ΣΚΥΦΤΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ
Μέλος
Αγαπητοί συνάδελφοι,αφού σας ευχηθώ εγκάρδια ΚΑΛΟ ΤΡΙΩΔΙΟ, με υγεία και δύναμη, θα ήθελα να αναφερθώ και να αναπτύξω τις θέσεις μου,πάνω σε ένα θέμα, ιδιαίτερα σε ένα σημαντικό-για μένα, τουλάχιστον-σημείο της χοραρχίας του Βυζαντινού Χορού.
Όλοι μας, λίγο ως πολύ, έχουμε κατά καιρούς συμμετέχει σε διάφορες βυζαντινές χορωδίες διαφόρων εκδηλώσεων.Αρκετοί ή ίσως πολλοί από εμάς να θητεύσαμε και ως μαέστροι-χοράρχες σ΄αυτές, επιλέγοντας,διδάσκοντας και διευθύνοντας το ρεπερτόριό τους κατά την επίσημη εμφάνιση των χορωδιών αυτών. Πολλοί από εμάς,πάλι,έχουμε βρεθεί πολλές πολλές φορές στη θέση του ακροατή Βυζαντινής Χορωδίας και, επειδή κάτι κατέχουμε απ΄το υμνολογικό λειτουργικό ορθόδοξο εκκλησιαστικό μουσικό ρεπερτόριο θέλοντας και μη,γινόμαστε ταυτόχρονα και κριτές (με την καλή την έννοια το λέω και καθόλου εγωιστικά - μακριά από εμένα ο εγωισμός!-)της χορωδιακής αυτής ερμηνευτικής απόδοσης, η οποία μπροστά μας εξελίσσεται.
Μέχρις εδώ όλα καλά! Νομίζω ότι όλοι μας γνωρίζουμε την κεφαλαιώδη σημασία και αξία του χρόνου,που είναι βασικότατο συστατικό της Μουσικής. Ο κατεξοχήν εκφραστής και υπεύθυνος τηρητής του την ώρα της χορωδιακής παρουσίασης είναι και παραμένει ο Χοράρχης.
Τι γίνεται,όμως,όταν ο ίδιος, είτε συνεπαρμένος από την επιτυχή εξελισσόμενη πορεία του προγράμματος και τις τυχόν προσωπικές του καλλιτεχνικές μεταρσιώσεις(ΠΑΝΤΑ ΜΙΛΩ ΜΕ ΣΕΒΑΣΜΟ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ-ΙΕΡΟΨΑΛΤΗ-ΧΟΡΑΡΧΗ,ΠΟΥ ΕΚΕΙΝΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ "ΤΑ ΔΙΝΕΙ ΟΛΑ" ΠΡΟΣ ΤΕΡΨΙΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΘΕΟΥ! ΔΕΝ ΟΜΙΛΩ ΜΕ ΔΙΑΘΕΣΗ ΠΕΡΙΠΑΙΧΤΙΚΗ Ή ΥΠΟΒΑΘΜΙΖΟΥΣΑ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ), είτε από το τυχόν προσωπικό του άγχος για την επιτυχή έκβαση της εκδήλωσης, είτε,γενικά,από το momentum, που παρουσιάζεται μπροστά του, στην εργώδη προσπάθειά του να διευθύνει (και, μάλιστα, να συμψάλει,όπως συνήθως συμβαίνει με) τους μελωδούς, τους ισοκράτες, τον εαυτό του τον ίδιο,(μην ξεχνάμε πως κι ο ίδιος είναι εν δυνάμει ένας ερμηνευτής,που πρέπει να υπακούσει πρώτα απ΄όλους αυτός ο ίδιος στους νόμους του χρόνου και της μελωδικής γραμμής και πορείας και των μαθημάτων του ρεπερτορίου,αλλά και του συγχρονισμένου μουσικού χορωδιακού συνόλου), στοιχεία, τα οποία είναι και πολλά και σημαντικά στη δομική εμφάνιση της χορωδίας,αλλά,το πιο αξιόλογο,πρέπει να γίνονται,να τηρούνται και να υλοποιούνται απαρέγκλητα,συνεχόμενα,πιστότατα,αυτόματα και απόλυτα, λέγω,λοιπόν, εάν αυτός ο ίδιος ο χοράρχης εκείνες τις στιγμές χτυπάει το πόδι του ή τα πόδια του (ενίοτε εναλλάξ) πάνω στο σανιδένιο pontium ή -ελλείψει τούτου-κάτω στο πάτωμα, και ακούγεται πολύ άσχημα και αποκρουστικά στην ακοή του ακροατηρίου ένα νευρικό, εχθρικό και ξένο στη διάχυτη βυζαντινή μουσική πανδαισία βαρύγδουπο "ΓΚΑΠ-ΓΚΟΥΠ";;
Μάλιστα, το συμβαίνον αυτό γεγονός (όταν και όπου συμβαίνει) γίνεται πιο εμφανές και έντονο,όταν το μάθημα, ο ύμνος που καλείται η Χορωδία να αποδώσει,αρχίζει με ελλιπές μέτρο,οπότε, ο χοράρχης πρέπει να αποδώσει την παύση της θέσης του χρόνου(εφόσον η μελωδία ξεκινά στο πρώτο της μέτρο από την άρση του χρόνου), και την αποδίδει με το χτύπημα του ποδιού του σε μια στιγμή,που δεν καλύπτεται ο χρονικός αυτός γδούπος του ποδιού του από τις φωνές του Χορού.
Μήπως θα ήταν καλό να υπάρχει ένα παχύ χαλάκι (δεν ξέρω πώς να το πω αλλιώς),μια μικρή μοκέτα ή ένα αρκούντως ικανό ποδόμακτρο στο χοραρχικό pontium ή και κάτω, στο όποιο πάτωμα,εκεί που θα σταθεί ο χοράρχης να διευθύνει, για να απορροφά τους όποιους κραδασμούς και ηχήσεις του ποδιού του την πολύ υπεύθυνη και δύσκολη ώρα της μουσικής παρουσίασης,που το πόδι "δουλεύει" το χρόνο αυτοματοποιημένα και ασταμάτητα,δίχως (τις πλείστες φορές) να καταλαβαίνει τι παράγει σε ήχους και ενόχληση;
Ίσως όλα αυτά να ηχούν σε κάποιους ως ψιλογράμματα,ως πολύ λεπτομέρειες έως και ακαταλαβίστικα.Ναι!,αλλά η ομορφιά κρύβεται στη λεπτομέρεια. Θεωρώ ότι ούτε δύσκολο,ούτε δαπανηρό είναι να αντιμετωπιστεί αυτό το εμφανιζόμενο, το οποίο όπου το συνάντησα (και σας διαβεβαιώ το συνάντησα και το συναντώ πολλές φορές σε πολλές εκδηλώσεις και χορωδιακές συναντήσεις) συνεισέφερε μόνον ακομψότητα σε μια επιτυχή εμφάνιση,και γινόταν σημείο δυσμενούς σχολιασμού από γνώστες και μη, αλλά και από αρκετό φιλόμουσο κοινό της Βυζαντινής και της Ευρωπαϊκής Μουσικής (ποτέ δεν ξέρουμε ποιοι και πόσοι βρίσκονται στο ακροατήριό μας,μας ακούνε και μας κρίνουν).Εκτός αυτού, πολλά παιδιά,πολλοί άνθρωποι γενικότερα σήμερα σπουδάζουν ή έχουν σπουδάσει κι έχουν περάσει από ωδειακές αίθουσες διδασκαλίας κι όλο κάτι ξέρουν από μουσική.Οι εποχές και τα χρόνια έχουν αλλάξει,η μουσική παιδεία έγινε πιο προσιτή στους πάντες,οι διαδικτυακές μουσικές προσεγγίσεις είναι παρούσες, ενεργές και πάμφθηνες μέσα σε κάθε σπίτι και για τον καθένα άνθρωπο, και επομένως οι μουσικές ενημερώσεις,σπουδές,εντρυφήσεις και απαιτήσεις βρίθουν γύρω μας και μας καθιστούν ακόμα πιο υπεύθυνους, πιο αποτελεσματικούς και προσεκτικούς στην όποια μουσική μας συμπεριφορά,ιδιαίτερα όταν αυτή είναι μια δημόσια και επίσημη μουσική-χορωδιακή παρουσίαση,η οποία έχει και το χαρακτήρα του κοινωνικού γεγονότος.
Θα ήταν σοβαρή μου παράλειψη,εάν δεν ανέφερα εδώ και γι΄αυτό το θέμα,που σήμερα εκθειάζω,το εξής αληθινό γεγονός: στη συμμετοχή της χορωδίας του Σωματείου Ιεροψαλτών Θεσ/κης "ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ" στα πλαίσια των "ΔΗΜΗΤΡΙΩΝ" του έτους 1979,αν θυμάμαι καλά, χοραρχούσε ο αείμνηστος Δάσκαλος και Μέγας Αθ. Καραμάνης. Ήταν και είναι γνωστό το πάθος του για την πιστότατη τήρηση και ΑΠΟΛΥΤΗ εφαρμογή του μουσικού χρόνου (ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ!!...). Στις τότε πρόβες που κάναμε (ΕΥΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΘΕΟΥ!!!), τηρούσε επακριβέστατα το χρόνο των μαθημάτων και το ζητούσε επιτακτικά και ζωηρότατα από τους χορωδούς όλους ανεξαιρέτως,παλιούς και νέους,πεπειραμένους και μη,χτυπώντας επιδεικτικά το πόδι του στο πάτωμα, με αποτέλεσμα οι πιο κοντινοί και άμεσοι σ΄αυτόν μαθητές του,που είχαν το θάρρος να του μιλήσουν,στο τέλος της τελευταίας γενικής πρόβας να του πουν με τρόπο,ότι,δάσκαλε,ναι,μεν,αλλά ακούγεται άσχημα το πόδι σου σχετικά με το κράτημα του χρόνου. Θ΄ακούγεται άσχημα και στην εκδήλωση,μην ακουστούν σχόλια.Κάτι πρέπει να κάνουμε.Εκεί,κάποιος του είπε τη λύση με τη μικρή μοκέτα. Ήταν ανένδοτος λέγοντας ότι εγώ το χρόνο θέλω να τον νιώθω στο πόδι μου,κλπ. Με χίλια ζόρια κατάφεραν τελικά να τον πείσουν ότι η μοκέτα δε θα του μειώσει το βίωμα της άσκησης και τήρησης του μουσικού χρόνου κι έτσι εμφανιστήκαμε. Πράγματι,τελικά από πουθενά δεν ακούστηκε κάποιο δυσμενές σχόλιο για τον αυστηρότατο καραμανικό χτύπο του χορωδιακού χρόνου.
Αγαπητοί και αξιότιμοι κ. Συνάδελφοι,
αυτά είχα να καταθέσω γι΄αυτό το θέμα με ταπεινότητα,σεβασμό και καλοπροαίρετη διάθεση σε όλους σας, σε όλους μας, είτε είμαστε μάχιμοι Χοράρχες, είτε είμαστε εκκολαπτόμενοι Χοράρχες. Η Μουσική είναι πανδαισία αισθήσεων και γόνιμη Γεωργός ανώτερων συναισθημάτων,τα οποία καλούμαστε,ως σκαπανείς της, να τα προσφέρουμε στους υπόλοιπους συνανθρώπους μας ερμηνεύοντάς την μπροστά τους. Πόσο, μάλλον, εμείς οι της Βυζαντινής Μουσικής,που ψάλλουμε και υμνούμε τα Θεία και Τα Άγια! Χωρίς βροντώδεις κινήσεις,δίχως πιθανούς θεατρινισμούς, χωρίς πομπώδεις δεικτικότητες,νηφάλια,ήρεμα,απλά, γιατί η απλότητα κρύβει και αναδεικνύει το Μεγαλείο!
Σας ευχαριστώ,που με διαβάσατε!
Όλοι μας, λίγο ως πολύ, έχουμε κατά καιρούς συμμετέχει σε διάφορες βυζαντινές χορωδίες διαφόρων εκδηλώσεων.Αρκετοί ή ίσως πολλοί από εμάς να θητεύσαμε και ως μαέστροι-χοράρχες σ΄αυτές, επιλέγοντας,διδάσκοντας και διευθύνοντας το ρεπερτόριό τους κατά την επίσημη εμφάνιση των χορωδιών αυτών. Πολλοί από εμάς,πάλι,έχουμε βρεθεί πολλές πολλές φορές στη θέση του ακροατή Βυζαντινής Χορωδίας και, επειδή κάτι κατέχουμε απ΄το υμνολογικό λειτουργικό ορθόδοξο εκκλησιαστικό μουσικό ρεπερτόριο θέλοντας και μη,γινόμαστε ταυτόχρονα και κριτές (με την καλή την έννοια το λέω και καθόλου εγωιστικά - μακριά από εμένα ο εγωισμός!-)της χορωδιακής αυτής ερμηνευτικής απόδοσης, η οποία μπροστά μας εξελίσσεται.
Μέχρις εδώ όλα καλά! Νομίζω ότι όλοι μας γνωρίζουμε την κεφαλαιώδη σημασία και αξία του χρόνου,που είναι βασικότατο συστατικό της Μουσικής. Ο κατεξοχήν εκφραστής και υπεύθυνος τηρητής του την ώρα της χορωδιακής παρουσίασης είναι και παραμένει ο Χοράρχης.
Τι γίνεται,όμως,όταν ο ίδιος, είτε συνεπαρμένος από την επιτυχή εξελισσόμενη πορεία του προγράμματος και τις τυχόν προσωπικές του καλλιτεχνικές μεταρσιώσεις(ΠΑΝΤΑ ΜΙΛΩ ΜΕ ΣΕΒΑΣΜΟ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΤΟΝ ΑΝΘΡΩΠΟ-ΙΕΡΟΨΑΛΤΗ-ΧΟΡΑΡΧΗ,ΠΟΥ ΕΚΕΙΝΕΣ ΤΙΣ ΣΤΙΓΜΕΣ "ΤΑ ΔΙΝΕΙ ΟΛΑ" ΠΡΟΣ ΤΕΡΨΙΝ ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣ ΔΟΞΑΝ ΘΕΟΥ! ΔΕΝ ΟΜΙΛΩ ΜΕ ΔΙΑΘΕΣΗ ΠΕΡΙΠΑΙΧΤΙΚΗ Ή ΥΠΟΒΑΘΜΙΖΟΥΣΑ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ), είτε από το τυχόν προσωπικό του άγχος για την επιτυχή έκβαση της εκδήλωσης, είτε,γενικά,από το momentum, που παρουσιάζεται μπροστά του, στην εργώδη προσπάθειά του να διευθύνει (και, μάλιστα, να συμψάλει,όπως συνήθως συμβαίνει με) τους μελωδούς, τους ισοκράτες, τον εαυτό του τον ίδιο,(μην ξεχνάμε πως κι ο ίδιος είναι εν δυνάμει ένας ερμηνευτής,που πρέπει να υπακούσει πρώτα απ΄όλους αυτός ο ίδιος στους νόμους του χρόνου και της μελωδικής γραμμής και πορείας και των μαθημάτων του ρεπερτορίου,αλλά και του συγχρονισμένου μουσικού χορωδιακού συνόλου), στοιχεία, τα οποία είναι και πολλά και σημαντικά στη δομική εμφάνιση της χορωδίας,αλλά,το πιο αξιόλογο,πρέπει να γίνονται,να τηρούνται και να υλοποιούνται απαρέγκλητα,συνεχόμενα,πιστότατα,αυτόματα και απόλυτα, λέγω,λοιπόν, εάν αυτός ο ίδιος ο χοράρχης εκείνες τις στιγμές χτυπάει το πόδι του ή τα πόδια του (ενίοτε εναλλάξ) πάνω στο σανιδένιο pontium ή -ελλείψει τούτου-κάτω στο πάτωμα, και ακούγεται πολύ άσχημα και αποκρουστικά στην ακοή του ακροατηρίου ένα νευρικό, εχθρικό και ξένο στη διάχυτη βυζαντινή μουσική πανδαισία βαρύγδουπο "ΓΚΑΠ-ΓΚΟΥΠ";;
Μάλιστα, το συμβαίνον αυτό γεγονός (όταν και όπου συμβαίνει) γίνεται πιο εμφανές και έντονο,όταν το μάθημα, ο ύμνος που καλείται η Χορωδία να αποδώσει,αρχίζει με ελλιπές μέτρο,οπότε, ο χοράρχης πρέπει να αποδώσει την παύση της θέσης του χρόνου(εφόσον η μελωδία ξεκινά στο πρώτο της μέτρο από την άρση του χρόνου), και την αποδίδει με το χτύπημα του ποδιού του σε μια στιγμή,που δεν καλύπτεται ο χρονικός αυτός γδούπος του ποδιού του από τις φωνές του Χορού.
Μήπως θα ήταν καλό να υπάρχει ένα παχύ χαλάκι (δεν ξέρω πώς να το πω αλλιώς),μια μικρή μοκέτα ή ένα αρκούντως ικανό ποδόμακτρο στο χοραρχικό pontium ή και κάτω, στο όποιο πάτωμα,εκεί που θα σταθεί ο χοράρχης να διευθύνει, για να απορροφά τους όποιους κραδασμούς και ηχήσεις του ποδιού του την πολύ υπεύθυνη και δύσκολη ώρα της μουσικής παρουσίασης,που το πόδι "δουλεύει" το χρόνο αυτοματοποιημένα και ασταμάτητα,δίχως (τις πλείστες φορές) να καταλαβαίνει τι παράγει σε ήχους και ενόχληση;
Ίσως όλα αυτά να ηχούν σε κάποιους ως ψιλογράμματα,ως πολύ λεπτομέρειες έως και ακαταλαβίστικα.Ναι!,αλλά η ομορφιά κρύβεται στη λεπτομέρεια. Θεωρώ ότι ούτε δύσκολο,ούτε δαπανηρό είναι να αντιμετωπιστεί αυτό το εμφανιζόμενο, το οποίο όπου το συνάντησα (και σας διαβεβαιώ το συνάντησα και το συναντώ πολλές φορές σε πολλές εκδηλώσεις και χορωδιακές συναντήσεις) συνεισέφερε μόνον ακομψότητα σε μια επιτυχή εμφάνιση,και γινόταν σημείο δυσμενούς σχολιασμού από γνώστες και μη, αλλά και από αρκετό φιλόμουσο κοινό της Βυζαντινής και της Ευρωπαϊκής Μουσικής (ποτέ δεν ξέρουμε ποιοι και πόσοι βρίσκονται στο ακροατήριό μας,μας ακούνε και μας κρίνουν).Εκτός αυτού, πολλά παιδιά,πολλοί άνθρωποι γενικότερα σήμερα σπουδάζουν ή έχουν σπουδάσει κι έχουν περάσει από ωδειακές αίθουσες διδασκαλίας κι όλο κάτι ξέρουν από μουσική.Οι εποχές και τα χρόνια έχουν αλλάξει,η μουσική παιδεία έγινε πιο προσιτή στους πάντες,οι διαδικτυακές μουσικές προσεγγίσεις είναι παρούσες, ενεργές και πάμφθηνες μέσα σε κάθε σπίτι και για τον καθένα άνθρωπο, και επομένως οι μουσικές ενημερώσεις,σπουδές,εντρυφήσεις και απαιτήσεις βρίθουν γύρω μας και μας καθιστούν ακόμα πιο υπεύθυνους, πιο αποτελεσματικούς και προσεκτικούς στην όποια μουσική μας συμπεριφορά,ιδιαίτερα όταν αυτή είναι μια δημόσια και επίσημη μουσική-χορωδιακή παρουσίαση,η οποία έχει και το χαρακτήρα του κοινωνικού γεγονότος.
Θα ήταν σοβαρή μου παράλειψη,εάν δεν ανέφερα εδώ και γι΄αυτό το θέμα,που σήμερα εκθειάζω,το εξής αληθινό γεγονός: στη συμμετοχή της χορωδίας του Σωματείου Ιεροψαλτών Θεσ/κης "ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΣ" στα πλαίσια των "ΔΗΜΗΤΡΙΩΝ" του έτους 1979,αν θυμάμαι καλά, χοραρχούσε ο αείμνηστος Δάσκαλος και Μέγας Αθ. Καραμάνης. Ήταν και είναι γνωστό το πάθος του για την πιστότατη τήρηση και ΑΠΟΛΥΤΗ εφαρμογή του μουσικού χρόνου (ΚΑΙ ΟΧΙ ΜΟΝΟΝ!!...). Στις τότε πρόβες που κάναμε (ΕΥΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΕΛΕΟΣ ΘΕΟΥ!!!), τηρούσε επακριβέστατα το χρόνο των μαθημάτων και το ζητούσε επιτακτικά και ζωηρότατα από τους χορωδούς όλους ανεξαιρέτως,παλιούς και νέους,πεπειραμένους και μη,χτυπώντας επιδεικτικά το πόδι του στο πάτωμα, με αποτέλεσμα οι πιο κοντινοί και άμεσοι σ΄αυτόν μαθητές του,που είχαν το θάρρος να του μιλήσουν,στο τέλος της τελευταίας γενικής πρόβας να του πουν με τρόπο,ότι,δάσκαλε,ναι,μεν,αλλά ακούγεται άσχημα το πόδι σου σχετικά με το κράτημα του χρόνου. Θ΄ακούγεται άσχημα και στην εκδήλωση,μην ακουστούν σχόλια.Κάτι πρέπει να κάνουμε.Εκεί,κάποιος του είπε τη λύση με τη μικρή μοκέτα. Ήταν ανένδοτος λέγοντας ότι εγώ το χρόνο θέλω να τον νιώθω στο πόδι μου,κλπ. Με χίλια ζόρια κατάφεραν τελικά να τον πείσουν ότι η μοκέτα δε θα του μειώσει το βίωμα της άσκησης και τήρησης του μουσικού χρόνου κι έτσι εμφανιστήκαμε. Πράγματι,τελικά από πουθενά δεν ακούστηκε κάποιο δυσμενές σχόλιο για τον αυστηρότατο καραμανικό χτύπο του χορωδιακού χρόνου.
Αγαπητοί και αξιότιμοι κ. Συνάδελφοι,
αυτά είχα να καταθέσω γι΄αυτό το θέμα με ταπεινότητα,σεβασμό και καλοπροαίρετη διάθεση σε όλους σας, σε όλους μας, είτε είμαστε μάχιμοι Χοράρχες, είτε είμαστε εκκολαπτόμενοι Χοράρχες. Η Μουσική είναι πανδαισία αισθήσεων και γόνιμη Γεωργός ανώτερων συναισθημάτων,τα οποία καλούμαστε,ως σκαπανείς της, να τα προσφέρουμε στους υπόλοιπους συνανθρώπους μας ερμηνεύοντάς την μπροστά τους. Πόσο, μάλλον, εμείς οι της Βυζαντινής Μουσικής,που ψάλλουμε και υμνούμε τα Θεία και Τα Άγια! Χωρίς βροντώδεις κινήσεις,δίχως πιθανούς θεατρινισμούς, χωρίς πομπώδεις δεικτικότητες,νηφάλια,ήρεμα,απλά, γιατί η απλότητα κρύβει και αναδεικνύει το Μεγαλείο!
Σας ευχαριστώ,που με διαβάσατε!