ΓΚΟΥΝΕΛΑΣ ΧΡΗΣΤΟΣ
Νέο μέλος
Περί ψαλτικής...βηξ
Σκέψεις για το ύφος και το ήθος των ψαλτών σήμερα
Πέρασαν αρκετές μέρες από τη Μεγάλη Εβδομάδα, όπου όλοι πήγαμε στους ναούς μας, να εκκλησιαστούμε και να βιώσουμε το Θείο Πάθος. Είμαστε λοιπόν μακριά από τις Άγιες μέρες και μπορούμε λίγο να εκθέσουμε κάποιες απόψεις για την ψαλτική και τους ψάλτες.
Οι ύμνοι της Μεγάλης Εβδομάδας, αν μη τι άλλο, είναι κατανυκτικότατοι, όταν μάλιστα αποδίδονται και κατανυκτικά από τους ψάλτες μας.
Όμως δυστυχώς και αυτή τη Μεγάλη Εβδομάδα κυριάρχησε η…υψηλόφρονα ψαλτική. Το αναλόγιο για ακόμη φορά μετατράπηκε από πολλούς ψάλτες σε…πίστα επιδεικνύοντας έτσι τα φωνητικά τους κάλλη.
Σαν άρχοντες πολλοί ψάλτες μας, καθισμένοι στο αναλόγιό τους, αυτολάτρευσαν για μια ακόμη φορά τη φωνή τους, και η αυταρέσκεια τους έγινε…προσευχή στον ουρανό. Τα δε νεύματά τους προς τους άλλους χορωδούς και ισοκράτες, γεμάτα ζωντάνια και…έπαρση, με σκοπό να ισοκρατήσουν τις κορώνες τους.
Κακά τα ψέματα αγαπητοί φίλοι, κατά τη γνώμη μας, τον ψάλτη δεν τον κάνει η φωνή, όπως δεν κάνουν τα ράσα τον παπά.
Άκουσα πρόσφατα κάποιες ομιλίες που έγιναν σ’ ένα ψαλτικό μνημόσυνο ενός μακαρίτη πλέον ψάλτη. Εκεί ακούστηκαν πολλά, όπως, ότι ο Κωνσταντίνος Πρίγγος είχε πει κάποτε ότι, ο ψάλτης το πρώτο που χρειάζεται είναι: «φωνή, φωνή, φωνή». Από τότε που είπε αυτό ο μακαρίτης ο Πρίγγος πολλοί ιεροψάλτες υπερθεματίζουν τη ρήση και την επαναλαμβάνουν ως…ευαγγέλιο. Λογικό είναι βέβαια, γιατί αυτοί που το λένε νομίζουν ότι έχουν ή όντως έχουν φωνή, οπότε αυτοδικαιώνονται.
Ακούσαμε επίσης, στην ίδια εκδήλωση, ότι δεν υπάρχουν «μεγάλοι» ψάλτες που να μην είναι υψίφωνοι!!! Άραγε ο Θεός έτσι μετράει τους…ψάλτες, και κατά συνέπεια δέχεται ή όχι την ψαλτική τους; Ακούσαμε ότι το εκκλησίασμα χειροκροτούσε την ώρα της Θείας Λειτουργίας (!) μεγάλους ψάλτες – αυτό πολλοί θα το ορέγονταν και σήμερα – και αντί να χαρακτηρισθεί ως παράδειγμα προς αποφυγή, μάλλον αναφέρθηκε ως υπόδειγμα διαχρονικού θαυμασμού.
Δυστυχώς – με δυο λόγια - όλα αυτά που βλέπουμε και ακούμε πολλές φορές σε ψαλτικούς κύκλους όχι μόνο δεν έχουν καμιά σχέση με το εκκλησιαστικό φρόνημα, αλλά δεν τα ακούμε ούτε και σε κοσμικούς κύκλους τραγουδιστών. Κομπάζουν πολλοί ψάλτες για την…μουσικολογιότητά τους ή τις φωνητικές τους ικανότητες παραβλέποντας όμως το γεγονός ότι, πάρα πολλοί κοσμικοί τραγουδιστές αγαπήθηκαν από τον κόσμο και αυτοί και τα τραγούδια τους, κι ας ήταν ακόμα και παράφωνοι ή χωρίς καμιά μουσική κατάρτιση.
Ο ιεροψάλτης ανήκει στις τάξεις του κατώτερου κλήρου, πράγμα γνωστό βέβαια στους φίλους ψάλτες, αλλά ξεχασμένο από πολλούς.
Δεν είναι η φωνή που κάνει κάποιον ψάλτη, αλλά η ψυχή και η ταπεινή καρδιά.
Η μουσική είναι άυλη, και ως άυλη που είναι, ξεκινάει από την άυλη ψυχή!
Μπορεί να ακούσουμε ψάλτη παράφωνο και να μας δημιουργήσει κατάνυξη! Αντίθετα μπορεί να ακούσουμε καλλικέλαδο, και με τα πολλά φωνητικά του ποικίλματα να μας κουράσει, ακόμη και να αναστατώσει την ψυχή μας.
Ακούμε κατά καιρούς κάποιους ψάλτες ή εραστές της Εκκλησιαστικής Μουσικής να υπερασπίζονται τον συνήθως αντιπαραδοσιακό τρόπο της ψαλτικής λέγοντας ότι, έτσι είναι, και σε όποιον δεν αρέσει να…αλλάξει κανάλι! Μάλλον όμως δεν πρέπει να αλλάξει κανάλι ο πιστός, αλλά ο ψάλτης. Τί εγωισμός είναι αυτός; Η Εκκλησιαστική Μουσική δεν είναι είδωλο, δεν είναι σκοπός, αλλά μέσον. Τα πρώτα εκκλησιαστικά χρόνια οι χριστιανοί μαζεύονταν και τελούσαν τις «αγάπες» διαβάζοντας ύμνους εμμελώς, απλά δηλαδή, σχεδόν διαβαστά, και έπειτα κοινωνούσαν τον Χριστό. Αυτός είναι ο σκοπός. Ας μην τον ξεχνάμε.
Όταν ο ψάλτης ψάλλει με την ψυχή του και με ταπείνωση, τότε αυτό μεταδίδεται και στους πιστούς που ακούνε. Σκοπός του ψάλτη δεν είναι να τον θαυμάσει ο πιστός, αλλά να τον βοηθήσει (τον πιστό) στην κατάνυξη. Μεγάφωνα στη διαπασών, κινήσεις χεριών και έκφραση σώματος όλο έπαρση, και αμανέδες –κραυγές- στα παπαδικά (αργά) μέλη, όχι μόνο δεν βοηθούν τον πιστό, αλλά δίνουν την εντύπωση ότι ο ψάλτης μαλώνει τον Θεό!
Πάντα ο ιεροψάλτης πρέπει να έχει στο μυαλό του και την ψυχή του, ότι και ο ίδιος εκτός από τη μουσική, λειτουργεί ως μέσον μεταξύ Θεού και ανθρώπων.
Ο ψάλτης δεν είναι καλλιτέχνης κοσμικός. Ασκεί τέχνη, αλλά την Ιερή Τέχνη του Δαμασκηνού, όπως λέει και η Παράδοσή μας. Και η Ορθόδοξη Παράδοση μας είναι απλή, όχι φτιασιδωμένη και υποκριτική.
Είναι ανάγκη επιτέλους ο ψαλτικός κόσμος να βγει έξω από τον μικρόκοσμό του. Σημαντική βοήθεια σ’ αυτή την κατεύθυνση μπορούν να προσφέρουν οι δάσκαλοι της Εκκλησιαστικής Μουσικής με το να διδάσκουν στους μαθητές τους πρώτα ήθος και ταπείνωση με την ίδια τους τη ζωή, και μετά μουσική.
Η τεχνική και η φωνητική κατάρτιση των μαθητών της ψαλτικής σαφώς και είναι απαραίτητη. Τα λόγια του ψάλτη θα πρέπει να φτάνουν καθαρά στ’ αυτιά του πιστού.
Από κει και πέρα όμως όλοι, και δάσκαλοι και μαθητές, είναι πάντα όλοι τους, μαθητές. «Γηράσκω αεί διδασκόμενος». Η Εκκλησία δεν θέλει δασκάλους, έχει Δάσκαλο, μαθητές θέλει.
Χρήστος Γκουνέλας
θεολόγος
*Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία
Σκέψεις για το ύφος και το ήθος των ψαλτών σήμερα
Πέρασαν αρκετές μέρες από τη Μεγάλη Εβδομάδα, όπου όλοι πήγαμε στους ναούς μας, να εκκλησιαστούμε και να βιώσουμε το Θείο Πάθος. Είμαστε λοιπόν μακριά από τις Άγιες μέρες και μπορούμε λίγο να εκθέσουμε κάποιες απόψεις για την ψαλτική και τους ψάλτες.
Οι ύμνοι της Μεγάλης Εβδομάδας, αν μη τι άλλο, είναι κατανυκτικότατοι, όταν μάλιστα αποδίδονται και κατανυκτικά από τους ψάλτες μας.
Όμως δυστυχώς και αυτή τη Μεγάλη Εβδομάδα κυριάρχησε η…υψηλόφρονα ψαλτική. Το αναλόγιο για ακόμη φορά μετατράπηκε από πολλούς ψάλτες σε…πίστα επιδεικνύοντας έτσι τα φωνητικά τους κάλλη.
Σαν άρχοντες πολλοί ψάλτες μας, καθισμένοι στο αναλόγιό τους, αυτολάτρευσαν για μια ακόμη φορά τη φωνή τους, και η αυταρέσκεια τους έγινε…προσευχή στον ουρανό. Τα δε νεύματά τους προς τους άλλους χορωδούς και ισοκράτες, γεμάτα ζωντάνια και…έπαρση, με σκοπό να ισοκρατήσουν τις κορώνες τους.
Κακά τα ψέματα αγαπητοί φίλοι, κατά τη γνώμη μας, τον ψάλτη δεν τον κάνει η φωνή, όπως δεν κάνουν τα ράσα τον παπά.
Άκουσα πρόσφατα κάποιες ομιλίες που έγιναν σ’ ένα ψαλτικό μνημόσυνο ενός μακαρίτη πλέον ψάλτη. Εκεί ακούστηκαν πολλά, όπως, ότι ο Κωνσταντίνος Πρίγγος είχε πει κάποτε ότι, ο ψάλτης το πρώτο που χρειάζεται είναι: «φωνή, φωνή, φωνή». Από τότε που είπε αυτό ο μακαρίτης ο Πρίγγος πολλοί ιεροψάλτες υπερθεματίζουν τη ρήση και την επαναλαμβάνουν ως…ευαγγέλιο. Λογικό είναι βέβαια, γιατί αυτοί που το λένε νομίζουν ότι έχουν ή όντως έχουν φωνή, οπότε αυτοδικαιώνονται.
Ακούσαμε επίσης, στην ίδια εκδήλωση, ότι δεν υπάρχουν «μεγάλοι» ψάλτες που να μην είναι υψίφωνοι!!! Άραγε ο Θεός έτσι μετράει τους…ψάλτες, και κατά συνέπεια δέχεται ή όχι την ψαλτική τους; Ακούσαμε ότι το εκκλησίασμα χειροκροτούσε την ώρα της Θείας Λειτουργίας (!) μεγάλους ψάλτες – αυτό πολλοί θα το ορέγονταν και σήμερα – και αντί να χαρακτηρισθεί ως παράδειγμα προς αποφυγή, μάλλον αναφέρθηκε ως υπόδειγμα διαχρονικού θαυμασμού.
Δυστυχώς – με δυο λόγια - όλα αυτά που βλέπουμε και ακούμε πολλές φορές σε ψαλτικούς κύκλους όχι μόνο δεν έχουν καμιά σχέση με το εκκλησιαστικό φρόνημα, αλλά δεν τα ακούμε ούτε και σε κοσμικούς κύκλους τραγουδιστών. Κομπάζουν πολλοί ψάλτες για την…μουσικολογιότητά τους ή τις φωνητικές τους ικανότητες παραβλέποντας όμως το γεγονός ότι, πάρα πολλοί κοσμικοί τραγουδιστές αγαπήθηκαν από τον κόσμο και αυτοί και τα τραγούδια τους, κι ας ήταν ακόμα και παράφωνοι ή χωρίς καμιά μουσική κατάρτιση.
Ο ιεροψάλτης ανήκει στις τάξεις του κατώτερου κλήρου, πράγμα γνωστό βέβαια στους φίλους ψάλτες, αλλά ξεχασμένο από πολλούς.
Δεν είναι η φωνή που κάνει κάποιον ψάλτη, αλλά η ψυχή και η ταπεινή καρδιά.
Η μουσική είναι άυλη, και ως άυλη που είναι, ξεκινάει από την άυλη ψυχή!
Μπορεί να ακούσουμε ψάλτη παράφωνο και να μας δημιουργήσει κατάνυξη! Αντίθετα μπορεί να ακούσουμε καλλικέλαδο, και με τα πολλά φωνητικά του ποικίλματα να μας κουράσει, ακόμη και να αναστατώσει την ψυχή μας.
Ακούμε κατά καιρούς κάποιους ψάλτες ή εραστές της Εκκλησιαστικής Μουσικής να υπερασπίζονται τον συνήθως αντιπαραδοσιακό τρόπο της ψαλτικής λέγοντας ότι, έτσι είναι, και σε όποιον δεν αρέσει να…αλλάξει κανάλι! Μάλλον όμως δεν πρέπει να αλλάξει κανάλι ο πιστός, αλλά ο ψάλτης. Τί εγωισμός είναι αυτός; Η Εκκλησιαστική Μουσική δεν είναι είδωλο, δεν είναι σκοπός, αλλά μέσον. Τα πρώτα εκκλησιαστικά χρόνια οι χριστιανοί μαζεύονταν και τελούσαν τις «αγάπες» διαβάζοντας ύμνους εμμελώς, απλά δηλαδή, σχεδόν διαβαστά, και έπειτα κοινωνούσαν τον Χριστό. Αυτός είναι ο σκοπός. Ας μην τον ξεχνάμε.
Όταν ο ψάλτης ψάλλει με την ψυχή του και με ταπείνωση, τότε αυτό μεταδίδεται και στους πιστούς που ακούνε. Σκοπός του ψάλτη δεν είναι να τον θαυμάσει ο πιστός, αλλά να τον βοηθήσει (τον πιστό) στην κατάνυξη. Μεγάφωνα στη διαπασών, κινήσεις χεριών και έκφραση σώματος όλο έπαρση, και αμανέδες –κραυγές- στα παπαδικά (αργά) μέλη, όχι μόνο δεν βοηθούν τον πιστό, αλλά δίνουν την εντύπωση ότι ο ψάλτης μαλώνει τον Θεό!
Πάντα ο ιεροψάλτης πρέπει να έχει στο μυαλό του και την ψυχή του, ότι και ο ίδιος εκτός από τη μουσική, λειτουργεί ως μέσον μεταξύ Θεού και ανθρώπων.
Ο ψάλτης δεν είναι καλλιτέχνης κοσμικός. Ασκεί τέχνη, αλλά την Ιερή Τέχνη του Δαμασκηνού, όπως λέει και η Παράδοσή μας. Και η Ορθόδοξη Παράδοση μας είναι απλή, όχι φτιασιδωμένη και υποκριτική.
Είναι ανάγκη επιτέλους ο ψαλτικός κόσμος να βγει έξω από τον μικρόκοσμό του. Σημαντική βοήθεια σ’ αυτή την κατεύθυνση μπορούν να προσφέρουν οι δάσκαλοι της Εκκλησιαστικής Μουσικής με το να διδάσκουν στους μαθητές τους πρώτα ήθος και ταπείνωση με την ίδια τους τη ζωή, και μετά μουσική.
Η τεχνική και η φωνητική κατάρτιση των μαθητών της ψαλτικής σαφώς και είναι απαραίτητη. Τα λόγια του ψάλτη θα πρέπει να φτάνουν καθαρά στ’ αυτιά του πιστού.
Από κει και πέρα όμως όλοι, και δάσκαλοι και μαθητές, είναι πάντα όλοι τους, μαθητές. «Γηράσκω αεί διδασκόμενος». Η Εκκλησία δεν θέλει δασκάλους, έχει Δάσκαλο, μαθητές θέλει.
Χρήστος Γκουνέλας
θεολόγος
*Σας ευχαριστώ για τη φιλοξενία