Ἀγαπητοί φίλοι ἀναγνῶστες,
Πέρσι παρουσιάσαμε, στὶς Λεῦκες τῆς Πάρου, τὸ νέο μας cd (ἕκτο κατὰ σειρὰ μαζὶ μὲ τὰ παραδοσιακὰ μέ τίτλο «ΥΜΝΟΙ ΑΓΙΩΝ ΠΑΡΟΝΑΞΙΑΣ», Αὔγουστο μήνα καὶ λίγο ἀργότερα τὸ ἴδιο cd (Σεπτέμβριο τοῦ 2012) στὸ προαύλιο τῆς Παναγίας Ἑκατονταπυλιανῆς.
Ἀναφερθήκαμε τότε ἀναλυτικὰ –μεταξύ ἄλλων μουσικῶν παραδειγμάτων– στὸ μοναδικὸ χειρόγραφο χερουβικὸ τοῦ πατρὸς Φιλοθέου Ζερβάκου σὲ ἦχο πλάγιο τοῦ τετάρτου. Τονίσαμε ἐπίσης ὅτι ὁ ἀείμνηστος ὅσιος Γέρων οὐδέποτε περιαυτολογοῦσε. Μάλιστα δὲ ὅταν τὸν Αὔγουστο τοῦ 1972 πιεστικά ρωτήθηκε ἀπὸ τὸν γράφοντα, ἐάν γνωρίζει βυζαντινὴ μουσικὴ κατηγορηματικὰ ἀρνήθηκε λέγοντας:
– Ὄχι παιδί μου. Ὅ,τι λέγω τὸ λέγω πρακτικὰ.
Σήμερα, σαράντα καὶ πλέον ἔτη ἀπὸ τότε, ἔχομε ἀποδείξεις καὶ ὄχι
εἰκασίες, περὶ τῶν μουσικῶν γνώσεων τοῦ Ὁσίου.
Ὁ γνωστὸς ἀπὸ παλαιότερες ἐπισκέψεις μας στὸ Ἅγιον Ὄρος, Θεόκλητος Διονυσιάτης (βιογράφος τοῦ Ὁσίου Φιλοθέου) ἀναφέρεται ἀναλυτικά στὸ συγγραφικὸ του ἔργο, τὸ ὁποῖο μεταξὺ ἄλλων περιλαμβάνει τρία μουσικὰ βιβλία.
Ὅπως ὁ ἴδιος ὁ πατήρ Φιλόθεος ἀναφέρει, τὸ πρῶτο, μὲ τίτλο
«ΕΚΛΟΓΙΟΝ» ἔχασε σὲ κάποιο ταξίδι του στὴν Κωνσταντινούπολη. Τὰ
ἄλλα δύο μὲ τίτλο «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ» τόμος Α΄ καὶ Β΄, λογικὰ θὰ
ἔπρεπε νὰ βρίσκονται στὴ βιβλιοθήκη κάποιου μοναστηριοῦ τῆς Πάρου. Ποῦ ὅμως; Κανείς δὲν γνώριζε.
Ἰδοὺ λοιπὸν πεδίον δόξης λαμπρόν. Ἡ ἀνεύρεση αὐτῶν τῶν δύο τόμων.
Ἐπειδή πάντοτε πίστευα καὶ ἐξακολουθῶ νὰ πιστεύω ὅτι τίποτε δὲν
γίνεται χωρὶς τὴ θέληση τοῦ Θεοῦ, ἔτσι ἔγινε καὶ στὴν περίπτωση αὐτή.
Μὲ τὴν εὐκαιρία ἔρευνας τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς στὰ νησιὰ Πάρο-Νάξο καὶ Σύρο ἀπὸ τὴ φοιτήτρια τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδη-
μίας Βελλᾶς Ἰωαννίνων, Ἑλένης Περράκη, θυγατέρας τῆς παλιᾶς
μου συμμαθήτριας στὸ Δημοτικὸ τῶν Λευκῶν τῆς Πάρου, Κατερίνας
Αἰγινίτου-Περράκη, θέλοντας νὰ βοηθήσω ὅσο μποροῦσα, ἐπισκεφθήκαμε καὶ οἱ τρεῖς τὴν Ἱ. Μ. Λογγοβάρδας γιὰ περαιτέρω ἔρευνα καὶ νέα στοιχεῖα. (Λόγῳ τοῦ ἄβατου, οἱ γυναῖκες περίμεναν ὑπομονετικὰ ἐκτὸς τῆς ἱ. μονῆς). Τότε ἀκριβῶς
ἔγινε τὸ θαῦμα. Οἱ χαμένοι τόμοι μὲ τίτλο «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ» ἀνεβρέθηκαν πρὸς ἔκπληξη πάντων.
Ὁ καθένας τώρα ἀντιλαμβάνεται τὴν ἀγωνία μου καθώς ξεφυλλίζω
καὶ ψηλαφῶ μία –μία τὶς σελίδες τῶν βιβλίων.
Στὴν πρώτη σελίδα τοῦ πρώτου τόμου ἀναφέρεται ἐπακριβῶς:
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ
Περιέχουσα
Ἀσματικὴν ἀκολουθίαν, ἑσπερινοῦ, ὄρθρου καὶ λειτουργίας, κατ’ ἐκλογήν συλλεχθεῖσαν, παρὰ τοῦ Φιλοθέου Ζερβάκου Ἀρχιμανδρίτου, Καθηγουμένου τῆς ἐν Πάρῳ Ἱερᾶς Κοινοβιακῆς Μονῆς Ζωοδόχου Πηγῆς Λογγοβάρδας.
Εἰς Τόμους δύο.
Ἔτος 1933
Στὴ δεύτερη σελίδα τοῦ πρώτου τόμου σημειώνεται:
Τόμος Α΄
Ἐν τῷ πρώτῳ Τόμῳ περιέχεται ἡ ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ
ὄρθρου. Ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ περιέχονται δοξαστικὰ τινὰ καὶ δοξολογίαι κατ’ ἦχον καὶ ἡ λειτουργία.
Ὁ πρῶτος τόμος ἀποτελεῖται ἀπὸ 262 σελίδες καὶ ὁ δεύτερος ἀπὸ 236. Καὶ οἱ δύο τόμοι εἶναι δερματόδετοι μὲ ἀποχρώσεις σκοῦρες πρὸς τὸ μολυβὶ καὶ διαστάσεις περίπου 22Χ15 ἑκατοστά, εἶναι δὲ τόσο ἐκπληκτικά καλλιγραφημένοι, πού
δίνουν τὴν ἐντύπωση ἔντυπων βιβλίων. Μόνο ἕνας πολύ προσεκτικὸς παρατηρητὴς θὰ διαπίστωνε ὅτι πρόκειται περὶ μοναδικῶν χειρογράφων. Σ’ αὐτὰ προσδιορίζονται μόνο οἱ ἦχοι μὲ κόκκινα γράμματα.
Ἀπὸ τὴ σύγκριση ποὺ ἔγινε μὲ ἄλλα χειρόγραφα ( μὲ τὴ βοήθεια τοῦ σεμνοῦ μοναχοῦ Λεοντίου Δρίζη) βγαίνει ἀβίαστα τὸ συμπέρασμα ὅτι καλλιγράφος τῶν συγκεκριμένων τόμων ὑπῆρξεν ἡ ὀνομαζόμενη Τομή Βρυαίνη, μοναχὴ τῆς Ἱ. Μ. Χριστοῦ τοῦ Δάσους. Ἐξἄλλου οἱ ἐλάχιστες διορθώσεις τοῦ ὁσίου μᾶς
πληροφοροῦν γιὰ τὸν γραφικὸ του χαρακτῆρα, οὐδεμίαν σχέσιν ἔχοντος
μὲ αὐτόν τῆς μοναχῆς.
Τὰ περιεχόμενα τοῦ Α΄
τόμου εἶναι:
Ἀνοιξαντάρια, Μακάριος ἀνὴρ, Κεκραγάρια, Φῶς ἱλαρὸν, Θεοτόκε
Παρθένε, Προκείμενα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς,
ὕμνοι τοῦ Ἀκαθίστου, ὕμνοι τῆς Μ. Ἑβδομάδος,
μεταξὺ τῶν ὁποίων τὸ «Κύριε ἀναβαίνοντός σου», π. Φιλοθέου καὶ Πολυελέους.
Τὰ περιεχόμενα τοῦ δευτέρου
τόμου εἶναι:
«Τῶν νομικῶν διδαγμάτων», Δοξαστικὸ πρὸ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως, π. Φιλοθέου
«Αἷμα καὶ πὺρ», Δοξαστικὸ μετὰ τὴν Χριστοῦ γέννησιν, π. Φιλοθέου.
«Τῶν Ἁγίων Πατέρων ὁ χορὸς», Δοξαστικὸ τῶν Ἁγίων Πατέρων, π. Φιλοθέου.
«Τῶν Ἁγίων Πάντων ὁ χορὸς», Δοξαστικὸ τῶν Ἁγίων Πάντων, π. Φιλοθέου.
Δοξολογίαι ἀργαί παρὰ διαφόρων μελοποιῶν, τὸν Δεσπότην καὶ
Ἀρχιερέα, Ἅγιος ὁ Θεός καὶ Δύναμις διαφόρων μελουργῶν, χερουβικὰ μεταξὺ τῶν ὁποίων χερουβικὸν εἰς ἦχον Α΄ π. Φιλοθέου καὶ χερουβικὰ δύο εἰς ἦχον Ἅγια ἐκ τοῦ Δι, ἐπίσης π. Φιλοθέου. Κοινωνικὰ τῆς ἑβδομάδος, τῶν Κυριακῶν καὶ
Ἄξιόν ἐστιν παρὰ διαφόρων μελοποιῶν.
Ἀγαπητοὶ φίλοι, προσπάθησα πολύ περιληπτικὰ νὰ παρουσιάσω τὸ
μουσικὸ ἔργο ποὺ διασώθηκε, τοῦ Ὁσίου Πατρός Φιλοθέου Ζερβάκου.
Σὲ κάποιο ἀπό τὰ ἑπόμενα τεύχη θὰ προσπαθήσω, μὲ τὴ δύναμη τοῦ
Θεοῦ, νὰ ἀναλύσω κάποιο ἀπό αὐτά.
Λεῦκες Πάρου 12-9-2013
Ἐμμανουήλ Ἀντ. Χανιώτης
Μουσικοδιδάσκαλος –
Πρωτοψάλτης
Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Διονυσίου
Διονύσου
ΠΗΓΗ: http://www.orthodoxostypos.gr/Photos/Pages/1991.pdf
Πέρσι παρουσιάσαμε, στὶς Λεῦκες τῆς Πάρου, τὸ νέο μας cd (ἕκτο κατὰ σειρὰ μαζὶ μὲ τὰ παραδοσιακὰ μέ τίτλο «ΥΜΝΟΙ ΑΓΙΩΝ ΠΑΡΟΝΑΞΙΑΣ», Αὔγουστο μήνα καὶ λίγο ἀργότερα τὸ ἴδιο cd (Σεπτέμβριο τοῦ 2012) στὸ προαύλιο τῆς Παναγίας Ἑκατονταπυλιανῆς.
Ἀναφερθήκαμε τότε ἀναλυτικὰ –μεταξύ ἄλλων μουσικῶν παραδειγμάτων– στὸ μοναδικὸ χειρόγραφο χερουβικὸ τοῦ πατρὸς Φιλοθέου Ζερβάκου σὲ ἦχο πλάγιο τοῦ τετάρτου. Τονίσαμε ἐπίσης ὅτι ὁ ἀείμνηστος ὅσιος Γέρων οὐδέποτε περιαυτολογοῦσε. Μάλιστα δὲ ὅταν τὸν Αὔγουστο τοῦ 1972 πιεστικά ρωτήθηκε ἀπὸ τὸν γράφοντα, ἐάν γνωρίζει βυζαντινὴ μουσικὴ κατηγορηματικὰ ἀρνήθηκε λέγοντας:
– Ὄχι παιδί μου. Ὅ,τι λέγω τὸ λέγω πρακτικὰ.
Σήμερα, σαράντα καὶ πλέον ἔτη ἀπὸ τότε, ἔχομε ἀποδείξεις καὶ ὄχι
εἰκασίες, περὶ τῶν μουσικῶν γνώσεων τοῦ Ὁσίου.
Ὁ γνωστὸς ἀπὸ παλαιότερες ἐπισκέψεις μας στὸ Ἅγιον Ὄρος, Θεόκλητος Διονυσιάτης (βιογράφος τοῦ Ὁσίου Φιλοθέου) ἀναφέρεται ἀναλυτικά στὸ συγγραφικὸ του ἔργο, τὸ ὁποῖο μεταξὺ ἄλλων περιλαμβάνει τρία μουσικὰ βιβλία.
Ὅπως ὁ ἴδιος ὁ πατήρ Φιλόθεος ἀναφέρει, τὸ πρῶτο, μὲ τίτλο
«ΕΚΛΟΓΙΟΝ» ἔχασε σὲ κάποιο ταξίδι του στὴν Κωνσταντινούπολη. Τὰ
ἄλλα δύο μὲ τίτλο «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ» τόμος Α΄ καὶ Β΄, λογικὰ θὰ
ἔπρεπε νὰ βρίσκονται στὴ βιβλιοθήκη κάποιου μοναστηριοῦ τῆς Πάρου. Ποῦ ὅμως; Κανείς δὲν γνώριζε.
Ἰδοὺ λοιπὸν πεδίον δόξης λαμπρόν. Ἡ ἀνεύρεση αὐτῶν τῶν δύο τόμων.
Ἐπειδή πάντοτε πίστευα καὶ ἐξακολουθῶ νὰ πιστεύω ὅτι τίποτε δὲν
γίνεται χωρὶς τὴ θέληση τοῦ Θεοῦ, ἔτσι ἔγινε καὶ στὴν περίπτωση αὐτή.
Μὲ τὴν εὐκαιρία ἔρευνας τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς στὰ νησιὰ Πάρο-Νάξο καὶ Σύρο ἀπὸ τὴ φοιτήτρια τῆς Ἀνωτάτης Ἐκκλησιαστικῆς Ἀκαδη-
μίας Βελλᾶς Ἰωαννίνων, Ἑλένης Περράκη, θυγατέρας τῆς παλιᾶς
μου συμμαθήτριας στὸ Δημοτικὸ τῶν Λευκῶν τῆς Πάρου, Κατερίνας
Αἰγινίτου-Περράκη, θέλοντας νὰ βοηθήσω ὅσο μποροῦσα, ἐπισκεφθήκαμε καὶ οἱ τρεῖς τὴν Ἱ. Μ. Λογγοβάρδας γιὰ περαιτέρω ἔρευνα καὶ νέα στοιχεῖα. (Λόγῳ τοῦ ἄβατου, οἱ γυναῖκες περίμεναν ὑπομονετικὰ ἐκτὸς τῆς ἱ. μονῆς). Τότε ἀκριβῶς
ἔγινε τὸ θαῦμα. Οἱ χαμένοι τόμοι μὲ τίτλο «ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ» ἀνεβρέθηκαν πρὸς ἔκπληξη πάντων.
Ὁ καθένας τώρα ἀντιλαμβάνεται τὴν ἀγωνία μου καθώς ξεφυλλίζω
καὶ ψηλαφῶ μία –μία τὶς σελίδες τῶν βιβλίων.
Στὴν πρώτη σελίδα τοῦ πρώτου τόμου ἀναφέρεται ἐπακριβῶς:
ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΚΙΘΑΡΑ
Περιέχουσα
Ἀσματικὴν ἀκολουθίαν, ἑσπερινοῦ, ὄρθρου καὶ λειτουργίας, κατ’ ἐκλογήν συλλεχθεῖσαν, παρὰ τοῦ Φιλοθέου Ζερβάκου Ἀρχιμανδρίτου, Καθηγουμένου τῆς ἐν Πάρῳ Ἱερᾶς Κοινοβιακῆς Μονῆς Ζωοδόχου Πηγῆς Λογγοβάρδας.
Εἰς Τόμους δύο.
Ἔτος 1933
Στὴ δεύτερη σελίδα τοῦ πρώτου τόμου σημειώνεται:
Τόμος Α΄
Ἐν τῷ πρώτῳ Τόμῳ περιέχεται ἡ ἀκολουθία τοῦ ἑσπερινοῦ καὶ τοῦ
ὄρθρου. Ἐν δὲ τῷ δευτέρῳ περιέχονται δοξαστικὰ τινὰ καὶ δοξολογίαι κατ’ ἦχον καὶ ἡ λειτουργία.
Ὁ πρῶτος τόμος ἀποτελεῖται ἀπὸ 262 σελίδες καὶ ὁ δεύτερος ἀπὸ 236. Καὶ οἱ δύο τόμοι εἶναι δερματόδετοι μὲ ἀποχρώσεις σκοῦρες πρὸς τὸ μολυβὶ καὶ διαστάσεις περίπου 22Χ15 ἑκατοστά, εἶναι δὲ τόσο ἐκπληκτικά καλλιγραφημένοι, πού
δίνουν τὴν ἐντύπωση ἔντυπων βιβλίων. Μόνο ἕνας πολύ προσεκτικὸς παρατηρητὴς θὰ διαπίστωνε ὅτι πρόκειται περὶ μοναδικῶν χειρογράφων. Σ’ αὐτὰ προσδιορίζονται μόνο οἱ ἦχοι μὲ κόκκινα γράμματα.
Ἀπὸ τὴ σύγκριση ποὺ ἔγινε μὲ ἄλλα χειρόγραφα ( μὲ τὴ βοήθεια τοῦ σεμνοῦ μοναχοῦ Λεοντίου Δρίζη) βγαίνει ἀβίαστα τὸ συμπέρασμα ὅτι καλλιγράφος τῶν συγκεκριμένων τόμων ὑπῆρξεν ἡ ὀνομαζόμενη Τομή Βρυαίνη, μοναχὴ τῆς Ἱ. Μ. Χριστοῦ τοῦ Δάσους. Ἐξἄλλου οἱ ἐλάχιστες διορθώσεις τοῦ ὁσίου μᾶς
πληροφοροῦν γιὰ τὸν γραφικὸ του χαρακτῆρα, οὐδεμίαν σχέσιν ἔχοντος
μὲ αὐτόν τῆς μοναχῆς.
Τὰ περιεχόμενα τοῦ Α΄
τόμου εἶναι:
Ἀνοιξαντάρια, Μακάριος ἀνὴρ, Κεκραγάρια, Φῶς ἱλαρὸν, Θεοτόκε
Παρθένε, Προκείμενα τῆς Μ. Τεσσαρακοστῆς,
ὕμνοι τοῦ Ἀκαθίστου, ὕμνοι τῆς Μ. Ἑβδομάδος,
μεταξὺ τῶν ὁποίων τὸ «Κύριε ἀναβαίνοντός σου», π. Φιλοθέου καὶ Πολυελέους.
Τὰ περιεχόμενα τοῦ δευτέρου
τόμου εἶναι:
«Τῶν νομικῶν διδαγμάτων», Δοξαστικὸ πρὸ τῆς Χριστοῦ γεννήσεως, π. Φιλοθέου
«Αἷμα καὶ πὺρ», Δοξαστικὸ μετὰ τὴν Χριστοῦ γέννησιν, π. Φιλοθέου.
«Τῶν Ἁγίων Πατέρων ὁ χορὸς», Δοξαστικὸ τῶν Ἁγίων Πατέρων, π. Φιλοθέου.
«Τῶν Ἁγίων Πάντων ὁ χορὸς», Δοξαστικὸ τῶν Ἁγίων Πάντων, π. Φιλοθέου.
Δοξολογίαι ἀργαί παρὰ διαφόρων μελοποιῶν, τὸν Δεσπότην καὶ
Ἀρχιερέα, Ἅγιος ὁ Θεός καὶ Δύναμις διαφόρων μελουργῶν, χερουβικὰ μεταξὺ τῶν ὁποίων χερουβικὸν εἰς ἦχον Α΄ π. Φιλοθέου καὶ χερουβικὰ δύο εἰς ἦχον Ἅγια ἐκ τοῦ Δι, ἐπίσης π. Φιλοθέου. Κοινωνικὰ τῆς ἑβδομάδος, τῶν Κυριακῶν καὶ
Ἄξιόν ἐστιν παρὰ διαφόρων μελοποιῶν.
Ἀγαπητοὶ φίλοι, προσπάθησα πολύ περιληπτικὰ νὰ παρουσιάσω τὸ
μουσικὸ ἔργο ποὺ διασώθηκε, τοῦ Ὁσίου Πατρός Φιλοθέου Ζερβάκου.
Σὲ κάποιο ἀπό τὰ ἑπόμενα τεύχη θὰ προσπαθήσω, μὲ τὴ δύναμη τοῦ
Θεοῦ, νὰ ἀναλύσω κάποιο ἀπό αὐτά.
Λεῦκες Πάρου 12-9-2013
Ἐμμανουήλ Ἀντ. Χανιώτης
Μουσικοδιδάσκαλος –
Πρωτοψάλτης
Ἱεροῦ Ναοῦ Ἁγίου Διονυσίου
Διονύσου
ΠΗΓΗ: http://www.orthodoxostypos.gr/Photos/Pages/1991.pdf