Λοιπόν τον Κλεωνίδη δεν τον επικαλέστηκα βεβιασμένα για να βγω σωστός όπως λές και ξαναλές. Έχοντας υπ’ όψη μου παρόμοια στοιχεία θεώρησα και θεωρώ ότι δεν στέκει να διαφοροποιούνται τρεις χρόες στο χρωματικό γένος με διαφορά του ημιολίου από το μαλακό μόνο μισού μορίου! παίρνοντας κατά γράμμα την περιγραφή του Κλεωνίδη και ερμηνεύοντας την με την λογική 4-4-22 μαλακό και 4,5-4,5-21 ημιόλιο! Δεν στέκει μισό μόριο με την λογική μας να δημιουργεί χρόα! κάτι άλλο γίνεται εδώ!
Άντε πάλι... Στο ματαξαναλέω:
τα διαστήματα αυτά ΔΕΝ είναι ερμηνεία, αλλά αυθεντικά, με αριθμούς που ο ίδιος ο Αριστόξενος και ο Κλεωνίδης και άλλοι αναφέρουν! Πάψε λοιπόν να εκθέτεις συνεχώς τα πράγματα όπως σε βολεύουν, επειδή αδυνατείς να κατανοήσεις το σκεπτικό του Αριστόξενου. Το λέω αυτό γιατί αν διαβάσει κανείς το έργο του "Αρμονικά στοιχεία" θα δει ότι η διάκριση είναι απόλυτα λογική! Δεν είναι δυνατόν ένας Αριστόξενος να μην είχε σκεφτεί αυτό το απλό πράγμα κι εμείς σήμερα να τον κατηγορούμε ελαφρά τη καρδία ότι αυτά που έγραψε "δεν στέκουν" (!), επειδή με διαφορά "μισού μορίου" και καλά δεν αλλάζει η χρόα.
Μα εδώ πέρα με διαφορά ενός μορίου έχουμε αλλαγή όχι χρόας, αλλά ολόκληρου γένους! Πού συμβαίνει αυτό; Μα φυσικά στο εναρμόνιο γένος (3-3-24), που τα ενδιάμεσα διαστήματά του διαφέρουν κατά ένα μόριο από αυτά του μαλακού χρωματικού (4-4-22). Τι πιο λογικό λοιπόν να έχουμε διαφορά χρόας με μισό μόριο;
Ίσως αυτά φαίνονται περίεργα σε μερικούς που δεν έχουν διαβάσει τον Αριστόξενο και δεν έχουν κατανοήσει τη λογική της αρχαίας ελληνικής μουσικής και ειδικότερα του "πυκνού" μέρους των χρωματικών και εναρμονίων τετραχόρδων. Ας παραθέσουμε λοιπόν λίγα αποσπάσματα από τα "Αρμονικά Στοιχεία" του Αριστόξενου (έχουν ανέβει στο forum, για online δείτε
εδώ). Θα τα σχολιάζω ενδιάμεσα, για να γίνουν κατανοητά.
Αν και δεν πιστεύω να ενδιαφέρει πολλούς και μάλλον οι περισσότεροι θα λένε "ωχ, πάλι μας πρήζει ο παλαβός ο Θεοτοκάτος με τα διαστηματικά και την τετράγωνη λογική του", ωστόσο έχω μάθει πλέον ν' ακούω τέτοια και δεν θα αποθαρρυνθώ. Κακώς βέβαια, γιατί έχω υποσχεθεί άπειρες φορές στον εαυτό μου να μην ξανακάνω στο Ψαλτολόγιο αυτό που κάνω τη στιγμή αυτή, αλλά από τη στιγμή που έκανα το σφάλμα να το αρχίσω, πρέπει δυστυχώς να το συνεχίσω, γιατί αυτό είναι αναγκαίο για όποιον θέλει να μάθει τον τρόπο και τη λογική που ο Αριστόξενος όρισε τα γένη και τις χρόες. Ελπίζω να σταματήσω κάποτε αυτό το βιολί, καθότι δεν βλέπω να έχει κάποιο αντίκρυσμα αλλά βαράω "στου κουφού την πόρτα", όπως σωστά μου έγραψε κάποιος σε άλλη περίσταση... Τέλος πάντων, έχουμε και λέμε:
ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΥ, ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
ἔστι δὴ τόνος ἡ τῶν πρώτων συμφώνων κατὰ μέγεθος διαφορά. διαιρείσθω δ᾽ εἰς τρεῖς διαιρέσεις• μελῳδείσθω γὰρ αὐτοῦ τό τε ἥμισυ καὶ τὸ τρίτον μέρος καὶ τὸ τέταρτον• τὰ δὲ τούτων ἐλάττονα διαστήματα πάντα ἔστω ἀμελῴδητα. καλείσθω δὲ τὸ μὲν ἐλάχιστον δίεσις ἐναρμόνιος ἐλαχίστη, τὸ δ᾽ ἐχόμενον δίεσις χρωματικὴ ἐλαχίστη, τὸ δὲ μέγιστον ἡμιτόνιον.
Είναι γνωστό ότι ο τόνος είναι ως διάστημα η διαφορά του πενταχόρδου από το τετράχορδο, που ήταν οι πρώτες συμφωνίες (διά πέντε και διά τεσσάρων) και οι οποίες απαρτίζουν ενωμένες τη διά πασών συμφωνία (οκτάχορδο). Οι υποδιαιρέσεις λοιπόν του τόνου που "μελωδούνται" (που μπορεί δηλ. να τραγουδηθούν ως σταθεροί φθόγγοι ενός συστήματος τετραχόρδου, αφού αλλού μας λέει ότι:
"ἀμελῴδητον γὰρ λέγομεν ὃ μὴ τάττεται καθ᾽ ἑαυτὸ ἐν συστήματι") είναι το μισό, το τρίτο και το τέταρτο (δηλ. μόρια 6, 4 και 3). Διάστημα μικρότερο των 3 μορίων δεν μελωδείται. Τα διαστήματα αυτά καλούνται:
3 μόρια = εναρμόνια δίεση
4 μόρια = χρωματική δίεση
6 μόρια = ημιτόνιο
(Αριθμούς για τα διαστήματα του Αριστόξενου παραθέτει κι ο Πτολεμαίος, χρησιμοποιώντας όμως κλίμακα όχι 72 τμημάτων, αλλά 144, προφανώς για το λόγο ότι δεν θέλει να δώσει δεκαδικό αριθμό στο διάστημα 4.5, κι έτσι δέχεται τόνο 24 μορίων, ημιτόνιο 12 μορίων και το διάστημα 4.5 το έχει ως 9. Θεωρητικοί όμως της σχολής του Αριστόξενου, όπως ο Κλεωνίδης, εκφράζονται σε κλίμακα 72 μορίων, συνεπείς στο χωρισμό του τόνου σε "δωδεκατημόρια).
ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΥ, ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
πυκνὸν δὲ λεγέσθω τὸ ἐκ δύο διαστημάτων συνεστηκὸς ἃ συντεθέντα ἔλαττον διάστημα περιέξει τοῦ λειπομένου διαστήματος ἐν τῷ διὰ τεσσάρων. τούτων δ᾽ οὕτως ὡρισμένων πρὸς τῷ βαρυτέρῳ τῶν μενόντων φθόγγων εἰλήφθω τὸ ἐλάχιστον πυκνόν• τοῦτο δ᾽ ἔσται τὸ ἐκ δύο διέσεων ἐναρμονίων δὲ καὶ χρωματικῶν ἐλαχίστων. ἔσονται δὲ αἱ δύο λιχανοὶ εἰλημμέναι δύο γενῶν βαρύταται, ἡ μὲν ἁρμονίας ἡ δὲ χρώματος. καθόλου γὰρ βαρύταται μὲν αἱ ἐναρμόνιοι λιχανοὶ ἦσαν, ἐχόμεναι δ᾽ αἱ χρωματικαί, συντονώταται δ᾽ αἱ διάτονοι.
Το τετράχορδο έχει 4 φθόγγους και 3 διαστήματα. Όταν λοιπόν παρουσιάζεται το φαινόμενο τα 2 διαστήματα του τετραχόρδου να είναι μικρότερα σε μέγεθος από το "λειπόμενο" διάστημα, δηλ. το 3ο, τότε λέμε ότι το τετράχορδο έχει "πυκνόν", που αποτελείται από τα δύο αυτά διαστήματα. Πάμε να δούμε πότε γίνεται αυτό. Καταρχήν, το βασικό τετράχορδο στην αρχαία ελληνική μουσική είχε τα μικρά διαστήματα στη βάση. Το αντιστοιχούμε λοιπόν στο ΖΩ-ΒΟΥ (ΣΙ-ΜΙ) ή στο ΒΟΥ-ΚΕ (ΜΙ-ΛΑ). Οι 4 φθόγγοι του τετραχόρδου ΒΟΥ-ΚΕ ονομάζονται:
ΒΟΥ (ΜΙ) = υπάτη
ΓΑ (ΦΑ) = παρυπάτη
ΔΙ (ΣΟΛ) = λιχανός (ενν. "φωνή", άρα
η λιχανός)
ΚΕ (ΛΑ) = μέση
(Τονίζω ότι η αντιστοιχία δεν είναι ακριβής/τονική, αλλά διαστηματική. Δεν σημαίνει δηλ. ότι η υπάτη ήταν το ΒΟΥ, αλλά ότι είχε μικρή απόσταση από την παρυπάτη, ενώ το μεγάλο διάστημα ήταν μεταξύ λιχανού και μέσης.)
Όσο το "πυκνόν" (τα 2 πρώτα διαστήματα, δηλ. η διφωνία ΒΟΥ-ΔΙ) συρρικνώνεται, τόσο η θέση της λιχανού (ΔΙ) κατεβαίνει (με βάση μάλιστα τη λογική αυτή, αλλού μας λέει ο Αριστόξενος ότι οι θέσεις της λιχανού είναι στην πράξη άπειρες:
"ἡμεῖς δ᾽ οὐ μόνον πλείους ἐν ἑκάστῳ γένει φαμὲν εἶναι λιχανοὺς μιᾶς ἀλλὰ καὶ προστίθεμεν ὅτι ἄπειροί εἰσι τὸν ἀριθμόν") Ποιο είναι λοιπόν το ελάχιστο πυκνό, που μπορεί να υπάρξει στους βαρύτερους φθόγγους του τετραχόρδου; Προφανώς αυτό που αποτελείται από τα μικρότερα διαστήματα. Ποια είναι αυτά; Μα φυσικά η εναρμόνια και η χρωματική δίεση, όπως μας είπε παραπάνω. Έτσι, όταν έχουμε 2 εναρμόνιες διέσεις ή 2 χρωματικές, η λιχανός στα 2 αυτά γένη ("αρμονία" και "χρώμα", δηλ. εναρμόνιο και χρωματικό γένος) θα είναι "βαρυτάτη", δηλ. στη χαμηλότερη δυνατή θέση. Οι βαρύτερες λιχανοί λοιπόν είναι 2: η "βαρυτάτη" είναι η εναρμόνια και αμέσως ανώτερη στη σειρά ("εχομένη") έρχεται η χρωματική. Οι λιχανοί του διατονικού γένους είναι "συντονώταται", καθώς μεγαλώνει πλέον η απόσταση από την υπάτη (σύντονο λέγεται το μεγαλύτερο διάστημα) και δεν υπάρχει πυκνό, αφού το διάστημα ΔΙ-ΚΕ στο διατονικό γένος (π.χ. 12 μόρια) είναι μικρότερο από το υποτιθέμενο πυκνό ΒΟΥ-ΔΙ (π.χ. 18 μόρια, αποτελούμενο από ημιτόνιο και τόνο, 6 και 12). Άρα τα δύο πρώτα πυκνά που βρίσκουμε είναι (το πυκνό τίθεται εντός παρενθέσεως):
(3+3) + 24 = εναρμόνιο γένος
(4+4) + 22 = χρωματικό γένος
Αφού όμως το τετράχορδο έχει 30 μόρια, η μικρότερη δυνατή μορφή πυκνού είναι η (14)+16. Μέχρι τώρα έχουμε καλύψει τις περιπτώσεις πυκνού με σύνολο 8 μορίων και έχουμε βρει τα δύο βασικά γένη, εναρμόνιο και χρωματικό, που ονομάστηκαν έτσι από τις εναρμόνιες και χρωματικές διέσεις που περιέχουν. Από την περίπτωση (15)+15 και μετά δεν υπάρχει πυκνό, άρα το γένος είναι πλέον διατονικό (αφού μόνο το εναρμόνιο και το χρωματικό περιέχουν πυκνό). Πάμε να δούμε τα υπόλοιπα πυκνά, μέχρι και την περίπτωση (14)+16, που πλέον θα ορίζουν όχι καινούργιο γένος, αλλά υποδιαιρέσεις του (χρόες):
ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΥ, ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
μετὰ ταῦτα τρίτον εἰλήφθω πυκνὸν πρὸς τῷ αὐτῷ• τέταρτον δ᾽εἰλήφθω πυκνὸν τονιαῖον• πέμπτον δὲ πρὸς τῷ αὐτῷ, τὸ ἐξ ἡμιτονίου καὶ ἡμιολίου διαστήματος συνεστηκὸς σύστημα εἰλήφθω• ἕκτον δὲ τὸ ἐξ ἡμιτονίου καὶ τόνου. αἱ μὲν οὖν τὰ δύο τὰ πρῶτα ληφθέντα πυκνὰ ὁρίζουσαι λιχανοὶ εἴρηνται• ἡ δὲ τὸ τρίτον πυκνὸν ὁρίζουσα λιχανὸς χρωματικὴ μέν ἐστιν, καλεῖται δὲ τὸ χρῶμα ἐν ᾧ ἐστιν ἡμιόλιον• ἡ δὲ τὸ τέταρτον πυκνὸν ὁρίζουσα λιχανὸς χρωματικὴ μέν ἐστιν, καλεῖται δὲ τὸ χρῶμα ἐν ᾧ ἐστι τονιαῖον• ἡ δὲ τὸ πέμπτον ληφθὲν σύστημα ὁρίζουσα λιχανός - ὃ μεῖζον ἤδη πυκνοῦ ἦν, ἐπειδήπερ ἴσα ἐστὶ τὰ δύο τῷ ἑνί - βαρυτάτη διάτονός ἐστιν• ἡ δὲ τὸ ἕκτον ληφθὲν σύστημα ὁρίζουσα λιχανὸς συντονωτάτη διάτονός ἐστιν.
Οι υπόλοιπες λοιπόν σχέσεις του πυκνού - λειπομένου διαστήματος εκτός των
(6)-24 και
(8)-22
είναι οι:
(9)-21 και
(12)-18
Τα 4 αυτά πυκνά είναι απολύτως λογικά, σύμφωνα με τη διαίρεση του τόνου που κάνει ο Αριστόξενος, καθώς αποτελούνται από 2 εναρμόνιες διέσεις (6), 2 χρωματικές (8), 3 εναρμόνιες (9) και 3 χρωματικές (12). Εξ ου και η ονομασία των γενών:
3-3-24 = εναρμόνιο
4-4-22 = μαλακό χρωματικό (γιατί το πυκνό είναι το πιο μαλακό, το πιο μικρό του χρωματικού γένους)
4.5-4.5-21 = ημιόλιο χρωματικό (γιατί τα διαστήματα του πυκνού αποτελούνται από ημιόλιες των εναρμονίων διέσεις, δηλ. από το "ήμισυ" της εναρμόνιας συν το "όλο", δηλ. 1.5+3=4.5)
6-6-18 = τονιαίο χρωματικό (αφού το πυκνό είναι ένας τόνος: 6+6=12)
Από και και πέρα, το σύνολο των 2 διαστημάτων, που δημιουργούνται από τους 3 πρώτους φθόγγους του τετραχόρδου, είναι "μείζον πυκνού". Οι περιπτώσεις αυτές είναι:
(15)-15 και
(18)-12
και τα αντίστοιχα γένη ονομάζονται:
6-9-15 = μαλακό διάτονο (γιατί περιέχει τα πιο μαλακά, τα πιο μικρά διαστήματα του διατονικού γένους, δηλ. 6 και 9)
6-12-12 = σύντονο διάτονο (γιατί είναι το μεγαλύτερο, με τη μεγαλύτερη, "συντωνοτάτη" λιχανό, αφού το ΔΙ είναι στην υψηλότερη θέση από όλες τις περιπτώσεις)
Από την πραγμάτευση αυτή καταλαβαίνουμε ότι
ιδιαίτερο ρόλο στη μουσική της Αρχαίας Ελλάδας έπαιζε η εκτέλεση του "πυκνού", το οποίο αντιμετωπιζόταν ως μία ολότητα. Αυτό ήταν προϊόν των αυλών, αφού το πυκνό του εναρμονίου γένος αρχικά ήταν "ασύνθετο" (αδιαίρετο) και μετά χωρίστηκε. Έπαιζαν δηλ. στις αρχικές πεντάτονες κλίμακες διάστημα 6-24 (ημίτονο και δίτονο) και κατόπιν που αυξήθηκαν οι νότες της κλίμακας χωρίστηκε το πυκνό σε 2 εναρμόνιες διέσεις (πολύ καλά περιγράφει το φαινόμενο αυτό ο Δημήτρης Λέκκας). Όταν επομένως μιλάμε για διαστήματα 4+4 ή 4.5-4.5, ας μην τα αντιμετωπίζουμε με τη σημερινή οπτική αλλά με την αρχαία. Ο εκτελεστής δηλ. ήξερε ότι θα παίξει 2/3 του τόνου ή 3/4 του τόνου αντίστοιχα (διαστήματα που σαφώς κατείχε) και το μόνο που θα έκανε ήταν να τα χωρίσει εμπειρικά κάπου στη μέση. Αυτή την έννοια έχουν οι αριθμοί αυτοί.
Η ενιαία αντιμετώπιση των διαστημάτων αυτών φαίνεται και από το εξής: όταν ο Αριστόξενος συγκρίνει τη θέση της λιχανού στις διάφορες χρόες, λέει, μεταξύ άλλων (παίρνω το κομμάτι που αναφέρεται στο ημιόλιο χρώμα, για να μη σας ζαλίσω με τα υπόλοιπα, που είναι πολλά):
ΑΡΙΣΤΟΞΕΝΟΥ, ΑΡΜΟΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ
[...]ἡ δὲ βαρυτάτη διάτονος τῆς βαρυτάτης χρωματικῆς ἡμιτονίῳ καὶ δωδεκατημορίῳ τόνου ὀξυτέρα ἐστίν. ἐπὶ μὲν γὰρ τὴν τοῦ ἡμιολίου χρώματος λιχανὸν ἡμιτόνιον ἦν ἀπ᾽ αὐτῆς, ἀπὸ δὲ τῆς ἡμιολίου ἐπὶ τὴν ἐναρμόνιον δίεσις, ἀπὸ δὲ τῆς ἐναρμονίου ἐπὶ τὴν βαρυτάτην χρωματικὴν ἑκτημόριον, ἀπὸ δὲ τῆς βαρυτάτης χρωματικῆς ἐπὶ τὴν ἡμιόλιον δωδεκατημόριον τόνου. [...]
Δηλαδή:
Στο τετράχορδο ΒΟΥ-ΚΕ, η λιχανός της βαρυτάτης διατόνου (δηλ. το πιο βαρύ ΔΙ που βρίσκουμε στο διατονικό γένος, το οποίο είναι αυτό του μαλακού διατόνου, δηλ. στα 15 μόρια, από το 6+9) από αυτήν της βαρυτάτης χρωματικής (δηλ. το πιο βαρύ ΔΙ που βρίσκουμε στο χρωματικό γένος, που είναι αυτό του μαλακού χρώματος, δηλ. στα 8 μόρια, από το 4+4) είναι οξύτερη κατά ημιτόνιο +δωδεκατημόριο, δηλ. 6+1=7. Πράγματι: 15-8=7.
Η δε λιχανός του ημιολίου χρώματος (4.5+4.5= στα 9 μόρια) απέχει ημιτόνιο από τη λιχανό του μαλακού διατόνου (6+9=στα 15 μόρια). Πράγματι: 15-9=6.
Επίσης, η λιχανός του ημιολίου χρώματος (9) απέχει μια δίεση (3) από την εναρμόνια λιχανό (6). Πράγματι: 9-6=3
Η εναρμόνια λιχανός (6) από την βαρυτάτη χρωματική (8) απέχει εκτημόριο (2). Πράγματι: 8-6=2
Και τέλος, αυτό που μας ενδιαφέρει, το οποίο λέει
κατά γράμμα ο Αριστόξενος, πράγμα που σημαίνει ότι το είχε κατανοήσει και πολύ καλά μάλιστα (αυτό έλειπε, να μην ήξερε τι έλεγε...) :
Η βαρυτάτη χρωματική λιχανός (8, από το 4+4)
απέχει από την ημιόλιο χρωματική (9, από το 4.5+4.5)
ένα δωδεκατημόριο (1), αφού 9-8=1.
Ο Αριστόξενος λοιπόν
υπολογίζει τα διαστήματα όχι αυτόνομα, όπως κάνουμε σήμερα, αλλά
με βάση τη θέση της λιχανού φωνής, δηλ.
του 3ου φθόγγου του τετραχόρδου. Η διαίρεση του υπολοίπου μέρους είναι αυτονόητη για το μουσικό, εφόσον γνωρίζει τη θέση της λιχανού και, με βάση αυτό, δεν είναι καθόλου παράλογη η διαφορά ενός μορίου των 2/3 του τόνου (8) από τα 3/4 του τόνου (9), πράγμα που οδηγεί σε θεωρητική διαστηματική διαφορά μισού μορίου στους φθόγγους του πυκνού μεταξύ ημιολίου και μαλακού χρώματος. Έτσι σκέφτονταν τότε οι μουσικοί και όχι τόνο-τόνο, όπως σήμερα.
Από τα παραπάνω καθίσταται σαφές ότι δεν είναι παράλογη η απόσταση μισού μορίου από χρόα σε χρόα, καθώς αυτή εκτελούταν με βάση τη θέση της λιχανού, οπότε η απόσταση είναι 1 μόριο. Η δε θέση της λιχανού βασιζόταν σε γνωστές διαστηματικές θέσεις, που είναι τα 2/3 (8) και τα 3/4 (9) του τόνου, διαστήματα που κατείχαν οι μουσικοί, οπότε τα χώριζαν στη μέση, όπως χώρισαν στην αρχαϊκή εποχή το πεντάχορδο στους αυλούς. Ωστόσο, κανείς δεν είπε ότι τα πράγματα αυτά είναι εύκολα, γι' αυτό και σιγά σιγά το εναρμόνιο γένος εξαφανίστηκε, όπως και οι λεπτές αυτές αποχρώσεις μεταξύ του γενών, που ήταν για φτασμένους μουσικούς και μόνο. Ας μη μας φαίνεται λοιπόν περίεργο το "μισό μόριο διαφορά" στις χρόες του Αριστόξενου, αφού στην ουσία δείχνει τη θέση της λιχανού και μαρτυρά μεν σκέψη... διφωνική, προερχόμενη από τις πεντάτονες αυλητικές κλίμακες (εδώ έχει ένα δίκιο ο Σολδάτος, αν και χωρίς να το γνωρίζει!), όμως η εκτέλεση ήταν όντως κατά τόνο, ενώ οι θέσεις της διφωνίας ήταν άπειρες κατά Αριστόξενο, χωρίς να υπάρχει μία βασική-σολδάτειος, και εκτείνονταν από την πιο μικρή (6 μόρια στο εναρμόνιο γένος, 3+3) έως την πιο μεγάλη (18 μόρια στο τονιαίο διάτονο, 6+12). Μάλιστα,
τετράχορδο με "ομοιοδιφωνικά" διαστήματα στυλ 9-9-12 δεν φαίνεται να υπήρχε στην πράξη, αφού δεν αποτυπώθηκε από κανέναν θεωρητικό (η πιο κοντινή προσέγγιση απαντάται τα μεταχριστιανικά πλέον χρόνια και είναι το ομαλό διάτονο του Πτολεμαίου, με διαστήματα 9-10-11, η οποία όμως δεν προέρχεται από "διφωνική" διαίρεση διαστημάτων με βάση τη θέση της λιχανού, αλλά από τελείως διαφορετικό σκεπτικό, το οποίο ΒΕΒΑΙΑ δεν είναι του παρόντος -έλεος...-).
Εξαντλήθηκα όμως και, όπως είπα, δεν νομίζω ότι έχει και κανένα νόημα... Μακάρι αυτό να είναι το τελευταίο μου μήνυμα με μεγάλο θεωρητικό μπλα-μπλα στο Ψαλτολόγιο. Δυστυχώς βέβαια, δεν ξέρω αν θα μπορέσω να.... συγκρατώ τα δάχτυλά μου από το πληκτρολόγιο, βλέποντας να γράφονται διάφορες θεωρητικές ανακρίβειες... Μια λύση που εξετάζω εδώ και καιρό είναι να πάψω να κοιτάζω τα θεωρητικά θέματα! Γένοιτο!! Αμήν!!
