Ἀπὸ τὸ θεωρητικὸν Ἀποστόλου Κώνστα τοῦ Χίου

Ὁ Ἀπόστολος Κώνστας ὁ Χῖος, μεγάλος μουσικὸς τὴν ἐποχὴ τῆς μεταρρύθμισης, γράφει τὸ θεωρητικόν του τὸ 1800 καὶ τὸ ἐκδίδει τὸ 1820, ὅπως λέει στὸν πρόλογό του «δι αἰτήσεως κυρίου Παναγιωτάκη Κουγιουμτζῆ καί κυρίου Γεωργίου Ἀναγνώστου». Προσπαθεῖ, ἐπηρεασμένος ἀπὸ τὸ πνεῦμα-ἀνάγκη; τῆς ἐποχῆς νά κάνῃ τὴν δική του ἁπλούστευση-μεταρρύθμιση τῆς γραφῆς τοῦ Πέτρου κρατώντας πάρα πολλὰ ἀπὸ τὰ στοιχεῖα τῆς παλαιᾶς καὶ ἔρχεται σὲ σφοδρὴ ἀντίθεση μὲ τοὺς τρεῖς μεταρρυθμιστὰς, σὲ σημεῖο ποὺ ὁ Χρύσανθος νὰ μὴν τὸν ἀναφέρῃ καθόλου στὸ θεωρητικό του. Στὴν θεωρία του ὁ Ἀπόστολος χρησιμοποιεῖ, ἐκτὸς ἀπὸ τοὺς δέκα χαρακτῆρες τοῦ Χρυσάνθου καὶ ἄλλους πέντε, τὴν ὀξεῖα, τὸ κούφισμα, τὸ πελαστόν, τοὺς δύο ἀποστρόφους καὶ τὸ κρατημοϋπόρων καθώς καὶ πάρα πολλὰ ποιοτικὰ σημάδια μὲ διάφορους χρωματικούς συνδυασμούς, τὰ ὁποῖα ἄν καὶ τὰ διάβασα πολλὲς φορές, μοῦ δημιουργοῦν κενά, ἔχουν ἀρκετές ἀσάφειες. Πιθανὸν νὰ χρειάζεται ἡ παρουσία τοῦ διδασκάλου. Ἕνα ἄλλο χαρακτηριστικό του εἶναι ὅτι δὲν χρησιμοποιεῖ μονοσυλλάβους φθόγγους, ἀλλὰ τοὺς πολυσυλλάβους τῆς παλαιᾶς γραφῆς.
Ἀπὸ τὸ θεωρητικὸ αὐτὸ ἀντέγραψα τὸ τελευταῖο κεφάλαιο καὶ τὸ ἀνεβάζω, ἔτσι γιὰ τὴν ἱστορία, γιατὶ μέσα διασώζονται ἀρκετὰ στοιχεῖα που φανερώνουν τὴν κατάσταση ποὺ ἐπικρατοῦσε τὴν ἐποχὴ τῆς μεταρρύθμισης. Διετήρησα τὴν ἔκφραση καὶ ὀρθογραφία τοῦ συγγραφέως. Συγγνώμη ἄν σᾶς κούρασα.
 

Attachments

  • Ἀπόστολος Κώνστας.doc
    55 KB · Views: 589
E

emakris

Guest
Δεν μας κουράζετε καθόλου. Όλα αυτά είναι εξόχως ενδιαφέροντα και ευχαριστούμε. Ακόμη και εάν τα κείμενα του Κώνστα είναι λίγο-πολύ γνωστά, είναι πάντα χρήσιμο να τα ανασύρουμε και να τα συζητούμε.
Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να υπερεκτιμά κανείς τα γραφόμενά του. Και ο σχετικά άπειρος αναγνώστης αντιλαμβάνεται αμέσως το εξαιρετικά χαμηλό μουσικοθεωρητικό και, γενικότερα, μορφωτικό επίπεδο της συμπαθούς αυτής φυσιογνωμίας. Σκεφτείτε μόνο να μην είχε γράψει ο Χρύσανθος το Θεωρητικό του και να προσπαθούσαν οι νεώτεροι να μάθουν μουσική από τα συγγράμματα του Κώνστα. Χαίρε βάθος αμέτρητον... Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι δεν μπορεί να εξαγάγει κανείς κάποια πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Ας μη θεωρηθεί ότι με αυτά που λέω "καταδικάζω" τον Κώνστα. Είναι τουλάχιστον άτοπο, 200 χρόνια μετά, να στρεφόμαστε εναντίον ενός δασκάλου της εποχής, που έπαιξε τον δικό του (μικρό, έστω) ρόλο στα μουσικά πράγματα. Είναι, όμως, εξίσου άτοπο (και εκεί θέλω να καταλήξω) να ψάχνουμε στον Κώνστα ή σε άλλες πηγές επιχειρήματα, για να απαξιώσουμε τη μεταρρύθμιση των Τριών Διδασκάλων, που ήταν απείρως ανώτερου επιπέδου και απείρως σημαντικότερη. (Προς Θεού, δεν το λέω για σας, κ. Τσάρα. Απλώς, επισημαίνω μια τάση της εποχής μας).
 
Last edited:

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Ἕνα ἄλλο χαρακτηριστικό του εἶναι ὅτι δὲν χρησιμοποιεῖ μονοσυλλάβους φθόγγους, ἀλλὰ τοὺς πολυσυλλάβους τῆς παλαιᾶς γραφῆς.
Ας μη μας οδηγήσει όμως αυτό σε υπερβολικά συμπεράσματα για τη σχέση του Αποστόλου Κώνστα με την παλαιά μουσική, αφού, ας μην ξεχνάμε, ότι ήταν κι από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν παράλληλα και ανατολικές ονομασίες στους φθόγγους (για να μην πω ότι δεν έχω δει να γίνεται κάτι τέτοιο αλλού τόσο συστηματικά!). Εγώ μάλιστα θα έλεγα ότι αυτό περισσότερο κάνει εντύπωση παρά οι αναφορές στους πολυσύλλαβους φθόγγους (που γίνονται κατ' ανάγκην, μια και δεν είχε και άλλη επιλογή, έχοντας απορρίψει τη νέα γραφή...), αφού οι ανατολικές ονομασίες των φθόγγων (δουγκιάχ, χουζάμ, χουσεϊνή, ασηράν κλπ.) χρησιμοποιούνται στα διαγράμματα και τις περιγραφές των ήχων κατ' αποκλειστικότητα, χωρίς μάλιστα καν να αναφέρονται οι βυζαντινοί φθόγγοι, παρά μόνο τα μαρτυρικά σημεία! Έχω ξαναγράψει ότι στο θεωρητικό του Κώνστα γίνεται υπερβολική χρήση στοιχείων ανατολικής μουσικής, όπως στο θεωρητικό του Στεφανίδη γίνεται υπερβολική χρήση στοιχείων από την αρχαία ελληνική μουσική. Και τα δύο βέβαια έχουν τεράστια χρησιμότητα για τη μελέτη της θεωρίας της μουσικής μας, έτερον εκάτερον.
 

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Ευχαριστούμε πολύ κ. Τσάρα, και άλλα εάν έχεις τη δυνατότητα να μεταφέρεις από το θεωρητικό του Κωνστάλα θα είναι χρήσιμα. Μετέφερα το θέμα (με μόνιμη ανακατεύθυνση από εκεί που ανέβηκε αρχικά) στην ενότητα με τις πηγές σχετικά με την εξωτερική μουσική και τελικά στην ενότητα με τα Θεωρητικά βιβλία.
 

Hristakis

Παμπάλαιο φθορικό μέλος
ας μην ξεχνάμε, ότι ήταν κι από τους πρώτους που χρησιμοποίησαν παράλληλα και ανατολικές ονομασίες στους φθόγγους (για να μην πω ότι δεν έχω δει να γίνεται κάτι τέτοιο αλλού τόσο συστηματικά!). Εγώ μάλιστα θα έλεγα ότι αυτό περισσότερο κάνει εντύπωση παρά οι αναφορές στους πολυσύλλαβους φθόγγους (που γίνονται κατ' ανάγκην, μια και δεν είχε και άλλη επιλογή, έχοντας απορρίψει τη νέα γραφή...), αφού οι ανατολικές ονομασίες των φθόγγων (δουγκιάχ, χουζάμ, χουσεϊνή, ασηράν κλπ.) χρησιμοποιούνται στα διαγράμματα και τις περιγραφές των ήχων κατ' αποκλειστικότητα, χωρίς μάλιστα καν να αναφέρονται οι βυζαντινοί φθόγγοι, παρά μόνο τα μαρτυρικά σημεία! Έχω ξαναγράψει ότι στο θεωρητικό του Κώνστα γίνεται υπερβολική χρήση στοιχείων ανατολικής μουσικής, όπως στο θεωρητικό του Στεφανίδη γίνεται υπερβολική χρήση στοιχείων από την αρχαία ελληνική μουσική. Και τα δύο βέβαια έχουν τεράστια χρησιμότητα για τη μελέτη της θεωρίας της μουσικής μας, έτερον εκάτερον.

Θα ήθελα να καταθέσω μια προσωπική άποψη...πιστεύω πως οι ορολογίες που χρησιμοποιεί ο Απόστολος στα διάφορα θεωρητικά του οι οποίες αποτελούν δάνειο από την εξωτερική μουσική δεν ήταν άγνωστες στους ψάλτες της εποχής του αλλά αντιθέτως πολύ οικείες...ο Κώνστας μιλάει την γλώσσα της εποχής του, μιας εποχής της οποίας αυτά τα δάνεια είχαν τουλάχιστον μια προϊστορία εκατονταετίας και ο Κώνστας δεν είναι αυτός που τα εισαγάγει αλλά συνεχίζει μια παράδοση της εποχής του...
Η γλώσσα όμως αυτή παρόλο που ήταν πολύ πρακτική για τους ψάλτες της εποχής "δεν έκανε" για την συγγραφή ενός θεωρητικού της Ψαλτικής στο οποίο θα αποδεικνυόταν και η μουσική συνέχεια της αρχαίας Ελληνικής μουσικής...ας μην ξεχνάμε την εποχή την οποία γράφτηκε το θεωρητικό του Χρυσάνθου εποχή κατά την οποία οι "εξεγερμένοι Ρωμηοί" έπρεπε να αποδείξουν στους Ευρωπαίους ότι αυτοί είναι οι απόγονοι των αρχαίων ενδόξων εκείνων ανδρών...
Το θεωρητικό του Χρυσάνθου πιστεύω πως μιλούσε με μια γλώσσα που ο τότε ψαλτικός κόσμος δεν θα καταλάβαινε και πολύ...πολύ εύστοχα είπε κάποιος πως σχεδόν παρακάμπτει την Βυζαντινή περίοδο της ψαλτικής και παραπέμπει συνεχώς σε αρχαίους Έλληνες μουσικούς και μη συγγραφείς...η ορολογία του αποφεύγει συστηματικά την σχέση των ήχων αναμεταξύ τους (μέσοι, παράμεσοι, δίφωνοι, τρίφωνοι κτλ) αντιθέτως οι αναφορές σε αρχαιοελληνικές ονομασίες είναι πάμπολλες. Για ονόματα μακαμιών μόνο σε μια σημείωση και τίποτα άλλο...είναι ένα λόγιο θεωρητικό ενός μορφωμένου το οποίο έπαιξε και αυτό τον ρόλο του από μουσικής απόψεως στις προσπάθειες των τότε Ελλήνων στα δύσκολα εκείνα χρόνια...
Αυτό όμως που είναι σημαντικό είναι να δούμε τον Απόστολο όχι σαν τον καινοτόμο της εποχής του, όσον αφορά την χρήση των μακαμιών ως μια πρακτική λύση για την περιγραφή διαφόρων συνδυασμών των ήχων, αλλά ως μια φυσική συνέχεια των προ αυτού διδασκάλων...
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
πιστεύω πως οι ορολογίες που χρησιμοποιεί ο Απόστολος στα διάφορα θεωρητικά του οι οποίες αποτελούν δάνειο από την εξωτερική μουσική δεν ήταν άγνωστες στους ψάλτες της εποχής του αλλά αντιθέτως πολύ οικείες...ο Κώνστας μιλάει την γλώσσα της εποχής του, μιας εποχής της οποίας αυτά τα δάνεια είχαν τουλάχιστον μια προϊστορία εκατονταετίας και ο Κώνστας δεν είναι αυτός που τα εισαγάγει αλλά συνεχίζει μια παράδοση της εποχής του... Η γλώσσα όμως αυτή παρόλο που ήταν πολύ πρακτική για τους ψάλτες της εποχής "δεν έκανε" για την συγγραφή ενός θεωρητικού της Ψαλτικής στο οποίο θα αποδεικνυόταν και η μουσική συνέχεια της αρχαίας Ελληνικής μουσικής...
Πολύ ενδιαφέρουσα η άποψη του φίλου Χρίστου. Γνωρίζει κανείς προγενέστερα του Κώνστα συγγράμματα, στα οποία να αναφέρονται με τόση συχνότητα ανατολικές ορολογίες; Υπενθυμίζω ότι το θεωρητικό του Κώνστα εγράφη γύρω στο 1820 (τουλάχιστον εκεί χρονολογείται ο κώδικας της ΕΒΕ στην έκδοση του κ. Καρακατσάνη). Μόλις ένα χρόνο πριν στο δικό του θεωρητικό ο Στεφανίδης δεν κάνει καθόλου χρήση των όρων αυτών, προτιμώντας τη χρήση πολυσυλλάβων φθόγγων, αλλά και πολλών αρχαιοελληνικών στοιχείων. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Χρύσανθος έδρασε περίπου την ίδια εποχή, μια και το γνωστό Αυτόγραφο χρονολογείται από το 1816. Πιο παλιά, ο Κύριλλος Μαρμαρινός (1749), στο μεν "βυζαντινό" μέρος του συγγράμματός του έχει πολλά στοιχεία από την Προθεωρία της Παπαδικής, όμως έχει και χωριστό κεφάλαιο για την εξωτερική μουσική. Ότι οι ψάλτες της εποχής γνώριζαν ανατολική μουσική, κι εγώ το πιστεύω (μην ξεχνάμε στα μέσα του 19ου αι. το γνωστό σύγγραμμα περί εξωτερικής μουσικής των Στεφάνου-Κωνσταντίνου, καθώς και πιο μετά του Κηλτζανίδη). Ο ισχυρισμός όμως ότι χρησιμοποιούσαν ανατολικές ονομασίες για τους φθόγγους και όχι βυζαντινές (του παλαιού ή του νέου συστήματος) χρήζει μεγαλύτερης έρευνας.

Φαίνεται πάντως ότι, λίγο πριν την τελική καθιέρωση των γνωστών μας μονοσυλλάβων φθόγγων, όντως υπήρχε ένα θέμα, λόγω της μείωση της χρηστικότητας των πολυσυλλάβων φθόγγων της παλαιάς γραφής. Έτσι, ο Στεφανίδης λ.χ. (υπέρμαχος της παλαιάς γραφής) επιλέγει, ως βασικό τρόπο έκφρασης στην περιγραφή των ήχων, τους φθόγγους της παλαιάς ακροστοιχίδας "ΝΕ-ΟΥ-ΤΩΣ-ΟΥΝ-Α-ΝΑ-ΒΑΙ-ΝΕ" ως αντιστοιχία για την καθ' ημάς κλίμακα ΝΗ-ΝΗ'. Στην ουσία δηλ. επιλέγει και αυτός μονοσύλλαβο τρόπο έκφρασης! Τώρα, γιατί δεν επέλεξε τους γνωστούς, οπωσδήποτε και τότε, μονοσύλλαβους φθόγγους; Ίσως, κατ' εμέ, λόγω της αντίθεσής του με τους διδασκάλους της νέας γραφής. Θα του έλεγαν δηλαδή: "Καλά, από τη μια τους κατηγορείς, κι από την άλλη υιοθετείς τους φθόγγους τους;" Στην ουσία φυσικά τους υιοθετεί, αφού και η δική του πρακτική είναι μονοσύλλαβη...
Το θεωρητικό του Χρυσάνθου πιστεύω πως μιλούσε με μια γλώσσα που ο τότε ψαλτικός κόσμος δεν θα καταλάβαινε και πολύ...πολύ εύστοχα είπε κάποιος πως σχεδόν παρακάμπτει την Βυζαντινή περίοδο της ψαλτικής και παραπέμπει συνεχώς σε αρχαίους Έλληνες μουσικούς και μη συγγραφείς...η ορολογία του αποφεύγει συστηματικά την σχέση των ήχων αναμεταξύ τους (μέσοι, παράμεσοι, δίφωνοι, τρίφωνοι κτλ) αντιθέτως οι αναφορές σε αρχαιοελληνικές ονομασίες είναι πάμπολλες. Για ονόματα μακαμιών μόνο σε μια σημείωση και τίποτα άλλο...είναι ένα λόγιο θεωρητικό ενός μορφωμένου το οποίο έπαιξε και αυτό τον ρόλο του από μουσικής απόψεως στις προσπάθειες των τότε Ελλήνων στα δύσκολα εκείνα χρόνια...
Μήπως τελικά αυτό καταλάβαινε ο ψαλτικός κόσμος; Γιατί στη νέα γραφή οι όροι μέσοι, παράμεσοι κλπ. δεν έχουν πλέον τη χρηστικότητα που είχαν παλιά, τόσο μάλιστα ώστε να σημειώσει αργότερα ο Φωκαέας ότι "αυταί αι υποδιαιρέσεις (εις μέσους, παραμέσους, πλαγίους, τριφώνους, τετραφώνους κλπ.) επειδή είναι ανωφελείς εις την νυν Εκκλησιαστικήν Μουσικήν αποσιωπώνται". Γιατί λοιπόν να τους χρησιμοποιήσει ο Χρύσανθος; Δεν συμμερίζομαι επίσης την άποψη ότι είναι "πάμπολλες" οι αναφορές σε αρχαιοελληνικές ονομασίες: στην πραγμάτευση των ήχων οι αναφορές είναι καθαρά εγκυκλοπαιδικού χαρακτήρα, καμία σχέση με τις αναφορές λ.χ. του Στεφανίδη, ο οποίος χρησιμοποιεί στα διαγράμματα και τις περιγραφές των ήχων γράμματα Α-Δ με τόνους, δίστονα και τρίστονα, τετράχορδα αρχαιοελληνικής λογικής (υπάτων, μέσων, συνημμένων, διαζευγμένων, υπερβολαίων), κάνει περιγραφή των διαστημάτων αποκλειστικά και μόνο με λόγους, όπως οι αρχαίοι, ορισμό του εναρμονίου γένους επίσης όπως οι αρχαίοι (ενώ, αντίθετα, ο Χρύσανθος αναφέρεται επανειλημμένως στη διαφορά από τους αρχαίους) κλπ. Το θεωρητικό του Χρυσάνθου δεν θα έλεγα ότι απλώς "έπαιξε το ρόλο του", αλλά ότι, από τη στιγμή που έγινε γνωστό, ήταν το Α και το Ω στη μουσική μας, μέχρι και τις επιβεβλημένες διορθώσεις της Πατριαρχικής Επιτροπής, κυρίως στην κλίμακα και τα διαστήματα. "Λόγιο" μπορεί να είναι το θεωρητικό, αλλά μην ξεχνάμε ότι για καθαρά πρακτικές/μαθητικές ανάγκες ήταν σε χρήση στην Πατριαρχική Σχολή η πολύ απλούστερη "Εισαγωγή", την οποία προφανώς καταλάβαινε ο ψαλτικός κόσμος.
ας μην ξεχνάμε την εποχή την οποία γράφτηκε το θεωρητικό του Χρυσάνθου εποχή κατά την οποία οι "εξεγερμένοι Ρωμηοί" έπρεπε να αποδείξουν στους Ευρωπαίους ότι αυτοί είναι οι απόγονοι των αρχαίων ενδόξων εκείνων ανδρών...
Θα συμφωνήσω μεν σε γενικές γραμμές με το συμπέρασμα αυτό, τονίζοντας όμως παράλληλα ότι ο Χρύσανθος υπογραμμίζει και τη διαφορά της βυζαντινής μουσικής από την αρχαία ελληνική. Π.χ. "μόνον οι τρεις μείζονες τόνοι της ημετέρας διατονικής κλίμακος είναι ίσοι με τους τόνους των αρχαίων ελλήνων, οι δε άλλοι άνισοι", παρ. 235, ή "εμελωδείτο δε το εναρμόνιον γένος επί των χρόνων του Ευκλείδου, επί μεν το βαρύ κατά δίτονον και δίεσιν και δίεσιν, ήγουν κατά δίτονον και τεταρτημόριον και τετραρτημόριον... Αλλ' επί των ημερών μας δεν σώζονται μελωδίαι τοιούτων κλιμάκων. Αλλά μία δίεσις εναρμόνιος και μία ύφεσιν εναρμόνιος είναι όχι μέσα εις εν τετράχορδον, αλλά εις δύο.", παρ. 259 κλπ., αντίθετα ο Στεφανίδης δέχεται τεταρτημόρια και εναρμόνιο γένος στη βυζαντινή, λ.χ. στον νενανώ (γι' αυτό πιστεύω ότι ήταν πολύ περισσότερο προσκολλημένος στην αρχαία ελληνική μουσική απ' ότι ο Χρύσανθος).
Αυτό όμως που είναι σημαντικό είναι να δούμε τον Απόστολο όχι σαν τον καινοτόμο της εποχής του, όσον αφορά την χρήση των μακαμιών ως μια πρακτική λύση για την περιγραφή διαφόρων συνδυασμών των ήχων, αλλά ως μια φυσική συνέχεια των προ αυτού διδασκάλων...
Για να το δεχθούμε αυτό θα πρέπει να έχουμε συγγράμματα των προ αυτού διδασκάλων με χρήση ανατολικών φθόγγων στην περιγραφή των ήχων παρόμοια με του Κώνστα. Δεν το αποκλείω, θα πρέπει όμως να προσκομιστεί κάτι τέτοιο από όποιον γνωρίζει.
 

Shota

Παλαιό Μέλος
Πολύ ενδιαφέρουσα η άποψη του φίλου Χρίστου. Γνωρίζει κανείς προγενέστερα του Κώνστα συγγράμματα, στα οποία να αναφέρονται με τόση συχνότητα ανατολικές ορολογίες;

Υπάρχει επίσης σύγγραμμα του Γρηγορίου Πρωτοψάλτου για τους ηχους. Δες επίσης το βιβλίο του Gheorghita, σελ. 113-115. Αντιγράφω (μιλάει για τον Διονύσιο Φωτεινό):

Οἱ δοξολογίες εἶναι ἄλλη κατηγορία μαθημάτων, ἡ ὁποία κατέχει μεγάλη συχνότητα στὴ χειρόγραφη παράδοση. Ἡ ἐπιτυχία τους ὀφείλεται πιθανῶς στὸ γεγονὸς ὅτι οἱ δοξολογίες αὐτὲς ἀκολουθοῦν τοὺς ἀνατολικοὺς “δρόμους” τῶν μακαμιῶν. Διαιροῦνται σὲ δυὸ κατηγορίες: ἡ πρώτη ἀποτελεῖ πλήρη σειρὰ κατ’ ἦχον δοξολογιῶν (Δοξολογίες μικρές), ἐνῶ ἡ δεύτερη εἶναι μία σειρὰ τριῶν δοξολογιῶν (Δοξολογίες μεγάλες) – ἦχος γ΄ (μακὰμ ἀτζὲμ ἀσιρᾶν), ἦχος πλ. α΄, ἦχος πλ. δ΄ (μακὰμ σουζινάκ). Ὁ Διονύσιος Φωτεινὸς ἔγραψε καὶ τὸ ἀσματικὸν Τρισάγιον κάποιων δοξολογιῶν: Ἰωάννου Πρωτοψάλτου, σὲ ἦχο α΄, Πέτρου Βυζαντίου τοῦ Φυγᾶ, σὲ ἦχο α΄, Πέτρου Πελοποννησίου, ἦχος δ΄, ἀνώνυμου, σὲ ἀτζὲμ κιουρδί, καὶ ἦχο πλ. α΄, Δανιὴλ Πρωτοψάλτου, ἦχος βαρύς, τὸ μὲν τόνισμα κὺρ Πέτρου τοῦ Πελοποννησίου τὸ δὲ μέλος κὺρ Ζαχαρίου Χανεντέ, μπεστενιγκιάρ, βαρύς, τὸ ἀσματικὸν κὺρ Διονυσίου Πελοπονεσίου, μπεστενιγκιὰρ (ἑλλ. χρ. 33 [422] BARB, φ. 260v).

...

πλήρη σειρὰ (ὀκτὼ) κατ’ ἦχον κοινωνικῶν τῆς Κυριακῆς (Αἰνεῖτε τὸν Κύριον) πάνω σὲ μακάμια.

...

Ὁ ἴδιος ὁ A. Pann, στὸ βιβλίο του Βάσις…, ἰσχυρίζεται ὅτι ὁ Διονύσιος Φωτεινὸς εἶναι ὁ συγγραφέας μιᾶς Πρακτικῆς καὶ Θεωρητικῆς διδασκαλίας τῆς ἐκκλησιαστικῆς μουσικῆς. Τὸ ἔργο αὐτό, γραμμένο κυρίως γιὰ τὸ ταμβοῦρο καὶ κεμὰν…, δυστυχῶς δὲ σώθηκε. Πιθανῶς νὰ παρουσίαζε ἕνα μέρος τῆς διδακτικῆς του ἐμπειρίας στὶς σχολὲς βυζαντινῆς μουσικῆς στὴ Μονὴ Căldăruşani καὶ στὸ Βουκουρέστι.

Ότι οι ψάλτες της εποχής γνώριζαν ανατολική μουσική, κι εγώ το πιστεύω (μην ξεχνάμε στα μέσα του 19ου αι. το γνωστό σύγγραμμα περί εξωτερικής μουσικής των Στεφάνου-Κωνσταντίνου, καθώς και πιο μετά του Κηλτζανίδη.

Εδώ πρέπει να πούμε ότι το σύγγραμμα των Κωνσταντίνου-Στεφανου είναι βασικά copy-paste από τον Μαρμαρινο (οι εκδότες "ξέχασαν" να το πουν).
 

phokaeus

Παλαιό Μέλος
Θερμές ευχαριστίες, κ. Τσάρα, για το αρχείο.. καλό θα ήταν να ολοκληρωθεί αυτό το θεωρητίκον σε ψηφιακή μορφή!
 

nikosthe

Νίκος Θεοτοκάτος
Ευχαριστούμε Shota για τις πληροφορίες, δεν γνώριζα για τα περί Φωτεινού. Εννοούσα πάντως πραγμάτευση παρόμοια με του Κώνστα, δηλ. αναφορά σε βυζαντινούς ήχους με χρήση αποκλειστικά και μόνο ανατολικής ορολογίας για τους φθόγγους. Όχι τη συγγραφή χωριστής πραγματείας για εξωτερική μουσική ή τον παρενθετικό προσδιορισμό ενός ήχου με ένα δρόμο, αυτά είναι γνωστές πρακτικές.
 

Shota

Παλαιό Μέλος
Ευχαριστούμε Shota για τις πληροφορίες, δεν γνώριζα για τα περί Φωτεινού. Εννοούσα πάντως πραγμάτευση παρόμοια με του Κώνστα, δηλ. αναφορά σε βυζαντινούς ήχους με χρήση αποκλειστικά και μόνο ανατολικής ορολογίας για τους φθόγγους. Όχι τη συγγραφή χωριστής πραγματείας για εξωτερική μουσική ή τον παρενθετικό προσδιορισμό ενός ήχου με ένα δρόμο, αυτά είναι γνωστές πρακτικές.

Υποθέτω πως το σύγγραμμα του Γρηγορίου με αναφορές σε μακάμια είχε πρακτικό σκοπο. Και κάτι άλλο: δες εδώ ¶ 149 :wink:
 

Attachments

  • Chrysanthos_Par149.pdf
    48.8 KB · Views: 289

ARGITAN

Παλαιό Μέλος
Δεν μας κουράζετε καθόλου. Όλα αυτά είναι εξόχως ενδιαφέροντα και ευχαριστούμε. Ακόμη και εάν τα κείμενα του Κώνστα είναι λίγο-πολύ γνωστά, είναι πάντα χρήσιμο να τα ανασύρουμε και να τα συζητούμε.
Δεν θα πρέπει, ωστόσο, να υπερεκτιμά κανείς τα γραφόμενά του. Και ο σχετικά άπειρος αναγνώστης αντιλαμβάνεται αμέσως το εξαιρετικά χαμηλό μουσικοθεωρητικό και, γενικότερα, μορφωτικό επίπεδο της συμπαθούς αυτής φυσιογνωμίας. Σκεφτείτε μόνο να μην είχε γράψει ο Χρύσανθος το Θεωρητικό του και να προσπαθούσαν οι νεώτεροι να μάθουν μουσική από τα συγγράμματα του Κώνστα. Χαίρε βάθος αμέτρητον... Αυτό δεν σημαίνει, βέβαια, ότι δεν μπορεί να εξαγάγει κανείς κάποια πολύ ενδιαφέροντα συμπεράσματα.
Ας μη θεωρηθεί ότι με αυτά που λέω "καταδικάζω" τον Κώνστα. Είναι τουλάχιστον άτοπο, 200 χρόνια μετά, να στρεφόμαστε εναντίον ενός δασκάλου της εποχής, που έπαιξε τον δικό του (μικρό, έστω) ρόλο στα μουσικά πράγματα. Είναι, όμως, εξίσου άτοπο (και εκεί θέλω να καταλήξω) να ψάχνουμε στον Κώνστα ή σε άλλες πηγές επιχειρήματα, για να απαξιώσουμε τη μεταρρύθμιση των Τριών Διδασκάλων, που ήταν απείρως ανώτερου επιπέδου και απείρως σημαντικότερη. (Προς Θεού, δεν το λέω για σας, κ. Τσάρα. Απλώς, επισημαίνω μια τάση της εποχής μας).

Συφωνώ απολύτως με τον κ.Μακρή.Η εργασία των τριών Διδασκάλων και σπουδαία ειναι και εντελώς επιβεβλημένη τότε να γίνει και να καθιερωθεί,γιατί έιναι απολύτως σφές,ότι η παλιά μέθοδος που υποστηρίζει με το δικό του τρόπο ο Κωνστάλας ή Κώνστας αν θέλετε,σαφώς ήταν ατελής σε πολά σημεία της.Αν δεν ήταν δεν θα γινόταν τόση προσπαθεια από παλιά για να αναλυθεί.Επομένως μην τα βασανίζουμε με αρχαιολαστρική αντίληψη τα πράγματα.Ίσως να υπήρξαν κάοιες αστοχίες ή ακόμα και κάποιες ατέλειες,ως πρωτοφανής μέθοδος που ήταν,όμως ο σκόπός της πέτυχε.Σκεφθείτε τη σημερινή εποχή,να χρειαζόταν κανείς είκοσι χρόνια ,για να μάθει απλά να διαβάζει, και αυτο στο περίπου,τη μουσική της Εκκλησίας μας.Ξέρετε τί θα συνέβαινε; Κανείς δεν θα ασχολείτο μαζί της,και μάλλον θα την ειχαμε αντικαταστήσει με κάποια άλλη μουσική, πιο ευκολομάθητι στη γραφή της,τουτέστιν την ευρωπαϊκή.Αυτά!!!
 
Σκεφθείτε τη σημερινή εποχή,να χρειαζόταν κανείς είκοσι χρόνια ,για να μάθει απλά να διαβάζει, και αυτο στο περίπου,τη μουσική της Εκκλησίας μας.

Κάπου είκοσι χρόνια θέλει και σήμερα ένας ψάλτης για να μάθει σωστά τη μουσική. Άσχετα αν οι περισσότεροι στην εποχή μας μετά από τέσσερα-πέντε χρονάκια στα ωδεία, γίνονται "πρωτοψάλτες" και "Καθηγητές μουσικής"...
 

domesticus

Lupus non curat numerum ovium
Κάπου είκοσι χρόνια θέλει και σήμερα ένας ψάλτης για να μάθει σωστά τη μουσική. Άσχετα αν οι περισσότεροι στην εποχή μας μετά από τέσσερα-πέντε χρονάκια στα ωδεία, γίνονται "πρωτοψάλτες" και "Καθηγητές μουσικής"...

Ἐννοεῖς τιτλοφοροῦνται καὶ τοὺς τιτλοφοροῦν ...
 

Hristakis

Παμπάλαιο φθορικό μέλος
ή τον παρενθετικό προσδιορισμό ενός ήχου με ένα δρόμο, αυτά είναι γνωστές πρακτικές.

Μα γιατί ο Κώνστας τι διαφορετικό κάνει?
 

Hristakis

Παμπάλαιο φθορικό μέλος
Υπενθυμίζω ότι το θεωρητικό του Κώνστα εγράφη γύρω στο 1820 (τουλάχιστον εκεί χρονολογείται ο κώδικας της ΕΒΕ στην έκδοση του κ. Καρακατσάνη).

Το παλαιότερο θεωρητικό του Κώνστα είναι το Ζωγραφείου 46 του 1800...ακολουθούν τα Μεγ.γένους σχολής του 1806, Δοχειαρίου 389 του 1807, Κ.Ψάχου του 1808, Κουτλουμουσίου 450 του 1809,το ΕΒΕ 1867 του 1820 καθώς και ένα Τουρκόφωνο από την συλλογή του Σίμωνος Καρά υπάρχουν και άλλα δύο αχρόνιστα...
 

Hristakis

Παμπάλαιο φθορικό μέλος
Εννοούσα πάντως πραγμάτευση παρόμοια με του Κώνστα, δηλ. αναφορά σε βυζαντινούς ήχους με χρήση αποκλειστικά και μόνο ανατολικής ορολογίας για τους φθόγγους.

Ως γνωστόν ο Κώνστας είναι ο πρώτος που συστηματοποιεί και παραδίδει πλήρες θεωρητικό για την ψαλτική (αν εξαιρέσουμε τις λιτές προθεωρίες και πραγματείες της παλαιότερης περιόδου)...
 

Hristakis

Παμπάλαιο φθορικό μέλος
Σκεφθείτε τη σημερινή εποχή,να χρειαζόταν κανείς είκοσι χρόνια ,για να μάθει απλά να διαβάζει, και αυτο στο περίπου,τη μουσική της Εκκλησίας μας.Ξέρετε τί θα συνέβαινε; Κανείς δεν θα ασχολείτο μαζί της,και μάλλον θα την ειχαμε αντικαταστήσει με κάποια άλλη μουσική, πιο ευκολομάθητι στη γραφή της,τουτέστιν την ευρωπαϊκή.Αυτά!!!

Ο Κώνστας αναφέρει πως για την εκμάθηση της μεθόδου του χρειαζόταν μόλις δεκαοκτώ μήνες! Οι καιροί περί της εκμάθησης της ψαλτικής των είκοσι χρόνων είχαν παρέλθει προ πολλού...
 

ARGITAN

Παλαιό Μέλος
Κανείς δεν αντιλέγει ότι ο Κώνστας μας παρέδωσε ένα πολύ καλό βοήθημα ,για να προχωρήσουμε λίγο πιο βαθειά τη γνώση μας ως προς την παλιά γραφή.Και όταν λέω παλιά γραφή εννοώ εκείνη του Πέτρου και λίγο πιο πίσω.Όσο για την πιο παλιά δεν μπορούμε να κάνουμε λόγο,γιατί μάλλον γνωρίζουμε πολύ λίγα και κανένας δεν μπόρεσε μέχρι σήμερα να μας διφωτίσει επαρκώς.Όμως, θεωρώ εντελώς αδύνατο το να έδινε οριστική απάντηση στις απορίες μας το θεωρητικό του Κώνστα.Αν συνέβαινε κάτι τέτοιο
σίγουρα θα το αντιλαμβανόμαστε και εμείς σήμερα που έχουμε άλλωστε προ οφθαλμών και τη σημερινή μέθοδο που ασφαλώς μας επιτρέπει έυκολώτερα τον σχετικό παραλληλισμό.Άλλωστε αν η νέα μέθοδος -αυτό έχει διαστυπωθεί πάμπολλες φορές από παλιά-ήταν άσχετη με την ψαλτική πράξη της εποχής που πρωτοεμφανίσθηκε,απλούστατα δεν θα είχε επικρατήσει όσες πατριαρχικές σχολές και αν ιδρύονταν,όσες απανταχούσε και αν εξαπολύονταν.Η ίδια η πράξη την καθιέρωσε.Όσο για το ότι και σήμερα ο ψάλτης θέλει πολλά χρόνια για να ψηθεί και όχι μόνο όσα ο χρόνος σπουδής σε ωδεία,αυτό είναι σωστό,αλλά πως και παλιά αυτό συνέβαινε,γιατί η ψαλτική είναι πάνω από όλα βίωμα.Αν δε το βίωμα είναι σωστό,τότε όλα όσα κρύβονται-πέραν των οσων παριστά- στη σημερινη μουσική γίνονται γνωστά και εφαρμόζονται.Άλλο όμως να γίνει κανείς έμπειρος και σωστός ψάλτης και άλλο να χρειάζεται είκοσι χρόνια απλά για να διαβάζει τα σημάδια της ψαλτικής,όπως είπα προηγούμενα στο περίπου (πάντα στο περίπου τα μαθαίνα νε,αφού όταν κάτι ξεχνούσαν έπρεπε οπωσδήποτε να ξαναβρούν τον δάσκαλο να τους τα ξαναθυμήσει- η αφού ,όπως λέγανε "εμένα ο δάσκαλος τα λέει έτζι,όχι εμένα έτσι τα έλεγε,οπότε,πάντα κατά το παλαιόν "τυφλός όδήγει τυφλόν και αμφότεροι εις βόθρον έπιπτον"),γιατί για κάτι τέτιο μας λέγανε τα παλιά σύμβολα,με τη στενογραφική και ιδεογραφική έκφρασή τους.Ας ψάλλουμε,λοιπόν,σωστά με τη νέα μέθοδο και ας ερευνούμε για την επιστημονική αλήθεια τα παλι,δίχως να ρίχνουμε στο πυρ τίποτα.
 
E

emakris

Guest
Ο Κώνστας αναφέρει πως για την εκμάθηση της μεθόδου του χρειαζόταν μόλις δεκαοκτώ μήνες!

Σε καμία περίπτωση! Λείπουν τρία βασικά στοιχεία, που είναι απαραίτητα για τη γρήγορη εκμάθηση της μουσικής:
1) Συγκροτημένο σύστημα ρυθμικών αξιών. Η θεωρία του Κώνστα με τα "ρούπια" σε καμία περίπτωση δεν αποτελεί σαφή οδηγό για τον μαθητή. Συνεπώς, όπως και παλαιότερα, ο ρυθμός απλώς ενυπήρχε στις θέσεις (το γράφει και ο ίδιος σαφώς, στο απόσπασμα που ανέβασε ο κ. Τσάρας). Όταν κανείς θα είχε τελειοποιηθεί ως ψάλτης, τότε θα μπορούσε να ψάλει σωστά στον ρυθμό (ιδιαίτερα στα αργά μέλη).
2) Συγκροτημένη διδασκαλία των κλιμάκων και των διαστημάτων, ως εποπτικό μέσο για την εκμάθηση των ήχων. Κάτι προσπαθεί να πει για "κάρτα", "μισηφωνίες" κλπ., αλλά αυτά απέχουν μακράν από το να αποτελούν πλήρη θεωρητική τεκμηρίωση του τονικού μας συστήματος.
3) Μέθοδος παραλλαγής με μονοσύλλαβους φθόγγους, ως διδακτικό μέσο για τους αρχαρίους.
Πού έγκειται, λοιπόν, η διδακτική καινοτομία του Κώνστα, που θα διευκόλυνε την εκμάθηση της μουσικής; Μοιάζει να έχει γράψει το θεωρητικό του περισσότερο για εμάς, που προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς σκέφτονταν οι παλαιοί (και εκεί ακριβώς είναι η μεγάλη προσφορά του), παρά για τον μαθητή της εποχής του.
 
Last edited:
Το παλαιότερο θεωρητικό του Κώνστα είναι το Ζωγραφείου 46 του 1800...ακολουθούν τα Μεγ.γένους σχολής του 1806, Δοχειαρίου 389 του 1807, Κ.Ψάχου του 1808, Κουτλουμουσίου 450 του 1809,το ΕΒΕ 1867 του 1820 καθώς και ένα Τουρκόφωνο από την συλλογή του Σίμωνος Καρά υπάρχουν και άλλα δύο αχρόνιστα...

Φαντάζομαι θα υπάρχουν και αντιγραφές αυτού του θεωρητικού από μαθητές του(στο δείγμα που παραθέτω με χρονολογία 1814 γραφέας είναι κάποιος Ιωάννης Χατζηπαρασκευάς). Δεν ξέρω αν υπάρχουν διαφορές μεταξύ τους.
 

Attachments

  • 1.jpg
    91.3 KB · Views: 88
Top