Καταρχήν μιλώντας για "ξένον άκουσμα" πρέπει να προσδιορίσουμε την έννοια "ξένον". Ξένον ως προς τι; Κάποιος που έχει μεγαλώσει με ακούσματα Καρά, Αγγελόπουλο και λοιπών,ή κάποιος που έχει μεγαλώσει με καντάδες και τετράφωνα, ή κάποιος που έχει με Γαϊτάνο και Καβαρνό, "ξένον άκουσμα" του φαίνονται όλοι οι άλλοι.
Πόσο συμφωνούμε!!! Ξένο ως προς τι... Πάντα ως προς... Βέβαια από την ίδια αφετηρία τελικά καταλήγουμε αλλού, και υπάρχουν συγκεκριμένοι λόγοι για τους οποίους συμβαίνει αυτό . Είναι αλήθεια πως ως προς κάποιες ερμηνείες, γνωστών και μη, μεγάλων τε και μικρών, η ερμηνεία της ΕΛΒΥΧ αποτελεί, μάλλον ευτυχώς, ξένον άκουσμα. Αλλά ενώ περίμενα εδώ, με πραγματικό ενδιαφέρον, μια συγκεκριμένη ανάλυση ως προς τα στοιχεία που αποτελούν το "ξένο άκουσμα" και μάλιστα ως προς συγκεκριμένο "τι", ξαναβλέπω τα ίδια γενικά κλισέ που είναι έκφραση μιας ιδεολογίας αν όχι και ιδεοληψίας...
Μιλώντας λοιπόν για ξένον άκουσμα εννοούμε ξένον ως προς την πατριαρχική προφορική παράδοση της οποίας εκπρόσωποι είναι ο Ναυπλιώτης, ο Μιχαηλίδης, ο Πρίγγος, ο Στανίτσας(κυρίως της Πόλης), ο Παναγιωτίδης, οι Θεσσαλονικείς (όχι πάντα), ο Μήτρος, ο Μουτάογλου, ο Παϊκόπουλος κλπ κλπ.
... κατά την οποία ομαδοποιούνται πολύ εύκολα και μπαίνουν μαζί ο Ναυπλιώτης και ο Μιχαηλίδης, με τον Στανίτσα, τον Παναγιωτίδη , και τους Θεσσαλονικείς κλπ. κλπ.. Αυτών οι διαφορές -συχνά κραυγαλέες- καλύπτονται από ένα μυστηριώδες πέπλο ενότητας, που δεν χωράει να καλύψει άλλους, με κριτήρια ιδεολογικοφιλοσοφικοφιλολογικοκοινωνικά (δανείζομαι για λίγο τον τρόπο έκφρασης, αν μου επιτρέπετε), ή μάλλον καλλίτερα επειδή το "Πατριαρχικόν ύφος" είναι ως γνωστόν "αήρ", δηλαδή "πνεύμα" και όπου θέλει πνει!
Οι χορωδίες της Σχολής Καρά, σαν την ΕΛΒΥΧ, ακολουθούν μία φόρμουλα στις αναλύσεις τους, που πηγάζουν από το κεφάλαιο περί μουσικής έκφρασης του θεωρητικού του Καρά. Εκεί ο Καράς αναφέρεται στο πως πρέπει να αναλύονται οι χαρακτήρες, αλλά κάνει το βασικό λάθος να μη λαμβάνει υπόψη του την προφορική παράδοση.
Αυτή δε η πρόταση αποτελεί την συγκεφαλαίωση του ιδεολογήματος. Διατυπώθηκε από ανθρώπους που μάλλον δεν είχαν καλομελετήσει τον Καρά, αναπαράγεται από ανθρώπους που δεν τον άνοιξαν ποτέ, και τώρα πια ως παγιωμένη πια ιδεολογία, και από ανθρώπους που μελετούν μεν -και τον Χρύσανθο, και τα παλιά, και... και..., και τον Καρά- με μειωμένη όμως διάθεση να τον καταλάβουν.
Όσοι γνωρίζουν τον Αγγελόπουλο και την ΕΛΒΥΧ ξέρουν πως δεν είναι έτσι τα πράγματα. Εγώ πρωτάκουσα τον Μιχαηλίδη, πριν γίνει της μόδας -καλή μόδα ομολογουμένως- από μια κασέτα που μας έβαλε να ακούσουμε ο Αγγελόπουλος στην χορωδία. Γνώρισα, όπως και πολύς κόσμος τον Σφήκα, τον Φιρφιρή και πολλούς άλλους από τον Αγγελόπουλο. Παρεμπιπτόντως, μπορεί να μου πει κάποιος ποιάς εκτίμησης έχαιραν αυτοί από τον ψαλτικό κόσμο πριν μας τους γνωρίσει ο Αγγελόπουλος;
Άς γυρίσω όμως στον Καρά, του οποίου το έργο είναι πλήρες από την αγωνία να μη χαθεί η "φωνητική παράδοση" όπως χαρακτηριστικά αναφέρει. Δύο κομματάκια μόνον από τον πρόλογο παραθέτω:
"Ἐπεκρίθησαν, ἀλόγως, οἱ τὰς θέσεις καὶ τὰς χειρομομίας κατὰ τὰς ἀναλύσεις τῶν συνεργατῶν τοῦτων τοῦ Κωνσταντίνου ψάλλοντες μετέπειτα Πατριαρχικοί ψάλται, παρὰ νεωτέρων ἐν Ἀθήναις ὠδειακῶν καθηγητῶν καὶ τὰ ὃμοια..." (Σίμωνος Ἰ. Καρά, ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ, ΤΟΜΟΣ Α', Ἀθῆναι 1982, σελ. γ)
"...μαρτυρίας ἐπιβεβαιουμένας παρὰ τῆς μουσικῆς μας παραδόσεως και πράξεως φωνητικῆς καὶ ὀργανικῆς, σωζομένης γνησίας εἰς ὃσους ἐδιδάχθημεν..." (Σίμωνος Ἰ. Καρά, ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ, ΤΟΜΟΣ Α', Ἀθῆναι 1982, σελ. δ)
Και αλλού: " Ἡ ἀσματικὴ παράδοση τῆς ἡμετερᾶς Ἐκκλησίας, ἠτις οὕτω ἀποκτᾷ ἔρεισμα ἀσφαλές..."
(Σίμωνος Ἰ. Καρά,Η ΟΡΘΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΜΟΥΣΙΚΩΝ ΧΕΙΡΟΓΡΑΦΩΝ)
Από αυτά και πλήθος άλλων που γράφει στην μέθοδό του, φαίνεται πως κάθε άλλο παρά περιφρονούσε την προφορική παράδοση.
Επίσης στον πρόλογό του, κάνει και ο Καράς μια ομαδοποίηση των ψαλτών λέγοντας:
" Ἄλλως θὰ ψάλη ὁ δυτικομαθημενος βυζαντινὸς μουσικολόγος, ἄλλως ὁ ὠδειακος ψάλτης τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς, ἄλλως ὁ κατὰ σύγχρονον καινοφανὲς πανηγυριώτικον ὕφος ψάλλων διεθνοῦς(!) φήμης ἱεροψάλτης καὶ χοράρχης, καὶ ἄλλως ὁ τὴν παλαιὰν μουσικὴν παραδοσην τῆς Ἐκκλησίας μας ἀκολουθῶν βυζαντινὸς ψάλτης, ἐδῶ καὶ εἰς τᾶς Ἐπαρχίας."
(Σίμωνος Ἰ. Καρά, ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ, ΤΟΜΟΣ Α', Ἀθῆναι 1982, σελ. στ)
Η ομαδοποίηση αυτή όμως δεν είναι κατά ύφος και σχολή όπως τώρα το χρησιμοποιούμε. Αλλά έχει συγκεκριμένα κριτήρια βασικότερο των οποίων είναι η φωνητική παράδοση!!!
Αποκόπτοντας λοιπόν τη θεωρία από την προφορική παράδοση (βάζοντας δηλαδή τη θεωρία πριν από την πράξη) έδωσε είτε αυθαίρετες ερμηνείες (ισάκι), είτε μονοδιάστατες, δημιουργώντας στους οπαδούς του, μία μυστική αλφαβήτα θα λέγαμε όπου κάθε χαρακτήρας ή συνδυασμός χαρακτήρων αναλύεται με ένα συγκεκριμένο τρόπο και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία νέας προφορικής παράδοσης αλλότριας από την παλαιότερη.
Από που λοιπόν φαίνεται η αποκοπή της θεωρίας από την φωνητική παράδοση στον Καρά; Τουναντίον ξεκινώντας από την φωνητική παράδοση, και με σκοπό να την υπηρετήσει κάνει την πρότασή του.
Επίσης σε συνδυασμό με την εισαγωγή κατηργημένων χαρακτήρων, τους οποίους ερμήνευσε όπως νόμιζε μα και τους χρησιμοποιούσε όπου ήθελε να δείξει την ανάλυση που επέβαλε, δημιούργησε ένα ευκολοχώνευτο σύστημα ερμηνείας των μουσικών κειμένων, πρακτικότατο και εύκολο στην εκμάθηση για μία χορωδία (όπου απαιτείται κοινή ερμηνεία), αλλά το οποίο απέχει ως εκτέλεση από την προφορική πατριαρχική παράδοση. Ακούγωντας τις κοινές ηχογραφήσεις Ναυπλιώτη-Πρίγγου από τους δίσκους 78 στροφών σε πολλά σημεία, φαίνεται πως εκτελεί διαφορετικά ο ένας από τον άλλο μία θέση. Και αυτό γιατί δεν υπάρχει πάντα μία ανάλυση για κάθε χαρακτήρα, θέση κλπ.
Για τα σημάδια λέει ο ίδιος : " Ἐξ'ὅλων -τῶν περὶ τᾶς τεσσαράκοντα-παλαιῶν χειρονομιῶν, τινῶν μὲν , ὡς ἐλέχθη, ἐμφωνων, τὸ πλεῖστον δὲ ἄφωνων, 12 καὶ μὲ τὸ μικρὸ ἡ κρυφὸ ἰσακι 13, διετηρηθησαν ἡ καὶ τινὲς ἀνεκλήθησαν ἐκ τῆς παλαιᾶς εἰς τὴν νέαν γραφήν, -
διότι σώζετ ἐν τὴ πράξει τῆς ψαλμῳδίας ἡ ἐνέργεια αὐτῶν..."
(Σίμωνος Ἰ. Καρά, ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ, ΘΕΩΡΗΤΙΚΟΝ, ΤΟΜΟΣ Α', Ἀθῆναι 1982, σελ. 180)
Ξέρω πως θα σταθείτε αλλού, αλλά φαίνεται καθαρά ποια είναι η αφετηρία, που είναι η πράξη της ψαλμωδίας, δηλαδή η προφορική παράδοση.
Και τελείως ξεκάθαρα πια ως προς την αφετηρία της πρότασής του, που δεν είναι η θεωρία -και ξαναλέω μην μπλέξετε τα θέματα και σταθείτε αλλού- αναφέρει:
" Ὅτι ἡ παλαιὰ μουσικὴ γραφή, ἐκτὸς τοῦ ἐλαττώματος τῆς μὴ διαθέσεως σημείων μικρότερας τοῦ ἑνὸς χρόνου διαρκείας-ἐλάττωμα ποὺ προσεπαθει νὰ θεραπεύσει διὰ τῆς χειρονομίας-εἶχε, πλέον τῆς σημερινῆς, πλῆθος καὶ φωνητικῶν καὶ χειρονομικων σημαδιῶν, ἀντιπροσωπευτικῶν μελισμάτων καὶ ποικιλμάτων φωνητικῶν, τὰ ὁποία, καίτοι μὴ γραφόμενα σήμερον, διατηροῦνται ἐκ παραδόσεως, εἰς τὴν ἐκτέλεσιν τῶν παλαιὸν ὕφος σωζόντων ἱεροψαλτῶν ' σημαδιων ὁποία ἡ ὀξεῖα τὸ τζακισμα τὸ πιεσμα τὸ τρομικον καὶ τὸ στρεπτὸν (Σ.Σ. δὲν ἀναφέρει τὸ ἰσακι), ἀτινα δέον νὰ τεθωσι καὶ πάλιν εἰς χρῆσιν τῆς μουσικῆς γραφῆς μας,
ἂν ὅ,τι ψάλλομεν ἐκ παραδόσεως, πρόκειται νὰ τὸ παριστῶμεν καὶ γραφικῶς"
(Σίμωνος Ἰ. Καρά,Η ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΜΟΥΣΙΚΗ ΠΑΛΑΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ, ΑΘΗΝΑΙ 1976, σελ. 32)
Αυτά ως προς τα γενικά...
Και ένα σχόλιο δικό μου. Λέει ο Καράς πως αυτά τα σημάδια μπαίνουν σε θέσεις "ανάλογες". Και είναι πολύ λογικό αφού η παλαιά γραφή είναι κατά τι συνοπτικότερη ή και αρκετά μερικές φορές, προφανώς τα σημάδια δεν κάνουν ακριβώς το ίδιο! Καλώς κάνετε την σύγκριση για να δείτε που κάνουν και τί κάνουν. (Το ισάκι ούτως ή άλλως και ο Καράς το ξεχωρίζει). Ούτε η πεταστή στην παλαιά και στην νέα κάνουν ακριβώς το ίδιο. (Μάλιστα υπάρχουν θέσεις που η πεταστή στη νέα δικαιολογείται μόνο για λόγους νέας ορθογραφίας.) Ας ψάχνουμε λίγο τη λογική με την οποία γίνονται κάποια πράγματα.
Η συγκριτική έρευνα που διεξάγω για το θέμα -επειδή έχουν προκύψει κι άλλα στοιχεία τα οποία συνδέονται άμεσα με τη θεματολογία βασικής και μακρόχρονης εργασίας μου- θα παρουσιαστεί αρχικά στα επιμέρους σημεία της στα αντίστοιχα θέματα, γιατί όπως παρατήρησε και ο Ηλίας, δεν πρέπει να υπάρχει θέμα επιλεκτικής, αλλά γενικότερης, κριτικής.
Περιμένω με ενδιαφέρον να συζητήσουμε και τα επί μέρους συγκεκριμένα και ένα προς ένα. Και φυσικά το θέμα που περίμενα να συζητήσουμε εδώ δεν ήταν ο Καράς.
Για περισσότερα πάντως θα περιμένω την Κυριακή των ΜΠΥΡΟΦΟΡΩΝ :wink:
