πιστεύω πως οι ορολογίες που χρησιμοποιεί ο Απόστολος στα διάφορα θεωρητικά του οι οποίες αποτελούν δάνειο από την εξωτερική μουσική δεν ήταν άγνωστες στους ψάλτες της εποχής του αλλά αντιθέτως πολύ οικείες...ο Κώνστας μιλάει την γλώσσα της εποχής του, μιας εποχής της οποίας αυτά τα δάνεια είχαν τουλάχιστον μια προϊστορία εκατονταετίας και ο Κώνστας δεν είναι αυτός που τα εισαγάγει αλλά συνεχίζει μια παράδοση της εποχής του... Η γλώσσα όμως αυτή παρόλο που ήταν πολύ πρακτική για τους ψάλτες της εποχής "δεν έκανε" για την συγγραφή ενός θεωρητικού της Ψαλτικής στο οποίο θα αποδεικνυόταν και η μουσική συνέχεια της αρχαίας Ελληνικής μουσικής...
Πολύ ενδιαφέρουσα η άποψη του φίλου Χρίστου. Γνωρίζει κανείς προγενέστερα του Κώνστα συγγράμματα, στα οποία να αναφέρονται με τόση συχνότητα ανατολικές ορολογίες; Υπενθυμίζω ότι το θεωρητικό του Κώνστα εγράφη γύρω στο 1820 (τουλάχιστον εκεί χρονολογείται ο κώδικας της ΕΒΕ στην έκδοση του κ. Καρακατσάνη). Μόλις ένα χρόνο πριν στο δικό του θεωρητικό ο Στεφανίδης δεν κάνει καθόλου χρήση των όρων αυτών, προτιμώντας τη χρήση πολυσυλλάβων φθόγγων, αλλά και πολλών αρχαιοελληνικών στοιχείων. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Χρύσανθος έδρασε περίπου την ίδια εποχή, μια και το γνωστό Αυτόγραφο χρονολογείται από το 1816. Πιο παλιά, ο Κύριλλος Μαρμαρινός (1749), στο μεν "βυζαντινό" μέρος του συγγράμματός του έχει πολλά στοιχεία από την Προθεωρία της Παπαδικής, όμως έχει και χωριστό κεφάλαιο για την εξωτερική μουσική. Ότι οι ψάλτες της εποχής γνώριζαν ανατολική μουσική, κι εγώ το πιστεύω (μην ξεχνάμε στα μέσα του 19ου αι. το γνωστό σύγγραμμα περί εξωτερικής μουσικής των Στεφάνου-Κωνσταντίνου, καθώς και πιο μετά του Κηλτζανίδη). Ο ισχυρισμός όμως ότι χρησιμοποιούσαν ανατολικές ονομασίες για τους φθόγγους και όχι βυζαντινές (του παλαιού ή του νέου συστήματος) χρήζει μεγαλύτερης έρευνας.
Φαίνεται πάντως ότι, λίγο πριν την τελική καθιέρωση των γνωστών μας μονοσυλλάβων φθόγγων, όντως υπήρχε ένα θέμα, λόγω της μείωση της χρηστικότητας των πολυσυλλάβων φθόγγων της παλαιάς γραφής. Έτσι, ο Στεφανίδης λ.χ. (υπέρμαχος της παλαιάς γραφής) επιλέγει, ως βασικό τρόπο έκφρασης στην περιγραφή των ήχων, τους φθόγγους της παλαιάς ακροστοιχίδας "ΝΕ-ΟΥ-ΤΩΣ-ΟΥΝ-Α-ΝΑ-ΒΑΙ-ΝΕ" ως αντιστοιχία για την καθ' ημάς κλίμακα ΝΗ-ΝΗ'. Στην ουσία δηλ. επιλέγει και αυτός μονοσύλλαβο τρόπο έκφρασης! Τώρα, γιατί δεν επέλεξε τους γνωστούς, οπωσδήποτε και τότε, μονοσύλλαβους φθόγγους; Ίσως, κατ' εμέ, λόγω της αντίθεσής του με τους διδασκάλους της νέας γραφής. Θα του έλεγαν δηλαδή:
"Καλά, από τη μια τους κατηγορείς, κι από την άλλη υιοθετείς τους φθόγγους τους;" Στην ουσία φυσικά τους υιοθετεί, αφού και η δική του πρακτική είναι μονοσύλλαβη...
Το θεωρητικό του Χρυσάνθου πιστεύω πως μιλούσε με μια γλώσσα που ο τότε ψαλτικός κόσμος δεν θα καταλάβαινε και πολύ...πολύ εύστοχα είπε κάποιος πως σχεδόν παρακάμπτει την Βυζαντινή περίοδο της ψαλτικής και παραπέμπει συνεχώς σε αρχαίους Έλληνες μουσικούς και μη συγγραφείς...η ορολογία του αποφεύγει συστηματικά την σχέση των ήχων αναμεταξύ τους (μέσοι, παράμεσοι, δίφωνοι, τρίφωνοι κτλ) αντιθέτως οι αναφορές σε αρχαιοελληνικές ονομασίες είναι πάμπολλες. Για ονόματα μακαμιών μόνο σε μια σημείωση και τίποτα άλλο...είναι ένα λόγιο θεωρητικό ενός μορφωμένου το οποίο έπαιξε και αυτό τον ρόλο του από μουσικής απόψεως στις προσπάθειες των τότε Ελλήνων στα δύσκολα εκείνα χρόνια...
Μήπως τελικά αυτό καταλάβαινε ο ψαλτικός κόσμος; Γιατί στη νέα γραφή οι όροι μέσοι, παράμεσοι κλπ. δεν έχουν πλέον τη χρηστικότητα που είχαν παλιά, τόσο μάλιστα ώστε να σημειώσει αργότερα ο Φωκαέας ότι
"αυταί αι υποδιαιρέσεις (εις μέσους, παραμέσους, πλαγίους, τριφώνους, τετραφώνους κλπ.) επειδή είναι ανωφελείς εις την νυν Εκκλησιαστικήν Μουσικήν αποσιωπώνται". Γιατί λοιπόν να τους χρησιμοποιήσει ο Χρύσανθος; Δεν συμμερίζομαι επίσης την άποψη ότι είναι "πάμπολλες" οι αναφορές σε αρχαιοελληνικές ονομασίες: στην πραγμάτευση των ήχων οι αναφορές είναι καθαρά εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, καμία σχέση με τις αναφορές λ.χ. του Στεφανίδη, ο οποίος χρησιμοποιεί στα διαγράμματα και τις περιγραφές των ήχων γράμματα Α-Δ με τόνους, δίστονα και τρίστονα, τετράχορδα αρχαιοελληνικής λογικής (υπάτων, μέσων, συνημμένων, διαζευγμένων, υπερβολαίων), κάνει περιγραφή των διαστημάτων αποκλειστικά και μόνο με λόγους, όπως οι αρχαίοι, ορισμό του εναρμονίου γένους επίσης όπως οι αρχαίοι (ενώ, αντίθετα, ο Χρύσανθος αναφέρεται επανειλημμένως στη διαφορά από τους αρχαίους) κλπ. Το θεωρητικό του Χρυσάνθου δεν θα έλεγα ότι απλώς "έπαιξε το ρόλο του", αλλά ότι, από τη στιγμή που έγινε γνωστό, ήταν το Α και το Ω στη μουσική μας, μέχρι και τις επιβεβλημένες διορθώσεις της Πατριαρχικής Επιτροπής, κυρίως στην κλίμακα και τα διαστήματα. "Λόγιο" μπορεί να είναι το θεωρητικό, αλλά μην ξεχνάμε ότι για καθαρά πρακτικές/μαθητικές ανάγκες ήταν σε χρήση στην Πατριαρχική Σχολή η πολύ απλούστερη "Εισαγωγή", την οποία προφανώς καταλάβαινε ο ψαλτικός κόσμος.
ας μην ξεχνάμε την εποχή την οποία γράφτηκε το θεωρητικό του Χρυσάνθου εποχή κατά την οποία οι "εξεγερμένοι Ρωμηοί" έπρεπε να αποδείξουν στους Ευρωπαίους ότι αυτοί είναι οι απόγονοι των αρχαίων ενδόξων εκείνων ανδρών...
Θα συμφωνήσω μεν σε γενικές γραμμές με το συμπέρασμα αυτό, τονίζοντας όμως παράλληλα ότι ο Χρύσανθος υπογραμμίζει και τη διαφορά της βυζαντινής μουσικής από την αρχαία ελληνική. Π.χ.
"μόνον οι τρεις μείζονες τόνοι της ημετέρας διατονικής κλίμακος είναι ίσοι με τους τόνους των αρχαίων ελλήνων, οι δε άλλοι άνισοι", παρ. 235, ή
"εμελωδείτο δε το εναρμόνιον γένος επί των χρόνων του Ευκλείδου, επί μεν το βαρύ κατά δίτονον και δίεσιν και δίεσιν, ήγουν κατά δίτονον και τεταρτημόριον και τετραρτημόριον... Αλλ' επί των ημερών μας δεν σώζονται μελωδίαι τοιούτων κλιμάκων. Αλλά μία δίεσις εναρμόνιος και μία ύφεσιν εναρμόνιος είναι όχι μέσα εις εν τετράχορδον, αλλά εις δύο.", παρ. 259 κλπ., αντίθετα ο Στεφανίδης δέχεται τεταρτημόρια και εναρμόνιο γένος στη βυζαντινή, λ.χ. στον νενανώ (γι' αυτό πιστεύω ότι ήταν πολύ περισσότερο προσκολλημένος στην αρχαία ελληνική μουσική απ' ότι ο Χρύσανθος).
Αυτό όμως που είναι σημαντικό είναι να δούμε τον Απόστολο όχι σαν τον καινοτόμο της εποχής του, όσον αφορά την χρήση των μακαμιών ως μια πρακτική λύση για την περιγραφή διαφόρων συνδυασμών των ήχων, αλλά ως μια φυσική συνέχεια των προ αυτού διδασκάλων...
Για να το δεχθούμε αυτό θα πρέπει να έχουμε συγγράμματα των προ αυτού διδασκάλων με χρήση ανατολικών φθόγγων στην περιγραφή των ήχων παρόμοια με του Κώνστα. Δεν το αποκλείω, θα πρέπει όμως να προσκομιστεί κάτι τέτοιο από όποιον γνωρίζει.