Για λόγους συνέχειας και κυρίως συνέπειας με τα γραφόμενά μου, καταχωρώ ένα τελευταίο μήνυμα στο θέμα, προσπαθώντας να καλύψω ορισμένα "κενά" σημεία.
Δυστυχώς, η συζήτηση προχωρά με άλματα σε διαπιστώσεις και γενικεύσεις ευρύτατες, τις οποίες εκ των πραγμάτων δεν μπορώ να (και επιλέγω να μη) παρακολουθήσω. Για μένα σημασία έχει σε πρώτη φάση η διαπίστωση υπάρξεως όμοιας διφωνίας κατά περίπτωση, και σε δεύτερη φάση η σύνδεσή της με τον εμπλεκόμενο β' ήχο, σε όλες του τις μορφές, αν υπάρχει.
1. "Ποίοις ευφημιών" Ιακώβου Πρωτοψάλτου
Είπα σε προηγούμενα μηνύματα, ότι τα εν λόγω προσόμοια υπονοούν αδιαμφισβήτητα όμοια διφωνία. Αυτό εξακολουθεί να ισχύει κατά την άποψή μου, μόνο που δεν είναι αυταπόδεικτο, όπως είναι π.χ. το τελευταίο παράδειγμα από το δοξαστικό της Αναλήψεως. Αυτό σημαίνει ότι δεν αποδεικνύεται από τα στοιχεία που μας παρέχει αυτό το ίδιο, αλλά μόνο αν λάβουμε υπ' όψη και την συμπεριφορά μελών του Ιακώβου που έχουν ακριβώς τις ίδιες ιδιαιτερότητες. Για τον λόγο αυτό το άφησα για το τέλος.
Εδώ πρέπει να αποδεχτούμε ως όρο για να συνεχίσουμε, ότι ο Ιάκωβος κάνει συστηματική χρήση αυτών των μεταβολών σε όλα σχεδόν τα δοξαστικά του β' ήχου. Και δεν θεμελιώνεται ο "χ" ήχος (αγαπητέ κ. Κωνσταντίνου) ένα τόνο πάνω από την βάση του β', αλλά συγκεκριμένα και πάντα (σε όσα δοξαστικά παρατηρούνται αντίστοιχα φαινόμενα, εννοείται) ο γ' ήχος (νανα), ο δ' ήχος (άγια) δύο τόνους επάνω, ο πλ.α' (ανεανες) ή άγια εκ του Πά ένα τόνο κάτω και ο πλ. δ' (νεαγιε) δύο τόνους κάτω, κατά την διαδοχή των ήχων κατά Τροχόν. Σε αυτό πιστεύω να συμφωνούμε όλοι, όσοι έχουμε μελετήσει τα ιδιαίτερα αυτά φαινόμενα στα συγκεκριμένα δοξαστικά που καλύπτουν και την πλειοψηφία των δοξαστικών του Ιακώβου σε β'.
Αν αυτό ισχύει, τότε δεν υπάρχει κανένας απολύτως λόγος να εννοήσουμε ότι σε άλλη οξύτητα πάνω από την βάση του β' εδράζεται την μία φορά ο γ' (π.χ. 8 μόρια) και σε άλλη οξύτητα την άλλη (π.χ. 9 μόρια). Το ίδια θα ισχύει, λόγω διαδοχής και για τους άλλους ήχους. Και αυτό είναι νομίζω απολύτως λογικό, γιατί έτσι μεταχειρίζεται πάντα τους ήχους ο Ιάκωβος.
Μετά από την απαραίτητη αυτή εισαγωγή, ας σχολιάσουμε τα συνημμένα.
Σημείο 1ο
View attachment Ποίοις ευφημιών 1 νέα γραφή.jpg στην νέα γραφή
και
View attachment Ποίοις ευφημιών 1 παλαιά γραφή.jpg στην παλαιά.
Δεν είναι ασφαλές πάντα να θεωρούμε ότι η ισχύς της φθοράς ξεκινάει στην οξύτητα που μας άφησε ο προηγούμενος ήχος. Στο σημείο Α της νέας γραφής, «του Σταυ-», η φθορά του πλ. α' φαίνεται να έχει ενέργεια 12 μόρια κάτω από τον Βου, γιατί Βου-Πα του β' είναι 12. Αν αυτό ισχύει, τότε στην επαναφορά στο σημείο Β, θα χάσουμε 2 μόρια, γιατί Πα-Βου στο διάτονο είναι 10. Η ισχύς της φθοράς εδώ λογίζεται ως προς τον προηγούμενο φθόγγο προφανώς. Είναι χαρακτηριστικό δε ότι στην παλαιά γραφή δεν τίθεται καθόλου φθορά και περνάμε στην βάση του πλ. α' ανεανες, φυσικότατα λόγω θέσεως αγια στιχηραρικού.
Σημείο 2ο
View attachment Ποίοις ευφημιών 2 νέα γραφή.jpg
Με αυτή την λογική δεν μπορούμε να είμαστε απόλυτα σίγουροι για το τι συμβαίνει στο σημείο Γ ως προς την εισαγωγή λεγέτου με διαδοχή 8-12 και στο σημείο Δ ως προς την επαναφορά σε β'. Το ίδιο ισχύει και για την εισαγωγή σε γ' στο Γα. Είναι σίγουρα 8 μόρια επάνω από τον Βου;
Μέχρι εδώ βέβαια, οποιοσδήποτε μπορεί να αμφισβητήσει την ύπαρξη όμοιας διφωνίας και να ισχυρίζεται ότι τα διαστήματα μας βγάζουν εκεί που ξεκινήσαμε.
2. «Μέγα και παράδοξον θαύμα», δοξαστικό αίνων Σαββάτου Λαζάρου.
Ας δούμε εδώ ένα χαρακτηριστικό σημείο του ως άνω δοξαστικού.
View attachment Δοξαστικό Λαζάρου β' ήχος παλαιά γραφή.jpg στην παλαιά γραφή και
View attachment Δοξαστικό Λαζάρου β' ήχος νέα γραφή.jpgστη νέα.
Στο σημείο που εισάγεται το διάτονο στο Δι του β' είναι σίγουρο από την κίνηση του μέλους, ότι κυριαρχούν τα «χρωματικά» διαστήματα. Από εκεί και πέρα γίνεται η χαρακτηριστική θέση του επεγέρματος έναν ελάχιστο διατονικό τόνο κάτω από το σημείο που εισήχθη η διατονική φθορά του άγια.
Τίθεται εύλογα το ερώτημα. Και στα «Ποίοις ευφημιών» μπαίνει άγια στο Δι και εδώ. Σε άλλη οξύτητα μπαίνει εκεί και σε άλλη εδώ; Κι αν ναι, γιατί; Για να μας βγεί το μέλος εκεί που ξεκίνησε;
Αυτή δεν είναι για μένα αποδεκτή απάντηση. Του Βου-Γα-Δι του λεγέτου στα «Ποίοις ευφημιών» είναι ίδιο με το Βου-Γα-Δι του «χρωματικού» β' εδώ. Αυτό λέει η διαδοχή των ήχων.
Στο τελευταίο παράδειγμα έχω να σχολιάσω και τα εξής. Το μέλος μετά την θέση του επεγέρματος στο Γα, οδεύει με πορεία β' και όχι μέσου β' προς το κάτω Νη. Αυτό το διαπιστώνει κανείς αμέσως με παράθεση και άλλων δοξαστικών που έχουν πιο σαφείς φθορές από το ως άνω.
Λίγο πριν το τέλος, το μέλος διφωνεί και χωρίς απολύτως καμία φθορά, ούτε στην παλαιά, ούτε στην νέα, επανέρχεται στον κύριο β' εκ του Βου για να καταλήξει καθηκόντως στην αρχική του βάση. Αυτό είναι σαφέστατη (για όσους το βλέπουν με ειλικρίνεια και με ανοιχτό μυαλό) χρήση της όμοιας διφωνίας.
3. Δοξολογία Ιακώβου σε β'.
Τελειώνω εδώ τα παραδείγματα διφωνίας με ένα πολύ αποκαλυπτικό, τουλάχιστον για μένα, παράδειγμα. Είναι το επίμαχο σημείο στον στίχο «Ευλογητός ει Κύριε» στην αργή δοξολογία του Ιακώβου σε β.
Ας το δούμε σε παλαιά γραφή:
View attachment Ευλογητός δοξολογία Ιακώβου β' παλαιά.jpg και
View attachment Ευλογητός δοξολογία Ιακώβου β' παλαιά 2.jpg
και σε νέα υπό Χουρμουζίου:
View attachment Ευλογητός δοξολογία Ιακώβου β' νέα.jpg
Στην παλαιά, μέχρι το σημείο που θα γίνει η θέση άγια στον Δι, δεν μπαίνει καμία φθορά, ενώ στην νέα μπαίνει έναρξη εξ αρχής. Αυτό σημαίνει ότι δεν επιβάλλεται τοποθέτηση φθοράς στην παλαιά, διότι απλούστατα, μέχρι την εισαγωγή άγια, χρησιμοποιούνται τα ίδια ακριβώς διαστήματα!!! Αν στην παλαιά (με βάση το Βου μιλάμε) το τρίχορδο Δι-Κε Ζω είναι 8-12 και στην νέα το Βου-Γα-Δι είναι 8-12, τότε ανάμεσα περισσεύουν 2 μόρια. Aτοπο δηλαδή.
Εδώ κρύβεται κατά την γνώμη μου, το μυστικό μετάβασης από τον διατονικό στον «χρωματικό» β'. Ο διατονικός β', όσο το μέλος έχει βάση το Βου και κινείται αυστηρά σε διφωνίες (δεσπόζοντες Δι και Ζω, βλ. 2ος στίχος 8ήχων μαθημάτων), τα διαστήματα φαίνεται να είναι 9-12-9-12 προς το οξύ. Όταν ο διατονικός διφωνίσει στον άγια με αλλαγή βάσης στο Δι, το Δι-Κε γίνεται το διατονικό επί το πλείστον (12 ή και κατά τι ηυξημένο κατά την άνοδο) και όταν μεσάσει, κάνει πλ. δ' δηλαδή με αλλαγή βάσης στο Νη, με πορεία 9-12 προς το βαρύ.
Ο χρωματισμός για μένα έγκειται στην παγίωση της παρατηρούμενης ομοίας διφωνίας, ανεξαρτήτως που θα κινηθεί το μέλος αλλάζοντας βάσεις στην διφωνία ή στην μεσότητα.
Είτε στην βάση του β' διατονικού κινηθούμε, με διατριβή που και που στο 4χορδο, οπόταν σκληραίνουν και τα διαστήματα, είτε το μέλος διφωνίσει (β' στιχηραρικός), τα διαστήματα κατά την αλλαγή βάσης παραμένουν επί το πλείστον αναλλοίωτα με την σχέση μικρό-μεγάλο (9-12 όταν διφωνεί, πιο σκληρά όταν τριφωνεί), κι έτσι αντί για άγια μπορεί να έχω κύριο β' ή αντί για πλ. δ' να έχω λέγετο (μέσο β').
Συνοψίζοντας: Χωρίς να μπορώ να γενικεύσω απόλυτα και να δογματίσω, κατανοώ από τα μέχρι τώρα παραδείγματα ότι, αυτό που κατά περίπτωση και υπό προϋποθέσεις συμβαίνει στον β' διατονικό, παγιώνεται στον β' χρωματικό με δέσιμο των καταχρηστικών υφέσεων και σκλήρυνση των διαστημάτων όταν το μέλος τριφωνεί. Η πορεία του μέλους δείχνει κάθε φορά σε ποιόν από όλους τους ήχους κινούμαι και για αυτόν το λόγο συχνάκις παραλείπονται οι φθορές στην παλαιά γραφή, όπως δείξαμε και στα έως τώρα παραδείγματα.
Εκκρεμότητα: Στο βιβλίο του μακαρίτου Μάριου Μαυροειδή,
Οι Μουσικοί Τρόποι στην Ανατολική Μεσόγειο, εκδ. Fagotto, Αθήνα 1999, και στην σελίδα 152 διαβάζουμε τα εξής:
View attachment Μαυροειδής για μέσο β'.jpg