Μία ἐρώτηση περὶ τοῦ «Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν…».
- Εἴχαμε μάθει ὅτι ἐννοοῦνται οἱ ζῶντες, παρόντες πατέρες.
- Παρόντος τοῦ ἀρχιερέως λέμε «…τοῦ ἁγίου δεσπότου…».
- Στὸ Ἅγιον Ὄρος στὴν τράπεζα παρόντος τοῦ ἡγουμένου, ὁ ἀναγνώστης στὴν τρίτη ἐπανάληψη μετὰ τὴν ἀνάγνωση λέγει «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…».
- Ἀνακεφαλαιώνοντας τὰ τρία αὐτὰ σημεῖα, πιὸ λογικὸ θὰ ἦταν, ἐφ’ ὅσον ὁ θεσμὸς τοὖ ἡγουμένου εἶναι τὸ κέντρο τῆς κοινοβιακῆς ἀδελφότητος, καὶ σὲ ἄλλες ἀκολουθίες νὰ λέγεται (ὅταν εἶναι παρὼν ὁ ἡγούμενος) τὸ «…πατρὸς…».
Εἶναι σωστὸ νὰ ἐπικαλούμαστε τὶς εὐχὲς ἄλλων, π.χ. καὶ νεωτέρων πατέρων, παρόντος τοῦ Γέροντος; Γιὰ τὸν μοναχὸ ὅσο εἶναι ὁ Γέροντας, δὲν εἶναι ὅλος ὁ ὑπόλοιπος κόσμος.
Πολλὰ μοναστήρια γιὰ πολλοὺς αἰῶνες ἦταν ἰδιόρρυθμα καὶ δὲν εἶναι παράξενο νὰ μὴν ὑπῆρχε αὐτὴ ἡ πρακτική.
Τί γνώμη ἔχετε;
Ἀπάντηση:
Στὰ ἀπομονωμένα κοινόβια, χωρὶς ἄλλους μοναχοὺς στὴν εὐρύτερη περιοχή τους, μπορεῖ νὰ λέγεται «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…».
Τὸ ὅτι στὶς παλαιὲς πηγὲς δὲν μαρτυρεῖται τὸ «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…», μπορεῖ νὰ σημαίνει ὅτι ὁ ἐφημέριος καὶ οἱ ἀδελφοὶ εὐλαβοῦνται καὶ τοὺς ἀσκητὲς ἔξω τῆς Λαύρας τοῦ ἁγίου Σάβα καὶ τοὺς μνημονεύουν ὡς πρότυπα ἄσκησης. Ἢ ἐπικαλοῦνται τὶς εὐχὲς τῶν πατέρων, «ἐν οἷς εἰσιν ἀρχιερεῖς τε καὶ ἱερεῖς, ἀλλὰ καὶ ὁ τῶν ἁγίων ἅπας χορὸς» (Συμεὼν Θεσσαλονίκης P.G. τ. 155 στ. 557B). Ἐπίσης ἡ ἡγουμενικὴ πράξη «Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν…» βαθμηδὸν ἐπικράτησε γενικὰ καὶ στοὺς ἑβδομαδάριους, ἀλλὰ καὶ στὸν κόσμο κατόπιν, καὶ ἀπὸ αὐτὸν πάλι στὶς μονές.
Ἀπὸ τὴν ἄλλη πλευρά, ἡ ἐπίκληση «τῶν ἁγίων πατέρων» συμβάλλει στὴν ὁμόνοια τῆς ἀδελφότητας, τὸ σεβασμὸ τῶν γεροντοτέρων καὶ τὴν μὴ περιφρόνησή τους ὡς ἰδιοῤῥύθμων χαρακτήρων. Οἱ νεώτεροι λέγονται ἀδελφοὶ (ἀκολουθία μεγάλου μοναχικοῦ σχήματος) καὶ ὄχι πατέρες.
Ὁ στίχος αὐτὸς χρησιμοποιεῖται καὶ στὴν εὐλογία τῆς ἀνάγνωσης καὶ στὴν προηγιασμένη. Ἐκεῖ χωρεῖ ἡ ἀνάμνηση τῆς παράδοσης τῶν πάλαι πατέρων. Τὸν λέγουν καὶ οἱ ἀσκητὲς χωρὶς ἱερέα στὴν ἔναρξη τῶν ἐκκλησιαστικῶν ἀκολουθιῶν, σὰν ἀναφορὰ στὴν ἀδελφότητα καὶ στὴν γύρω περιοχή, ὅπου ἐβδοκιμεῖ ὁ μοναχισμός.
Ἡ διπλὴ πράξη τῆς τράπεζας νομίζω ὅτι εἶναι ἐνδεικτική. Στὴν ἐκκλησία λέγεται τὸ «Δι’ εὐχῶν τῶν ἁγίων πατέρων ἡμῶν», ἀλλά, ἐκτὸς ναοῦ, στὴ τράπεζα καὶ στὶς συνάξεις τῶν κοινοβιατῶν λέγεται καὶ τὸ «Δι’ εὐχῶν τοῦ ἁγίου πατρὸς ἡμῶν…». Σὲ ἀρχιερατικὴ χοροστασία ἢ λειτουργία ἡ ἐκκλησία ἀναφέρεται στὸν ἀρχιποιμένα της.