Γιώργος Μ.
Γιώργος Μπάτζιος
Η φράση αυτή απαντά στον ειρμό της η΄ ωδής από τον Α΄ Κανόνα της Κοιμήσεως (ποίημα Κοσμά του Μελωδού).
ΓΙΑΤΙ λέγεται ότι ο Θεοτόκος βλυστάνει φθορὰν θανάτου καὶ ζωὴν, τη στιγμή που οι δύο φράσεις σημαίνουν ακριβώς το ίδιο; Είναι ένα ποιητικό εύρημα; Μια προσπάθεια έμφασης; Ή μήπως υπαγορεύεται από μετρικές ανάγκες;
ΣΤΗΝ πραγματικότητα είναι ένας τρόπος να επιτύχει ο Κοσμάς την τέλεια συμμετρία, δεδομένου ότι η συμμετρία (είτε έμμεσα είτε άμεσα) αποτελεί ίσως το βασικό δομικό στοιχείο των τροπαρίων και γενικότερα των ύμνων, ακόμα και αν είναι σε λανθάνουσα μορφή. Στα χέρια μεγάλων ποιητών όπως ο Κοσμάς παίρνει πραγματικά αριστοτεχνικές μορφές.
ΣΤΟ παρόν τροπάριο ο Κοσμάς συνδέει ευφυώς το θέμα της καμίνου της η΄ ωδής με την Κοίμηση της Θεοτόκου με τρόπο εξόχως χριστολογικό.
Το πρώτο επίπεδο είναι το αντιθετικό ζεύγος ΦΛΟΓΑ - ΠΗΓΗ. Υπάρχει όμως και δεύτερο επίπεδο, λανθάνον: το θαύμα παρουσιάζεται και στις δύο περιπτώσεις με μια θετική και μια αρνητική διατύπωση.
Κάμινος:
Θετική διατύπωση: δροσίζουσαν Ὁσίους
Αρνητική διατύπωση: δυσσεβεῖς δὲ καταφλέγουσαν
Κοίμηση:
Θετική διατύπωση: (βλυστάνουσα) Ζωήν
Αρνητική διατύπωση: (βλυστάνουσα) Φθοράν θανάτου.
Η συμμετρική δομή του ύμνου (η οποία χάνεται μέσα στη γραμμικότητά του και αυτό εξυψώνει ακόμα περισσότερο την ποίηση) φαίνεται κάπως στο ακόλουθο σχήμα.
«Φλόγα δροσίζουσαν Ὁσίους, δυσσεβεῖς δὲ καταφλέγουσαν,
Ἄγγελος Θεοῦ ὁ πανσθενής ἔδειξε Παισί·
ζωαρχικὴν δὲ πηγὴν εἰργάσατο τὴν Θεοτόκον,
φθορὰν θανάτου καὶ ζωὴν βλυστάνουσαν τοῖς μέλπουσι,
τὸν Δημιουργὸν μόνον ὑμνοῦμεν, οἱ λελυτρωμένοι,
καὶ ὑπερυψοῦμεν εἰς πάντας τοὺς αἰῶνας».
ΓΙΑΤΙ λέγεται ότι ο Θεοτόκος βλυστάνει φθορὰν θανάτου καὶ ζωὴν, τη στιγμή που οι δύο φράσεις σημαίνουν ακριβώς το ίδιο; Είναι ένα ποιητικό εύρημα; Μια προσπάθεια έμφασης; Ή μήπως υπαγορεύεται από μετρικές ανάγκες;
ΣΤΗΝ πραγματικότητα είναι ένας τρόπος να επιτύχει ο Κοσμάς την τέλεια συμμετρία, δεδομένου ότι η συμμετρία (είτε έμμεσα είτε άμεσα) αποτελεί ίσως το βασικό δομικό στοιχείο των τροπαρίων και γενικότερα των ύμνων, ακόμα και αν είναι σε λανθάνουσα μορφή. Στα χέρια μεγάλων ποιητών όπως ο Κοσμάς παίρνει πραγματικά αριστοτεχνικές μορφές.
ΣΤΟ παρόν τροπάριο ο Κοσμάς συνδέει ευφυώς το θέμα της καμίνου της η΄ ωδής με την Κοίμηση της Θεοτόκου με τρόπο εξόχως χριστολογικό.
- Στην Κάμινο ο Ἄγγελος Θεοῦ ὁ πανσθενής (ο Χριστός) έκανε τη φλόγα να δροσίζει τους νέους και να φλέγει τους ασεβείς.
- Στην Κοίμηση έκανε τη Θεοτόκο ζωαρχική πηγή που αναβλύζει (στους μέλποντες) φθορά θανάτου και ζωή.
Το πρώτο επίπεδο είναι το αντιθετικό ζεύγος ΦΛΟΓΑ - ΠΗΓΗ. Υπάρχει όμως και δεύτερο επίπεδο, λανθάνον: το θαύμα παρουσιάζεται και στις δύο περιπτώσεις με μια θετική και μια αρνητική διατύπωση.
Κάμινος:
Θετική διατύπωση: δροσίζουσαν Ὁσίους
Αρνητική διατύπωση: δυσσεβεῖς δὲ καταφλέγουσαν
Κοίμηση:
Θετική διατύπωση: (βλυστάνουσα) Ζωήν
Αρνητική διατύπωση: (βλυστάνουσα) Φθοράν θανάτου.
Η συμμετρική δομή του ύμνου (η οποία χάνεται μέσα στη γραμμικότητά του και αυτό εξυψώνει ακόμα περισσότερο την ποίηση) φαίνεται κάπως στο ακόλουθο σχήμα.
Last edited:
