Αγαπητέ κ. Κωνσταντίνου, ή απλά αγαπητέ Γιώργο, αν επιτρέπεται ο ενικός.
Υπάρχει πράγματι μια επιθετικότητα στο μήνυμά σου την οποία δεν καταλαβαίνω. Επίσης υποτιμητικά υπονοούμενα.
Η συζήτηση ήταν περί του Αναστασιματαρίου. Αναφέρθηκε από εσένα η διορθωμένη από τον Χουρμούζιο
Εισαγωγή και εξέφρασα την άποψη ότι δεν είναι απλή σύγκριση κειμένων, αλλά κριτική έκδοση με υπόμνημα, καθώς πρόκειται για κείμενο το οποίο σώζεται σε παραπάνω από έναν κώδικα. Και είπα ότι εάν υπήρχε μόνο ένας κώδικας (μιλάμε για αυτόγραφα, ή ιδιόγραφα αν θέλετε, του κειμένου αυτού από τον Χουρμούζιο) δεν θα μιλούσαμε για δυνατότητα κριτικής έκδοσης, αλλά μόνο σύγκρισης του χειρογράφου αυτού με την έκδοση της
Εισαγωγής από τον Χρύσανθο. Αυτή δεν είναι "η άποψή μου περί των κριτικών εκδόσεων" αλλά αυτά που μαθαίνουμε όταν σπουδάζουμε ελληνική παλαιογραφία (εντοπισμός κωδίκων με το κείμενο, κατάρτιση στέμματος χφφ., επιλογή του "καλύτερου-αρτιότερου-πιστότερου" κώδικα, κ.λπ. που δεν μπορώ ασφαλώς τώρα να τα γράψω όλα).
Πάντως, πολλές φορές «δεν είμαστε έτοιμοι» να ακούσουμε απότομα την αλήθεια όταν έχουμε γαλουχηθεί με «κάποιο τρόπο σκέψης» και με «κάποια μουσική θεώρηση των πραγμάτων».
Ευχαριστώ πολύ, νά' ναι ευλογημένο. Πάντως, όσο κι αν "δεν είμαι έτοιμος" σε βεβαιώνω ότι είμαι κι εγώ ένας αναζητητής της Αλήθειας και έχει ο καλός Θεός. Όσο για τον "κάποιο τρόπο σκέψης" μου και την "κάποια μουσική θεώρησή" μου "των πραγμάτων", ζητώ συγνώμη ειλικρινά αν αυτά που λέω δεν ικανοποιούν και είναι παρωχημένα. Πάντως προσπαθώ, γι' αυτό ευλογείτε.
Θα είχε όντως μεγάλο ενδιαφέρον να ασχοληθούμε με τις «ουσιαστικές αποκαταστάσεις» των βιβλίων τύπου «Εισαγωγής» Χουρμουζίου-Χρυσάνθου για περισσότερη συζήτηση και καλύτερη προσέγγιση, για να δούμε και το μέχρι πού φθάνει η κάλυψη θεωρητικών θεμάτων μιας «Εισαγωγής», και πόσο αυτές είναι δομημένες πάνω σε προϋπάρχοντα θεωρητικά από τα οποία σίγουρα συμπληρώνονται.
Είναι ένα θέμα το οποίο μπορούμε να συζητήσουμε. Εάν όμως "είναι δομημένες πάνω σε προϋπάρχοντα θεωρητικά από τα οποία σίγουρα συμπληρώνονται" (sic: πώς συμπληρώνονται από τα προηγούμενα
ποιο το πρόβλημα; Και τα προηγούμενα (αλήθεια για ποιά μιλάμε
κάπου δεν στηρίζονται;
Μεγάλο πάντως ενδιαφέρον έχουν και διατυπώσεις ή διευκρινήσεις που γράφονται στις Εισαγωγές και δεν βρίσκονται στα διάφορα θεωρητικά (μέχρι τη στιγμή που αυτές γράφονται).
Ασαφές, αλλά αρκούντως υπαινικτικό. Ευχαριστώ πολύ, νά' ναι ευλογημένο
Κύριε Γιαννόπουλε, εκπλήσσομαι γιατί είναι γνωστό «τοις ενασχολουμένοις» με τα χειρόγραφα ότι κώδικες με το Θεωρητικό Σύγγραμμα του Χρυσάνθου υπάρχουν πάμπολοι με μικροδιαφορές, με μέρη του εντύπου και του Αυτογράφου και τούμπαλιν.
Πάλι μειωτική υπόδειξη. Τέλος πάντων, νά'ναι ευλογημένο.
Μα, για την
Εισαγωγή δεν μιλάμε τόσην ώρα; (= τόσες μέρες). Τι σχέση έχει το Αυτόγραφο; (για το Μέγα Θεωρητικό δεν πρόκειται, ή κατάλαβα λάθος
.
Επομένως, με τη δική σας άποψη περί κριτικής έκδοσης θα «κινδύνευε» η έκδοση να γίνει «εγκυκλοπαίδεια Δομή».
Η "δική μου άποψη" που όπως είπα δεν είναι δική μου, δεν οδηγεί σε "Εγκυκλοπαίδεια Δομή" αλλά σε αυτό που έχεις στα χέρια σου αγαπητέ (αλήθεια έχεις την β' έκδοση; αν όχι στείλε μου μήνυμα). Αλλά και για το Μέγα Θεωρητικό να μιλούσαμε και για οποιοδήποτε άλλο κείμενο από τα πάμπολλα που εκδίδονται κριτικά, γιατί "εγκυκλοπαίδεια Δομή"; Σε μια κριτική έκδοση μεταγράφονται και εκδίδονται όλα τα χειρόγραφα; Τότε πώς είναι κριτική; Ας μην λέγονται τέτοια.
Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι εξαρχής μίλησα για τα 6-7 χφφ. του Χουρμουζίου. Αν θέλει κανείς να επεκταθεί και στις αντιγραφές τους από άλλους (μάλλον δεν υπάρχουν στην συγκεκριμένη περίπτωση, κάποιοι προτίμησαν να τα αντιγράψουν, λίγο ή πολύ, κατευθείαν στις έντυπες εκδόσεις τους) το πράγμα πάει μακριά. Αλλά όταν έχεις τα αυτόγραφα του συγγραφέα βασίζεσαι σ' αυτά για την κριτική έκδοση. Αν είχα μόνο ένα, θα έκανα απλή σύγκριση του κειμένου με την έντυπη
Εισαγωγή. Πρέπει να γίνει σαφές ότι στην μελέτη και έκδοση κειμένων "Κριτική έκδοση" σημαίνει
υπόμνημα για την κατάδειξη των διαφορών και των ομοιοτήτων των διαφόρων χφφ.
Εάν, κ. Γιαννόπουλε, εκλάβουμε ως σωστή την τοποθέτησή σας ότι ο Χουρμούζιος γράφει την ίδια εποχή περίπου τις Εισαγωγές αυτές (σελ. 19 του βιβλίου σας) νομίζω ότι ταιριάζει καλύτερα το «ψαχνόταν» παρά το «λεπτολογούσε».
Στη σ. 19 δεν γράφει τέτοιο πράγμα, αντίθετα σαφώς αναφέρει ότι τουλάχιστον οι τρείς δημιουργήθηκαν σχεδόν ταυτόχρονα και γίνεται μνεία ότι θα αναφερθούν αναλυτικότερα τα στοιχεία που το αποδεικνύουν αυτό. Και αναλύεται με επιχειρήματα παρακάτω η, κατά τις διαπιστώσεις μου, σειρά γραφής των χφφ.
Αφού ήταν «κατασταλαγμένος» μετά από τόσων ετών θητεία σε μεγάλους διδασκάλους και στο αναλόγιο, νομίζω ότι δεν θα «επιδιόρθωνε» τόσο εύκολα τα γραφόμενά του σε μια «απλή» Εισαγωγή. Εκτός, και αν δεν είναι της ίδιας εποχής οι Εισαγωγές του, οπότε τότε είναι φυσικό να υπάρχουν αυτές οι «λεπτολογήσεις».
Εάν μελετηθεί προσεκτικά το υπόμνημα θα διαπιστωθεί ότι οι λεπτολογήσεις αυτές αφορούν σε λεκτικές διαφοροποιήσεις, σαφέστερες διατυπώσεις, μικροδιορθώσεις και λιγότερο σε επιδιορθώσεις άλλου είδους. Και φυσικά σε παρεμβολές τύπου "Είδη καταλήξεων", και "περί της κλίμακας του β' ήχου". Αντιγράφοντας το πρώτο του χφ. το "ξαναμετρά" γίνεται αναλυτικότερος και λεπτολογεί. Άλλωστε ήταν "εις άκρον επιμελής", δόξα τω Θεώ. Και σε μας όλους δεν τυχαίνει να διαβάζουμε ένα κείμενό μας λίγες μέρες-ίσως και λίγες ώρες μετά τη συγγραφή του και να διαπιστώνουμε ότι χρειάζεται σαφέστερες διατυπώσεις σε κάποια σημεία, ή και επιπλέον επεξηγήσεις; Πάντως, κατά την άποψή μου τα χφφ αυτά του Χουρμουζίου έπονται οπωσδήποτε της έντυπης Εισαγωγής και φυσικά δεν πηγαίνουν πέρα από το 1829. Αλλά ας μην σημειώνω εδώ από μνήμης, τα έχω γράψει στην εισαγωγή του βιβλίου. Εάν υπάρχει κάποια αστοχία εκεί, ευχαρίστως να την συζητήσουμε. Να βελτιωθούμε κιόλας!
Κατά την ταπεινή μου άποψη, έχετε αδικήσει τον Φωκαέα στην Εισαγωγή σας και στο θέμα αυτό. Αναφορά κάνει ο Φωκαεύς, όπως και εσείς γράφετε στην Εισαγωγή σας, γιατί ο Φωκαεύς γνωρίζει και τα του Χρυσάνθου, και τα του Γρηγορίου και τα του Χουρμουζίου. Άλλωστε την «κατ’ ερωταπόκρισιν» μέθοδον της Κρηπίδας του ο Φωκαεύς την αντιγράφει από το Αυτόγραφο του Χρυσάνθου. Δεν «κλέβει επιδιορθωμένα» μόνο από το Χουρμούζιο.
Είπε κανείς ότι "κλέβει μόνο από τον Χουρμούζιο"; Φυσικά κλέβει και από τον άλλο δάσκαλο, φυσικά και κλέβει και από τον Χρύσανθο. Και καλά κάνει, στην προσπάθειά του να πει κάτι. Αλλά εάν τον αδικώ όταν λέω ότι κλέβει από τον Χουρμούζιο (το είπα, όχι βέβαια για να τον κατηγορήσω, απλά έδειξα την πηγή του, ή τουλάχιστον μια από αυτές. Ενδιαφέρον δεν είναι; Δεν είναι καλά που το εντοπίσαμε κι αυτό
, τώρα που επισημαίνεται ότι κλέβει και από άλλους, γλυτώνει την αδικία; Μάλλον το αντίθετο, δεν είναι έτσι;
Αλλά δεν "κάνει αναφορά". Αντιγράφει αυτούσια αρκετά κομμάτια. Άσε που υπάρχει και το θέμα των κανόνων ορθογραφίας (βλ. την εισαγωγή μου) που μένει βέβαια και να αποδειχθεί, αλλά νομίζω ότι και εκεί αντιγράφει από σημειώσεις ή και κανονικό χφ. του Χουρμουζίου.
Οι υπερβολές, προς το παρόν, εξάγονται από την Εισαγωγή σας στην «Εισαγωγή» που εκδώσατε και όχι από τις διαπιστώσεις μου.
Απότομη απάντηση η απάντηση αυτή, είναι του τύπου "Γιατί έτσι". Υπήρχαν συγκεκριμένα ερωτήματα στο μήνυμά μου, διατυπωμένα σε ήρεμο τόνο, ερωτήματα λογικά, νομίζω, που μου δημιουργήθηκαν από δικές σου αναφορές αγαπητέ μου:
1. "Πού είναι γραμμένο ότι το κείμενο του Χουρμουζίου είναι "Το θεωρητικό"; "
2. "Που η είναι η "απλόχερη αναγόρευση"; "
3. "Από πού υποννοείται ότι είναι ο Χουρμούζιος ο σπουδαιότερος θεωρητικός;"
και παλαιότερα:
1.("εν αμφιβόλω",
2. "Πρώτοι",
3. αν ο Χουρμούζιος συγκαταλέγεται σ'αυτούς ή όχι
Ας το αφήσουμε όμως: Ευχαριστώ πολύ για την απάντηση, νά'ναι ευλογημένο.
Να φύγουμε όμως από αυτό και ας πάμε σε κάτι πιο ουσιαστικό.
Καλοπροαίρετα ερωτώ κ. Γιαννόπουλε, και εάν θέλετε μας καταθέτετε την άποψή σας:
Πέρασε από τη σκέψη σας το χειρόγραφο Ρ να είναι γραμμένο από κάποιον μαθητή του Χουρμουζίου, ο οποίος τον «μιμήθηκε» στη γραφή, και να «δένει» καλύτερα το τρίτο πρόσωπο στη διατύπωση «Η κλίμαξ του δευτέρου ήχου ……επειδή δεν ……, διήγειρε την περιέργειαν του διδασκάλου Χουρμουζίου εις ακριβεστέραν έρευναν……»;
Θα πρέπει να ήταν πραγματικά επιδέξιος μιμητής του. Έχεις δει τον κώδικα αγαπητέ;
Επειδή εγώ δεν θα έγραφα ποτέ, εσείς, σε κάποιο σχόλιο βιβλίου σας, θα γράφετε «διήγειρε την περιέργειαν του Εμμανουήλ Γιαννόπουλου»; Έχετε κάποια εξήγηση πάνω σ’ αυτό;
Εσύ αγαπητέ Γιώργο δεν θα το έγραφες ποτέ, εγώ δεν είμαι έτοιμος να σου πω τι θα έκανα,
αλλά: από την μελέτη των ελληνικών χφφ γνωρίζουμε αψευδώς ότι πολλές φορές οι γραφείς γράφουν αποφεύγοντας το πρώτο πρόσωπο και χρησιμοποιώντας τρίτο. Είναι γνωστό το θέμα, και βέβαια το πρόβλημά μας δεν είναι εάν το έκανε ο Χουρμούζιος στο χφ. Ρ (=Εθνικής Βιβλιοθήκης Ρωσίας), αφού το έχει κάνει σε ἀλλες περιπτώσεις. Μνημονεύω μία πολύ γνωστή στην εισαγωγή του βιβλίου και την μεταφέρω κιόλας, μάλλον δεν εντοπίστηκε (τα bold, φυσικά, είναι δικά μου):
Εἴληφε τέρμα σὺν Θεῷ κι’ ἡ Θεία Λειτουργία
πᾶσα ἡ τῆς Παπαδικῆς Θεοῦ τῇ βοηθείᾳ
παρὰ
τοῦ Χαρτοφύλακος ἐφευρετοῦ τῆς νέας
καὶ ἐγκρατοῦς τῆς παλαιᾶς μούσης τῆς Τερψιθέας
τοῦ Χουρμουζίου τοῦ κοινοῦ μουσικοδιδασκάλου
ὅστις εἰς τὴν ἐξήγησιν
ὑπερνικᾶ τοῦ ἄλλου.
Ἅπαντα γὰρ τὰ παλαιὰ τῆς μουσικῆς βιβλία
σχεδὸν
αὐτὸς ἐξήγησεν Θεοῦ τῇ βοηθείᾳ·
οὐ μόνος πλὴν ἐφευρετὴς ἀλλ’ ἐκ τῶν τριῶν ἕνας
ὁ μόνος δὲ ἐξηγητὴς καὶ
ὡς αὐτὸν οὐδένας.
Διότι εἰς τὴν ἐξήγησιν
ἐκφώνησε κανόνας
ὀρθογραφίας ἱκανοὺς καὶ ἄλλα κατὰ μόνας
κι’ εἰς τύπον δὲ
ἐξέδωκε μέλη τῆς ἐκκλησίας
ἀκόμη κι’ ἐξωτερικὰ ζήλῳ φιλογενείας.
Εὔχεσθε οὖν ὑπὲρ
αὐτοῦ τῶν φιλομούσων ὅσοι
τὴν βασιλείαν οὐρανῶν Κύριος νὰ
τῷ δώσῃ.
͵αωκθ΄ κατὰ μῆνα Δεκέμβριον.
Νομίζω είναι ξεκάθαρο.
Εάν, εικάσουμε ότι έγραψε το σχόλιο ο Χουρμούζιος (αφού και από τα αποτελέσματα φαίνεται ότι δεν εφάρμοσε αυτά που διαπίστωσε στην κλίμακα του δευτέρου που παρέθεσε στις εισαγωγές του, αλλά κράτησε αυτήν του Χρυσάνθου), θα μπορούσαμε να πούμε ότι ήταν διαπίστωση κάποιου μαθητή του ο οποίος ήθελε να γραφεί πρώτα το όνομα του Διδασκάλου και μετά να τοποθετηθεί αυτός επί του θέματος;
Δεν στέκει, πρώτα γιατί το χφ. γράφεται από το χέρι του Χουρμουζίου, δεύτερον γιατί η υπόθεση στηρίζεται και στην προηγούμενη αμφιβολία, η οποία όμως κατερρίφθη και τρίτον γιατί αν ήταν έτσι, τότε και ο Φωκαεύς θα είχε περιλάβει στην
Κρηπίδα του αυτούσια όχι την άποψη του Χουρμουζίου, αλλά την άποψη ενός άλλου "συμμαθητή" του. Αυτό όμως επίσης δεν στέκει: ο Φωκαέας ήξερε πολύ καλά τις νέες διαπιστώσεις του Χουρμουζίου, ήταν δίπλα στον δάσκαλο και επίσης ο κώδικας Ρ ήταν στην κατοχή του! Όσο για το γεγονός ότι ο Χουρμούζιος, και όχι κάποιος άλλος, ησχολείτο με την κλίμακα του δεύτερου ήχου, υπάρχουν κι άλλα στοιχεία.
Λοιπόν, αγαπητοί όλοι, φίλτατε Γιώργο
Προσωπικά τόσον καιρό είμαι στο εξωτερικό και γράφω ό,τι θυμάμαι. Δεν μπορώ όμως να συνεχίσω με επιθέσεις, άλλωστε με περιμένει κι άλλο ταξίδι και πολλή δουλειά. Ευχαριστώ όλη την παρέα και σένα Γιώργο για την ενδιαφέρουσα συζήτηση, εύχομαι να βρεθούμε από κοντά και να τα πούμε.
Καλά ψαλσίματα σε όλους
Ε.Γ.
