Κύριε Τζανάκο, οι (εναπομείνασες) ηχογραφήσεις καμιά φορά δεν δίνουν καθόλου αντιπροσωπευτική εικόνα για το πώς πραγματικά έψαλλε κάποιος, ειδικά αν είναι λίγες ή όχι από ζωντανή ακολουθία. Αυτό νομίζω ότι συμβαίνει με τον Σουρλαντζή -και αναρωτιέμαι τι να έγιναν εκείνες οι εκατοντάδες ώρες ηχογραφήσεων, αφού σε πολλές ακολουθίες είχε και μαγνητοφωνάκι. Ελπίζω ότι κάτι θα κάνουν οι οικείοι του γι' αυτό. Έχει ο Θεός.
Από τον αείμνηστο έχω πολύ ζωντανή ανάμνηση όλα τα καλοκαίρια της ζωής μου που κατέβαινε στα Μεσόγεια και έψαλλε στα πανηγυράκια και τις Κυριακές, όπου τον καλούσανε. (Τώρα θα μιμηθώ το αφηγηματικό, βιωματικό ύφος σας, γιατί να -επιτέλους- και κάποιος παλιός ψάλτης για τον οποίο έχω προσωπική εμπειρία μεγαλύτερη από σας
)
Όποτε ερχόταν στα αναλόγια, όλοι, κλήρος και απλός κόσμος, τον είχανε περί πολλού. "Ο δάσκαλος" και "ο δάσκαλος" λέγανε. Είχε και πλειάδα μαθητών που τον καλούσανε: τον πσπα-Χρήστο Κολιαβασίλη, τον παπα-Γιάννη τον Ζαρμπή, τον κυρ-Παναγιώτη Δερμούση και άλλους. Ψάλλανε, θυμάμαι, κάτι αργές δοξολογίες του Βιολάκη και τον κοιτάγανε στα μάτια. Εκείνος ο καημένος -ήταν και στην όραση βαρύς- κοίταζε συνέχεια κάπου αόριστα πέρα και ψηλά (ειδικά όσο πέρναγαν τα χρόνια).
Ήταν τόσο έντονη η αίσθηση του ρυθμού που σου μετέδιδε, που θαρρούσες πως όλες οι αναλύσεις, όλα τα ποικίλματα εξυπηρετούσαν ένα και μόνο: το να τονιστεί ο ρυθμός. Μόνο στον Στανίτσα το έχω δει αυτό, αλλά τολμώ να πω ότι ο κυρ-Τάκης το είχε πιο έντονο από τον Στανίτσα, γιατί και τα παπαδικά του ακόμα τα εκτελούσε με χρόνο. Κάτι "Εις μνημόσυνον" σε πρώτο ήχο που ήθελες να κλαις. Αυτά περί χρόνου.
Όπως συμβαίνει και με τον Πρίγγο και τον Χρύσανθο και άλλους τέτοιας υψίφωνης φωνητικής πάστας, μπορούσε να ανέβει στο Τριάδι πολύ ψηλά χωρίς να νιώσεις ότι φωνάζει, αντίθετα όσο ανέβαινε γλυκύτερος γινόταν. (Μετά από ένα Άξιον εστί σε ήχο πλ.β που έφτανε το πάνω Γα και παραπάνω προς την κατάληξη -γιατί είχε όλες τις καταλήξεις των Άξιον εστί ψηλά- έκανε το σταυρό του με χαρά και είπε, θυμάμαι, στους γύρω ψάλτες: "δόξα τω Θεώ, στα 75 μου έφτασα, αλλά η Παναγία μου δίνει όλο και περισσότερη φωνή"). Αυτά περί υψιφωνίας.
Τώρα για το αν έψαλλε πατριαρχικά, είναι μια κουβέντα που μετά από τόσα χρόνια στο φόρουμ, είναι ακόμα δύσκολο να την κάνουμε (και δεν είναι κατ' ανάγκην κακό αυτό), γιατί δεν έχουμε καταλήξει στο τι και με ποια έννοια θεωρούμε "πατριαρχικό". Υπάρχει η ευρεία και η γενικότερη έννοια. Τα κριτήρια που θα τον έβγαζαν "μη πατριαρχικό", αν τα εφαρμόζαμε αυστηρά, θα βγάζαμε το ίδιοι "μη πατριαρχικούς" πολλούς μεγάλους δασκάλους (π.χ. τον Ταλιαδώρο), γι' αυτό καλύτερα να μην το κάνουμε. Κάποια στιγμή, αλλά όχι τώρα, θα ήθελα να συζητήσουμε τον όρο "πατριαρχογενής", για κείνους τους ψάλτες που έχουν ως αφετηρία και σημείο αναφοράς το πατριαρχικό ύφος, αλλά δεν ψάλλουν με το αυστηρό -σε προδιαγραφές, τοποθέτηση, χρόνο, επιλογή μελών και τυπικό- ύφος του πατριαρχικού ναού). Προτιμώ λοιπόν να λέω ότι ο Σουρλαντζής είναι φορέας μεγάλης παράδοσης την οποία υπηρέτησε με πολλή αφοσίωση και έβγαλε τόσους μαθητές, όσους πιθανόν δεν έβγαλε ούτε ο μέγας Καραμάνης. Και η Μητέρα Εκκλησία το αναγνώρισε αυτό και τον τίμησε με -επάξιο- οφφίκιο. Σε ένα πράγμα διαφοροποιείται τεχνικά από τους περισσότερους πατριαρχικούς, είναι η αλήθεια: διαφέρει η τοποθέτηση της φωνής του, που είναι πολύ ανοιχτή, ρινοφαρυγγική. Ακούς "γεμάτα" τα φωνήεντα. Αλλά έχει και πολλή αρχοντιά αυτό κατά τη γνώμη μου, και είναι και το σήμα κατατεθέν του, η σφραγίδα του.
Αγαπητοί, μιλάμε για έναν πραγματικό
άρχοντα στο ύφος, στον τρόπο και στην καρδιά. Ας είναι αιωνία του η μνήμη!
