"Ἀνάληψη": άνοδος και επιστροφή (λεξιλογικές παρατηρήσεις)

Γιώργος Μ.

Γιώργος Μπάτζιος
(από εδώ)

ΑΝΑΛΗΨΗ ~

Η ΛΕΞΗ "Ανάληψη" στην ιστορική της εξέλιξη κρύβει μια σύνθετη και συναρπαστική λεπτομέρεια. Διότι, αν και φέρνει στον νου μας την άνοδο, είναι πολύ πιθανό πως δεν ήταν τόσο η σημασία της ανόδου, αυτή που έχει στην Αγία Γραφή, αλλά κυρίως της «επιστροφής» και «αποκατάστασης» (και δευτερευόντως της ανόδου). Ας δούμε γιατί.

25fc.png
Η λέξη μαρτυρείται ήδη από τον 5ο αι. π.Χ., ωστόσο δεν χρησιμοποιήθηκε στην αρχαιότητα για άνοδο (ούτε στον ουρανό, ούτε γενικά προς τα πάνω). Η σημασία αυτή είναι δημιούργημα της Παλαιάς Διαθήκης.
Στην αρχαιότητα, το ρ. «ἀναλαμβάνω» (και από εκεί η «ανάληψη») ήταν απολεξικοποιημένο, δηλ. ρήμα με μεγάλη ευρύτητα χρήσης χωρίς πάντα σαφή λεξική σημασία. Συνήθως σήμαινε, περίπου όπως και σήμερα, «ενεργώ έτσι ώστε να χειριστώ κάτι με ορισμένο τρόπο (π.χ. “αναλαμβάνω την ευθύνη, την εξουσία, τον λόγο κ.λπ.», πβ.
25aa.png
Πλάτ. Νόμ. 701c: τὸν λόγον ἑκάστοτε ἀναλαμβάνειν.
25aa.png
Ευριπ. ️Ἡρακλ. 1005: ἀναλαβοῦσα τὰς ἐμὰς τύχας.

Όμως είχε και μια σειρά σημασιών που συνδέονται με την «αποκατάσταση, επανάληψη». λόγω το προθήματος «ανα-» . Συγκεκριμένα σήμαινε επίσης:
1) λαμβάνω πίσω, ανακτὠ
2) ἐπανέρχομαι στην προηγούμενη θέση
3) αποκαθιστῶ την υγεία θεραπεύω

25fc.png
Φαίνεται ότι αυτή ακριβώς η σημασία του “ανα-“ υπήρχε στο νου των εξαιρετικά μορφωμένων μεταφραστών της Π. Διαθήκης, όταν δημιουργούσαν μια ελληνική λέξη για να αποδώσουν το καινοφανές πραγματικά γεγονός της ανόδου κάποιου στον ουρανό (μαρτυρείται για δύο πρόσωπα, τον Ηλία και τον Ενώχ). Είναι ενδεικτικό ότι α) χρησιμοποιούν τον μέσο τύπο «αναλαμβάνομαι» (σαν κάποιος άλλος να έλκει), β) ότι σχεδόν πάντα τοποθετούν ένα τοπικό συμπλήρωμα («ὡς εἰς τὸν οὐρανόν / ἕως εἰς τὸν οὐρανόν / ἀπὸ τῆς γῆς»). Κατά κάποιον τρόπο «κάποιος με λαμβάνει, με έλκει πίσω ή ξανά». Σαν να προϋποτίθεται προηγούμενη θέση κάπου, στην οποία κάποιος αποκαθίσταται, π.χ.:
25aa.png
(Α Μακ. 2,58): Ἠλίας ἐν τῷ ζηλῶσαι ζῆλον νόμου ἀνελήφθη ἕως εἰς τὸν οὐρανόν.

25fc.png
Όταν λοιπόν οι συγγραφείς της Καινής διαθήκης (συγκεκριμένα ο Μάρκος, και ακολουθώντας τον αργότερα, ο Λουκάς και ο Παύλος) χρειάστηκε να μιλήσουν για το θαυμαστό γεγονός της ανόδου του Χριστού στον ουρανό, ως γνώστες της μετάφρασης των Εβδομήκοντα είχαν έτοιμη τη λέξη από την Π. Διαθήκη. Δεν δημιούργησαν νέα. λέξη. Μόνο ο (λόγιος) Λουκάς το κάνει και μάλιστα με ένα ρήμα πολύ ακριβέστερο σημασιολογικά «ἐπαίρομαι» [σηκώνομαι].
25aa.png
(Πραξ. 1,9): καὶ ταῦτα εἰπὼν βλεπόντων αὐτῶν ἐπήρθη, καὶ νεφέλη ὑπέλαβεν αὐτὸν ἀπὸ τῶν ὀφθαλμῶν αὐτῶν.

Αν είχε επικρατήσει αυτό, τότε θα γιορτάζαμε σήμερα πιθανότατα την “έπαρση” του Χριστού. Τελικά όμως δεν επικράτησε αυτό.
Έτσι γράφουν:
25aa.png
(Μαρκ. 16,19): Ὁ μὲν οὖν Κύριος μετὰ τὸ λαλῆσαι αὐτοῖς ἀνελήφθη εἰς τὸν οὐρανὸν
25aa.png
(Πραξ. 1,11): οὗτος ὁ Ἰησοῦς ὁ ἀναληφθεὶς ἀφ᾿ ὑμῶν εἰς τὸν οὐρανόν […]
25aa.png
(Α Τιμ. 3,16): Θεὸς ἐφανερώθη ἐν σαρκί […] ἀνελήφθη ἐν δόξῃ.

25fc.png
Ωστόσο, η συγκεκριμένη σημασία της λέξης κατέληξε να αποδίδει επακριβώς το νόημα , που οι μετέπειτα πατέρες και εκκλησιαστικοί συγγραφείς αποδίδουν στην Ανάληψη του Χριστού. Τη βλέπουν ως «επιστροφή» στον Πατέρα και «εις ουρανούς αποκατάστασιν». Η επιμονή μάλιστα να τονιστεί το ομοούσιο με τον Πατέρα (ως απάντηση στις τότε αναφυόμενες αιρέσεις) οδήγησαν σε εκφράσεις συγκαθεδρίας, όπως ότι κάθισε «εκ δεξιῶν τοῦ Πατρός», σε μια θέση δηλαδή που είχε πάντα και που ποτέ δεν άφησε («ὅθεν οὐκ ἐχωρίσθη»). Απλώς τώρα επιστρέφει εκεί και ως άνθρωπος -και μαζί με αυτόν και όλη η ανθρώπινη φύση. Σε μια τέτοια οπτική η τοπική σημασία της “ανόδου” έρχεται σε εντελώς δεύτερη μοίρα.
Φυσικά, έκτοτε αποχρωματίστηκε η ενδιαφέρουσα αυτή ιδιαιτερότητα της σημασίας, επηρεαζόμενη και από την εικονογράφηση, που οπτικοποιεί την άνοδο (απεικονίζοντας τον Χριστό «ἐν νεφέλαις ἐπαιρόμενον»). Έτσι η Ανάληψη ταυτίστηκε απλώς με την «άνοδο (στον ουρανό)».
__________________________

(εικόνα: η Ανάληψη, από τον τρούλο της αγίας Σοφίας Θεσ/νίκης (7ος-8ος αι.). Ο Χριστός επαιρόμενος σε νεφέλη που βαστάζουν άγγελοι· στο μέσον του ατενίζοντος χορού των Αποστόλων η Θεοτόκος. Εξαιρετικό δείγμα της Μακεδονικής Αναγέννησης και μια από τις κορυφαίες συνθέσεις της βυζαντινής τέχνης).
________________

ΣΗΜ Το κείμενο προέρχεται από τη σελίδα facebook του Κέντρου Λεξικολογίας την οποία διαχειρίζομαι. Παίρνω το θάρρος να δημοσιεύσω αυτή την πληροφορία στους φίλους και αδελφούς μου, καθώς η προηγούμενη σελίδα, με 7,000 αναρτήσεις και 16,000 ακολούθους (πολλά μέλη του Ψ τη γνώριζαν) κατέρρευσε για άγνωστο λόγο και ξεκινάμε πάλι από την αρχή... Δόξα τω Θεώ!

100536378_4233712203311922_7031053972576141312_n.png
 
Top