Εβδομάς μετά του Τελώνου και Φαρισσαίου - Κατάλυσις εις πάντα

[ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ]

Μήπως μπορεί κάποιος να αναπτύξει με λίγα λόγια γιατί αυτή τη βδομάδα καταλύομεν εις πάντα? (Γνωρίζω κάποια πράγματα αλλά δεν είμαι και σίγουρος ότι είναι ορθά.) Ευχαριστώ εκ των προτέρων!

 

[π. Μάξιμος]

Δέν ξέρω ἄν τό θέμα ἀφορᾶ τή θεματολογία τοῦ Ψαλτολογίου, πάντως θά τό χαρακτηρίζαμε ἱστορικό· καί γιατί νά μήν γνωρίζουν καί οἱ ψάλτες κάποια πράγματα, ὅταν πολλάκις ἐρωτῶνται καί αὐτοί ἀπό τούς πιστούς.

Φαίνεται πώς ἔχεις διαβάσει κάποια σχετικά πού γράφονται ἐδῶ ἤ παρόμοια.

Ἠ μέτρηση τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς δέν ἦταν πάντα καί παντοῦ ἴδια. Μέ μιά ἀρχαία μέτρηση, οἱ 40 μέρες ὑπολογίζονταν, μετρώντας 5 μέρες τήν ἑβδομάδα (ἀπό Δευτέρας ἕως Παρασκευῆς) γιά 8 ἑβδομάδες, συμπεριλαμβανομένης καί τῆς Μεγάλης. Ἔτσι ἡ νηστεία ἄρχιζε ἀπό τήν Δευτέρα μετά τήν Κυριακή τῶν Ἀπόκρεω. Πρβλ. καί σημείωσιν στά Δίπτυχα 2010 (σελ. 102) ὅπου γιά τήν ἑβδομάδα μετά τήν Κυριακή τῶν Ἀπόκρεω, γράφεται: «Συμφώνως μὲ ἀρχαίας ἱστορικὰς καὶ λειτουργικὰς μαρτυρίας (καὶ δὴ κατὰ τὸν 9ον αἰῶνα τοῦ ἁγίου Φωτίου τοῦ μεγάλου) ἡ παροῦσα ἑβδομὰς ἦτο κάποτε αὐστηρῶς νηστήσιμος ὡς πρώτη τῆς τεσσαρακοστῆς νηστείας».

Ὅταν ἡ μέτρηση καθιερώθηκε ὅπως ἰσχύει σήμερα, στήν μία πρό τῆς εἰσόδου μας στήν Μ. Τεσσαρακοστή ἑβδομάδα (Τυρινή), προστέθηκαν καί ἄλλες δύο, ὡς περίοδος προετοιμασίας. Στήν πρώτη ἀπό τίς τρεῖς θεσπίσθηκε κατάλυσις εἰς πάντα, ὥστε σταδιακά (ἀπό κατάλυση) νά γίνει ἡ εἰσαγωγή μας στήν ὅλη περίοδο τοῦ Τριῳδίου, πού βέβαια συμπεριλαμβάνει καί ὅλη τήν Μ. Τεσσαρακοστή. Αὐτή ἡ ἑβδομάδα εἶναι «ἀπολυτή» καί ὀνομάζεται προσφωνήσιμος ἤ καλύτερα προ-φωνήσιμος, ἐπειδή ἀκριβῶς μᾶς προαναγγέλει/προειδοποιεῖ ἤ ἀναγγέλει/εἰδοποιεῖ, μᾶς εἰσάγει, τέλος πάντων, στήν ἁγία περίοδο, μέ μιά «ἐλαστικότητα» θά λέγαμε, προκειμένου νά ἀναχθοῦμε σταδιακά στή νηστεία. Πάντως δέν θά πρέπει νά ξεχνᾶμε καί τό αὐριανό ἀποστολικόν «πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐ πάντα συμφέρει».

 

[ΜΙΧΑΛΗΣ ΣΤΥΛΙΑΝΟΥ]

Μήπως όμως εκτός απο αυτά που αναφαίρεστε καί σας ευχαριστώ,έχει και κάποια σχέση και η αναφορά του Φαρισσαίου στό Ευαγγέλιο της ημέρας, (νηστεύω δίς τού σαββάτου)?

 

[π. Μάξιμος]

Μήπως όμως εκτός απο αυτά που αναφέρεστε καί σας ευχαριστώ, έχει και κάποια σχέση και η αναφορά του Φαρισαίου στό Ευαγγέλιο της ημέρας, (νηστεύω δίς τού σαββάτου)?

Ὡραῖο αὐτό· δέν τό εἶχα σκεφτεῖ ποτέ, οὔτε φυσικά τό ἔχω διαβάσει πουθενά.
Μάλιστα! Ἐπειδή νήστευε ὁ Φαρισαῖος, νά μήν νηστεύουμε ἐμεῖς, μήν τυχόν καί τοῦ μοιάσουμε...

Ὁ λόγος εἶναι αὐτός πού ἔγραψα, ἄν καί ὑπάρχουν γνῶμες Πατέρων πού κατακρίνουν τήν κατάλυση αὐτές τίς δύο ἡμέρες· ἀλλ᾿ ὡς πολύ αὐστηρές, δέν ἐπεκράτησαν. Γι᾿ αὐτό ἄλλωστε ἔγραψα νά ἔχουμε καί στό νοῦ μας τό «πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐ πάντα συμφέρει».

Γιά τήν μεταγενέστερη προσθήκη τῶν δύο ἑβδομάδων γράφει καί ὁ μακαριστός Φουντούλης στό ἔργο του ΛΟΓΙΚΗ ΛΑΤΡΕΙΑ, ἀπόσπασμα τοῦ ὁποίου ὑπάρχει ἐδῶ καί ἐξ αὐτοῦ παραθέτω

...ἡ Κυριακή τῆς Ἀποκρέω, εἶναι καί παλαιοτέρα ἀπό τίς προηγουμένες. Τίς δύο ἄλλες τίς προσέθεσαν ἀργότερα, τήν Κυριακή τοῦ Ἀσώτου κατά τόν Ϛ' αἰῶνα καί τήν Κυριακή τοῦ Τελώνου καί Φαρισαίου ἕνα περίπου αἰῶνα ὑστερώτερα. Ὁ σκοπός τῆς προσθήκης εἶναι φανερός. Νά δημιουργηθῇ δηλαδή μία περίοδος προπαρασκευῆς καί προετοιμασίας γιά τήν Μεγάλη Τεσσαρακοστή, ἕνα εἶδος προπυλαίου στό ὅλο οἰκοδόμημα τῶν κινητῶν ἑορτῶν. Ἤ, ὅπως γράφει ὁ Ξανθόπουλος, «ὥσπερ τις προγυμνασία καί παρακίνησις τοῖς ἁγίοις Πατράσιν ἐπενοήθησαν, ὥστε παρασκευασθῆναι καί ἑτοίμους ἡμᾶς γενέσθαι πρός τούς πνευματικούς ἀγῶνας τῶν νηστειῶν, τήν ἐξ ἔθους μυσαράν ἕξιν ἀπολιπόντας». Ἔγιναν δέ τρεῖς οἱ προπαρασκευαστικές αὐτές ἑβδομάδες γιά νά ἀπαρτισθῇ ὁ ἱερός ἀριθμός τῆς ἁγίας Τριάδος, τό τρία, βάσει τοῦ ὁποίου οἰκοδομεῖται ὁλόκληρο τό σύστημα τῆς λατρείας μας.

Ὑπάρχουν καί τά περί «ἀρτζιβουρίου» ἤ «ἀρτσιβουρίου» καί τόν «κῦνα Ἀρτζιβοῦριν», ἀντιθέσεις μέ Ἀρμενίους πού νηστεύουν ὅλη τήν ἑβδομάδα καί ἄλλα. Πάντως «ἀρτσιβούριον» σημαίνει προπομπός στήν ἀρμένικη γλῶσσα καί δέν ἔχει ξεκαθαριστεῖ σέ ποιά ἑβδομάδα ἀναφέρεται ἡ νηστεία τους, οὔτε ὁ λόγος. Ἔχουν γραφεῖ ἀρκετά ἀπό εἰδικούς καί ὑπάρχει βιβλιογραφία.