[Ερώτηση] "Δι' ευχών... ελέησον [και σώσον] ημάς"

[chanendes]

Την γνωστη επισφραγιστική των ακολουθιών φράση του Ιερέως, "Δι' ευχών..."

την έχω ανέκαθεν στο μυαλό μου ως εξής:

"Δι' ευχών των Αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός, ελέησον και σώσον ημάς."

Τελευταία όμως έχω ακούσει αρκετές φορές [από καταρτισμένα μάλιστα χείλη] την εκδοχή:

"Δι' ευχών των Αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός, ελέησον ημάς."

κι αναρρωτιέμαι: ποιά είναι η ορθή εκδοχή; η συγκεκκομένη ή η πλήρης;

κι αν είναι ή συγκεκκομένη, γιατί; Μήπως τελικός στόχος αλλά και τελολογική έκφραση και έκφανση του Ελέους δεν είναι η τελική Σωτηρία;

 

[π. Μάξιμος]

κι αν είναι ή συγκεκκομένη, γιατί; Μήπως τελικός στόχος αλλά και τελολογική έκφραση και έκφανση του Ελέους δεν είναι η τελική Σωτηρία;

Πρός Θεοῦ Γιάννη! Δέν προσεγγίζουμε κείμενα ἀπό πλευρᾶς παραδόσεώς τους (κριτική κειμένου) μέ τέτοιες θεολογικές ἤ ἀθεολόγητες (παρ)ερμηνεῖες.

Δι᾿ εὐχῶν ... ὁ Θεός, ἐλέησον ἡμᾶς.
Ἔτσι τό βλέπουμε στό ΤΜΕ σσ. 14 καί 41 τῆς Προθεωρίας πού ἐπισυνάπτω. Ἔτσι στά Ἱερατικά (ἐκτός ἀπό ἔκδοση τῆς Ἀποστολικῆς Διακονίας τοῦ 1977 -μέχρι 1995- «ἐπιμελείᾳ τοῦ ἀειμνήστου παπα-Κωνσταντίνου Πλατανίτη»), ἔτσι στόν Τρεμπέλα καί σέ ὅλες τίς λειτουργικές ἐκδόσεις τοῦ Φουντούλη.

Ἡ ἀλήθεια εἶναι ὅτι τό «ἔχουμε στό μυαλό μας» καί τό προφέρουμε ὄχι μόνον μέ τήν προσθήκη «καὶ σῶσον» ἀλλά καί « ... ὁ Θεός ἡμῶν, ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς».

Εὔκολα γίνονται αὐτές οἱ προσθῆκες ἀπό ἄλλα τροπάρια καί κείμενα τοῦ λειτουργικοῦ μας πλούτου. Ἀπό τό Μέγα Ἀπόδειπνον «Ἅγιε, Ἅγιε, Ἅγιε, Τρισάγιε Κύριε, ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς, Ἀμήν.» ἀλλά καί «Ὁ Θεός, ἱλάσθητι ἡμῖν τοῖς ἁμαρτωλοῖς. Καὶ ἐλέησον ἡμᾶς».

Πάντως στοῦ Π. Ν. Τρεμπέλα, Αἱ Τρεῖς Λειτουργίαι κατά τούς ἐν Ἀθήναις Κώδικας, βλέπουμε ὅτι αὐτή ἡ μοναχική προσθήκη, μᾶλλον προέρχεται ἀπό τό «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με» γίνεται «Διά πρεσβειῶν τῆς παναχράντου σου μητρός ... ἐλέησον ἡμᾶς» μετά «Δι᾿ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων (τῆς μονῆς)...» κλπ.. Δεῖτε καί κάτι σχετικό ἐδῶ ἀπό παλιά.

 

[chanendes]

Πρός Θεοῦ Γιάννη! Δέν προσεγγίζουμε κείμενα ἀπό πλευρᾶς παραδόσεώς τους (κριτική κειμένου) μέ τέτοιες θεολογικές ἤ ἀθεολόγητες (παρ)ερμηνεῖες.

Απλώς αναρωτήθηκα Γέροντα! Δεν προσπάθησα να ερμηνεύσω, (υπάρχουν ειδικότεροι, γι' αυτό και ρώτησα) ούτε θέλησα να παρερμηνεύσω! (ούτε σ' αυτό είμαι ειδικός!)

Ευχαριστώ πολύ για την εμπεριστατωμένη απάντηση, και για τη λύση της απορίας μου! Ομολογώ πάντως ότι η σωστή εκδοχή θα συνεχίσει να με ξενίζει......

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Υπάρχει και αυτή η εκδοχή (την έχω ακούσει στο Άγιον Όρος):
«Δι᾿ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐλέησον ἡμᾶς».

Υ.Γ. Ας σημειωθεί ότι αυτή η εκδοχή μαρτυρείται και στο Ωρολόγιο το Μέγα (του Σαλιβέρου που κοίταξα, 1898, σ. 7· δεν είδα άλλες εκδόσεις, υποθέτω όμως ότι και στις άλλες παλαίτυπες εκδόσεις το ίδιο θα είναι).

 

[π. Δαβίδ]

Υπάρχει και αυτή η εκδοχή (την έχω ακούσει στο Άγιον Όρος):
«Δι᾿ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐλέησον ἡμᾶς».

Υ.Γ. Ας σημειωθεί ότι αυτή η εκδοχή μαρτυρείται και στο Ωρολόγιο το Μέγα (του Σαλιβέρου που κοίταξα, 1898, σ. 7· δεν είδα άλλες εκδόσεις, υποθέτω όμως ότι και στις άλλες παλαίτυπες εκδόσεις το ίδιο θα είναι).

Αυτό είναι και το σλαβονικό κείμενο, χρησιμοποιούμενο στις μεν απολύσεις μόνο από τη Βουλγαρική Εκκλησία και σε κάποιες περιοχές της πρώην Γιουγκοσλαβίας, από τις δε λοιπές σλαβόφωνες εκκλησίες στις θέσεις που ορίζει το Ωρολόγιο και τα λοιπά λειτουργικά βιβλία (π.χ. Μ. Απόδειπνο)

 

[MTheodorakis]

Υπάρχει και αυτή η εκδοχή (την έχω ακούσει στο Άγιον Όρος):
«Δι᾿ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστὲ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐλέησον ἡμᾶς».

Υ.Γ. Ας σημειωθεί ότι αυτή η εκδοχή μαρτυρείται και στο Ωρολόγιο το Μέγα (του Σαλιβέρου που κοίταξα, 1898, σ. 7· δεν είδα άλλες εκδόσεις, υποθέτω όμως ότι και στις άλλες παλαίτυπες εκδόσεις το ίδιο θα είναι).

Αὐτὸ εἶναι τὸ αὐθεντικὸ κείμενο

(χφ. Basilii Falascae λειτουργία Χρυσοστόμου ι’ αἰ. ἔκδ. εὐχολόγιον Goar 1730 σ. 89, τυπικὸ Μεσσήνης τοῦ ἔτους 1131 σσ. 200, 206, Dmitrievskij τ. 1 σσ. 871, 875, τ. 2 σσ. 133, 146, 318, εἰλητάριο Σινὰ Ε 4 προηγιασμένα τοῦ ἔτους 1183 ἔκδ. Τὰ νέα εὑρήματα φωτογραφία 224, χφφ. ὡρολόγια Μονάχου Bayerische Staatsbibliothek gr. 320 ιβ’ αἰ. φφ. 52v, 60v, Σινὰ 904 τοῦ ἔτους 1211 φφ. 75v, 85v, 92v, 164r, 215r, 250v, Μ. Λαύρας Γ-66 ιγ’ αἰ. φ. 1r, εἰλητάριο Σινὰ Ε 46 προηγιασμένα ιγ’-ιδ’ αἰ. ἔκδ. Τὰ νέα εὑρήματα φωτογραφία 231, χφφ. ὡρολόγια Σινὰ Χ 164 ιδ’-ιε’ αἰ. ὅπ. πρ. φωτογραφία 193, Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἐθνικῆς Τραπέζης / Πέζαρου 31 τέλη ιε’ αἰ. φ. 9r, Harley (British Library) 5541 μεταξὺ τῶν ἐτῶν 1485-1525 φφ. 1r, 11v, Μονάχου Bayerische Staatsbibliothek gr. 345 διάταξη τῆς θείας λειτουργίας τοῦ ἔτους 1598 φ. 40v, Ὡρολόγιον ἐκδ. 1509, 1520, 1563, 1584, 1604, 1632, 1757, 1801, 1819, 1820, 1830, 1832, 1851, Οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου 1900, Ἀποστολικῆς διακονίας 1952, Ἀποστολικῆς διακονίας 1983, Πανθέκτη ἔκδ. 1817 τ. 1. Βλ. καὶ ΤΜΕ σσ. 14 καὶ 41).

 

[Εμμανουήλ Αβραμίδης]

Αὐτὸ εἶναι τὸ αὐθεντικὸ κείμενο

Βλ. καὶ ΤΜΕ σσ. 14 καὶ 41).

Στο ΤΜΕ έχει εκπέσει η αντωνυμία ἡμῶν μετά τη λέξη Θεός.

 

[frGe]

Την γνωστη επισφραγιστική των ακολουθιών φράση του Ιερέως, "Δι' ευχών..."

την έχω ανέκαθεν στο μυαλό μου ως εξής:

"Δι' ευχών των Αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός, ελέησον και σώσον ημάς."

Τελευταία όμως έχω ακούσει αρκετές φορές [από καταρτισμένα μάλιστα χείλη] την εκδοχή:

"Δι' ευχών των Αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός, ελέησον ημάς."

κι αναρρωτιέμαι: ποιά είναι η ορθή εκδοχή; η συγκεκκομένη ή η πλήρης;

κι αν είναι ή συγκεκκομένη, γιατί; Μήπως τελικός στόχος αλλά και τελολογική έκφραση και έκφανση του Ελέους δεν είναι η τελική Σωτηρία;

σωστός! δεν λέει το 'και σωσον ημας" όποιος έχει πάει στον Παράδεισο ή έχει γίνει ήδη άγιος από αυτήν εδω τη ζωή (αν και όσοι έχουν φτάσει στην τελείωση, στην αγιότητα, το ζητανε , το "σωσον ημας", πιό επίμονα μέχρι να βγει η ψυχή τους). επομένως, ανεξάρτητα από το πότε ή ποιός το έβαλε, καλό ειναι να το λέμε όλο:
"Δι' ευχών των Αγίων Πατέρων ημών, Κύριε Ιησού Χριστέ ο Θεός, ελέησον και σώσον ημάς."

 

[Παναγιώτης]

Δι᾿ εὐχῶν τῶν Ἁγίων Πατέρων ἡμῶν, Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ ὁ Θεὸς ἡμῶν, ἐλέησον καὶ σῶσον ἡμᾶς. Ἀμήν.

 

[MTheodorakis]

J. Mierzejewski Through the prayers of our holy fathers 2021.

 

[Παναγιώτης]

Εἰς ἐνορίαν τινα παρὰ χωρίου τινος τῆς Ἠλείας, ἠκούσθη προσφάτως εἰς Κυριακὴν ἡμέραν, καί... τῶν μητέρων ἡμῶν...

Τί ἄλλον μέλλει νὰ ἀκούσωμεν...

 

[MTheodorakis]

Μία ἐρώτηση περὶ τοῦ «Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν…».



- Εἴχαμε μάθει ὅτι ἐννοοῦνται οἱ ζῶντες, παρόντες πατέρες.

- Παρόντος τοῦ ἀρχιερέως λέμε «…τοῦ ἁγίου δεσπότου…».

- Στὸ Ἅγιον Ὄρος στὴν τράπεζα παρόντος τοῦ ἡγουμένου, ὁ ἀναγνώστης στὴν τρίτη ἐπανάληψη μετὰ τὴν ἀνάγνωση λέγει «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…».

- Ἀνακεφαλαιώνοντας τὰ τρία αὐτὰ σημεῖα, πιὸ λογικὸ θὰ ἦταν, ἐφ’ ὅσον ὁ θεσμὸς τοὖ ἡγουμένου εἶναι τὸ κέντρο τῆς κοινοβιακῆς ἀδελφότητος, καὶ σὲ ἄλλες ἀκολουθίες νὰ λέγεται (ὅταν εἶναι παρὼν ὁ ἡγούμενος) τὸ «…πατρὸς…».

Εἶναι σωστὸ νὰ ἐπικαλούμαστε τὶς εὐχὲς ἄλλων, π.χ. καὶ νεωτέρων πατέρων, παρόντος τοῦ Γέροντος; Γιὰ τὸν μοναχὸ ὅσο εἶναι ὁ Γέροντας, δὲν εἶναι ὅλος ὁ ὑπόλοιπος κόσμος.

Πολλὰ μοναστήρια γιὰ πολλοὺς αἰῶνες ἦταν ἰδιόρρυθμα καὶ δὲν εἶναι παράξενο νὰ μὴν ὑπῆρχε αὐτὴ ἡ πρακτική.

Τί γνώμη ἔχετε;



Ἀπάντηση:


Στὰ ἀπομονωμένα κοινόβια, χωρὶς ἄλλους μοναχοὺς στὴν εὐρύτερη περιοχή τους, μπορεῖ νὰ λέγεται «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…».



Τὸ ὅτι στὶς παλαιὲς πηγὲς δὲν μαρτυρεῖται τὸ «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…», μπορεῖ νὰ σημαίνει ὅτι ὁ ἐφημέριος καὶ οἱ ἀδελφοὶ εὐλαβοῦνται καὶ τοὺς ἀσκητὲς ἔξω τῆς Λαύρας τοῦ ἁγίου Σάβα καὶ τοὺς μνημονεύουν ὡς πρότυπα ἄσκησης. Ἢ ἐπικαλοῦνται τὶς εὐχὲς τῶν πατέρων, «ἐν οἷς εἰσιν ἀρχιερεῖς τε καὶ ἱερεῖς, ἀλλὰ καὶ ὁ τῶν ἁγίων ἅπας χορὸς» (Συμεὼν Θεσσαλονίκης P.G. τ. 155 στ. 557B). Ἐπίσης ἡ ἡγουμενικὴ πράξη «Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν…» βαθμηδὸν ἐπικράτησε γενικὰ καὶ στοὺς ἑβδομαδάριους, ἀλλὰ καὶ στὸν κόσμο κατόπιν, καὶ ἀπὸ αὐτὸν πάλι στὶς μονές.



Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἡ ἐπίκληση «τῶν ἁγίων πατέρων» συμβάλλει στὴν ὁμόνοια τῆς ἀδελφότητας, τὸ σεβασμὸ τῶν γεροντοτέρων καὶ τὴν μὴ περιφρόνησή τους ὡς ἰδιοῤῥύθμων χαρακτήρων. Οἱ νεώτεροι λέγονται ἀδελφοὶ (ἀκολουθία μεγάλου μοναχικοῦ σχήματος) καὶ ὄχι πατέρες.



Ὁ στίχος αὐτὸς χρησιμοποιεῖται καὶ στὴν εὐλογία τῆς ἀνάγνωσης καὶ στὴν προηγιασμένη. Ἐκεῖ χωρεῖ ἡ ἀνάμνηση τῆς παράδοσης τῶν πάλαι πατέρων. Τὸν λέγουν καὶ οἱ ἀσκητὲς χωρὶς ἱερέα στὴν ἔναρξη τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀκολουθιῶν, σὰν ἀναφορὰ στὴν ἀδελφότητα καὶ στὴν γύρω περιοχή, ὅπου ἐβδοκιμεῖ ὁ μοναχισμός.



Ἡ διπλὴ πράξη τῆς τράπεζας νομίζω ὅτι εἶναι ἐνδεικτική. Στὴν ἐκκλησία λέγεται τὸ «Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν», ἀλλά, ἐκτὸς ναοῦ, στὴ τράπεζα καὶ στὶς συνάξεις τῶν κοινοβιατῶν λέγεται καὶ τὸ «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…». Σὲ ἀρχιερατικὴ χοροστασία ἢ λειτουργία ἡ ἐκκλησία ἀναφέρεται στὸν ἀρχιποιμένα της.

 

[Greg Anagnostopoulos]

Έχει απαντήσει διεξοδικά για το θέμα αυτό κύριε Θεοδωράκη ο αείμνηστος καθηγητής Ιωάννης Φουντούλης στο βιβλίο του " Απαντήσεις σε λειτουργικές απορίες ". Δεν έχω εύκαιρο το εν λόγω απόσπασμα, πάντως μπορείτε να ανατρέξετε εκεί.

 

[π. Μάξιμος]

Παναγιώτης Σκαλτσής, Καθηγητής Τμήματος Θεολογίας Α.Π.Θ.
Περί του «Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων Πατέρων ἡμῶν…»
9 Αυγούστου 2023

https://www.pemptousia.gr/2023/08/peri-tou-di-eὐchῶn-tῶn-ἁgion-pateron-ἡmῶn/