Προσπαθώντας να δούμε την αληθινή διάσταση της πατριαρχικής ανακοίνωσης, αλλά και να απαντηθούν ορισμένες εύλογες απορίες που τέθηκαν από αξιόλογους συναδέλφους και φίλους σε προηγούμενα μηνύματα, να κάνω κι εγώ κάποιες παρατηρήσεις από μεριάς μου:
α. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΜΟΥΣΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗ
Για το εάν η ανακοίνωση προέρχεται από μουσικολογική μελέτη και επισταμένη ενασχόληση με το θέμα, είναι προφανές ότι η απάντηση είναι αρνητική. Ωστόσο ωφέλιμο θα ήταν να δούμε και την από 23-3-2012 υποβληθείσα έκθεση. Εάν η εν λόγω ανακοίνωση αποτελεί επιστέγασμα της έκθεσης αυτής, η αιτιολογία θα πρέπει λογικά να περιέχεται στην έκθεση. Προσωπικά πάντως πιστεύω ότι ούτε η έκθεση θα είχε μουσικολογικό περιεχόμενο. Ένα ερώτημα βέβαια είναι το αν είναι αναγκαίο να έχει τέτοιο περιεχόμενο μια πατριαρχική ανακοίνωση, προκειμένου να ομολογήσει ότι η μέθοδος του αειμνήστου δεν εκφράζει "την κανονικήν τάξιν της θεωρίας και πράξεως της εκκλησιαστικής ημών μουσικής" ή αν αυτό "τεκμαίρεται"... Σε κάθε περίπτωση, το γεγονός ότι παλαιότερα στο Πατριαρχείο υπήρχαν μουσικές Επιτροπές που σήμερα μελετάμε τα πορίσματά τους και συζητάμε μουσικά με τις ώρες, ενώ τώρα συζητάμε με τις ώρες μη μουσικά, κάτι λέει από μόνο του... Αν το Πατριαρχείο ήθελε μια έκθεση που να τεκμηριώνει μουσικολογικά τα λεγόμενά του πάντως, θα μπορούσε να την έχει (κρατώ μια επιφύλαξη μέχρι να δω την υποβληθείσα έκθεση).
β. ΔΕΝ ΚΑΤΑΔΙΚΑΖΕΤΑΙ Η ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΟΥ ΚΑΡΑ, ΑΛΛΑ ΤΟ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟ ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΤΟΥ
Εντύπωση προκαλεί αρχικά η μη αναφορά του του ονόματος του αειμνήστου Σίμωνα Καρά, παρά την τέλεια φωτογράφισή του, μέσα από τον τίτλο και τη χρονολογία έκδοσης του θεωρητικού του. Αν αναλογιστούμε ότι το Πατριαρχείο είχε εκφράσει παλαιότερα την ευαρέσκειά του για τις πρωτοβουλίες του συλλόγου προς διάδοσιν της Εθνικής μουσικής, όπως είπε και ο αγαπητός Γιάννης Αρβανίτης προηγουμένως, αλλά και το ότι ο Πατριάρχης έχει εκφραστεί κατά καιρού θετικά για συνεχιστές του Καρά, συμπεραίνουμε ότι με την τελευταία αυτή στάση του το Πατριαχείο θέλει:
- να μην κατηγορήσει τη συνολική προσφορά του Σίμωνα Καρά στη μουσική μας, αλλά να απορρίψει τις συγκεκριμένες θεωρίες του, που εκφράστηκαν στο θεωρητικό του (οι υπερβολές και το καινοφανές των οποίων δεν αμφισβητούνται ούτε από θερμούς υποστηρικτές του) και
- να εστιάσει την κριτική στους επιγόνους του Καρά και τον υπερβάλλοντα ζήλο, με τον οποίο προώθησαν το ήδη αποστασιοποιημένο από τα παραδεδομένα έργο του ("κατ' αρχήν μεν ανεπαισθήτως, συν τω χρόνω δε συστηματικώτερον")
γ. ΨΕΛΝΩ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΑ ΔΕΝ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΛΕΩ ΚΑΠΟΙΕΣ ΝΟΤΕΣ, ΑΛΛΑ ΕΧΩ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟ ΥΦΟΣ
Με την καταγγελία κάθε προσπάθειας παραχάραξης των κλασσικών έργων, που πάει πακέτο μετά την παράγραφο για το θεωρητικό του Καρά, κάνει, έστω και έμμεσα, σαφές τι εννοεί παραχάραξη της παράδοσης. Οι γραμμές του Πρίγγου και του Στανίτσα, διαπνεόμενες από το ύφος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας και αποτελώντας λογική συνέχεια και εξέλιξη των παραδεδομένων, προφανώς δεν χαρακτηρίζονται εκτός παραδόσεως, παρά την επιμέρους διαφοροποίηση στους μουσικούς φθόγγους. Χαρακτηρίζονται όμως έτσι οι προσπάθειες "ερμηνείας" των κλασσικών κειμένων (χωρίς δηλ. διαφοροποίηση μουσική!) όταν αυτές διαπνέονται από το ύφος που δίδαξε ο Καράς αρχικώς και οι επίγονοί του ακόμα περισσότερο. Η πρακτική αυτή, που προσπαθούμε χρόνια να αναδείξουμε εδώ στο Ψαλτολόγιο, είναι γνωστή τοις πάσι σε κάθε παραδοσιακό μουσικό γενικά. Το έχω ξαναγράψει: δεν φεύγει από την παράδοση ένας σύγχρονος παραδοσιακός οργανοπαίκτης, που με το ταλέντο του προσθέτει ορισμένα πράγματα στην εκτέλεση του παραδοσιακού ρεπερτορίου του οργάνου και κάνει το κομμάτι ομορφότερο, αναδεικνύοντας έτσι το κάλος του. Φεύγει όμως ο ογρανοπαίκτης που θα εκτελέσει δυτικότροπα, χωρίς τον παραδοσιακό τρόπο παιξίματος, έστω και τηρώντας αυστηρότερα από τον παραδοσιακό νότα-νότα ό,τι έπαιξαν οι παλαιοί! Αυτό ακριβώς έχει γίνει με τη "γνωστή σχολή" και αυτό πιστεύω ότι επισημαίνεται στην ανακοίνωση.
δ. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ΠΛΕΟΝ ΑΜΦΙΒΟΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΤΡΙΑΡΧΕΙΟΥ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΚΑΡΑΪΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ
Το ότι υπήρξαν έξωθεν παρεμβάσεις και συζητήθηκε πρώτα το θέμα, δεν αμφιβάλλω. Το δείχνει και η μνημονευθείσα από 23-3-2012 έκθεση, της οποίας το περιεχόμενο ακόμα αγνοούμε. Γνωρίζουμε όμως και ότι εδώ και χρόνια γίνονταν οχλήσεις και αναφορές για την αντίθεση της καραϊκής διδασκαλίας προς την παράδοση της μουσικής μας, χωρίς να γίνεται κάτι ουσιαστικώτερο από πλευράς Πατριαρχείου, παρά μάλλον μπερδεύονταν τα πράγματα με τα οφίκια που δίνονταν σε εκπροσώπους της "γνωστής σχολής", με αναφορές του Πατριάρχη σε εκπροσώπους της ίδιας σχολής, που τις βλέπουμε μάλιστα και ως υπογραφές μελών του Ψαλτολογίου κλπ. (άραγε πόσο κομψό θα ήταν να έβαζε τώρα κάποιος ως υπογραφή την παρούσα ανακοίνωση
. Το σημαντικό τώρα είναι ότι για πρώτη φορά έχουμε συγκεκριμένη αναφορά του Πατριαρχείου στο θεωρητικό του Σίμωνα Καρά και αποπομπή του, και μάλιστα με σκληρές εκφράσεις ("παρωχημένο και οθνείο"), οι οποίες, παρά τον χονδροειδή τους χαρακτήρα:
- δίνουν νομίζω το στίγμα του πόσο προφανής ήταν τόσα χρόνια η αντίθεση του πνεύματος του θεωρητικού (και όχι αναγκαστικά του γράμματός του ένα προς ένα) με την παράδοση της μουσικής μας (και στην ανάδειξη αυτή έχει συμβάλλει σημαντικά και, κυρίως, ουσιστικά -δηλ. μουσικά- το Ψαλτολόγιο όλ' αυτά τα χρόνια)
- απαντούν άπαξ και διαπαντός σε ισχυρισμούς τυχόν πατριαρχικής εύνοιας προς τη θεωρητική αυτή διδασκαλία και
- καταδεικνύουν ότι σε θέματα τήρησης της παράδοσης το Πατριαρχείο, μπορεί σήμερα να πάσχει από την πασιφανή έλλειψη συγκρότησης μουσικών Επιτροπών, που κατά το παρελθόν άφησαν έργο, δεν φείδεται όμως στις εκφράσεις του και δεν διστάζει να χρησιμοποιεί σκληρή γλώσσα για μια κατάσταση που όντως έχει προκαλέσει μεγάλη ζημιά στην υπόθεση διατήρησης της παράδοσης και στον ψαλτικό κόσμο γενικότερα.
Δεν θεωρώ ότι η καραϊκή διδασκαλία είναι το μοναδικό σημείο από το οποίο πάσχει σήμερα η μουσική μας, θεωρώ όμως ότι είναι το πλέον δυσεπίλυτο, με την έπαρση περί τήρησης της παράδοσης, που διακατέχει τη γνωστή σχολή (με εξαίρεση, όπως έχω πει, τη... σημερινή σχολή Καρά!!), φαινόμενο που δεν παρατηρείται σε άλλες μουσικές τάσεις (βλέπε "σκυλάδικως ψάλειν"), οι οποίες δεν είναι οργανωμένες σε σχολές ούτε διεκδικούν κάποιο αλάθητο και που θεραπεύονται με την κατάλληλη παιδεία. Αν όμως διεκδικείς το αλάθητο, και μάλιστα με την "επιστημονική" υποστήριξη ενός ολόκληρου θεωρητικού συγγράμματος και οργανωμένων σχολών, τότε σε κυριεύει η αλαζονεία της γνώσης ("το κακό θα έρθει από τους γνωστικούς", που έλεγε κι ο Άγιος Κοσμάς) και καμία παιδεία δεν μπορεί να σε θεραπεύσει, παρά μόνο ίσως κάποια "χαστούκια", όπως το συγκεκριμένο... (εξ ου και ο παραλληλισμός με τα περί αιρέσεως που έγινε προηγουμένως από κάποιους -μουσικής πάντα...-)