Το (Εύειον) «Παναρμόνιον» του Κωνσταντίνου Ψάχου, 1924

Dimitri

Δημήτρης Κουμπαρούλης, Administrator
Staff member
Από τη musipedia εδώ:

«
Πληκτροφόρο όργανο (τύπος εκκλ. οργάνου) που επινόησε ο Κ. Ψάχος (με τον φυσικομαθηματικό Στ. Βραχάμη) για να παίζει με ακρίβεια όλα τα διαστήματα των Ήχων, τις φθορέςκαι τις χρόες της βυζ. μουσικής. Άρχισε να κατασκευάζεται σε 2 τύπους (εκκλησιαστικού οργάνου και αρμόνιου) το 1922 στη Βαυαρία (στο Έττιγκεν) όπου πήγε ο Ψάχος για αυτοπρόσωπη επίβλεψη. Τελείωσε το 1924 στοιχίζοντας 3.000 δολάρια (ποσό τεράστιο, που στο μεγαλύτερο μέρος του πλήρωσε η Εύα Πάλμερ-Σικελιανού). Είναι ατύχημα που το ειδικό αυτό όργανο (με τα 42 πλήκτρα ανα οκτάβα και τους 2.000 αυλούς) δεν έφτασε ποτέ στην Ελλάδα. Πρέπει στο μεταξύ να καταστράφηκε. Κατασκευάστηκαν και 2 μικρότερα πανομοιότυπα όργανα (για τον Ψάχο και τη Σικελιανού) που κι αυτά έμειναν αχρησιμοποίητα, έχοντας πια μόνο μουσειακή αξία. "Ωστόσο" (γράφει η Ο. Τολίκα) "το Παναρμόνιο έκανε γνωστό τον Ψάχο στην Ευρώπη, διότι του δόθηκε η ευκαιρία να παρουσιάσει σε μεγάλη συναυλία (1926) βυζ. ύμνους, δημοτικά τραγούδια και δικές του συνθέσεις που είχαν μεγάλη απήχηση στους κύκλους των φιλομούσων". »

Από εδώ:

«Ο Ψάχος ήταν και εφευρέτης. Επενόησε και σχεδίασε το παναρμόνιο, ένα όργανο το οποίο παράγει όλους τους φθόγγους της Ευρωπαϊκής και Βυζαντινής Μουσικής, με ένα πληκτρολόγιο (εν αντιθέσει προς τα κοινά αρμόνια που παράγουν μόνο Δυτική Μουσική). Αποδίδει πιστά τα μουσικά διαστήματα των κλιμάκων και των ποικίλων ήχων και γενών της Βυζαντινής Μουσικής και παραλλήλως και της Δυτικής. Έχει ύψος 6 μέτρων και αποτελείται από 660 αυλούς. Κατά παραγγελίαν του Ψάχου, κατεσκευάσθη στην Γερμανία, από τον Γερμανικό οίκο (με τον φυσικομαθηματικό της βυζ. μουσικής. Άρχισε να κατασκευάζεται σε 2 τύπους (εκκλησιαστικού οργάνου και αρμόνιου) το 1922 στη Βαυαρία (στο Έττιγκεν) όπου πήγε ο Ψάχος για αυτοπρόσωπη επίβλεψη. Τελείωσε το 1924 στοιχίζοντας 3.000 δολάρια (ποσό τεράστιο, που στο μεγαλύτερο μέρος του πλήρωσε η STEINΜΕYER.
Λόγω θανάτου του Ψάχου, δεν προέλαβε να έλθη στην Ελλά*δα και μέχρι μόλις προσφάτως ευρίσκετο ακόμη στο μουσείο του Γερμανικού εργοστασίου που το είχε κατασκευάσει. Η υλική του αξία ανέρχεται σήμερα σε 40 εκατομμύρια δραχμές. Η πνευματική του αξία είναι ανυπολόγιστη, διότι είναι μοναδικό στον κόσμο, ως προς την ιδέα και κατασκευή. Οι Αμερικανοί (το Πανεπιστήμιο του Michigan) θέλησαν να το αποκτήσουν, αλλ' οι Γερμανοί δεν το έδιδαν. Το κρατούσαν ως κειμήλιο και το συντηρούσαν με δικά τους έξοδα, ανερχόμενα σε 300.000 δραχμές ετησίως. (Διότι οι σωλήνες πρέπει να καθαρίζονται και να προστατεύονται από την διαφυγή σκόνης και υγρασίας που τους καταστρέφει).
Με την ικανότητα του να παράγη όλους τους ήχους, οι Γερμανοί το θεωρούν ως πρόδρομο του σημερινού συνθετητού (Synthesizer), ο οποίος είναι ηλεκτρονικός, ενώ το παναρμόνιο του Ψάχου είναι παραδοσιακό και λειτουργεί με αέρα και σωλήνας -και εδώ είναι το κατόρθωμα: Ο σχεδιασμός των σωλήνων (αυλών), ώστε έκαστος να παράγη την δέουσα συχνότητα.
ΟΙ Γερμανοί θεωρούν τον Ψάχο ως προεφευρέτη του synthesizer. Επίσης θεωρούν το παναρμόνιο ως το σπουδαιότερο επινόημα της μουσι*κής ιστορίας μετά την αρχαία ύδραυλι, η οποία λει*τουργούσε με νερό.
Δυστυχώς, το Γερμανικό εργοστάσιο εξεποίησε το παναρμόνιο μόλις πρόσφατα, τον Ιανουά*ριο του 2005, κατόπιν φυλάξεως του επί 54 έτη! Τι ατυχής σύμπτωσις! Θα ήτο ευχής έργον αυτό το μέγα ιδιότυπο όργανο που σχεδίασε η ιδιοφυΐα του Μεγαρευμιώτη Ψάχου να απεκτάτο από την Ελλάδα, π.χ. από το Υπουργείο Πολιτισμού και να ετίθετο εκεί που άξιζε, π.χ. στο Μέγαρο Μουσικής ή στην Μητρόπολη Αθηνών, όπου θα προσέδιδε αίγλη στον χώρο, αλλά και στον μουσικό κόσμο της Ελλάδος.Ή ακόμη, να ετίθετο στο Ωδείο Αθηνών, όπου οι σπουδασταί μουσικής θα έκαμναν μάθημα επ' αυτού. Θα εδίδετο και ένα press conference σε διεθνείς δημοσιογράφους για να προβληθή, να επιδειχθή και να εξηγηθεί τι είναι. Αλλά... καθεύδομεν.
Τον Οκτώβριο του 2003, με πρόταση του γράφοντος, ο Σύλλογος Κωνσταντινουπολιτών ευγενώς ενδιεφέρθη να απόκτηση το παναρμόνιο, και μάλιστα να το φιλοξενήση μονίμως στην αίθουσα τελετών του. Όμως, το κόστος των 40 εκατομμυρίων ήταν δυσβάστακτο. Ανεζητήθη χορηγός, αλλά δεν ευρέθη ενδιαφερόμενος. Ως φαίνεται, οι Έλληνες είναι γενναιόδωροι σε άλλα, και όχι στα πολιτιστικά μνημεία τους. Επιτρέπουν τους ξένους να τα διεκδικούν ως δικά τους.»

Από εδώ:

«Το Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, οργάνωσε Επιστημονική Ημερίδα, στις 30 Νοεμβρίου 2007, με θέμα: "Κωνσταντίνος Ψάχος. Ο Μουσικός, ο Λόγιος".
...
Οι ανακοινώσεις πλαισιώθηκαν με την παρουσίαση, για πρώτη φορά, του μικρού Παναρμονίου, που κατασκεύασε ο οίκος Steinmayer με τις οδηγίες του Κ. Ψάχου. Το μοναδικό αυτό όργανο ανήκει στη μουσειακή Συλλογή του ΚΕΕΛ. Το παραχώρησε ευγενικά η κ. Ελένη Ντάλλα.

Με την ημερίδα αυτή το Κέντρο Λαογραφίας ανέδειξε την προσωπικότητα και το έργο του Κωνσταντίνου Ψάχου, αλλά και απέδωσε ευχαριστίες στην κα. Ελένη Ντάλλα, η οποία διαφύλαξε με φροντίδα και αγάπη το πολύτιμο αρχείο του και εμπλούτισε την μουσειακή Συλλογή του Κέντρου με την δωρεά των κέρινων μουσικών κυλίνδρων και του μικρού «Παναρμονίου», του μοναδικού υπάρχοντος στον κόσμο οργάνου που λειτουργεί και έχει τη δυνατότητα να αποδώσει τις λεπτεπίλεπτες αποχρώσεις των διαστημάτων της ελληνικής μουσικής.»

Περί της Ημερίδας και το πρόγραμμα της Ημερίδας.

Σχετικά αναφέρονται και στη συζήτηση εδώ:
http://www.rembetiko.gr/forums/archive/index.php/t-18671.html

Και άλλα υπάρχουν από Βουδούρη και άλλους που μπορούν να προστεθούν εδώ.
 
Last edited by a moderator:
Σημειωτέον ότι (και) η "επινόηση"-"εφεύρεση" του Ψάχου τίθεται σθεναρά εν αμφιβόλω από τον βιογράφο του Νηλέως Καμαράδου, Γεώργιο Δ. Καμαράδο τον Βυζάντιο (Βιογραφία Νηλέως Καμαράδου : μουσικοδιδασκάλου, 1976).

Δημήτρη, αν έχεις πρόσβαση στο βιβλίο, ανάρτησε τις σχετικές σελίδες. Ευχαριστώ.

ΥΓ. Η αξιοπιστία των πληροφοριών και των κρίσεων του βιογράφου-εξυμνητού του Ν.Καμαράδου χρήζει αναμφίβολα διακρίβωσης και περαιτέρω διερεύνησης.:eek:
 
Last edited:
Σημειωτέον ότι (και) η "επινόηση"-"εφεύρεση" του Ψάχου τίθεται σθεναρά εν αμφιβόλω από τον βιογράφο του Νηλέως Καμαράδου, Γεώργιο Δ. Καμαράδο τον Βυζάντιο (Βιογραφία Νηλέως Καμαράδου : μουσικοδιδασκάλου, 1976).

Ακριβώς. Η όλη εργασία επί των διαστημάτων φαίνεται οτι ξεκίνησε από τον Κηλτζανίδη, πέρασε στον Καμαράδο και τελικά στον Ψάχο. Δεν νομίζω οτι μπορούμε να μιλήσουμε για πρωτοτυπία κανενός σε αυτό το θέμα. Ο καθένας συνέχισε τη δουλειά του δασκάλου του. Θα ήταν πραγματικά ενδιαφέρον να βρίσκαμε τυχόν βιογραφικά σημειώματα στο ψηφιοποιημένο αρχείο του Καμαράδου που ίσως ρίξουν φώς. Δεν είναι εύκολο να ανεβάσω τις σελίδες αυτό τον καιρό, συγνώμη. Εάν τα καταφέρω στο μέλλον θα το κάνω. Λέει βασικά οτι ο Καμαράδος είχε σχεδιάσει όργανο με όνομα «Παναρμόνιον» ήδη γύρω στο 1887 (προφανώς γνωρίζοντας και αυτός τα πορίσματα της επιτροπής του 1881), τον καιρό που συνεργαζόταν με τον Ψάχο στην Επιτροπή του 1887 και αργότερα σε αυτή του 1895-98. Αργότερα ο Ψάχος αναφέρει ο ίδιος οτι η μελέτη κατασκευής του οργάνου (με το ίδιο όνομα όπως και του δασκάλου του) ξεκίνησε εκείνη την εποχή. Συμπεραίνει λοιπόν ο συγγραφέας οτι είναι λογικό να χρησιμοποίησε την εργασία του Καμαράδου ο Ψάχος. Άλλωστε ανάλογα ζητήματα «πατρότητας» μεταξύ των δύο τίθενται και ώς προς το θέμα της διπλής συνηχητικής γραμμής και του λεγόμενου τονικού ρυθμού και φυσικά της «Κλείδας» του Κηλτζανίδη για την οποία ο Βουδούρης εμμέσως πλην σαφώς (όπως και ο Γ. Καμαράδος) υπενίσσεται οτι κατέληξε (μέσω του Σταύρου Βραχάμη ίσως) στα χέρια του Ψάχου ίσως δίνοντας υλικό για την έκδοση της «Παρασημαντικής» του. Όλα υποθέσεις. Λογικές πάντως κατά την γνώμη μου.
 
Δυστυχώς, το Γερμανικό εργοστάσιο εξεποίησε το παναρμόνιο μόλις πρόσφατα, τον Ιανουάριο του 2005, κατόπιν φυλάξεως του επί 54 έτη! Τι ατυχής σύμπτωσις! Θα ήτο ευχής έργον αυτό το μέγα ιδιότυπο όργανο που σχεδίασε η ιδιοφυΐα του Μεγαρευμιώτη Ψάχου να απεκτάτο από την Ελλάδα, π.χ. από το Υπουργείο Πολιτισμού και να ετίθετο εκεί που άξιζε, π.χ. στο Μέγαρο Μουσικής ή στην Μητρόπολη Αθηνών, όπου θα προσέδιδε αίγλη στον χώρο, αλλά και στον μουσικό κόσμο της Ελλάδος.Ή ακόμη, να ετίθετο στο Ωδείο Αθηνών, όπου οι σπουδασταί μουσικής θα έκαμναν μάθημα επ' αυτού. Θα εδίδετο και ένα press conference σε διεθνείς δημοσιογράφους για να προβληθή, να επιδειχθή και να εξηγηθεί τι είναι. Αλλά... καθεύδομεν.

Γνωρίζει κανείς άραγε ποιός αγόρασε το μεγάλο όργανο τύπου ORGUE του Ψάχου και πού βρίσκεται σήμερα; Στο βιβλίο του Γ. Καμαράδου αναφέρεται οτι υπήρξε δημοσίευση του Ψάχου στα Γερμανικά οκτώ χρόνια μετά την κατασκευή του (1932) με περιγραφή του οργάνου αυτού. Την έχει κανείς αυτή την εργασία μήπως;
 
Γνωρίζει κανείς άραγε ποιός αγόρασε το μεγάλο όργανο τύπου ORGUE του Ψάχου και πού βρίσκεται σήμερα;

Σύμφωνα με τον Μ.Δραγούμη ("Κων/νος Ψάχος", Λαογραφία 29, 1974, σσ. 311-322), το Εύειον Παναρμόνιον καταστράφηκε προφανώς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
 
Σύμφωνα με τον Μ.Δραγούμη ("Κων/νος Ψάχος", Λαογραφία 29, 1974, σσ. 311-322), το Εύειον Παναρμόνιον καταστράφηκε προφανώς κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Όχι, δεν καταστράφηκε. Βρίσκεται ακόμη στο εργοστάσιο κατασκευής του (σε λειτουργική κατάσταση) και πωλείται έναντι 55.000 ευρώ, λόγω πτωχεύσεως του ιδιοκτήτου. Τα δίνει κανείς;;;

Με την ικανότητα του να παράγη όλους τους ήχους, οι Γερμανοί το θεωρούν ως πρόδρομο του σημερινού συνθετητού (Synthesizer), ο οποίος είναι ηλεκτρονικός, ενώ το παναρμόνιο του Ψάχου είναι παραδοσιακό και λειτουργεί με αέρα και σωλήνας -και εδώ είναι το κατόρθωμα: Ο σχεδιασμός των σωλήνων (αυλών), ώστε έκαστος να παράγη την δέουσα συχνότητα.
ΟΙ Γερμανοί θεωρούν τον Ψάχο ως προεφευρέτη του synthesizer. Επίσης θεωρούν το παναρμόνιο ως το σπουδαιότερο επινόημα της μουσικής ιστορίας μετά την αρχαία ύδραυλι, η οποία λειτουργούσε με νερό.
Αυτά είναι χονδροειδείς ανακρίβειες. Το εκκλησιαστικό όργανο, που λειτουργεί "με αέρα και σωλήνες" και παράγει ποικιλία ηχοχρωμάτων δεν είναι εφεύρεση του Ψάχου (!!!), αλλά προϋπήρχε για πολλούς αιώνες στη Δύση, προερχόμενο, ως γνωστόν, από το Βυζάντιο. Ο Ψάχος επινόησε το ειδικό πληκτρολόγιο για την απόδοση των μικροδιαστημάτων και υπολόγισε με ακρίβεια τα μεγέθη των 41 τμημάτων ανά οκτάβα, σύμφωνα με τη διαστηματική του θεωρία.
 
Από τη musipedia εδώ:

«
Πληκτροφόρο όργανο (τύπος εκκλ. οργάνου) που επινόησε ο Κ. Ψάχος (με τον φυσικομαθηματικό Στ. Βραχάμη)
Άσχετο με το θέμα, αλλά μιας και αναφέρθηκε, ο Βραχάμης πρέπει να είναι ο ίδιος μαθηματικός που συνεργάστηκε αργότερα με τον Καρά για να θεμελιώσει με τους λόγους τις θεωρίες του περί διαστημάτων. Τον αναφέρει ο Καράς στο θεωρητικό του. Δεν ξέρω αν είναι σύμπτωση που οι αριθμητικές ανακρίβειες αμφοτέρων των θεωριών (Ψάχου και Καρά), για τις οποίες πολύς λόγος έχει γίνει στο Ψαλτολόγιο, προέρχονται από τον ίδιο μαθηματικό... Δεν γνωρίζω βέβαια κάτι παραπέρα για τον Βραχάμη και δεν τον κατηγορώ, ίσως αυτός να τα είχε υπολογίσει καλά και να τα χάλασαν μετά οι δύο αυτοί θεωρητικοί, απλώς μια παρατήρηση κάνω.
 
Στο άρθρο αυτό αναφέρεται για το Παναρμόνιο του Ψάχου ότι: "Προς τούτοις οι αριθμητικοί λόγοι του οργάνου τούτου εδημοσιεύθησαν εν τω σοβαρωτάτω Γερμανικώ μουσικώ περιοδικώ "Neue Musik Zeitung" έτος (41;) Τεύχος 5 Σελ. 95 κ. εφεξής, ώστε ουδείς φόβος απωλείας αυτών υπάρχει καθ' όσον μετ' ου πολύ ως γνωρίζομεν πρόκειται να δημοσιευθή και η θεωρία του οργάνου τούτου".
Γνωρίζει κανείς αν μπορούμε να βρούμε το τεύχος αυτού του περιοδικού; Ή αν δημοσιεύθηκε ποτέ "η θεωρία του οργάνου";
Ο Ψάχος επινόησε το ειδικό πληκτρολόγιο για την απόδοση των μικροδιαστημάτων και υπολόγισε με ακρίβεια τα μεγέθη των 41 τμημάτων ανά οκτάβα, σύμφωνα με τη διαστηματική του θεωρία.
...η οποία θεωρία βρίσκεται πού κ. Μακρή; (μιλάμε για εκτός της Οκτωήχου και των συλλογών με δημώδη άσματα, στα οποία μόνο περιστασιακά αναφέρεται σε λόγους) Εάν έχετε την καλοσύνη, πείτε μας πού πραγματεύεται αναλυτικά τη θεωρία του για τα 41 τμήματα της Οκτάβας. Ευχαριστώ.
 
Στο άρθρο αυτό αναφέρεται για το Παναρμόνιο του Ψάχου ότι: "Προς τούτοις οι αριθμητικοί λόγοι του οργάνου τούτου εδημοσιεύθησαν εν τω σοβαρωτάτω Γερμανικώ μουσικώ περιοδικώ "Neue Musik Zeitung" έτος (41;) Τεύχος 5 Σελ. 95 κ. εφεξής, ώστε ουδείς φόβος απωλείας αυτών υπάρχει καθ' όσον μετ' ου πολύ ως γνωρίζομεν πρόκειται να δημοσιευθή και η θεωρία του οργάνου τούτου".
Γνωρίζει κανείς αν μπορούμε να βρούμε το τεύχος αυτού του περιοδικού; Ή αν δημοσιεύθηκε ποτέ "η θεωρία του οργάνου";
Το κείμενο του Ψάχου με τους αριθμητικούς λόγους αναδημοσιεύτηκε στα Ελληνικά το 1932, στο περιοδικό "Μουσικά Χρονικά". Βλέπε συνημμένο.
Η πλήρης θεωρία δεν δημοσιεύτηκε. Υπάρχει μόνο σε χειρόγραφη μορφή στα κατάλοιπά του.
 

Attachments

  • Ψάχος-Παναρμόνιο.pdf
    956.3 KB · Views: 153
Ευχαριστούμε πολύ κ. Μακρή για την άμεση απάντηση, πολλά από αυτά που αναρτάτε είναι πραγματικοί θησαυροί!
Υ.Γ. Διαβάζω στο άρθρο του: "Εν τη οσονούπω εκδιδομένη θεωρία μου της Βυζαντινής μουσικής διασαφηνίζονται πάσαι αι μεταξύ των τόνων σχέσεις και αναλογίαι..." Γνωρίζετε εάν αυτή η θεωρία είχε ποτέ εκδοθεί; Σε κάθε περίπτωση, στη βιβλιοθήκη του Ψάχου θα πρέπει να υπάρχουν τα χειρόγραφα, αφού σε πολλά γραφόμενά του έχω δει υποσχέσεις για "οσονούπω έκδοση", όμως αυτή την έρμη την έκδοση δεν την είδαμε ποτέ...
 
Last edited:
Γνωρίζετε εάν αυτή η θεωρία είχε ποτέ εκδοθεί; Σε κάθε περίπτωση, στη βιβλιοθήκη του Ψάχου θα πρέπει να υπάρχουν τα χειρόγραφα, αφού σε πολλά γραφόμενά του έχω δει υποσχέσεις για "οσονούπω έκδοση", όμως αυτή την έρμη την έκδοση δεν την είδαμε ποτέ...
Όχι, δεν εκδόθηκε ποτέ.
 
Διορθώθηκαν στό #1 οἱ σύνδεσμοι γιά τήν Ἡμερίδα ἀπό τό Κέντρον Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας με θέμα: «Κωνσταντίνος Ψάχος: O μουσικός - ο λόγιος» τῆς Παρασκευῆς 30 Νοεμβρίου 2007.

Παραπέμπουμε ἀπό ἐδῶ καί στήν Βυζαντινομουσικολογική Ημερίδα από το Τμήμα Μουσικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του ΕΚΠΑ «Το Παναρμόνιο του Κ. Α. Ψάχου» τῆς Παρασκευῆς 14 Οκτωβρίου 2016 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.​
 
Γεια σας,

Έφτιαξα σε DAW ένα οργανάκι βασισμένο προσεγγιστικά στα διαστήματα του παναρμονίου.
Μάζεψα 124 μονοφωνικά αποκόμματα-samples, το καθένα απο διαφορετική πηγή (φωνές, φυσικά όργανα, synths κλπ) τα οποία κούρδισα σε σειρά (βάση των διαστημάτων του παναρμονίου) και τα προσάρμοσα στο MIDI keyboard.

Έπειτα έγραψα ένα κομμάτι με την ίδια λογική που γράφει κάποιος ένα κομμάτι στο πιάνο, απλά σε κάθε πλήκτρο είχα και διαφορετικο sample.

Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ακούσει το εν λόγω τραγούδι στον παρακάτω σύνδεσμο

 
Το «Παναρμόνιον» του Κ. Α. Ψάχου (...). Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο εκκλησιαστικό Όργανο, ένα “Orgel”, που αποδίδει μια πλούσια σειρά από ασυγκέραστα διαστήματα της ελληνικής λειτουργικής μουσικής της βυζαντινής περιόδου. Κατασκευάστηκε στη Γερμανία και δυστυχώς ουδέποτε μεταφέρθηκε στην Ελλάδα. Ενώ μέχρι πρόσφατα εθεωρείτο χαμένο, έχει ήδη εντοπισθεί, σε άριστη κατάσταση και πλήρη λειτουργικότητα, στη Χαϊδελβέργη. Αναζητείται ακόμη φιλογενής χορηγός, προκειμένου το «Παναρμόνιον» να μεταφερθεί στην Ελλάδα!

 
Back
Top