Τριαδικοὶ ὕμνοι

[MTheodorakis]

Ψάλλεται ἕνας τριαδικὸς ὕμνος τρίς

(χφφ. τριῴδια Σινὰ 735 ι’ αἰ. φ. 161v, Paris. gr. 244 ιβ’ αἰ. φ. 119v, Σινὰ 1096 ΤΑΣ ιβ’ αἰ. φ. 157v, Κρατικῆς Βιβλιοθήκης τῆς Ῥωσίας 173.Ι 501=173.II 148 ΤΑΣ ιβ' αἰ. φ. 89r, Τριῴδιον, ἔκδοση Ἀποστολικῆς Διακονίας 1960 σ. 73),

ὅπως τὸ φωταγωγικὸ καὶ τὸ τριαδικὸ «Ἰδοὺ ὁ νυμφίος...» κατὰ τὴν μεγάλη ἑβδομάδα. Οἱ τριαδικοὶ ὕμνοι ἐναλλάσονται κατὰ τὶς μὴ ἑορταστικὲς ἡμέρες, ὁπότε ψάλλεται Ἀλληλούια. Ὑπάρχουν ἕξι τριαδικοὶ ὕμνοι γιὰ ἕναν ἦχο στὶς χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 1593 θ’-ι’ αἰ. φφ. 94v-95v, Σινὰ 2018 ιβ’ αἰ. φφ. 43v-44r, πέντε στὶς χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 781 ι’-ια’ αἰ. φ. 102r-v, Σινὰ 784 ιβ’ αἰ. φ. 22r καὶ τέσσερεις σὲ πολὺ περισσότερες.

Βλ. καὶ https://analogion.com/forum/index.php?threads/Ἐπιπλέον-τριαδικοὶ-ὔμνοι.48871/

 

[MTheodorakis]

Οἱ τριαδικοὶ ὕμνοι ἀρχικὰ ἀνῆκαν στὸ μεσονυκτικό, τὸ ὁποῖο πρωτογενῶς ἦταν τὸ πρῶτο μέρος τοῦ σύγχρονου ὄρθρου πρὸ τοῦ Ν’ ψαλμοῦ, δηλαδὴ ὁ ἑξάψαλμος καὶ ἡ στιχολογία τοῦ ψαλτηρίου, ἡ παλαιὰ νυκτερινὴ μοναχικὴ ἀκολουθία
(Π. Τρεμπέλα Μικρὸν Εὐχολόγιον ἔκδ. β’ 1998 τ. 2 σσ. 243-244, χφ. Sinai georg. O 34 ὡρολόγιο περὶ τὸ ἔτος 950 φ. 11r, Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ τεῦχος ε’ Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου 1969 σσ. 83-84 καὶ Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς 10 Μοναχικὸς ὄρθρος 1972 σ. 5 βλ. τριαδικὸ ὕμνο β’ ἤχου «Μεσονύκτιον ἐξεγειρόμενοι...» (χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 779 ι’ αἰ. φ. 43r, Σινὰ 781 ι’-ια’ αἰ. φ. 21v, Σινὰ 792 ια’ αἰ. φ. 38v, Paris. gr. 22 ὡρολόγιο τοῦ ἔτους 1126 φ. 267v, Σινὰ 865 ὡρολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 65r), τριαδικὸ ὕμνο γ’ ἤχου «Ἀθρόον ὁ κριτὴς ἐπελεύσεται...ἀλλὰ φόβῳ κράξωμεν ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτὸς...», «Τὴν ἀθρόαν ἐννοοῦσα τοῦ κριτοῦ ἐπιστασίαν διεγέρθητι ὡς ἐξ ὕπνου ψυχή μου ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτὸς κραυγάζουσα· ἅγιος ἅγιος ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς»
(χφφ. ἁγ. Σάβα 362 παρακλητικὴ ἀρχὲς ιγ’ αἰ. φ. 69r, Σινὰ 865 ὡρολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 66r-v) καὶ ἄλλες πηγές, βλ. Ἀρχέτυπες διατάξεις).

 

[MTheodorakis]

Τριαδικοὶ κανόνες ὄρθρου Δευτέρας, διαφορετικοὶ ἀπὸ αὐτοὺς τοῦ Μητροφάνους μητροπολίτου Σμύρνης (857-880), ἀπαντῶνται στὶς παρακλητικὲς Σινὰ 781 ι’-ια’ αἰ. φφ. 22v-25v (ἦχος β’), 104r-106v (γ’), 177v-180v (δ’), Σινὰ 782 ι’ αἰ. φφ. 43r-45v (πλ. β’), 118v-121v (βαρύς), 192v-196r (πλ. δ’). Τριαδικὸς κανόνας Σαββάτου μαρτυρεῖται στὸν Dmitrievskij τ. 1 σ. 124. Ἴσως οἱ κανόνες αὐτοὶ νὰ συμπλήρωναν τὸν καθημερινὸ ἄμνημο ὄρθρο μὲ τοὺς τριαδικοὺς ὕμνους στὸ Ἀλληλούια.

 

[MTheodorakis]

Κατὰ τὰ Σάββατα δὲν ψάλλονται τριαδικοὶ ὕμνοι στὸν ὄρθρο. Αὐτὸ μᾶς παραπέμπει στὴν ἐποχὴ τοῦ στ’-η’ αἰῶνα, ὅπου οἱ ἡμέρες Δευτέρα ἕως Παρασκευὴ ἦταν ἄμνημες μὲ ἁπλὸ ὄρθρο λατρείας τοῦ τριαδικοῦ Θεοῦ μὲ τριαδικοὺς ὕμνους καὶ δεσποτικὰ καθίσματα καὶ στιχηρά. Τὸ Σάββατο ἦταν ἡ ἕβδομη ἡμέρα τῆς συντετελεσμένης δημιουργίας τῆς κτίσης καὶ κατάλληλης μνήμης τῶν λίαν καλῶν κτισμάτων, τῶν ἁγίων, καὶ τῶν λοιπῶν νεκρῶν πιστῶν. Ἦταν, δηλαδή, τὸ Σάββατο ἐξ ἀρχῆς ἔμμνημο, ἡ ἡμέρα τῶν ἁγίων (κυρίως μαρτύρων) καὶ δὲν ἅρμοζαν οἱ τριαδικοὶ ὕμνοι, οἱ ὁποῖοι, οὕτως ἢ ἄλλως, ποτὲ δὲν ἀναμιγνύονται μὲ ἁγιολογικὲς ἀναφορές. Ὕμνοι τοῦ Σαββάτου ἦταν τὰ μαρτυρικὰ καὶ λίγα νεκρώσιμα στιχηροκαθίσματα.

 

[MTheodorakis]

Τὸ πρῶτο συναξάριο εἶναι τὸ Συναξάριον Κωνσταντινουπόλεως (899-901), ὁπότε μέχρι καὶ τὸν θ' αἰῶνα, ἐκτὸς ἀπὸ τὸ (πλῆρες) μηναῖο, ἔλλιπε καὶ τὸ συναξάριο ἀπὸ τὶς καθημερινὲς ἀκολουθίες, οἱ ὁποῖες δὲν εἶχαν ἁγιολογικὸ προσανατολισμό.

 

[MTheodorakis]

Οἱ τριαδικοὶ ὕμνοι ἀρχικὰ ἀνῆκαν στὸ μεσονυκτικό, τὸ ὁποῖο πρωτογενῶς ἦταν τὸ πρῶτο μέρος τοῦ σύγχρονου ὄρθρου πρὸ τοῦ Ν’ ψαλμοῦ, δηλαδὴ ὁ ἑξάψαλμος καὶ ἡ στιχολογία τοῦ ψαλτηρίου, ἡ παλαιὰ νυκτερινὴ μοναχικὴ ἀκολουθία
(Π. Τρεμπέλα Μικρὸν Εὐχολόγιον ἔκδ. β’ 1998 τ. 2 σσ. 243-244, χφ. Sinai georg. O 34 ὡρολόγιο περὶ τὸ ἔτος 950 φ. 11r, Ἰ. Φουντούλη Λειτουργικὴ τεῦχος ε’ Ἀκολουθίαι τοῦ νυχθημέρου 1969 σσ. 83-84 καὶ Ἰ. Φουντούλη Κείμενα λειτουργικῆς 10 Μοναχικὸς ὄρθρος 1972 σ. 5 βλ. τριαδικὸ ὕμνο β’ ἤχου «Μεσονύκτιον ἐξεγειρόμενοι...» (χφφ. παρακλητικὲς Σινὰ 779 ι’ αἰ. φ. 43r, Σινὰ 781 ι’-ια’ αἰ. φ. 21v, Σινὰ 792 ια’ αἰ. φ. 38v, Paris. gr. 22 ὡρολόγιο τοῦ ἔτους 1126 φ. 267v, Σινὰ 865 ὡρολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 65r), τριαδικὸ ὕμνο γ’ ἤχου «Ἀθρόον ὁ κριτὴς ἐπελεύσεται...ἀλλὰ φόβῳ κράξωμεν ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτὸς...», «Τὴν ἀθρόαν ἐννοοῦσα τοῦ κριτοῦ ἐπιστασίαν διεγέρθητι ὡς ἐξ ὕπνου ψυχή μου ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτὸς κραυγάζουσα· ἅγιος ἅγιος ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς»
(χφφ. ἁγ. Σάβα 362 παρακλητικὴ ἀρχὲς ιγ’ αἰ. φ. 69r, Σινὰ 865 ὡρολόγιο ιβ’ αἰ. φ. 66r-v) καὶ ἄλλες πηγές, βλ. Ἀρχέτυπες διατάξεις).

Οἱ τριαδικοὶ ὕμνοι τῆς ἀφύπνισης τοῦ ἀρχικοῦ μεσονυκτικοῦ

(βλ. στὴν προηγούμενη ἀνάρτηση «Μεσονύκτιον ἐξεγειρόμενοι...», «Ἀθρόον ὁ κριτὴς ἐπελεύσεται...ἀλλὰ φόβῳ κράξωμεν ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτὸς...», «Τὴν ἀθρόαν ἐννοοῦσα τοῦ κριτοῦ ἐπιστασίαν διεγέρθητι ὡς ἐξ ὕπνου ψυχή μου ἐν τῷ μέσῳ τῆς νυκτὸς κραυγάζουσα· ἅγιος ἅγιος ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς διὰ τῆς Θεοτόκου ἐλέησον ἡμᾶς»),

ὅπως καὶ τὸ μεσονυκτικὸ τριαδικὸ «Ἰδοὺ ὁ νυμφίος ἔρχεται... τῷ θανάτῳ παραδοθῇς, ἀλλ’ ἀγρύπνως βόησον· ἅγιος ἅγιος ἅγιος εἶ ὁ Θεὸς»

(χφ. Σινὰ 864 ὡρολόγιο θ’-ι’ αἰ. φ. 45v),

καταλήγουν ἀπαραίτητα στὴ φράση «ἅγιος ἅγιος ἅγιος» τῶν ἀκοίμητων σεραφίμ, τὰ ὁποῖα «ἀνάπαυσιν οὐκ ἔχουσιν ἡμέρας καὶ νυκτὸς λέγοντες· ἅγιος ἅγιος ἅγιος» (Ἀποκ. δ’ 8) καὶ προβάλλονται ὡς πρότυπα ἐγρήγορσης γιὰ τὸν τελοῦντα τὴν ἀκολουθία.