Οπισθάμβωνος ευχή

Εμμανουήλ Αβραμίδης

Εμμανουήλ Αβραμίδης

Παλαιό Μέλος
Ως γνωστόν, όλες οι ακολουθίες του ασματικού τυπικού, ολοκληρώνονται με τη διακονική προτροπή Ἐν εἰρήνῃ προέλθωμεν και την απόκριση του λαού Ἐν ὀνόματι Κυρίου. Στον ασματικό τύπο συγκαταλέγεται και η θεία λειτουργία· ανάμεσα δε στις νεώτερες προσθήκες είναι και η οπισθάμβωνος ευχή. Πού πιστεύετε ότι οφείλει την ονομασία της (εκφωνούνταν όπισθεν του άμβωνος;), πότε μαρτυρείται για πρώτη φορά οπισθάμβωνος σε τέλεια ή προηγιασμένη λειτουργία (υπάρχουν μαρτυρίες λειτουργικού ή άλλου κειμένου χωρίς αυτή;) και τι εξυπηρετούσε η εισαγωγή της (είχε εγκωμιαστικό χαρακτήρα ή άλλη λειτουργική ανάγκη επέβαλε την εισαγωγή της;), χρησιμοποιούνταν σε όλες τις λειτουργίες (εορταστικές και καθημερινές ημέρες);. Χρήσιμη θα ήταν και η παροχή σχετικής βιβλιογραφίας. Ευχαριστώ.
 

Νομίζω ὅτι ξεφεύγουμε ἀπό τή θεματολογία καί τό σκοπό τοῦ Ψ.

Εμμανουήλ Αβραμίδης said:
Στον ασματικό τύπο συγκαταλέγεται και η θεία λειτουργία· ανάμεσα δε στις νεώτερες προσθήκες είναι και η οπισθάμβωνος ευχή. Πού πιστεύετε ότι οφείλει την ονομασία της (εκφωνούνταν όπισθεν του άμβωνος;),
Click to expand...
Ναί, «ἡ ὄπισθεν τοῦ ἄμβωνος ἀναγινωσκομένη εὐχὴ ὑπὸ τοῦ ἱερέως κατὰ τὸ τέλος τῆς λειτουργίας». Τώρα, ποῖο ἐννοεῖται ὄπισθεν μέρος, δέν δόθηκε ἀπάντηση ἐδῶ. Ἡ «ευχή πλέον αυτή λέγεται από την Ωραία Πύλη».

Εμμανουήλ Αβραμίδης said:
πότε μαρτυρείται για πρώτη φορά οπισθάμβωνος σε τέλεια ή προηγιασμένη λειτουργία (υπάρχουν μαρτυρίες λειτουργικού ή άλλου κειμένου χωρίς αυτή;)
Click to expand...
Ἀφοῦ τίς ἀναφέρει ὁ Βαρβερινός κῶδιξ 336 τοῦ τέλους τοῦ Η΄ αἰῶνος καί πρόκειται γιά τό ἀρχαιότερο σωζόμενο Εὐχολόγιο τοῦ βυζαντινοῦ λειτουργικοῦ τύπου, δέν ἔχουμε μαρτυρίες χωρίς αὐτήν.

Εμμανουήλ Αβραμίδης said:
και τι εξυπηρετούσε η εισαγωγή της (είχε εγκωμιαστικό χαρακτήρα ή άλλη λειτουργική ανάγκη επέβαλε την εισαγωγή της;),
Click to expand...
Ὑπάρχει μιά ἑρμηνεία Νικολάου Καβάσιλα καί Γερμανοῦ ΚΠόλεως «Ἡ δὲ ὀπισθάμβωνος εὐχή, οἱονεὶ σφραγίς ἐστι πάντων τῶν αἰτημάτων καὶ ἀνακεφαλαίωσις τακτική, πρέπουσα τοῖς πρώτοις καὶ τιμιωτέροις ἐπιλόγοις. Ἐπειδὴ γὰρ πᾶσα ἡ θεία ἱερουργία, προηγουμένως μὲν, ὑπὲρ τῶν προσενεγκάντων, καὶ δι' οὓς προσήγαγον τελεῖται, ἔπειτα καὶ ὑπὲρ πάντων τῶν διαλειφθέντων. Κατὰ τοῦτο ἐν τῷ τέλει, τάξιν ἐπιτίθησιν τὴν ἑκάστης πρέπουσαν ἐκφωνουμένης εὐχῆς. Ἐπειδὴ γάρ τινες τῶν ἔξω τοῦ θυσιαστηρίου ἑστώτων εἰς ἀπορίαν πολλάκις χωροῦσι, γνωσιομαχοῦντες καὶ λέγοντες · τίς ἄρα ὁ σκοπὸς καὶ ἡ τῶν παρὰ τοῦ ἀρχιερέως ὑποψιθυριζομένων εὐχῶν ἔννοιά τε καὶ δύναμις ; καὶ ἐφίενται εἴδησίν τινα καὶ τούτων καταλαβεῖν, κατὰ τοῦτον οἱ θεῖοι Πατέρες, ὡς ἀνακεφαλαίωσιν πάντων τῶν διὰ τῶν εὐχῶν αἰτουμένων, τὸν χαρακτῆρα ταύτης ἐποιήσαντο, διδάσκοντες τοὺς ἐπιζητοῦντας, ἐκ τοῦ κρασπέδου τὸ ὕφασμα», ἀλλά δέν διαπιστώνω ἀνακεφαλαίωση... (ἄλλωστε ἡ κοινή εἶναι τοῦ β΄ἀντιφώνου). Ἴσως γι᾿ αὐτό στόν Β προστίθενται καί ἄλλες (μία ἀποδιδόμενη στόν Γερμανόν ΚΠόλεως) πού κάπως κάτι λέει γιά τό τί ἔγινε... Εὐχή τελικῆς εὐλογίας εἶναι.

Εμμανουήλ Αβραμίδης said:
χρησιμοποιούνταν σε όλες τις λειτουργίες (εορταστικές και καθημερινές ημέρες);.
Click to expand...
Ναί. Ὑπῆρξε καί ποικιλία...

Εμμανουήλ Αβραμίδης said:
Χρήσιμη θα ήταν και η παροχή σχετικής βιβλιογραφίας. Ευχαριστώ.
Click to expand...
Δέν ἔχω τώρα. Ἀντ᾿ αὐτοῦ ἕνα ἄρθρο τοῦ καθηγητοῦ κ. Π. Σκαλτσῆ:

 

Attachments

  • efimerios_2013_februarios_Plhrwma_Skaltsis.pdf
    58.6 KB · Views: 50

Ἡ ἀναφορά μου στίς προσθῆκες ὀπισθαμβώνων στόν Β ἀφορᾶ σ᾿ αὐτά πού γράφτηκαν ἐδῶ ἀπό τόν Ἀντώνιο (δέν πρέπει νά πρόκειται γιά τόν Γερμανό τῆς ἑρμηνείας..., καθ᾿ ὅτι μεταγενέστερος τοῦ Β). Στά ἑπόμενα μηνύματα καί ἄλλα ἐδιαφέροντα. Ἐπίσης στόν Β ἐπιγράφονται καί ὡς «ἐπιστάμβωνος».


 
Παραθέτω τὶς ὀπισθάμβωνες ἐποχὲς τοῦ Εὐχολογίου Barberini ἀπὸ τὴν ἔκδοση τῶν S. Parenti-El. Velkovska, L'euchologio Barberini Gr. 336, Rome 1995.

Τοῦ Μ. Βασιλείου, τοῦ Χρυσοστόμου καὶ διάφορες ἄλλες ἀπὸ τὸ τέλος τοῦ κώδικα.

Βλ. καὶ ἐδῶ τὸ ἄρθρο τοῦ Γ. Ν. Φίλια, «Το Βαρβερινόν εὐχολόγιον 336 (Codex Vaticanus Barberini-anus Graecus 336)», Θεολογία 61 (1990).

Ἀκόμη παραθέτω τὴν μεταπτυχιακὴ ἐργασία τῆς Εὐτ. Ἀγγελοπούλου, Βαρβερινό ευχολόγιο Gr. 336. Ιστορία και περιεχόμενο, Θεσσαλονίκη 2009. Τὰ σχετικὰ στὶς σελ. 69, 85. Χρησιμες καὶ οἱ γενικὲς πληροφορίες ποὺ συγκεντρώνει.
 

Attachments

  • Opisthamvon Chrysost Barb 336.pdf
    56.5 KB · Views: 51
  • Opisthamvon Basil Barb 336.pdf
    60.8 KB · Views: 32
  • variae Opisthamvones Barb 336.pdf
    382.6 KB · Views: 36
  • Aggelopoulou.pdf
    1.7 MB · Views: 46

Εὐχαριστοῦμε Δομέστικε.
Τό πρῶτο ἀρχεῖο δέν εἶναι ὀπισθάμβωνος τοῦ Χρυσοστόμου. Δέν παραθέτει ὁ Β στήν Χρυσοστόμου, παρά μόνον στό Παράρτημα.

Σημ.: Τό μήνυμά σου τό ἀντέγραψα καί στό θέμα τοῦ Βαρβερινοῦ Εὐχολογίου, ἀφήνοντας μόνον ὅσα ἀφοροῦν γενικά σ᾿ αὐτό.


 
Ευχαριστούμε πολύ. Πραγματικά πολύ ενδιαφέρουσα η εργασία της κας Αγγελοπούλου. Ενδιαφέρουσα βρήκα και την άποψη στη σελ. 29 σχετικά με την οπισθάμβωνο του Μεγάλου Βασιλείου, που εξηγεί ίσως μερικώς γιατί το ΤΜΕ θέλει τις Κυριακές της Μ. Τεσσαρακοστής να διαβάζεται η συνηθισμένη οπισθάμβωνος (σήμερα) της λειτουργίας του Χρυσοστόμου (παραλλαγή του λειτουργικού κειμένου).
 

Attachments

  • Aggelopouloy_p29.jpg
    Aggelopouloy_p29.jpg
    68.1 KB · Views: 28
π. Μάξιμος said:

Εὐχαριστοῦμε Δομέστικε.
Τό πρῶτο ἀρχεῖο δέν εἶναι ὀπισθάμβωνος τοῦ Χρυσοστόμου. Δέν παραθέτει ὁ Β στήν Χρυσοστόμου, παρά μόνον στό Παράρτημα.

Σημ.: Τό μήνυμά σου τό ἀντέγραψα καί στό θέμα τοῦ Βαρβερινοῦ Εὐχολογίου, ἀφήνοντας μόνον ὅσα ἀφοροῦν γενικά σ᾿ αὐτό.
Click to expand...

Ἐκ παραδρομῆς, ἁπλὰ ἔβαλα τὸ σημεῖο τῆς ὀπισθαμβώνου ὥστε νὰ φανεῖ τὸ κενό.
 
Τὸ ὅπισθεν μέρος τοῦ ἄμβωνος ἀναφέρεται πιθανῶς στὸ δυτικὸ τμῆμα τοῦ κυρίως ναοῦ.

Ἐκ τοῦ προχείρου μιὰ ἀναφορὰ τοῦ Νικήτα Στηθάτου (1090), ἐκδ. J. Darrouzès, [Sources Chrétiennes 81], Paris 1961, Ἐπιστολὴ Η΄, 3, 282-4.
Εἰ γὰρ τὴν εἴσοδον οἱ θεῖοι Πατέρες τοῦ θυσιαστηρίου πᾶσιν ἀπέκλεισαν λαϊκοῖς... πῶς ἔξεστιν ὅλως αὐτοῖς κἂν πλησιάζειν τῷ θυσιαστηρίῳ, τελουμένων τῶν θείων, μήτι γε καὶ ὄμμα ἐπιβάλλειν ἄναγνον ἐν αὐτοῖς καὶ τοσαύτην ἄδειαν ἔχειν τοῦ τὰ φρικτὰ καὶ θεῖα κατανοεῖν καὶ τὰ ἐν τούτοις τελούμενα; Μόνοις ἐδόθη ταῦτα ὁρᾶν καὶ τελεῖν τοῖς ἱερεῦσι τοῦ Θεοῦ... Τῶν λαϊκῶν ὁ τόπος ἐν τῇ τῶν πιστῶν ἐκκλησίᾳ, τελουμένης τῆς ἁγίας Ἀναφορᾶς, μακράν ἐστι τοῦ θείου θυσιαστηρίου. Τὰ μὲν γὰρ ἐντὸς τοῦ ἱεροῦ βήματος μόνων τῶν ἱερέων καὶ διακόνων καὶ ὑποδιακόνων ἐστί· τὰ δὲ ἐκτὸς καὶ πλησίον τοῦ βήματος, τῶν μοναχῶν καὶ τῶν λοιπῶν ταγμάτων τῆς καθ᾿ ἡμᾶς ἱεραρχίας· τὰ δὲ τούτων ὄπισθεν καὶ τοῦ ὀκρίβαντος (ἐνν. ἄμβωνος), τῶν λαϊκῶν κατὰ τὸν παραδοθέντα διάκοσμον ὑπὸ τῶν Ἀποστόλων Χριστοῦ τῇ καθολικῇ τῶν πιστῶν Ἐκκλησίᾳ καὶ ἀναγραφέντα παρὰ Διονυσίου καὶ Κλήμεντος τῶν μαθητῶν Πέτρου καὶ Παύλου. Πῶς οὖν ἐκ τοσούτου διαστήματος κατανοεῖν ἔστι λαϊκόν, ᾧ οὐκ ἔξεστι, τὰ τελούμενα φρικτῶς μυστήρια τοῦ Θεοῦ παρὰ τῶν ἱερέων Αὐτοῦ;

Βλέπουμε καὶ τὴν κάτοψη μιᾶς μεσοβυζαντινῆς βασιλικῆς μὲ σωζόμενο ἄμβωνα, ὅπως στὴν Καλαμπάκα Τρικάλων τὴς ἴδιας ἐποχῆς (11ος).

ἡ εὐχὴ λοιπὸν πιθανῶς εἴτε ἔχει σχέση μὲ τὸ λαὸ ποὺ βρίσκεται ὅπισθεν τοῦ ἄμβωνος εἴτε ἐκφωνεῖται ὅπισθεν τοῦ ἄμβωνος, στὸ δυτικό του τμήμα δηλαδὴ, μὲ πιθανὴ κατεύθυνση πρὸς ἀνατολάς (;). Ὑποθετικὰ πάντα.
 

Attachments

  • 20284.jpg
    20284.jpg
    147.9 KB · Views: 12
  • 20286.jpg
    20286.jpg
    81.7 KB · Views: 15
  • e354rwefwefwefwe.jpg
    e354rwefwefwefwe.jpg
    129.9 KB · Views: 21


Στὴν συνήθη ὀπισθάβωνο εὐχή «Ὁ εὐλογῶν τοὺς εὐλογοῦντάς σε, Κύριε...» ὑπάρχει ἡ φράση «ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου» (χφ. Βαρβερινῆς βιβλιοθήκης 336 εὐχολόγιο η' αἰ. φ. 22r), ἡ ὁποία ἴσως ὑπαινισσόταν αὐτοὺς ποὺ κατὰ τὴν εἰκονομαχία ἀγαποῦσαν τὶς εἰκόνες, ἐξ οὗ καὶ ἡ συνέχεια «Εἰρήνην τῷ κόσμῳ σου δώρησαι, ταῖς ἐκκλησίαις σου...». Ἡ ἔμπνευση, βέβαια, προῆλθε ἀπὸ τὸ ψαλμικὸ ῥητό «Κύριε, ἠγάπησα εὐπρέπειαν οἴκου σου καὶ τόπον σκηνώματος δόξης σου» (ψ. κε' 8). Σημειωτέον ὅτι ὀπισθάμβωνος εὐχὴ μαρτυρεῖται γιὰ πρώτη φορὰ στὸν παραπάνω κώδικα, ἐνῶ ἀπουσιάζει ἀπὸ τὸ ἔργο τοῦ ψευδοΔιονυσίου τοῦ ἀρεοπαγίτου (τέλος ε' αἰ.) Περὶ ἐκκλησιαστικῆς ἱεραρχίας, τὴ Μυσταγωγία τοῦ ὁσίου Μαξίμου τοῦ ὁμολογητοῦ (+662), καὶ ἀπὸ τὴν Ἱστορία ἐκκλησιαστικὴ καὶ μυστικὴ θεωρία τοῦ ἁγίου Γερμανοῦ πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως τοῦ Α' (715-730).


Γιὰ τὴν ἑρμηνεία αὐτὴ συνηγοροῦν καὶ τὰ παρακάτω τροπάρια τῆς Κυριακῆς τῆς ὀρθοδοξίας:

«Νοῦν καταυγασθεῖσα φωτισμῷ, τοῦ θείου Πνεύματος, σεπτὴ Βασίλισσα, καρποὺς θεόφρονας ἔχουσα, τὴν εὐπρέπειαν ἠγάπησε, τῆς Ἐκκλησίας τοῦ Χριστοῦ, καὶ ὡραιότητα, εὐλογοῦσα, ἅμα πιστοῖς Ἰησοῦν τὸν θεάνθρωπον»
(η' ᾠδή κανόνος Θεοφάνους (+ μετὰ τὸ 842))

«Ὑπέρτιμον κόσμησιν, ἡ τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησία, τῶν σεπτῶν ἀπείληφε, καὶ ἁγίων εἰκόνων, τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, καὶ τῆς Θεομήτορος καὶ ἁγίων πάντων, φαιδροτάτην ἀναστήλωσιν· δι' ἧς φαιδρύνεται, καὶ καταγλαΐζεται χάριτι, καὶ στῖφος ἀποβάλλεται, τῶν αἱρετικῶν ἐκδιώκουσα, καὶ ἀγαλλομένη, δοξάζει τὸν φιλάνθρωπον Θεόν τὸν δι' αὐτὴν ὑπομείναντα, πάθη τὰ ἑκούσια»
(δ' ἑσπέριο στιχηρὸ προσόμιο τοῦ μεγάλου ἑσπερινοῦ)

«Ἡ χάρις ἐπέλαμψε τῆς ἀληθείας, τὰ προτυπούμενα πάλαι σκιωδῶς νῦν ἀναφανδὸν ἐκτετέλεσται· ἰδοὺ γὰρ ἡ Ἐκκλησία, τὴν ἔνσωμον εἰκόνα Χριστοῦ, ὡς ὑπερκόσμιον κόσμον ἐπαμφιέννυται...»
(δοξαστικὸ τῶν ἑσπερίων τοῦ μεγάλου ἑσπερινοῦ Ταρασίου (+806)).

Ἡ ὀπισθάμβωνος ἦταν «μιὰ ἀπολυτικὴ εὐχή, ποὺ ἐλέγετο στὸ μέσον τοῦ λαοῦ, ὄπισθεν τοῦ ἄμβωνος, ποὺ εὑρίσκετο στὸ μέσον τοῦ ναοῦ» (Ἰ. Φουντούλη Ἀπαντήσεις τ. 2 σ. 201), ἐνώπιον τῶν εἰκόνων.
 
Last edited:
Η εν λόγω φράση είναι απλώς αντιγραφή από την ευχή του β' αντιφώνου της λειτουργίας: «Κύριε, ὁ Θεὸς ἡμῶν, σῶσον τὸν λαόν σου καὶ εὐλόγησον τὴν κληρονομίαν σου, τὸ πλήρωμα τῆς ἐκκλησίας σου φύλαξον, ἁγίασον τοὺς ἀγαπῶντας τὴν εὐπρέπειαν τοῦ οἴκου σου. Σὺ αὐτοὺς ἀντιδόξασον τῇ θεϊκῇ σου δυνάμει καὶ μὴ ἐγκαταλίπῃς ἡμᾶς τοὺς ἐλπίζοντας ἐπὶ σέ».
 
Last edited:
χαίρετε. που στέκετε ο ιερέας όταν διαβάζει την οπισθάμβωνο ευχή;
ευχαριστω.
 
χαίρετε. στην σελίδα μου σχολιάζω σχετικά με την θέση του ιερέα, όταν διαβάζει την οπισθάμβωνο ευχή, έχοντας υπ'όψιν τις απόψεις του Μητροπολίτη Περγάμου:
https://apologhtika.blogspot.com/2018/11/blog-post_26.html
νομίζω πως η σημερινή τακτική, να στέκεται ο ιερέας στο σολέα, έχει σχέση με την λανθασμένη θεολογία του, οπότε καλύτερα το "παλιό τυπικό' κατά το οποιο ο ιερέας ειναι στραμμένος προς την εικόνα του Χριστου.
υ.γ. γράφω "μονοξειακά", δηλαδή, λόγω πληκτρολογίου και ταχύτητας, αφήνω άτονη την λέξη που παίρνει περισπωμένη (ή βαρεια).
 
Last edited:
You must log in or register to reply here.
Back
Top