ιεσσαί εις τύπον της ογδόης ημέρας. Η περιτομή του Κυρίου πραγματοποιήθηκε οκτώ ημέρες μετά την Γέννησή Του εις τύπον της ογδόης ημέρας. Ο Χριστός βεβαίωσε ότι θα λάβει εκατονταπλάσια όποιος για το όνομά Του αφήσει πίσω του οικία, αδελφούς, αδελφές, πατέρα, μητέρα, γυναίκα, τέκνα, αγρούς εις τύπον της ογδόης ημέρας. Από τις αναστάσεις που ιστορεί η Αγία Γραφή, η Ανάσταση του Κυρίου είναι η ογδόη στην σειρά εις τύπον της ογδόης ημέρας. Από την Κυριακή της Αναστάσεως έως και την Κυριακή της Πεντηκοστής αριθμούνται οκτώ Κυριακές εις τύπον της ογδόης ημέρας. Η κρισιμότατη αυτή προσδοκία των χριστιανών για την ογδόη ημέρα (τελευταίο άρθρο του Συμβόλου της Πίστεως) εισήλθε στα μύχια της ορθοδόξου λατρείας και αποτυπώθηκε στην οκτωηχία και στον συναφή με αυτήν λειτουργικό κύκλο των οκτώ εβδομάδων.
Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι ο οκτάπτυχος τροπικός διακανονισμός που παρέλαβε το Βυζάντιο από την αρχαιότητα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ευτυχής σύμπλευση. Σύμπλευση ώστόσο δεν σημαίνει ταύτιση και τούτο γίνεται ευκολότερα κατανοητό αν κανείς αναλογιστεί την πληθώρα των υφιστάμενων τροπικών αναμίξεων καθώς επίσης των διαφορετικών συνδυασμών συστημάτων (οκτάχορδο, πεντάχορδο, τετράχορδο), γενών (διατονικό, χρωματικό, εναρμόνιο) και χροών (σκληρό, μαλακό). Αδρομερώς πάντως, αντιπαραβολή μεταξύ αρχαιοελληνικών τρόπων και βυζαντινών ήχων είναι εφικτή αν και στις διάφορες προσπάθειες που έχουν γίνει παρατηρούνται διαφωνίες. Κατά τον «Αγιοπολίτη», ένα ανώνυμο μουσικοθεωρητικό σύγγραμμα του 12ου αιώνα ο τίτλος του οποίου παραπέμπει στην αγία Πόλη (και άρα στην ογδόη ημέρα), ο δώριος τρόπος αντιστοιχεί στον πρώτο ήχο, ο φρύγιος στον δεύτερο, ο λύδιος στον τρίτο, ο μιξολύδιος στον τέταρτο, ο υποδώριος στον πλάγιο του πρώτου, ο υποφρύγιος στον πλάγιο του δευτέρου, ο υπολύδιος στον βαρύ και ο υπομιξολύδιος στον πλάγιο του τετάρτου.
Ο κάθε βυζαντινός ήχος ενέχει το δικό του ήθος και κατ’ επέκταση την δική του θέση μέσα στην ορθόδοξη λατρεία. Ο πρώτος, με τον αναστάσιμο παλμό του, φέρει τα πρωτεία της νίκης. Ο πλάγιος του πρώτου είναι θρηνωδός και φιλοικτίρμων. Ο δεύτερος, ως μελίρρυτος, μαλακώνει και τέρπει. Ο πλάγιος του δευτέρου είναι μελιχρός και γλυκύς, σαν τον ήχο του τέττιγα. Ο τρίτος είναι απλός και ανεπιτήδευτος. Ο βαρύς είναι ανδροπρεπής και πολεμοδιεγερτικός. Ο τέταρτος είναι πανηγυριστής και χορευτής. Ο πλάγιος του τετάρτου ενέχει ωραιότητα, και κάτι τέτοιο του αξίζει γιατί επισφραγίζει την οκτώηχο. Όλοι οι ήχοι απο κοινού συνθέτουν την βυζαντινή μουσική αισθητική. Μία αισθητική που αποκαθηλώνει τους πιστούς από τα γήινα και εφήμερα και τους αναβιβάζει στην υπερβατικότητα της αιωνιότητας. Εξάλλου, αν η αδελφή τέχνη της Βυζαντινής αγιογραφίας προεικονίζει τα μέλλοντα, η Βυζαντινή μουσική προηχεί τα μέλλοντα. Η οκτώηχός της προηχεί τον ανέσπερο όγδοο μέλλοντα αιώνα!>
Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι ο οκτάπτυχος τροπικός διακανονισμός που παρέλαβε το Βυζάντιο από την αρχαιότητα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως ευτυχής σύμπλευση. Σύμπλευση ώστόσο δεν σημαίνει ταύτιση και τούτο γίνεται ευκολότερα κατανοητό αν κανείς αναλογιστεί την πληθώρα των υφιστάμενων τροπικών αναμίξεων καθώς επίσης των διαφορετικών συνδυασμών συστημάτων (οκτάχορδο, πεντάχορδο, τετράχορδο), γενών (διατονικό, χρωματικό, εναρμόνιο) και χροών (σκληρό, μαλακό). Αδρομερώς πάντως, αντιπαραβολή μεταξύ αρχαιοελληνικών τρόπων και βυζαντινών ήχων είναι εφικτή αν και στις διάφορες προσπάθειες που έχουν γίνει παρατηρούνται διαφωνίες. Κατά τον «Αγιοπολίτη», ένα ανώνυμο μουσικοθεωρητικό σύγγραμμα του 12ου αιώνα ο τίτλος του οποίου παραπέμπει στην αγία Πόλη (και άρα στην ογδόη ημέρα), ο δώριος τρόπος αντιστοιχεί στον πρώτο ήχο, ο φρύγιος στον δεύτερο, ο λύδιος στον τρίτο, ο μιξολύδιος στον τέταρτο, ο υποδώριος στον πλάγιο του πρώτου, ο υποφρύγιος στον πλάγιο του δευτέρου, ο υπολύδιος στον βαρύ και ο υπομιξολύδιος στον πλάγιο του τετάρτου.
Ο κάθε βυζαντινός ήχος ενέχει το δικό του ήθος και κατ’ επέκταση την δική του θέση μέσα στην ορθόδοξη λατρεία. Ο πρώτος, με τον αναστάσιμο παλμό του, φέρει τα πρωτεία της νίκης. Ο πλάγιος του πρώτου είναι θρηνωδός και φιλοικτίρμων. Ο δεύτερος, ως μελίρρυτος, μαλακώνει και τέρπει. Ο πλάγιος του δευτέρου είναι μελιχρός και γλυκύς, σαν τον ήχο του τέττιγα. Ο τρίτος είναι απλός και ανεπιτήδευτος. Ο βαρύς είναι ανδροπρεπής και πολεμοδιεγερτικός. Ο τέταρτος είναι πανηγυριστής και χορευτής. Ο πλάγιος του τετάρτου ενέχει ωραιότητα, και κάτι τέτοιο του αξίζει γιατί επισφραγίζει την οκτώηχο. Όλοι οι ήχοι απο κοινού συνθέτουν την βυζαντινή μουσική αισθητική. Μία αισθητική που αποκαθηλώνει τους πιστούς από τα γήινα και εφήμερα και τους αναβιβάζει στην υπερβατικότητα της αιωνιότητας. Εξάλλου, αν η αδελφή τέχνη της Βυζαντινής αγιογραφίας προεικονίζει τα μέλλοντα, η Βυζαντινή μουσική προηχεί τα μέλλοντα. Η οκτώηχός της προηχεί τον ανέσπερο όγδοο μέλλοντα αιώνα!>
Κανένας πριν από τον Χρύσανθο τον 19ο αιώνα δεν έχει πει ότι η αρχαία αρμονική διαφέρει έστω και ελάχιστα από την τωρινή. Η αρμονική δεν άλλαξε, έτσι δεν χρειάστηκε να γραφούν νέα βιβλία για αυτήν, ίσχυαν και ισχύουν όσα μας παρέδωσαν οι αρχαίοι. Ο Μανουήλ Βρυέννιος, ο Γεώργιος Παχυμέρης, συνόψισαν την αρμονική θεωρία , η οποία ισχύει μέχρι και σήμερα. Ο Ι. ο Δαμασκηνός ή "ψευδοδαμασκηνός" αναφέρει «Το γαρ ειπείν πρώτον, δεύτερον και τρίτον ήχον ουκ εισί κύρια ονόματα αλλά επαρίθμησις μόνον. Τα δεν κύρια ονόματα των οκτώ ήχων ευρέθησαν από των τεχνολόγων ανδρών, ήγουν Λυδών και Φρυγών.» μας παραπέμπουν λοιπόν ξεκάθαρα οι βυζαντινοί στους αρχαίους αρμονικούς!
Γιατί δεν έχει γίνει σωστή αντιστοίχιση είναι πρόβλημα λάθος ερμηνείας κι όχι άλλων κλιμάκων των αρχαίων.
Άλλο η κλίμακα κι άλλο το μέλος.
Η μουσική είναι επιστήμη μέλους και των περί του μέλους συμβαινόντων, γράφει ο Αριστείδης Κοϊντιλιανός.
Το μέλος δεν είναι μόνο οι κλίμακες αλλά και οι μεταβολές, οι οποίες γίνονται συνέχεια όταν τραγουδάμε ή ψάλλουμε,
μεταβολές κατά χρόα ή γένος, μεταβολές κατά σύστημα, μεταβολές κατά αρμονία. Βάσει όλων αυτών προκύπτουν κάθε φορά διαφορετικά διαστήματα από αυτά που λέει η κατανομή του τετραχόρδου. Αυτές οι μεταβολές-αλλοιώσεις οφείλονται στην τάση των ήχων για συμφωνία με τον ήχο εκτός τετραχόρδου όταν παρεμβάλλεται ο προσλαμβανόμενος τόνος(ο οποίος "χαλάει" την συμφωνία των διαστημάτων της κλίμακας, βλέπε περί διάζευξης τελευταίο κεφάλαιο αρμονικών Βριεννίου). Τις μεταβολές αυτές τις είπαν αργότερα παραλλαγή. Έτσι από την μείξη των κυρίων προκύπτουν οι πλάγιοι ήχοι .
Τα σημάδια-σύμβολα των ήχων αυτό παριστάνουν. Λχ του βαρέως το σύμβολο είναι μείξη του συμβόλου του β με το γ, δεύτερος και τρίτος (δευτερότριτο τον ονομάζει ο Αγ Ιωάννης ο Δαμασκηνός), στον οίκο του βαρέως στην παραλλαγή του Ι. Πλουσιαδηνού είναι ο δεύτερος μαζί με τον τρίτο. Ο πλάγιος πρώτος πολλές φορές αναπαριστάται με μαρτυρία τετάρτου, μάλιστα ταυτίζεται με τον τέταρτο ήχο στο διαπασών σύστημα. Περισσότερα για την πρόοδο και σωστής κατ' εμένα ερμηνείας της αρμονικής έχω δημοσιεύσει εδώ
Η λάθος αντιστοίχιση των ήχων με τις αρχαίες χορδές οδήγησαν σε σύγχυση και λάθος θεωρητική ερμηνεία της μουσικής, με αποτέλεσμα η παράδοση από γενιά σε γενιά να χάνεται όσο λιγοστεύουν οι παραδοσιακοί ακουστικοί ψάλτες. Οι παραδοσιακοί ψάλτες που δεν έχουν μάθει σε ωδεία ή σχολές έχουν σώσει σωστή την αρχαία αρμονική. Παρόμοιο πρόβλημα υπήρξε και παλιότερα όπως μας πληροφορεί ο (ψευδο)Πλούταρχος στο περί μουσικής, δείτε κι εδώ.
Γιατί δεν έχει γίνει σωστή αντιστοίχιση είναι πρόβλημα λάθος ερμηνείας κι όχι άλλων κλιμάκων των αρχαίων.
Άλλο η κλίμακα κι άλλο το μέλος.
Η μουσική είναι επιστήμη μέλους και των περί του μέλους συμβαινόντων, γράφει ο Αριστείδης Κοϊντιλιανός.
Το μέλος δεν είναι μόνο οι κλίμακες αλλά και οι μεταβολές, οι οποίες γίνονται συνέχεια όταν τραγουδάμε ή ψάλλουμε,
μεταβολές κατά χρόα ή γένος, μεταβολές κατά σύστημα, μεταβολές κατά αρμονία. Βάσει όλων αυτών προκύπτουν κάθε φορά διαφορετικά διαστήματα από αυτά που λέει η κατανομή του τετραχόρδου. Αυτές οι μεταβολές-αλλοιώσεις οφείλονται στην τάση των ήχων για συμφωνία με τον ήχο εκτός τετραχόρδου όταν παρεμβάλλεται ο προσλαμβανόμενος τόνος(ο οποίος "χαλάει" την συμφωνία των διαστημάτων της κλίμακας, βλέπε περί διάζευξης τελευταίο κεφάλαιο αρμονικών Βριεννίου). Τις μεταβολές αυτές τις είπαν αργότερα παραλλαγή. Έτσι από την μείξη των κυρίων προκύπτουν οι πλάγιοι ήχοι .
Τα σημάδια-σύμβολα των ήχων αυτό παριστάνουν. Λχ του βαρέως το σύμβολο είναι μείξη του συμβόλου του β με το γ, δεύτερος και τρίτος (δευτερότριτο τον ονομάζει ο Αγ Ιωάννης ο Δαμασκηνός), στον οίκο του βαρέως στην παραλλαγή του Ι. Πλουσιαδηνού είναι ο δεύτερος μαζί με τον τρίτο. Ο πλάγιος πρώτος πολλές φορές αναπαριστάται με μαρτυρία τετάρτου, μάλιστα ταυτίζεται με τον τέταρτο ήχο στο διαπασών σύστημα. Περισσότερα για την πρόοδο και σωστής κατ' εμένα ερμηνείας της αρμονικής έχω δημοσιεύσει εδώ
Η λάθος αντιστοίχιση των ήχων με τις αρχαίες χορδές οδήγησαν σε σύγχυση και λάθος θεωρητική ερμηνεία της μουσικής, με αποτέλεσμα η παράδοση από γενιά σε γενιά να χάνεται όσο λιγοστεύουν οι παραδοσιακοί ακουστικοί ψάλτες. Οι παραδοσιακοί ψάλτες που δεν έχουν μάθει σε ωδεία ή σχολές έχουν σώσει σωστή την αρχαία αρμονική. Παρόμοιο πρόβλημα υπήρξε και παλιότερα όπως μας πληροφορεί ο (ψευδο)Πλούταρχος στο περί μουσικής, δείτε κι εδώ.
Last edited:
Απλα οχι.
Τα σημαδια των ηχων ειναι απλα η αριθμιση τους μαζι με μια καλλιγραφικη κεραια. Του Α' ηχου ειναι απλά ενα καλλιγραφικο "α".
Το μαρτυρικο του Βαρέως ειναι απλα μια βραχυγραφια, ενα πρωιμο μικρογραμματο "β" (το οποιο εμφανιζεται με 2-3 διαφορετικες μορφες απο τον 10ο αιωνα οπου εισαγεται η μικρογραμματη γραφη)
Το ίδιο και με το "δ" του δ' ηχου κλπ.
Η μόνη περιπτωση "διπλης" μαρτυριας που θυμαμαι ειναι στην παρ. 82 του Θεωρητικου του Χρυσανθου, οπου εκει πραγματι συμπλεκει 2 μαρτυριες σε 1.
Τα σημαδια των ηχων ειναι απλα η αριθμιση τους μαζι με μια καλλιγραφικη κεραια. Του Α' ηχου ειναι απλά ενα καλλιγραφικο "α".
Το μαρτυρικο του Βαρέως ειναι απλα μια βραχυγραφια, ενα πρωιμο μικρογραμματο "β" (το οποιο εμφανιζεται με 2-3 διαφορετικες μορφες απο τον 10ο αιωνα οπου εισαγεται η μικρογραμματη γραφη)
Το ίδιο και με το "δ" του δ' ηχου κλπ.
Η μόνη περιπτωση "διπλης" μαρτυριας που θυμαμαι ειναι στην παρ. 82 του Θεωρητικου του Χρυσανθου, οπου εκει πραγματι συμπλεκει 2 μαρτυριες σε 1.
Απλά όχι σε αυτά που γράφεις εσύ!
Στο κεφάλαιο Ι περί τινών ιδιωμάτων των φθόγγων του τροχού σελίδα 38-39 έκδοση Τεργέστης του θεωρητικού του ο Χρύσανθος εξηγεί πως κάθε ήχος έχει διπλή υπόσταση και διπλή μαρτυρία κατά τον τροχό ή κατά το διαπασώ-δια τεσσάρων, την διπλοπαραλλαγή δηλαδή, αυτό συμβαίνει στους χαμηλούς φθόγγους όπου μπορούν να παραλλαχθούν κατά τους δύο αυτούς τρόπους. Σε αρκετά χειρόγραφα συναντάμε και τις υπόλοιπες διπλές μαρτυρίες εκτός του βαρέως που είναι σε χρήση και στις έντυπες εκδόσεις.
Έτσι συμπλέκει του πρώτου με του τετάρτου ως μαρτυρία του πλαγίου πρώτου κατά τον τροχό που τρέπεται σε πλάγιο του τετάρτου στο διαπασών, καθώς και του πρώτου με του δευτέρου ως πλήρη μαρτυρία του πλαγίου δευτέρου(πρώτος κατά το δια τεσσάρων-δεύτερος κατά τον τροχό ). Όλα αυτά τα αναλύει ο Πλουσιαδηνός, πως από τους κυρίους βγαίνουν οι πλάγιοι και πως παραλλάσονται- αναμειγνύονται.
Στο κεφάλαιο Ι περί τινών ιδιωμάτων των φθόγγων του τροχού σελίδα 38-39 έκδοση Τεργέστης του θεωρητικού του ο Χρύσανθος εξηγεί πως κάθε ήχος έχει διπλή υπόσταση και διπλή μαρτυρία κατά τον τροχό ή κατά το διαπασώ-δια τεσσάρων, την διπλοπαραλλαγή δηλαδή, αυτό συμβαίνει στους χαμηλούς φθόγγους όπου μπορούν να παραλλαχθούν κατά τους δύο αυτούς τρόπους. Σε αρκετά χειρόγραφα συναντάμε και τις υπόλοιπες διπλές μαρτυρίες εκτός του βαρέως που είναι σε χρήση και στις έντυπες εκδόσεις.
Έτσι συμπλέκει του πρώτου με του τετάρτου ως μαρτυρία του πλαγίου πρώτου κατά τον τροχό που τρέπεται σε πλάγιο του τετάρτου στο διαπασών, καθώς και του πρώτου με του δευτέρου ως πλήρη μαρτυρία του πλαγίου δευτέρου(πρώτος κατά το δια τεσσάρων-δεύτερος κατά τον τροχό ). Όλα αυτά τα αναλύει ο Πλουσιαδηνός, πως από τους κυρίους βγαίνουν οι πλάγιοι και πως παραλλάσονται- αναμειγνύονται.
Attachments
Μπορεί το Βυζάντιο να στηρίχτηκε στο τροπικό υλικό που παρέλαβε από την αρχαιότητα, ώστόσο ας του επιτρέψουμε να έχει την δική του ταυτότητα. Ούτε παρέλαβε τα πάντα άκριτα, ούτε τα οργάνωσε κατά τρόπο πανομοιότυπο. Ο Παπαδιαμάντης έλεγε: «ἡ Βυζαντινὴ μουσικὴ εἶναι τόσον Ἑλληνικὴ ὅσον πρέπει νὰ εἶναι. Οὔτε ἡμεῖς τὴν θέλομεν, οὔτε τὴν φανταζόμεθα, ὡς αὐτὴν τὴν μουσικὴ τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων». Η θεολογία της 8ης ημέρας έπαιξε καθοριστικό ρόλο στο γιατί οκτωηχία (τα εξηγεί ο Αλυγιζάκης στο διδακτορικό του), δηλαδή στην οργάνωση σε 8 ηχοοικογένειες. Στην αρχαιότητα υπάρχει πλουραλισμός, δεν υπάρχει σαφής προσανατολισμός γύρω από τον αριθμό 8. Το ότι η τροπικότητα υφίσταται και λειτουργεί ως υπόβαθρο καμία αντίρρηση. Το ότι αφομοιώθηκε ακόμα και ορολογία από την αρχαιότητα καμία αντίρρηση. Τα πάντα όμως προσαρμόστηκαν στην νέα πραγματικότητα του χριστιανισμού. Και στην νέα αυτή πραγματικότητα, η θεολογία είναι ο κρίσιμος παράγοντας. Η θεολογία της 8ης ημέρας.
Εφ' όσον συζητάμε για τον συμβολισμό των 8 ήχων, νομίζω πως είναι σημαντικό να αναφερθούν και τα εξής.
Στο κείμενο του κ. Μιχαήλ Μακρή, παραπάνω, διαβάσαμε ότι η κιβωτός του Νώε έσωσε 8 ανθρώπους εις τύπον της 8ης ημέρας.
Η διάσωση των οκτώ προσώπων της οικογένειας του Νώε αναφέρεται τόσο στην Παλαιά Διαθήκη (Γένεσις, 7, 7) όσο και στις επιστολές του Αποστόλου Πέτρου (Α΄ Πετρ. 3, 20-21 και Β΄ Πετρ. 2, 5), και σύμφωνα με την ορθόδοξη θεολογία αποτελεί προτύπωση της ανεσπέρου ογδόης ημέρας της Βασιλείας των Ουρανών. Την ογδόη ημέρα προτυπώνει και η Βυζαντινή οκτώηχος. Εντυπωσιάζει μάλιστα το γεγονός ότι όπως η Κιβωτός έσωσε τέσσερις άνδρες και τις τέσσερις συζύγους τους (Νώε, τρεις υιοί, τέσσερις σύζυγοι) , έτσι και η οκτώηχος συνίσταται από τέσσερις κύριους ήχους και τους τέσσερις πλαγίους τους!
Ακολουθεί απόσπασμα του αγίου Ιουστίνου του Μάρτυρος που συνδέει τα οκτώ πρόσωπα της Κιβωτού με την ογδόη ημέρα.
Γινώσκετε οὖν, ὦ ἄνδρες, ἔφην, ὅτι ἐν τῷ Ἠσαίᾳ λέλεκται ὑπὸ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὴν Ἰερουσαλήμ, ὅτι «Ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ τοῦ Νῶε ἔσωσά σε.» Τοῦτο δέ ἐστιν ὃ ἔλεγεν ὁ Θεός, ὅτι τὸ μυστήριον τῶν σωζομένων ἀνθρώπων ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ γέγονεν. Ὁ δίκαιος γὰρ Νῶε μετὰ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ, τοῦτέστι τῆς τε γυναικὸς τῆς αὐτοῦ, καὶ τῶν τριῶν τέκνων αὐτοῦ, καὶ τῶν γυναικῶν τῶν υἱῶν αὐτοῦ· οἵ τινες ἀριθμῷ ὄντες ὀκτώ, σύμβολον εἶχον τῆς ἀριθμῷ μὲν ὀγδόης ἡμέρας, ἐν ᾗ ἐφάνη ὁ Χριστὸς ἡμῶν ἀπὸ νεκρῶν ἀναστάς, δυνάμει δ’ ἀεὶ πρώτης ὑπαρχούσης (PATROLOGIA GRAECA, τόμος 6, σελίδα 793ΑΒ).
Tα παραπάνω έδωσαν έμπνευση για το εξώφυλλο του cd "Η Βυζαντινή Οκτωηχία μέσα από την εκκλησιαστική και κοσμική μουσική" της Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Χορωδίας. Μπορείτε να το δείτε εδώ
Στο εξώφυλλο ατενίζουμε μία από τις πέτρινες άγκυρες, που, σύμφωνα με τον υπεύθυνο της αμερικάνικης ερευνητικής αποστολής Ron Wyatt, βρέθηκαν μαζί με την Κιβωτό του Νώε στα όρη του Αραράτ (σύνορα Τουρκίας – Αρμενίας, υψόμετρο ευρημάτων περίπου 2000μ). Πάνω της παρατηρούμε οκτώ σταυρούς, χαραγμένους από πρώιμους χριστιανούς, προκειμένου να μνημονευθούν τα οκτώ πρόσωπα που σώθηκαν από τον κατακλυσμό. Η ευρύτερη μάλιστα τοποθεσία είναι γνωστή ως χωριό των οκτώ ή κοιλάδα των οκτώ.
Παραθέτω δικτυογραφία σχετικά με τις έρευνες για την Κιβωτό του Νώε
Στο κείμενο του κ. Μιχαήλ Μακρή, παραπάνω, διαβάσαμε ότι η κιβωτός του Νώε έσωσε 8 ανθρώπους εις τύπον της 8ης ημέρας.
Η διάσωση των οκτώ προσώπων της οικογένειας του Νώε αναφέρεται τόσο στην Παλαιά Διαθήκη (Γένεσις, 7, 7) όσο και στις επιστολές του Αποστόλου Πέτρου (Α΄ Πετρ. 3, 20-21 και Β΄ Πετρ. 2, 5), και σύμφωνα με την ορθόδοξη θεολογία αποτελεί προτύπωση της ανεσπέρου ογδόης ημέρας της Βασιλείας των Ουρανών. Την ογδόη ημέρα προτυπώνει και η Βυζαντινή οκτώηχος. Εντυπωσιάζει μάλιστα το γεγονός ότι όπως η Κιβωτός έσωσε τέσσερις άνδρες και τις τέσσερις συζύγους τους (Νώε, τρεις υιοί, τέσσερις σύζυγοι) , έτσι και η οκτώηχος συνίσταται από τέσσερις κύριους ήχους και τους τέσσερις πλαγίους τους!
Ακολουθεί απόσπασμα του αγίου Ιουστίνου του Μάρτυρος που συνδέει τα οκτώ πρόσωπα της Κιβωτού με την ογδόη ημέρα.
Γινώσκετε οὖν, ὦ ἄνδρες, ἔφην, ὅτι ἐν τῷ Ἠσαίᾳ λέλεκται ὑπὸ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὴν Ἰερουσαλήμ, ὅτι «Ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ τοῦ Νῶε ἔσωσά σε.» Τοῦτο δέ ἐστιν ὃ ἔλεγεν ὁ Θεός, ὅτι τὸ μυστήριον τῶν σωζομένων ἀνθρώπων ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ γέγονεν. Ὁ δίκαιος γὰρ Νῶε μετὰ τῶν ἄλλων ἀνθρώπων ἐπὶ τοῦ κατακλυσμοῦ, τοῦτέστι τῆς τε γυναικὸς τῆς αὐτοῦ, καὶ τῶν τριῶν τέκνων αὐτοῦ, καὶ τῶν γυναικῶν τῶν υἱῶν αὐτοῦ· οἵ τινες ἀριθμῷ ὄντες ὀκτώ, σύμβολον εἶχον τῆς ἀριθμῷ μὲν ὀγδόης ἡμέρας, ἐν ᾗ ἐφάνη ὁ Χριστὸς ἡμῶν ἀπὸ νεκρῶν ἀναστάς, δυνάμει δ’ ἀεὶ πρώτης ὑπαρχούσης (PATROLOGIA GRAECA, τόμος 6, σελίδα 793ΑΒ).
Tα παραπάνω έδωσαν έμπνευση για το εξώφυλλο του cd "Η Βυζαντινή Οκτωηχία μέσα από την εκκλησιαστική και κοσμική μουσική" της Ορθόδοξης Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Χορωδίας. Μπορείτε να το δείτε εδώ
Στο εξώφυλλο ατενίζουμε μία από τις πέτρινες άγκυρες, που, σύμφωνα με τον υπεύθυνο της αμερικάνικης ερευνητικής αποστολής Ron Wyatt, βρέθηκαν μαζί με την Κιβωτό του Νώε στα όρη του Αραράτ (σύνορα Τουρκίας – Αρμενίας, υψόμετρο ευρημάτων περίπου 2000μ). Πάνω της παρατηρούμε οκτώ σταυρούς, χαραγμένους από πρώιμους χριστιανούς, προκειμένου να μνημονευθούν τα οκτώ πρόσωπα που σώθηκαν από τον κατακλυσμό. Η ευρύτερη μάλιστα τοποθεσία είναι γνωστή ως χωριό των οκτώ ή κοιλάδα των οκτώ.
Παραθέτω δικτυογραφία σχετικά με τις έρευνες για την Κιβωτό του Νώε
Καλό θα ηταν να διαβαζατε τα μηνυματα των συνομιλητων σας κ. Σολδάτε, έχω ήδη κανει αναφορα στις σελίδες που παραπέμπετε και παρατηρω οτι εκει οντως συμβαινει αυτο που λετε, η διπλη μαρτυρια μπαινει για να δηλωσει οτι εχουμε τροχο.
Δηλώνεται δηλαδη οτι ενω ο φθογγος μας ειναι ο κατω Δι, διαστηματικα ακολουθουνται διατηματα α-πλ α ηχου.
Δηλαδη η διπλοπαραλλαγη σημειωνεται σαφεστατα με τη χρηση 2 μαρτυριων.
Εσεις ομως ισχυριζεστε οτι ακομη και με 1 μαρτυρια φανερωνεται διπλοπαραλλαγη.
Σε αυτο απαντω "οχι"
Οταν ο βαρυς, που αναφερατε, εχει μορφη γ' ηχου, θα εχει απο κατω μαρτυρια νανα, οταν εχει μορφη β ηχου, θα εχει μαρτυρια νεανες. Δευτεροτριτος λοιπον, αλλα σημαινεται συνηθως σαφως ποια μορφη θα εχει. Η κλασικη μαρτυρια του βαρεως ειναι αυτη το β ηχου, δεν δηλωνει αυτουσια και τον γ ηχο.
Το προβλημα βρισκεται στο γεγονος οτι πολλες φορες οι μελοποιοι (μιλω για την αναλυτικη σημειογραφια) ειτε σημειωνουν λαθος τις μαρτυριες ειτε δεν τις σημειωνουν καθολου, οποτε πρεπει να φανταστουμε τι εννοουν.
Δηλώνεται δηλαδη οτι ενω ο φθογγος μας ειναι ο κατω Δι, διαστηματικα ακολουθουνται διατηματα α-πλ α ηχου.
Δηλαδη η διπλοπαραλλαγη σημειωνεται σαφεστατα με τη χρηση 2 μαρτυριων.
Εσεις ομως ισχυριζεστε οτι ακομη και με 1 μαρτυρια φανερωνεται διπλοπαραλλαγη.
Σε αυτο απαντω "οχι"
Οταν ο βαρυς, που αναφερατε, εχει μορφη γ' ηχου, θα εχει απο κατω μαρτυρια νανα, οταν εχει μορφη β ηχου, θα εχει μαρτυρια νεανες. Δευτεροτριτος λοιπον, αλλα σημαινεται συνηθως σαφως ποια μορφη θα εχει. Η κλασικη μαρτυρια του βαρεως ειναι αυτη το β ηχου, δεν δηλωνει αυτουσια και τον γ ηχο.
Το προβλημα βρισκεται στο γεγονος οτι πολλες φορες οι μελοποιοι (μιλω για την αναλυτικη σημειογραφια) ειτε σημειωνουν λαθος τις μαρτυριες ειτε δεν τις σημειωνουν καθολου, οποτε πρεπει να φανταστουμε τι εννοουν.
Χριστός Ανέστη! Η ανάγνωση των παραθέσεων στη συζήτηση μου έφερε στο νού τους επιμελείς στίχους της Παρακλητικής που υπάρχουν στην κατακλείδα κάθε ήχου μετά την ακολουθία του Σαββάτου απο το περιεχόμενο των οποίων συνάγεται οτι υπάρχει σαφής συσχετισμός του ήθους κάθε ήχου με τα δρώμενα της θρησκευτικής λατρείας.Ας τα θυμηθούμε απο την ΠΑΡΑΚΛΗΤΙΚΗ του Σαλιβέρου (1913) http://digital.lib.auth.gr/record/127297?ln=el
Μανία να κόβουμε την ιστορία σε κομματάκια! ποιο Βυζάντιο; Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι άμεση συνέχεια της κλασσικής Αρχαιότητας, όλα εξελίσσονται ομαλά! Δεν ήρθαν εξωγήινοι τον 4ο, τον 8ο ή τον 10ο αιώνα να μας αλλάξουν τα μουσικά γένη την γλώσσα και την αρμονική, ούτε μαζεύτηκαν οι πατέρες και είπαν να κάνουν αυτές τις αλλαγές, δεν υπάρχει κανένα στοιχείο που να δείχνει κάτι τέτοιο, αν έχετε να το καταθέσετε. Τις υποθέσεις σας τις παρουσιάζετε σαν ιστορική αλήθεια. Βλέπω στην πράξη ότι δεν ισχύει η αλλοίωση της αρμονικής και το έχω δείξει, με τον τρόπο που ψάλλω και με στοιχεία. Αυτά περί "Βυζαντίου" που άλλαξε και καλά ο πολιτισμός μας τα πέρασαν τον 19ο αιώνα ο Κοραής και λοιποί, Άγαλμα τον έχουν κάνει τον Κοραή και καράβι. Τα συνεχίζουν και τα διδάσκουν στα σχολεία και στα πανεπιστήμια και παράγουν φάλτσους! άντε τώρα να δείξεις τώρα ότι η μουσική μας δεν είναι ελέφαντας!
Πιστέψτε ο, τι θέλετε. Δημοκρατία έχουμε. Βλέπει ο αναγνώστης αν αυτό που λέμε έχει παραπομπές πηγές και επιχειρήματα που στέκουν.
Πιστέψτε ο, τι θέλετε. Δημοκρατία έχουμε. Βλέπει ο αναγνώστης αν αυτό που λέμε έχει παραπομπές πηγές και επιχειρήματα που στέκουν.
Last edited:
Κ. Σολδάτε, προσπαθώντας να δω την ιδιαίτερη ταυτότητα του Βυζαντίου σε καμία περίπτωση δεν προσπαθώ να το αποκόψω από την αρχαιότητα. Να σας ρωτήσω; Όταν προσπαθούμε να δούμε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός ανθρώπου, υπονοούμε ότι προσπαθούμε τον αποκόψουμε από τους γονείς του; Όχι. Σε καμία περίπτωση. Το παιδί ομοιάζει πολύ στους γονείς του, αποτελεί την συνέχειά τους, αλλά έχει και την δική του ταυτότητα.
Κ. Σολδάτε, θα ήταν αδύνατο το Βυζάντιο να μην έχει την δική του ταυτότητα. Ξέρετε γιατί; Γιατί η τέχνη είναι η εξωτερίκευση του μέσα μας. Το ορθόδοξο βίωμα ήταν κάτι πρωτόγνωρο στην μετά Χριστόν εποχή. Αυτό το βίωμα άρχισε να διαμορφώνει συνειδήσεις, και τελικά, στο ελεύθερο Βυζάντιο, θέλησε να εκφραστεί και μέσα από την τέχνη. Τίποτα δεν προέκυψε με παρθενογένεση. Τεχνικό υλικό υπήρχε από την αρχαιότητα και οι βυζαντινοί το αξιοποίησαν. Το πέρασαν όμως και μέσα από τον δικό τους ηθμό. Το προσάρμοσαν στο ορθόδοξο βίωμα. Με αυτό τον τρόπο διαμορφώθηκε σταδιακά η βυζαντινή αισθητική. Μία πολύ όμορφη αισθητική που ποτέ δεν αμφισβήτησε ότι η γενέτειρά της βρίσκεται στην αρχαιότητα.
Κανένας εξωγήινος λοιπόν, και καμία κατάτμηση της ιστορίας. Και κάτι ακόμα στο οποίο σίγουρα συμφωνούμε. Και εγώ απεχθάνομαι το έργο του Κοραή.
Κ. Σολδάτε, θα ήταν αδύνατο το Βυζάντιο να μην έχει την δική του ταυτότητα. Ξέρετε γιατί; Γιατί η τέχνη είναι η εξωτερίκευση του μέσα μας. Το ορθόδοξο βίωμα ήταν κάτι πρωτόγνωρο στην μετά Χριστόν εποχή. Αυτό το βίωμα άρχισε να διαμορφώνει συνειδήσεις, και τελικά, στο ελεύθερο Βυζάντιο, θέλησε να εκφραστεί και μέσα από την τέχνη. Τίποτα δεν προέκυψε με παρθενογένεση. Τεχνικό υλικό υπήρχε από την αρχαιότητα και οι βυζαντινοί το αξιοποίησαν. Το πέρασαν όμως και μέσα από τον δικό τους ηθμό. Το προσάρμοσαν στο ορθόδοξο βίωμα. Με αυτό τον τρόπο διαμορφώθηκε σταδιακά η βυζαντινή αισθητική. Μία πολύ όμορφη αισθητική που ποτέ δεν αμφισβήτησε ότι η γενέτειρά της βρίσκεται στην αρχαιότητα.
Κανένας εξωγήινος λοιπόν, και καμία κατάτμηση της ιστορίας. Και κάτι ακόμα στο οποίο σίγουρα συμφωνούμε. Και εγώ απεχθάνομαι το έργο του Κοραή.
Όχι αγαπητέ μου δεν ήταν το χριστιανικό φρόνημα κάτι πρωτόγνωρο, υπήρχε σπερματικός λόγος στους φιλοσόφους, όλοι οι πατέρες φέρνουν παραδείγματα τους πριν από αυτούς σοφούς της αρχαιότητας, ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς, Γρηγόριος Νύσσης, Χρυσόστομος, Μ.Βασίλειος, Γρηγόριος. Όλοι οι πατέρες γάμος στο ίδιο ύφος που έγραψε ο Αριστοτέλης, ο Πλάτωνας.
Η έλευση του Χριστού ήταν το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός που προσδιόρισε το μετρό του φρόνιμου ανδρός όπως το είχε οραματιστεί ο Αριστοτέλης. Ο Χριστός είναι η τελειοποίηση και ενοποίηση όλων των λαών. Όπως λοιπόν δεν υπάρχει άλλη ορολογία να διαχωρίσει την ιστορία των άλλων λαών, γιατί εμείς από Ρωμαίοι να γίνουμε βυζαντινοί; Επειδή ήθελαν κάποιοι για να κάνουν την πολιτική τους προπαγάνδα;!!
Η έλευση του Χριστού ήταν το μεγαλύτερο ιστορικό γεγονός που προσδιόρισε το μετρό του φρόνιμου ανδρός όπως το είχε οραματιστεί ο Αριστοτέλης. Ο Χριστός είναι η τελειοποίηση και ενοποίηση όλων των λαών. Όπως λοιπόν δεν υπάρχει άλλη ορολογία να διαχωρίσει την ιστορία των άλλων λαών, γιατί εμείς από Ρωμαίοι να γίνουμε βυζαντινοί; Επειδή ήθελαν κάποιοι για να κάνουν την πολιτική τους προπαγάνδα;!!
κ. Σολδάτε, αν θέλετε το Βυζάντιο να το αποκαλώ Ρωμαϊκή αυτοκρατορία να το κάνω. Ειλικρινά, το κέντρο βάρους των λεγομένων μου δεν έχει να κάνει με αυτό. Όλοι όσοι χρησιμοποιούμε τον όρο Βυζάντιο, γνωρίζουμε ότι αποτελεί την εξέλιξη της Ρωμαϊκης αυτοκρατορίας και δεν είμαστε θύματα πολιτικής προπαγάνδας. Για όνομα του Θεού. Μην μου λέτε όμως ότι το χριστιανικό βίωμα υπήρχε στην αρχαιότητα. Εδώ πραγματικά είστε υπερβολικός. Ο σπερματικός λόγος είναι μεν υπαρκτός από πλευράς φιλοσόφων, αφορά κυρίως την προσμονή του Μεσσία, η προ Χριστού εποχή ώστόσο είναι κατά βάση παγανιστική. Το ορθόδοξο βίωμα αφορά την μετά Χριστόν εποχή και διαμόρφωσε μέσα στους αιώνες την αισθητική στις τέχνες των Ρωμιών. Και επαναλαμβάνω. Οι Ρωμιοί, άντλησαν το τεχνικό υλικό από την αρχαιότητα (μουσικά διαστήματα, τετράχορδα, πεντάχορδα, κλπ). Δεν διαφωνώ σε αυτό. Άντλησαν όμως δεν σημαίνει ότι πήραν τα αρμονικά του Αριστόξενου, ή του Πτολεμαίου, ή όποιου άλλου θέλετε και τα εφάρμοσαν με το ν και με το σ. Αφομοίωσαν οι άνθρωποι, δεν παπαγάλισαν. Στην συστηματοποίηση στην οποία προέβησαν δεν αγνόησαν την θεολογία γιατί ήταν σημαντική για αυτούς. Από μέσα μας βγαίνει η μουσική. Πως θα ήταν δυνατό οι ορθόδοξοι να αγνοήσουν την θεολογία; Προσδοκώ Ανάστασιν νεκρών και ζωήν του μέλλοντος αιώνος. Η θεολογία της 8ης ημέρας άφησε το αποτύπωμά της πάνω στην όλη συστηματοποίηση, εξ ου και οκτωηχία. Ο Αλυγιζάκης είναι διεξοδικότατος στο διδακτορικό του.
Κανένας παραδοσιακός ή αρχαίος δεν πήρε την άλφα ή βήτα θεωρία να την εφαρμόσει. η θεωρία ήταν και θα πρέπει να είναι εξήγηση της υπάρχουσας πράξης. Η μουσική είναι πράξη δεν είναι θεωρία. Η σημερινή θεωρία εξηγεί λάθος την πράξη. Στην πράξη ισχύει όσα λέει ο Αριστόξενος, τίποτα δεν έχει αλλάξει και το έχω αποδείξει. Μελετήστε την εργασία μου, ακούστε και πως ψάλλω. Υπήρξα και εγώ θύμα της λάθος θεωρίας και προσπαθούσα να εφαρμόσω την θεωρία για να ψάλλω, αποτέλεσμα μηδέν. Έψαλα μόνο όταν άνοιξα τα αυτιά μου και διαπίστωσα πόσο λάθος είναι η θεωρία του 20ου αιώνα και πολύ περισσότερο λάθος η θεωρία του Σίμωνος Καρά.
Επειδη έχουν ακουστσι διαμετρικα αντιθετες αποψεις περι ηθους και εκφρασης καθε ηχου νιωθω την αναγκη να εκφρασω την άποψη μου στο θέμα...
Καταρχήν πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι όλοι οι ήχοι έχουν αναστάσιμα και νεκρώσιμα μέλη, ανω καθε ήχος μπορει να αποδώσει με ευχαιρια κάθε συναίσθημα. Και αυτό αποδεικνύεται από την πληθώρα διαφορετικων ειδων μελων που εχουν μελοποιηθει απο καθε ηχο (χερουβικα, κοινωνικα, κατανυκτικα τροπαρια, αναστασιμα, νεκρωσιμα, δοξολογιες, δοξαστικα, τρισαγια, κ.λ.π.).
Απο την άλλη κάνουμε λόγο περί ήθους κάθε ήχου. Για παράδειγμα ο πλ δ' είναι γνωστός για την σοβαρότητα και λιτότιτά του, τα ανοιξαντάρια ωστόσο του Ραιδεστηνου αποδυκνειουν το αντιθετο. Παράλληλα ο α' ήχος θεωρειται χαρμοσυνος αλλά με μια απλή υφεση στον Δι αποδειδει σχετικα ευκολα συσταλτικο υφος...
Μιλάμε λοιπόν για ήθος του κάθε ήχου στηριζόμενοι στην πλειοψηφία των μελών του εκάστοτε ήχου. Ο Σ. Χ. Ψάχος στο Θεωρητικό του (Εκδόσεις Νεκτ. Παναγόπουλου) αναφέρει σε κάθε ήχο το αντίστοιχο συναίσθημα που υπηρετεί. Για πατάδειγμα ο γ' ηχος ειναι γνωστος για το ανδρειο και αγωνιστικό ύφος. Ο πλ α' για το πανυγηρικό ύφος. Οι ηχοι του χρωματικου γενους για συσταλτικο και προτροπή προς μετανοια...
Στηριζόμενοι άλλωστε σε τέτοια στοιχεία έχουμε γράψει π.χ. τον ν' ψαλμο (ο κατ' εξοχην μετανοίας ψαλμός) σε β ήχο... έχουμε γράψει τα αναστάσιμα ευλογητάρια σε πλ α'. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι τα εγκώμια και τα νεκρωσιμα ευλογηταρια που γράφτηκαν σε πλ α', το τρισαγιο που ψαλλεται κατ' εξοχην σε β' κ.α. αποτελούν εξαίρεση κάποιου κανόνα...
Συνοψίζοντας όλοι οι ήχοι είναι στην ευχαίρεια του μελοποιού πώς θα χεησιμοποιηθούν για να εκφράσουν ανάλογα συναισθήματα. Επείδης συναίσθημα εκφράζεται και με την ανάλογη χρηση της χρονικής αγωγής (μια δοξολογία ψαλλεται σε γοργο ρυθμο ενώ το νεκρωσιμο κοντακιο σε αργο για να εκφρασουν την χαρα και την θλιψη αντιστοιχα)
Καταρχήν πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι όλοι οι ήχοι έχουν αναστάσιμα και νεκρώσιμα μέλη, ανω καθε ήχος μπορει να αποδώσει με ευχαιρια κάθε συναίσθημα. Και αυτό αποδεικνύεται από την πληθώρα διαφορετικων ειδων μελων που εχουν μελοποιηθει απο καθε ηχο (χερουβικα, κοινωνικα, κατανυκτικα τροπαρια, αναστασιμα, νεκρωσιμα, δοξολογιες, δοξαστικα, τρισαγια, κ.λ.π.).
Απο την άλλη κάνουμε λόγο περί ήθους κάθε ήχου. Για παράδειγμα ο πλ δ' είναι γνωστός για την σοβαρότητα και λιτότιτά του, τα ανοιξαντάρια ωστόσο του Ραιδεστηνου αποδυκνειουν το αντιθετο. Παράλληλα ο α' ήχος θεωρειται χαρμοσυνος αλλά με μια απλή υφεση στον Δι αποδειδει σχετικα ευκολα συσταλτικο υφος...
Μιλάμε λοιπόν για ήθος του κάθε ήχου στηριζόμενοι στην πλειοψηφία των μελών του εκάστοτε ήχου. Ο Σ. Χ. Ψάχος στο Θεωρητικό του (Εκδόσεις Νεκτ. Παναγόπουλου) αναφέρει σε κάθε ήχο το αντίστοιχο συναίσθημα που υπηρετεί. Για πατάδειγμα ο γ' ηχος ειναι γνωστος για το ανδρειο και αγωνιστικό ύφος. Ο πλ α' για το πανυγηρικό ύφος. Οι ηχοι του χρωματικου γενους για συσταλτικο και προτροπή προς μετανοια...
Στηριζόμενοι άλλωστε σε τέτοια στοιχεία έχουμε γράψει π.χ. τον ν' ψαλμο (ο κατ' εξοχην μετανοίας ψαλμός) σε β ήχο... έχουμε γράψει τα αναστάσιμα ευλογητάρια σε πλ α'. Βέβαια αυτό δεν σημαίνει ότι τα εγκώμια και τα νεκρωσιμα ευλογηταρια που γράφτηκαν σε πλ α', το τρισαγιο που ψαλλεται κατ' εξοχην σε β' κ.α. αποτελούν εξαίρεση κάποιου κανόνα...
Συνοψίζοντας όλοι οι ήχοι είναι στην ευχαίρεια του μελοποιού πώς θα χεησιμοποιηθούν για να εκφράσουν ανάλογα συναισθήματα. Επείδης συναίσθημα εκφράζεται και με την ανάλογη χρηση της χρονικής αγωγής (μια δοξολογία ψαλλεται σε γοργο ρυθμο ενώ το νεκρωσιμο κοντακιο σε αργο για να εκφρασουν την χαρα και την θλιψη αντιστοιχα)
Για το γεγονός ότι ένας ήχος που μουσικά χαρακτηρίζεται χαρούμενος ή λυπημένος, πανηγυρικός, θρηνώδης κλπ χρησιμοποιείται σε όλων των ειδών τα κατά ποιητικό περιεχόμενο συναισθήματα, σκεφτείτε μήπως το πράγμα λειτουργεί και αντίστροφα: δηλαδή το ποιητικό περιεχόμενο (θάνατος, ανάσταση, χαρά, πόνος, μετάννοια κλπ), στην ορθοδοξία έχει ταυτόχρονα πανηγυρικό και θρηνώδες συναίσθημα ή οτιδήποτε άλλο νιώθει καθένας ακούγοντας έναν ήχο.
Διάβασα προηγουμένως για το παράδειγμα με τα ευλογητάρια: τα νεκρώσιμα είναι δήθεν θρηνώδη αλλά τα αναστάσιμα πανηγυρικά.. εγώ θα έλεγα πως και τα αναστάσιμα θρηνώδη είναι, αλλά αυτός ο θρήνος είναι η ανατριχίλα της ανάστασης, που πρέπει να μεταδοθεί σε όλες τις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται. Μήπως η νεκρώσιμη ακολουθία είναι άραγε πένθιμη; την ανάσταση δεν διακηρύττει;
Ή ότι ο πλ. Β είναι δήθεν πένθιμος άρα τι δουλειά έχει στο Σήμερον Γεννάται εκ Παρθένου και τόσα άλλα δοξαστικά δήθεν χαρούμενων εορτών. Εγώ θα 'λεγα ότι ο ήχος απλά βγάζει το δέος και τη συντριβή μπροστά στο θαύμα της κενώσεως, που σε όλες της γιορτές το ίδιο είναι. Άσε που τα Χριστούγεννα, δεν απέχουν πολύ κι από τον ενταφιασμό της Μ. Παρασκευής. Το σπήλαιο της Βηθλεέμ είναι ταυτόχρονα και ο τάφος.
Οι δήθεν αυτές αντιφάσεις μήπως υπάρχουν για να μας κάνουν να δούμε αυτές τις ομοιότητες;
Διάβασα προηγουμένως για το παράδειγμα με τα ευλογητάρια: τα νεκρώσιμα είναι δήθεν θρηνώδη αλλά τα αναστάσιμα πανηγυρικά.. εγώ θα έλεγα πως και τα αναστάσιμα θρηνώδη είναι, αλλά αυτός ο θρήνος είναι η ανατριχίλα της ανάστασης, που πρέπει να μεταδοθεί σε όλες τις περιπτώσεις που χρησιμοποιούνται. Μήπως η νεκρώσιμη ακολουθία είναι άραγε πένθιμη; την ανάσταση δεν διακηρύττει;
Ή ότι ο πλ. Β είναι δήθεν πένθιμος άρα τι δουλειά έχει στο Σήμερον Γεννάται εκ Παρθένου και τόσα άλλα δοξαστικά δήθεν χαρούμενων εορτών. Εγώ θα 'λεγα ότι ο ήχος απλά βγάζει το δέος και τη συντριβή μπροστά στο θαύμα της κενώσεως, που σε όλες της γιορτές το ίδιο είναι. Άσε που τα Χριστούγεννα, δεν απέχουν πολύ κι από τον ενταφιασμό της Μ. Παρασκευής. Το σπήλαιο της Βηθλεέμ είναι ταυτόχρονα και ο τάφος.
Οι δήθεν αυτές αντιφάσεις μήπως υπάρχουν για να μας κάνουν να δούμε αυτές τις ομοιότητες;