Η σκοπιμότητα της εξήγησης των τριών δασκάλων το 1814

[Μ.Β.]

Υπάρχει και (

) τέτοια άποψη:

Ο καθηγητής κ. Αντώνιος Αλυγιζάκης παρατήρησε ότι τα προβλήματα της σύγχονης πράξεως στην Ψαλτική πηγάζουν από την ελλιπή εκπαίδευση των ψαλτών και όχι από τη σημειογραφία. Για να υποστηρίξει την άποψη του προέβη σε συγκρίσεις μεταξύ ενός μαθητή του πιάνου και ενός της Ψαλτικής κι ακόμη ενός ψάλτη και ενός δημοτικού τραγουδιστή, παρατηρώντας σε κάθε περίπτωση ότι η προσκόλληση του ψάλτη στο μουσικό κείμενο είναι υπερβολική. Η Νέα Μέθοδος επινοηθείσα εντός του ιστορικού περιβάλλοντος του νεοελληνικού διαφωτισμού προσανατολίστηκε σε δυτικά εκπαιδευτικά πρότυπα, λησμονώντας τη βυζαντινή πρακτική κατά την οποια η απομνημόνευση του μουσικού υλικού προηγείτο της μουσικής αναγνώσεως. Εν κατακλείδι ο κ. Αλυγιζάκης εξέφρασε τον προβληματισμό του για τη χρήση νέων μουσικών εκδόσεων σε αντικατάσταση των παλαιών αυθεντικών (Πρακτικά A' Πανελληνιου Συνεδρίου Ψαλτικής Τέχνης, σελ. 212).

Πολύ ωραίες παρατηρήσεις του καθηγητού. Οι υπογραμμίσεις δικές μου.

Όπως συζητείται και σε άλλα θέματα,
η ψαλτική και η παραδοσιακή μουσική βασίζεται σε συγκεκριμένες μελωδικές φράσεις [σχηματισμούς], πράγμα που δεν συμβαίνει με την κοσμική που έχει απεριόριστη ελευθερία κινήσεων.
Έτσι θεωρητικά ο οργανοπαίχτης κοσμικής μουσικής θα πρέπει να έχει μεγαλύτερη εξάρτηση από το μουσικό κείμενο [ αφού κάθε κομμάτι έχει διάφορες νότες ανάλογα με την έμπνευση του δημιουργού], ο ψάλτης λιγότερη [αφού επαναλαμβάνονται συνειθισμένες μουσικές φράσεις, γνωστές πάνω κάτω] και ο παραδοσιακός τραγουδιστής ακόμα λιγότερη έως καθόλου [αφού κάθε παρ. τραγούδι έχει δυο,τρεις το πολύ χαρακτηριστικές μουσικές φράσεις, ανάλογο τον τόπο και την εποχή]
Φαντάζεστε έναν παραδοσιακό τραγουδιστή να τραγουδάει από παρτιτούρα;
Ακόμη και οι της κοσμικής μουσικής χρησιμοποιούν την παρτιτούρα για τη μελέτη και αποστήθιση του κομματιού και μετά παίζει ρόλο υπενθυμιστικό, αφού το έχουν μάθει σχεδόν απ' έξω.

Για να μας διευκολύνουν οι Τρεις Δάσκαλοι σε κόπο και χρόνο, μας χάρισαν τη Νέα Μέθοδο [εξηγητική] όπου όλες οι φράσεις του κάθε ήχου και στο κάθε μελοποιητικό είδος [αργό στιχηραρικό, σύντομο στιχ., αργ. ειρμολ. σύντομο ειρμ. κοκ.] που υπενθυμίζονταν στενογραφικά και έπρεπε να ανακληθούν απ' τη μνήμη, μπορούσαν πλέον να γράφονται αναλυτικά και συγκεκριμένα και έτσι να είναι σε θέση ο μαθητής πολύ νωρίτερα και σιγουρότερα να τις αναγνωρίζει ακόμα και σε κομμάτια που πρώτη φορά έβλεπε. Αυτονόητο βέβαια πως έπρεπε να τις έχει ακούσει.Αλλιώς είναι σαν να μεταγράψουμε ένα Κοινωνικό σε πεντάγραμμο και το δώσουμε σε έναν Κινέζο να το ψάλλει. Θα το μετροφωνήσει αλλά θα το ψάλλει;]
Μάλιστα, στις εξηγήσεις τους μας χάρισαν εντέχνως κρυμμένα και μαθήματα απόδοσης, μεταγράφοντας την ίδια φράση με διαφορετικές μικροεκδοχές [κυρίως ο Χουρμούζιος] Αυτό πρέπει να μας λέει πολλά για το πόσο λίγο ήθελαν να μας περιορίζει το κείμενο.

Αν εμείς λοιπόν αυτή την ευκολία την κάνουμε "σημαία" και καταγράφουμε και το παραμικρό τρίξιμο της φωνής, το μόνο που καταφέρνουμε είναι να περιοριζόμαστε ακόμη περισσότερο απ' το κείμενο, προσέχοντας μη χάσουμε καμιά νότα και χαθούμε μέχρι την επόμενη μαρτυρία και δίνοντας την αίσθηση σε κάποιον που μας βλέπει ότι μας έχει υπνωτίσει το χαρτί.

Η Νέα Μέθοδος είναι δίκοπο μαχαίρι:
μπορεί να καταγράψει τα πάντα και
μπορεί να καταγράψει τα πάντα!

Μπορεί απ' τη μια να καταγράψει λεπτομερώς κάποιο τοπικό ύφος [πχ. Πατριαρχ., Πόλης, Όρους, Θεσ/νίκης, Πάτμου, Κρήτης, ακόμα και Ζακύνθου, Κεφαλλονιάς] , παραδοσιακά τραγούδια, κοσμική μουσική κλπ., καταγραφές φυσικά πολυτιμότατες μουσικά αλλά και ιστορικά
πράγμα αδιανόητο για την παλαιά γραφή *
αλλά μπορεί εξίσου να καταγράψει αυτοσχέδιες εμπνεύσεις και ασυνείθιστες μελωδικές κινήσεις εκτός καθιερωμένων θέσεων - φράσεων σε εκκλησιαστικούς ήχους ή ανατολικά maqam σε Χερουβικά, Λειτουργικά ή όπου αλλού ..
πράγμα αδιανόητο για την παλαιά γραφή.

Στο χέρι μας είναι λοιπόν πώς θα την χρησιμοποιήσουμε και αξιοποιήσουμε..


*
Ο Πέτρος είχε καταφέρει μια αναλυτικότερη για την εποχή του γραφή που μπορούσε να καταγράψει -όχι όμως πολύ λεπτομερώς- κοσμική λόγια μουσική της Ανατολής [samai, pesrev], η οποία όμως πάλι στηρίζεται λίγο έως πολύ σε συνειθισμένους για το είδος μικροσχηματισμούς.



υγ
Shota, έχω κι εγώ μια συντομογραφία του και που μοιάζει περισσότερο με το σήμα του Superman!

 

[Γιώργος Μ.]

Πολύ ουσιαστικό μήνυμα, που απαντά σε πολλές απορίες. Ευχαριστούμε!

 

[neoklis]

Εκτός από το άρθρο του Δημ. Νεραντζή «Περί της μεταρρυθμίσεως των τριών διδασκάλων» που μνημόνευσε ο Δημήτρης στο μήνυμα #5,
βρήκα ακόμη ένα άρθρο του ιδίου, που μου φάνηκε ενδιαφέρον.

«Ερμηνευτικές παρατηρήσεις για τους χαρακτήρες της Παλαιάς Σημειογραφίας»

από την ιστοσελίδα του Συλλόγου Φίλων Βυζαντινής Μουσικής Αιγιαλείας

 

[karandreas lazaros]

Εκτός από το άρθρο του Δημ. Νεραντζή «Περί της μεταρρυθμίσεως των τριών διδασκάλων» που μνημόνευσε ο Δημήτρης στο μήνυμα #5,
βρήκα ακόμη ένα άρθρο του ιδίου, που μου φάνηκε ενδιαφέρον.

«Ερμηνευτικές παρατηρήσεις για τους χαρακτήρες της Παλαιάς Σημειογραφίας»

από την ιστοσελίδα του Συλλόγου Φίλων Βυζαντινής Μουσικής Αιγιαλείας

Όντως ενδιαφέρον το άρθρο του κ.Νεραντζή καθώς επίσης και το βιβλίο του και σ'ευχαριστούμε αδελφέ Νεοκλή. Ενδιαφέρον αποτελεί και το γεγονός ότι η Αιγιάλεια προβάλλει το έργο και τις απόψεις του Άρχοντος.

 

[karandreas lazaros]

Όντως ενδιαφέρον το άρθρο του κ.Νεραντζή καθώς επίσης και το βιβλίο του και σ'ευχαριστούμε αδελφέ Νεοκλή. Ενδιαφέρον αποτελεί και το γεγονός ότι η Αιγιάλεια προβάλλει το έργο και τις απόψεις του Άρχοντος.

Επειδή στην πόλη μας έχει αρκετή υγρασία και ενδέχεται να σκουριάσει το παραπάνω μήνυμα, θα ήθελα να ετιολογήσω την παρατήρησή μου αυτή, δίδοντας το έναυσμα για περαιτέρω συζήτηση. Το περίεργο στην προκειμένη περίπτωση είναι το εξής: Στην Αγειάλεια, ανέκαθεν το μέλλος επί των κλασικών μαθημάτων περιείχε αναλύσεις των ποιοτικών σημείων βασιζόμενες στην ακουστική παράδοση. Δεν ξέρω για ποιό λόγο οι Αιγιαλίτες ψάλτες βρήκαν καταφύγιο στα περί αναλύσεων του Άρχοντος. Εξάλλου, οι νεότεροι συγγραφείς που επέλεξαν την αναλυτική γραφή εκεί στηρίχθηκαν,(στην ακουστική), π.χ ο Καραμάνης, με αποτέλεσμα να έχουμε πλείστα στοιχεία περί της ενεργείας των ποιοτικών σημείων. Υπάρχει αλλαγή πλεύσης άραγε;

 

[priggos]

Στην Αγειάλεια, ανέκαθεν το μέλλος επί των κλασικών μαθημάτων περιείχε αναλύσεις των ποιοτικών σημείων βασιζόμενες στην ακουστική παράδοση. Δεν ξέρω για ποιό λόγο οι Αιγιαλίτες ψάλτες βρήκαν καταφύγιο στα περί αναλύσεων του Άρχοντος. Εξάλλου, οι νεότεροι συγγραφείς που επέλεξαν την αναλυτική γραφή εκεί στηρίχθηκαν,(στην ακουστική), π.χ ο Καραμάνης, με αποτέλεσμα να έχουμε πλείστα στοιχεία περί της ενεργείας των ποιοτικών σημείων.

Μα αυτό εξαρτάται απ' το ύφος του ψάλτου.
Η κάθε σχολή ανά την Ελλάδα, έχει δικόν της ίδιον ύφος, στο οποίο εμπεριέχεται - εκτός των άλλων - και η εκτέλεση των ποιοτικών σημείων.
Με διαφορετικό τρόπο εκτελούν τη συμπλοκή του ολίγου μετά των κεντημάτων στη Σμύρνη και με διαφορετικό τρόπο στην Θεσσαλονίκη.

Όποιος λοιπόν επιχειρήσει κάτι τέτοιο, όπως εκεί στην Αιγιαλία, θα πρέπει να ξέρει ότι δεν καταγράφει την γενική ποιότητα ενός ποιοτικού σημαδοφώνου, αλλά μόνο την ενέργεια που ακούει, με βάση μια συγκεκριμένη ακουστική παράδοση, την οποία θα πρέπει, κατά την γνώμη μου, να αναφέρει.

Υπάρχει αλλαγή πλεύσης άραγε;

Δηλαδή;



Υ.Γ.: Ο κ. Νεραντζής παρεμπιπτόντως, αναφέρει σε ποια ακουστική παράδοση έχει βασιστεί; Μάλλον στην του Πατριαρχείου.
Το λέω αυτό γιατί δεν γνωρίζω την εργασία του κ. Δημήτρη, τον οποίον έχω γνωρίσει και εκτιμήσει βαθύτατα.

 

[karandreas lazaros]

Μα αυτό εξαρτάται απ' το ύφος του ψάλτου.
Η κάθε σχολή ανά την Ελλάδα, έχει δικόν της ίδιον ύφος, στο οποίο εμπεριέχεται - εκτός των άλλων - και η εκτέλεση των ποιοτικών σημείων.
Με διαφορετικό τρόπο εκτελούν τη συμπλοκή του ολίγου μετά των κεντημάτων στη Σμύρνη και με διαφορετικό τρόπο στην Θεσσαλονίκη.

Όποιος λοιπόν επιχειρήσει κάτι τέτοιο, όπως εκεί στην Αιγιαλία, θα πρέπει να ξέρει ότι δεν καταγράφει την γενική ποιότητα ενός ποιοτικού σημαδοφώνου, αλλά μόνο την ενέργεια που ακούει, με βάση μια συγκεκριμένη ακουστική παράδοση, την οποία θα πρέπει, κατά την γνώμη μου, να αναφέρει.



Δηλαδή;



Υ.Γ.: Ο κ. Νεραντζής παρεμπιπτόντως, αναφέρει σε ποια ακουστική παράδοση έχει βασιστεί; Μάλλον στην του Πατριαρχείου.
Το λέω αυτό γιατί δεν γνωρίζω την εργασία του κ. Δημήτρη, τον οποίον έχω γνωρίσει και εκτιμήσει βαθύτατα.

Aγαπητέ priggo,

σαφώς και υπάρχει προσωπικό ύφος αλλά πάντα με γνώμονα το Πατριαρχικό και τις δυνατότητες του καθενός, πλησιάζουμε, άλλος λιγότερο και άλλος περισσότερο σ'αυτό. Ο ασφαλέστερος τρόπος είναι η ακουστική παράδοση αλλά και η χρήση των ποιοτικών σημείων τα οποία δια του ήθους της μελωδίας μας βοηθούν στο να κατανοήσουμε, στο μέτρο του δυνατού, τι εστί Πατριαρχική απόδοση των ύμνων. Φυσικά, εμείς οι Ελλαδίτες, πολύ δυσκολότερα πλησιάζουμε σ'αυτό, γιατί ο καθένας μας φέρει στο DNA του την τοπική του παράδοση. Τι κάνουμε λοιπόν γι'αυτο;
Προσπαθούμε να κωδικοποιήσουμε τις αναλύσεις με τη χρήση εκείνων των σημείων τα οποία δε χρησιμοποιήθηκαν στη νέα μέθοδο, μη γένοιτο.
Βέβαια, κάποια στοιχεία της αξίας τους φαίνονται στη σύγκριση των χφ, αλλά σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να πούμε πως κατέχουν θέση στη νέα γραφή. Ο κ.Νερατζής τον οποίο γνωρίζω προσωπικά και εκτιμώ βαθύτατα, ενδεχομένως κάτι τέτοιο επιχειρεί με το βιβλίο του, το οποίο απευθύνεται στους Ελλαδίτες για τους προαναφερθέντες λόγους.
Οι πατριαρχικοί δε, σημασία δε δίνουν γιατί το κατέχουν το άθλημα και μάλλον έχουν να χάσουν παρά να κερδίσουν κάτι από αυτή την ιστορία. Επίσης, εκείνο που έχω να πω για τους Αιγιαλίτες είναι ότι, προωθώντας ένα βιβλίο, ενστερνίζεσαι και το περιεχόμενό του και απορώ πώς ο Βασίλης ο Μπίκος και τόσοι άλλοι αξιόλογοι ψάλτες και μουσουργοί της περιοχής, επέλεξαν αυτόν τον τρόπο, τη στιγμή που αναμφίβολα κατέχουν όλη την γκάμα των θέσεων-αναλύσεων των ποιοτικών σημείων της νέας γραφής χωρίς να χρειάζονται ''δεκανίκια''.

 

[Νικολάρας]

Με τις ευχαριστίες μου που με δεχτήκατε στο φόρουμ και στον κύκλο σας, και χωρίς να είμαι απόλυτα σίγουρος ότι απευθύνομαι στο κατάλληλο κεφάλαιο, σας παραθέτω τρεις ερωτήσεις μου σχετικές με τη «Νέα Μέθοδο» των Τριών Διδασκάλων, Χρύσανθου, Γρηγορίου Λευίτη και Χουρμούζιου Γιαμαλή:

Στο βιβλίο της Καίτης Ρωμανού «Έντεχνη Ελληνική Μουσική στους Νεότερους Χρόνους» αναφέρεται:

(σελ. 35)«Η πρότασή τους, που υιοθετήθηκε επίσημα από το Πατριαρχείο το 1814, και ονομάστηκε Νέα Μέθοδος, βασίστηκε στην παράδοση των εξηγήσεων, και, σε ό,τι αφορά το ρυθμό, στη δυτική σημειογραφία. Συνίσταται στον μεγάλο περιορισμό των εν χρήσει νευμάτων, στην αναγωγή σε πέντε ή έξι κανόνες των αμέτρητων περιπτώσεων συνθέσεών τους (αλληλεπίδρασής τους), καθώς και στη χρήση διαστολών, και σημείων που προσδίδουν αναλογική ρυθμική αξία στα νεύματα».

1η μου ερώτηση: Ποιοι είναι οι πέντε ή έξι κανόνες αυτοί;

Επίσης στη σελ. (σελ. 122) «Από τους διαπρεπείς δυτικούς μουσικολόγους που έρχονται σε επαφή με μέλη του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης, ο Γάλλος J. B. Thibaut εξελέγη επίτιμο μέλος το 1899 και δώρισε στο σύλλογο όλες του τις δημοσιεύσεις. Γνωρίζοντας το έργο του Τιμπώ, οι Έλληνες μουσικοί, έκπληκτοι, έρχονται αντιμέτωποι με την αντίληψη πως όλη η παράδοση των εξηγήσεων διαγράφεται ως …. αντιεπιστημονική από τους Δυτικούς. Κατά τους Έλληνες μουσικούς, τα σημάδια των χειρογράφων πριν από τον 17ο αιώνα, που ονομάζονταν μεγάλες αποστάσεις, σήμαιναν μελωδικές φόρμουλες, οι οποίες τα επόμενα χρόνια αναλύθηκαν (“εξηγήθηκαν”) με διαστηματικά σημάδια, έως την τελική ανάλυσή τους από τον Χρύσανθο που κατάργησε τα περιττά πλέον σημάδια. Κατά τον Τιμπώ και άλλους Δυτικούς, οι εξηγήσεις και η Μεταρρύθμιση του Χρύσανθου συσκότισαν και παρεμπόδισαν την μελέτη των Βυζαντινών μουσικών χειρογράφων».

2η μου ερώτηση: Οι «εξηγήσεις» είναι αυτό που λέμε η «σημειογραφία»;

3η μου ερώτηση: Τι ήσαν οι «μεγάλες αποστάσεις» που αναφέρονται στο παρατιθέμενο κείμενο;

4η μου ερώτηση: Είναι πράγματι έτσι; «Η μεταρρύθμιση του Χρύσανθου συσκότισε και παρεμπόδισε τελικά τη μελέτη των Βυζαντινών μουσικών χειρογράφων»;

 

[Dimitri]

Καλώς ήρθες αγαπητέ και χρόνια πολλά η σημερινή (εδώ είναι 6 Δεκ.). Το «αποστάσεις» μάλλον είναι τυπογραφικό και αναφέρεται στις μεγάλες «υποστάσεις», σημάδια που αναλύονταν σε ολόκληρες μουσικές φράσεις.

Οι εξηγήσεις είναι οι μεταγραφές από την παλαιότερη στη νέα σημειογραφία, σημειογραφία είναι το σύστημα γραφής που χρησιμοποιείται για τις εξηγήσεις.

Οι πέντε-έξι κανόνες μάλλον είναι σχήμα λόγου και αναφέρονται στην Ορθογραφία της νέας μεθόδου.

 

[Νικολάρας]

Σας ευχαριστώ πολύ για την ανταπόκρισή σας και την προθυμία σας να με βοηθήσετε στις απορίες μου. Παίρνοντας από αυτό, θάρρος, σας παραθέτω και άλλες ερωτήσεις μου που πηγάζουν από το ίδιο βιβλίο, και τις οποίες είχα αναρτήσει πριν 3 μέρες σε αδελφό φόρουμ με χαμηλή επισκεψιμότητα, όπου κάποιος αξιολογότατος και καλός επιστήμονας είχε την καλοσύνη να μου δώσει ήδη την άποψή του σε 3 από αυτές, προσθέτοντας όμως ο ίδιος ότι «χρειάζεται αρκετή μελέτη για να δοθούν όλες οι ζητούμενες απαντήσεις»:

1. (σελ. 35-36) «Είναι όμως γνωστό ότι τα πρώτα αντίτυπα της «Εισαγωγής» του Χρύσανθου που, λογοκρίθημένα, αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία, περιελάμβαναν έναν πρόλογο υπογεγραμμένο από τον Θάμυρη». Τι γινόταν εκεί; Λογοκρισία;

2. (σελ. 43) «Δεδομένης της ασάφειας που υπάρχει στα όρια μεταξύ δυτικής επιρροής και δυτικής εκκλησιαστικής προπαγάνδας και στην καχυποψία που γεννά κάθε πληροφορία σχετική, και κάθε ερμηνεία της (από ιστορικούς), τα σκοτεινότερα σημεία στο θέμα της επιρροής του δυτικού διαφωτισμού στην ελληνική εκκλησία, και ειδικότερα στη ζωή και το έργο του Χρύσανθου, σχετίζονται με την πολιτική των εκάστοτε πατριαρχών της Κωνσταντινούπολης στη συγκεκριμένη εποχή, με τους ξένους που την επηρέασαν, με τις παρατάξεις που συγκροτήθηκαν και με τους εκπροσώπους των». Δηλαδή τι έγινε;

3. (σελ. 119-120) «… ο Μπουργκώ-Ντυκουντραί θέτει ζητήματα που θα αποτελέσουν κρίσιμα θέματα της μελέτης της ελληνικής μουσικής: τη σχέση της τροπικής δομής των ελληνικών μελωδιών με τους αρχαίους τρόπους και τους βυζαντινούς ήχους, επομένως την κοινότητα της αρχαίας ελληνικής, της βυζαντινής και της δημοτικής μουσικής. Αναγνωρίζει πως οι τρόποι όπως έχουν διατηρηθεί στο εκκλησιαστικό μέλος της δυτικής μουσικής, στερημένοι σήμερα του ρυθμού τους και του πρωτόγονού τους χαρακτήρα, μοιάζουν με μούμιες, αν τους συγκρίνουμε με τις ζωντανές μελωδίες της Ανατολής, και πως η δυτική μουσική μπορεί να ευνοηθεί από τη γνωριμία με την εύπλαστη και ρυθμικά ευαίσθητη ανατολίτικη μουσική, όπως και η ανατολίτικη από την υιοθέτηση της δυτικής αρμονίας (στη συλλογή του όλες οι μελωδίες είναι εναρμονισμένες).» Έτσι είναι;

4. (σελ. 122) «Γνωστό στους δυτικούς μουσικολόγους έγινε το έργο του Ιωάννη Τζέτζη Uber die altgriechische Music in de griechischen Kirche (Μόναχο 1874). Ο Τζέτζης, όταν επέστρεψε στην Αθήνα δημοσίευσε το δοκίμιο “Περί της κατά το Μεσαίωνα μουσικής της Ελληνικής Εκκλησίας” (Αθήνα 1882), όπου, επηρεασμένος από κριτικές Δυτικών, ανασκεύαζε απόψεις του γερμανικού συγγράματος και υποστήριζε πως η σύγχρονη εκκλησιαστική μουσική είναι τούρκικος “αμανές”, ευτελής, και ακατάλληλη για την λατρεία. Επανέλεβε επίσης την συχνά διατυπωμένη στη Δύση άποψη ότι οι ήχοι του εναρμόνιου και του χρωματικού γένους είναι ανατολίτικης επιρροής, και μόνο οι ήχοι του διατονικού γένους είναι βυζαντινοί, υποστηρίζοντας έτσι την άποψη πως μόνο η δυτική μουσική – και όχι η νεοελληνική – κληρονόμησε την αρχαία ελληνική και τη βυζαντινή μουσική». Έτσι είναι; Σαν υπερβολή δεν μοιάζει;

5. (σ. 123) «Η συνεργασία Ελλήνων και Δυτικών θα διακοπεί με τους διαδοχικούς πολέμους που αρχίζουν από το 1912. Ούτως ή άλλως, η συνεννόηση είναι δύσκολη μεταξύ όσων βιώνουν μια παράδοση και εκείνων που έξω από την παρατηρούν, και οι προκαταλήψεις, βαθιά θεμελιωμένες και από τις δύο πλευρές, Οι δυτικοί μουσικολόγοι “ανακαλύπτουν” αυτονόητα για τους μετόχους της παραδόσεως, και οι Έλληνες αγνοούν αυτονόητες προϋποθέσεις της δυτικής μεθοδολογίας. Πυρήνας των διαφωνιών και παρεξηγήσεων είναι η αξιολόγηση της μουσικής στη διάρκεια των αιώνων, και η ορολογία των χρονικών περιόδων. Οι Δυτικοί θεωρούν τους μεταβυζαντινούς χρόνους, παρακμιακούς, ενώ οι Έλληνες αποκαλούν “αρχαία γραφή” αυτήν όλων των χειρογράφων προ της Μεταρρύθμισης. Οι Έλληνες εμπιστεύονται τις πρόσφατες ελληνικές πηγές, ενώ οι Δυτικοί, μόνο τις μεσαιωνικές ελληνικές και τις πρόσφατες δυτικές μελέτες….» Έτσι είναι;

6. (σελ. 127-128) «Για τα θέματα της εκκλησιαστικής μουσικής, ο Ψάχος ασκεί διμέτωπο αγώνα, μέσω του περιοδικού Φόρμιγξ και εναντίον όσων υποστηρίζουν πως η ελληνική μουσική πρέπει να εξελιχθεί εναρμονιζόμενη και εναντίον όσων με προσωπικές επεμβάσεις αλλοιώνουν το μονοφωνικό μέλος, Μεταφέρει τον εκδηλωμένο ήδη στους μουσικού του πατριαρχείου προβληματισμό για την προστασία της καθαρής εθνικής μουσικής. Η “καθαρότητα” – η οποία νοείται ως ταυτόσημη με την “ελληνικότητα” – αναζητείται με κριτήρια τα οποία είναι κυρίως αποφατικά: για να είναι ελληνική, η μουσική δεν πρέπει να έχει ξένες επιρροές. Κατά συνέπεια, η έννοια της καθαρότητας ταυτίζεται με αυτήν της αρχαιότητας και η αναζήτησή της προϋποθέτει την ιστορική έρευνα. Ο κύκλος των μουσικών που παρουσιάζονται ως συντηρητικοί υιοθετούν την σύγχρονη ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του προβλήματος. Με τις ενέργειές τους η παραδοσιακή μουσική παύει να λειτουργεί ως τέχνη υπό εξέλιξη, και γίνεται αντικείμενο έρευνας και προστασίας». Για να ανταγωνιστεί η μονόφωνη εκκλησιαστική μουσική την εναρμονισμένη, που έλκει πολυπληθή εκκλησιάσματα στις πόλεις, χρειάζεται να γίνουν ενέργειες ώστε να υπάρξει συστηματική και ομοιόμορφη εκπαίδευση των ψαλτών. Στην Κωνσταντινούπολη το 1881 ο πατριάρχης Ιωακείμ Γ’ είχε συστήσει επιτροπή στην οποία ανέθεσε να απαλλάξει την εκκλησιαστική μουσική “παντός ξενισμού και πάσης αυθαιρεσίας”…..Μέρος των εργασιών τους ήταν ο καθαρισμός των διαστημάτων της εκκλησιαστικής μουσικής και η κατασκευή οργάνου που να τα αποδίδει, γιατί η κληρονομημένη διαστηματική ευαισθησία κινδύνευε να αλλοιωθεί από την εξάπλωση του πιάνου και του ίσου συγκερασμού, δεδομένης μάλιστα της αντικατάστασης της βιωματικής και πολύχρονης μάθησης από την ταχεία και ορθολογιστική που είχε επιφέρει η μεταρρύθμιση του Χρυσάνθου». Μέχρι σήμερα δεν έχει επικρατήσει πουθενά στην βυζαντινή η εναρμόνιση; Τι συνέπειες θα είχε η εναρμόνιση; Μήπως έχουν δίκιο οι Δυτικοί στο ότι η παραδοσιακή μουσική είναι απλά αντικείμενο έρευνας και προστασίας και δεν πρέπει να εξελίσσεται; Έχει χαθεί τίποτα στη βυζαντινή μουσική με την μεταρρύθμιση του Χρύσανθου;

7. (σελ. 128) « Τα διαστήματα… οι μαθηματικές σχέσεις τους αποδόθηκαν από τον μαθηματικό Ανδρέα Σπαθάρη, ο οποίος εξέφρασε τον θαυμασμό του για το γεγονός ότι όποτε μετακινούσε κρυφά τα σημάδια πάνω στη χορδή έστω και κατ’ ελάχιστα, για να δοκιμάσει την ευαισθησία των μουσικών, αυτοί το αντιλαμβάνονταν αμέσως». Πως το κατάφερναν; Είναι δυνατόν αυτό;

8. (σελ. 128) «Η διατήρηση στην αίσθηση, των διαστημάτων της ελληνικής μουσικής είναι ένα θέμα που διαπραγματεύονται σε μεγάλη έκταση οι μουσικοί της εποχής. Στις περιπτώσεις που συζητιέται από κοινού από ανθρώπους δυτικής και ανατολικής μουσικής παιδείας, γίνεται εμφανής η μεγάλη διάσταση στην σύλληψη του προβλήματος: για τους δεύτερους η πλούσια διαστηματική κλίμακα είναι βιωμένη μουσική ευαισθησία, την οποία καλούνται να εκφράσουν θεωρητικά. Για τους πρώτους είναι ανύπαρκτο πρόβλημα, γέννημα της φαντασίας των εκκλησιαστικών μουσικών, όπως “αποδεικνύει” η αδυναμία τους να καθορίσουν θεωρητικά τα διαστήματα». Ποιοι έχουν δίκιο;

9. (σελ. 128-129) «Ο Σταμάτης Σταματιάδης δημοσίευσε το 1902 σειρά άρθρων στην Εστία όπου υποστήριζε, ακριβώς, ότι οι ψάλτες της εποχής του ψέλνουν στην φυσική κλίμακα (η οποία, κατ’ αυτόν, χρησιμοποιείται στην φωνητική μουσική όλου του πολιτισμένου κόσμου και τα διαστήματά της διαφέρουν ανεπαίσθητα από αυτά του ίσου συγκερασμού) και όχι με τα διαστήματα που όρισε η Επιτροπή του 1881 και πως, συνεπώς, το δήθεν εμπόδιο για την εναρμόνιση της εκκλησιαστικής μουσικής δεν υφίσταται…. Ο Σταματιάδης …. επικαλέσθηκε το επιχείρημα ότι φταίνε οι πολυφωνιστές που υπάρχει αντίδραση στην πολυφωνία, η οποία είναι αδύνατο να μην εισαχθεί στην εκκλησιαστική μουσική γιατί “καλλιέργεια μουσικής σήμερον δεν δύναται να χωριστή από την εναρμόνισιν.."» Ποιος έχει δίκιο;

10. (σελ. 129) «Την λανθασμένη σύνδεση του προβλήματος του συγκερασμού με την δυνατότητα εναρμόνισης της εκκλησιαστική μουσικής την κάνουν και όσοι είναι υπέρ και όσοι είναι κατά της εναρμόνισης. Αγνοούν ότι η πολυφωνία καλλιεργήθηκε στη Δύση επί πέντε ολόκληρους αιώνες, και η αρμονία επί τουλάχιστον δύο (στη διάρκεια των οποίων υιοθετήθηκαν πολλοί άλλοι συγκερασμοί) πριν την υιοθέτηση του ίσου συγκερασμού» Δεν το καταλαβαίνω. Τι θέλει να πει;

11. (σ. 129-130) Την μέγιστη διάσταση μεταξύ των Ελλήνων μουσικών δυτικής και ανατολικής παιδείας καθρεφτίζουν τα πρακτικά και άλλες περιγραφές της συνεδρίασης μελών του Εκκλησιαστικού Μουσικού Συλλόγου Κωνσταντινούπολης και του διευθυντή του Ωδείου Αθηνών Γεωργίου Νάζου, που έγινε στις 25 Ιουλίου 1903, με εντολή του Ιωακείμ Γ’ και μετά από αίτημα του μητροπολίτη Αθηνών Θεόκλητου, με σκοπό να διαμορφώσει ο Νάζος γνώμη περί της βυζαντινής μουσικής “ίνα κατόπιν σκεφθή κατά πόσον είναι δυνατός ο σχηματισμός ιδίου τμήματος διδασκαλίας εν τω Ωδείω Αθηνών” (Ταχυδρόμος Κωνσταντινούπολης, 25 Ιουλίου 1903). Οι περιγραφές δείχνουν πως ο Νάζος είχε την ακλόνητη πεποίθηση πως οι γνώσεις όσων ζητούσε τις πληροφορίες ήταν ασφαλώς κατώτερες από τις δικές του. Σε ενημερωτική επιστολή προς τον πατριάρχη, τα μέλη του συλλόγου λένε ρητά πως δεν χρειάζονταν να ταξιδέψει ο Νάζος στην Κωνσταντινούπολη για να λύσει τις απορίες του, πως ο σύλλογος προσπάθησε “όσον ήν εφικτόν, ίνα διαφωτίση αυτόν, το πρώτον ήδη, κατά την ιδίαν ομολογίαν, ερχόμενον εις συνάφειαν με το θέμα τούτο της βυζαντινής μουσικής προς ήν τυγχάνει όλως ξένος” και πως ο Νάζος δεν ενδιαφέρθηκε για τις εργασίες του Συλλόγου “Εφ ώ και κρίνας περιττόν ίνα επιμείνει εις μακροτέρα σύσκεψιν, απήλθε”. Το συμπέρασμα του Νάζου όπως το εκθέτει στον αθηναϊκό τύπο στην επιστροφή του, είναι ότι η εκκλησιαστική μουσική δεν έχει επαρκώς επιστημονικές βάσεις ώστε να συμπεριληφθεί στα τμήματα του ωδείου. Τελικά την οργάνωση και επιχορήγηση του τμήματος βυζαντινής μουσικής του Ωδείου Αθηνών ανέλαβε ο μητροπολίτης Θεόκλητος, και το Ωδείο Αθηνών παρείχε μόνον στέγη» Έτσι έχει το θέμα ακόμα και σήμερα; Κάπως έτσι κάνει και σήμερα η Εκκλησία της Ελλάδος με ορισμένα Ωδεία; Η Εκκλησία πληρώνει και κάποια Ωδεία παρέχουν στέγη;

12. (σ. 130) «Τον Σεπτέμβριο του 1904 ήρθε από την Κωνσταντινούπολη ο Κωνσταντίνος Ψάχος, ως διευθυντής του τμήματος. Όρισε το πρόγραμμα και την διδακτέα ύλη που αποτελείται από “κλασσικά μόνο μουσικά κείμενα και όλες οι νεώτερες συνθέσεις έχουν αποκλειστεί”, και οργάνωσε τακτικές εκδηλώσεις με τους σπουδαστές του τμήματος, εκκλησιαστικής μουσικής αλλά και δημοτικής στις οποίες συμμετείχαν καθηγητές οργάνων του Ωδείου».

Η κατάρα του μπερδέματος των δύο ειδών, μας κληρονομήθηκε από τον Ψάχο, ο οποίος υπήρξε καρφί στη φτέρνα του Πατριαρχείου και γι' αυτό μόλις ζητήθηκε Δάσκαλος της Μουσικής από το Πατριαρχείο, για να διδάξει τη Μουσική στην Αθήνα, ΕΥΧΑΡΙΣΤΩΣ του ανέθεσαν την αποστολή. Γνώμη μου είναι ότι τα δύο είδη της Μουσικής, θα πρέπει να διαχωριστούν. Θέλεις Βυζαντινή, 5 χρόνια ΣΚΕΤΗ βυζαντινή, εξετάσεις από το κοινό ( και όχι προκατασκευασμένες ), παίρνουν το Δίπλωμα και ξεμπερδεύουν. Θέλουν Ευρωπαϊκή, 5 πάλι χρόνια με τα ίδια δεδομένα εξετάσεων, Δίπλωμα και από δώ πάνε κι οι άλλοι. ...

Οι ψάλτες σήμερα εκφράζονται εναντίον του Ψάχου επειδή επέβαλε στο πρόγραμμα της βυζαντινής μουσικής στα Ωδεία να μην μπορεί να πάρει κανείς δίπλωμα βυζαντινής μουσικής αν δεν έχει περάσει τις τρείς πρώτες τάξεις του προγράμματος της δυτικής μουσικής δηλαδή Θεωρία Α’, Θεωρία Β’ και Θεωρία Γ’ καθώς και Σολφέζ Α’, Σολφέζ Β’ και Σολφέζ Γ’ (άρθρο 268 του Βασιλικού Διατάγματος της 11ης Νοεμβρίου 1957 ΦΕΚ 229 τ. Α’);(=ερώτησή μου!)

 

[Nikolaos]

Νικολάρα θα αφήσω άλλους ειδικούς να απαντήσουν στις ερωτήσεις σου, απλά επέτρεψέ μου μία φιλική συμβουλή. Μη πέρνεις στα σοβαρά τις απόψεις για την ψαλτική τέχνη και ιστορία από άτομα που δεν είναι ψάλτες (πχ Ρωμανού). Με την περιήγησή σου στο φόρουμ και ρωτώντας για τα πάντα, αφού βλέπω ότι έχεις ερευνητικό πνεύμα και μπράβο σου, θα σου λυθούν πολλές απορίες, από πολλά αξιόλογα μέλη, που εδώ καταθέτουν το λιθαράκι τους, στο όμορφο αυτό οικοδόμημα γνώσης.
Πολύχρονος και καλώς ήλθες!

 

[Νικολάρας]

Σας ευχαριστώ επίσης Χρόνια Πολλά!