Ποια η σειρά των Χορών που ψάλλουν (το Εισοδικό και) τα Απολυτίκια μετά την Είσοδο;

[Diogenes]

Συλλείτουργο λέγεται ἡ τέλεση ἀκολουθιῶν ἀπὸ τουλάχιστον τρεῖς ἱερεῖς (ΤΜΕ σ. 432).

Αξιότιμε κύριε Θεοδωράκη, ίσως αναφέρεστε ειδικά σε αυτήν την φράση του ΤΜΕ: «Ὅταν τύχωσι πλείονες τοῦ ἑνὸς Ἱερεῖς συλλειτουργοῦντες, ἀφ’ ἑσπέρας ἂν γένηται Εἴσοδος, ἀπαιτοῦνται τρεῖς τοὐλάχιστον Ἱερεῖς καὶ ψάλλουσιν ἔξωθεν ἡμικύκλιον ἀποτελοῦντες ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ναοῦ τὸ Φῶς ἱλαρὸν μέχρι τοῦ καὶ ἅγιον Πνεῦμα Θεὸν, ἀπὸ δὲ τοῦ Βήματος τὸ ἐπίλοιπον ,καὶ μετ’ αὐτὸ τὸ Προκείμενον τῆς ἡμέρας ἅπαξ ἐκ τοῦ Βήματος καὶ δὶς ἔξωθεν. Εἰς δὲ τὴν Λιτήν ὁ πρῶτος τῇ τάξει…».
Δεν μπορώ να συνάγω από την ανωτέρω φράση ότι όταν συλλειτουργούν δύο ιερείς δεν πρόκειται για συλλείτουργο. Την εκλαμβάνω ως εξής: Εάν υπάρχουν μόνο δύο ιερείς δεν θα ψάλλουν το «Φως ιλαρόν», δεν θα ψάλλουν επίσης το «προκείμενο» και δεν θα πουν τα υπόλοιπα όπως διατάζει η περίπτωση για τρεις και άνω συλλειτουργούντες ιερείς. Παρά ταύτα όμως όταν υπάρχουν μόνο δύο ιερείς έχουμε συλλείτουργο.

Μήπως κάνω λάθος;

 

[π. Μάξιμος]

Αξιότιμε κύριε Θεοδωράκη, ίσως αναφέρεστε ειδικά σε αυτήν την φράση του ΤΜΕ: «Ὅταν τύχωσι πλείονες τοῦ ἑνὸς Ἱερεῖς συλλειτουργοῦντες, ἀφ’ ἑσπέρας ἂν γένηται Εἴσοδος, ἀπαιτοῦνται τρεῖς τοὐλάχιστον Ἱερεῖς καὶ ψάλλουσιν ἔξωθεν ἡμικύκλιον ἀποτελοῦντες ἐν τῷ μέσῳ τοῦ ναοῦ τὸ Φῶς ἱλαρὸν μέχρι τοῦ καὶ ἅγιον Πνεῦμα Θεὸν, ἀπὸ δὲ τοῦ Βήματος τὸ ἐπίλοιπον ,καὶ μετ’ αὐτὸ τὸ Προκείμενον τῆς ἡμέρας ἅπαξ ἐκ τοῦ Βήματος καὶ δὶς ἔξωθεν. Εἰς δὲ τὴν Λιτήν ὁ πρῶτος τῇ τάξει…».
Δεν μπορώ να συνάγω από την ανωτέρω φράση ότι όταν συλλειτουργούν δύο ιερείς δεν πρόκειται για συλλείτουργο. Την εκλαμβάνω ως εξής: Εάν υπάρχουν μόνο δύο ιερείς δεν θα ψάλλουν το «Φως ιλαρόν», δεν θα ψάλλουν επίσης το «προκείμενο» και δεν θα πουν τα υπόλοιπα όπως διατάζει η περίπτωση για τρεις και άνω συλλειτουργούντες ιερείς. Παρά ταύτα όμως όταν υπάρχουν μόνο δύο ιερείς έχουμε συλλείτουργο.

Μήπως κάνω λάθος;

Σαφῶς (πρέπει νά) ἀναφέρεται ὁ @MTheodorakis στόν χορό τῶν ἰερέων πού ψάλλει (πρβλ. «Τοῦ Βήματος») μέ κάποια σειρά, πού εἶναι τό θέμα, καί πού κατά μία ἄποψη τοῦ ΤΜΕ, προφανῶς γιά ἀρτιότερη ἀπόδοση, πρέπει νά εἶναι τρεῖς καί ἄνω.
Στά Ἱερατικά μας (Οἰκ. Πατριαρχείου καί Ἐκκλ. Ἑλλάδος) ὅμως [Διάταξις Ἱερατικοῦ Συλλειτούργου] δέν ἀναφέρεται αὐτός ὁ περιορισμός, δηλ. δέν ψάλλουν ἄν εἶναι δύο.
Καί συλλείτουργον θεωρεῖται καί ψάλλουν οἱ δύο.

 

[MTheodorakis]

Ἂν δὲν γίνει εἴσοδος, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ παίρνουν μέρος δύο ἱερεῖς.

Τρεῖς ἱερεῖς ἀναφέρει σαφῶς καὶ τὸ πρῶτο Ἱερατικὸν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου 1895 σσ. 145-150, τὸ Ἱεροτελεστικὸν 1948 σσ. 261-266 καὶ τὸ Ἱερατικὸν Ῥώμης 1950 σσ. 265-272.

 

[π. Μάξιμος]

Ἂν δὲν γίνει εἴσοδος, δὲν ὑπάρχει λόγος νὰ παίρνουν μέρος δύο ἱερεῖς.

Σέ τί ἀναφέρεσαι; Σέ ἑσπερινό ἄνευ εἰσόδου;
Δέν καταλαβαίνω!

Τρεῖς ἱερεῖς ἀναφέρει σαφῶς καὶ τὸ πρῶτο Ἱερατικὸν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου 1895 σσ. 145-150, τὸ Ἱεροτελεστικὸν 1948 σσ. 261-266 καὶ τὸ Ἱερατικὸν Ῥώμης 1950 σσ. 265-272.

Δύο δέν ἐπιτρέπεται νά συλλειτουργοῦν ;
Μανόλη, ἀφενός δέν εἶσαι ἱερεύς καί ἀφετέρου δέν διαβάζεις καλά...
Τό Ῥώμης μάλιστα λέει ὅτι τό κοντάκιον τό ψάλλει μόνος του ὁ α΄ ἱερεύς...

Συλλείτουργο εἶναι καί μέ δύο ἱερεῖς.

Ἐπίσης, ὅπως ἔχω γράψει καί κάπου ἀλλοῦ, ἄν εἶναι μόνος ἔνας ψάλτης, εἶναι ἀπάνθρωπο νά μήν ψάλλει καί ὁ ἕνας ἱερεύς εἰσοδικό, ἀπολυτίκιο, κοντάκιο, τρισάγιο.
Μοῦ διαμαρτυρόταν ἕνας ψάλτης μόνος, πού ὁ ἱερεύς, ἑρμηνεύοντας κακῶς τή διάταξη —πού εἶναι ἄς ποῦμε σωστή ὑπάρχοντος καί ἀριστεροῦ καί δομεστίχων καί χορῶν— δέν βοηθοῦσε καθόλου τόν μόνον ψάλτη.

 

[MTheodorakis]

Ἀναφέρομαι σὲ ἐσπερινὸ ἄνευ εἰσόδου, ἀλλὰ τὸ κείμενο τοῦ ΤΜΕ προχωράει καὶ σὲ λειτουργία τριῶν ἱερέων, στὴν ὁποῖα τὸ τρισάγιο δὲν λέγεται περισσότερες φορές, ἀπὸ ὅτι συνήθως.

Ἡ παλαιὰ πατριαρχικὴ τάξη θεωρεῖ συλλείτουργο τὴν ἀναγκαῖα συνθήκη γιὰ διαφοροποίηση, καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ λαμπρὴ συμμετοχὴ τριῶν πρεσβυτέρων.

 

[π. Μάξιμος]

Ἀναφέρομαι σὲ ἐσπερινὸ ἄνευ εἰσόδου, ἀλλὰ τὸ κείμενο τοῦ ΤΜΕ προχωράει καὶ σὲ λειτουργία τριῶν ἱερέων, στὴν ὁποῖα τὸ τρισάγιο δὲν λέγεται περισσότερες φορές, ἀπὸ ὅτι συνήθως.

Ἡ παλαιὰ πατριαρχικὴ τάξη θεωρεῖ συλλείτουργο τὴν ἀναγκαῖα συνθήκη γιὰ διαφοροποίηση, καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ λαμπρὴ συμμετοχὴ τριῶν πρεσβυτέρων.

Στήν ἀρχή γράφει: «Ὅταν τύχωσι πλείονες τοῦ ἑνός Ἱερεῖς συλλειτουργοῦντες».
Γιά τό τρισάγιο τό ἔχουμε γράψει, πού ἐξ ἐπιδράσεως τῆς ἀρχιερατικῆς ψάλλεται 5 (πρβλ. ΣΤ).
Ἐνδεικτικός εἶναι ὁ ἀριθμός τῶν τριῶν.
Τά Ἱερατικά (ἐνθ᾿ ἀνωτ.) γράφουν: «Προκειμένου νά συλλειτουργήσωσι δύο ἤ περισσότεροι Ἱερεῖς».

Ἀλλά, ἄς μή φεύγουμε ἀπό τό θέμα, πού εἶναι ἡ σειρά, ὅταν ψάλλουν καί οἱ συλλειτουργοῦντες ἱερεῖς (ἀρχιερεῖς καί διάκονοι).

 

[Ἐρασιτέχνης]

Τὸ βασικότερο ἴσως ἀξίωμα σὲ ὅλες τὶς προταθεῖσες ἑρμηνεῖες εἶναι πὼς τὸ Εἰσοδικὸ ψάλλεται ἀπὸ τὸν α’χορό ἢ ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς, ὅταν τελεῖται συλλείτουργο. Ἐὰν ψαλοὺν Τυπικὰ καὶ Μακαρισμοί, εἶναι λογικὴ αὐτὴ ἡ σειρά, ἐφόσον τὸ Καὶ νῦν ψάλλεται ὑπό του β’χορού. Ἂν ὅμως ψαλοὺν ἀντίφωνα καὶ τὸ ἀπολυτίκιο τρίς, δὲν θὰ ἔπρεπε τὸ Εἰσοδικὸ νὰ ψαλεῖ κατ’ακρίβειαν ὑπὸ τοῦ β’χοροῦ;

Ἕνα ἄλλο ζήτημα ποὺ, νομίζω, περιπλέκει τὴν συζήτηση εἶναι τὸ ἂν οἱ ἱερεῖς λογίζονται ὡς ξεχωριστὸς χορὸς ἢ ἀντικαθιστοῦν τον α’, ὅταν ψάλλουν. Νομίζω πὼς στὶς ἀρχαῖες διατάξεις εἶναι μᾶλλον αὐτοτελής χορός, ἴσως μὲ τὴν ἐξαίρεση τοῦ Τρισαγίου. Στὴν μεταγενέστερη πρακτικὴ ὑπάρχει καὶ ἡ δυνατότητα ἀντικατάστασης τοῦ α'χορού, πλὴν ὅμως ὄχι παντοῦ καὶ πάντοτε.

 

[dkalpakidis]

Τὸ βασικότερο ἴσως ἀξίωμα σὲ ὅλες τὶς προταθεῖσες ἑρμηνεῖες εἶναι πὼς τὸ Εἰσοδικὸ ψάλλεται ἀπὸ τὸν α’χορό ἢ ἀπὸ τοὺς ἱερεῖς, ὅταν τελεῖται συλλείτουργο. Ἐὰν ψαλοὺν Τυπικὰ καὶ Μακαρισμοί, εἶναι λογικὴ αὐτὴ ἡ σειρά, ἐφόσον τὸ Καὶ νῦν ψάλλεται ὑπό του β’χορού. Ἂν ὅμως ψαλοὺν ἀντίφωνα καὶ τὸ ἀπολυτίκιο τρίς, δὲν θὰ ἔπρεπε τὸ Εἰσοδικὸ νὰ ψαλεῖ κατ’ακρίβειαν ὑπὸ τοῦ β’χοροῦ;

Βασικά αυτό θα έπρεπε να ισχύει. Βέβαια αν ψάλλαμε ένα εφύμνιο σε όλους τους στίχους (όπως στα αρχαία αντίφωνα) θα ήταν πιο κατανοητό.

Ἕνα ἄλλο ζήτημα ποὺ, νομίζω, περιπλέκει τὴν συζήτηση εἶναι τὸ ἂν οἱ ἱερεῖς λογίζονται ὡς ξεχωριστὸς χορὸς ἢ ἀντικαθιστοῦν τον α’, ὅταν ψάλλουν. Νομίζω πὼς στὶς ἀρχαῖες διατάξεις εἶναι μᾶλλον αὐτοτελής χορός, ἴσως μὲ τὴν ἐξαίρεση τοῦ Τρισαγίου. Στὴν μεταγενέστερη πρακτικὴ ὑπάρχει καὶ ἡ δυνατότητα ἀντικατάστασης τοῦ α'χορού, πλὴν ὅμως ὄχι παντοῦ καὶ πάντοτε.

Θεωρώ πως, αντίθετα με όσα γράφετε, στο Τρισάγιο φαίνεται ότι είναι οι Κληρικοί ένας αυτοτελής χορός!

 

[MTheodorakis]

Ἂν ψαλοῦν ἀντίφωνα καὶ τὸ ἀπολυτίκιο τρίς, πρέπει τὸ εἰσοδικὸ νὰ ψαλλεῖ ὑπὸ τοῦ β’ χοροῦ.

Σὲ συλλείτουργο οἱ ἱερεῖς δὲν ψάλλουν τὸ εἰσοδικό. Ἄν, στὸ τέλος τοῦ τρίτου ἀντιφώνου, λεγόταν περρισή, αὐτὴ θὰ ἦταν τῶν ἱερέων ἢ τοῦ ἱερέα, ὅπως στὰ ᾀσματικὰ ἀντίφωνα καὶ προκείμενα, βλ. δοχὴ μεγάλου προκειμένου, «Κατευθυνθήτω...» τῶν προηγιασμένων καὶ ἐναρκτήριο «Χριστὸς ἀνέστη...».

Οἱ ἱερεῖς ἦταν αὐτοτελῆς χορός, σύμφωνα τὶς κατὰ περίπτωση διατάξεις.

Σὲ ἀρχιερατικὴ λειτουργία τὸ εἰσοδικὸ ψάλλεται ἀπὸ ὅλο τὸν κλῆρο καὶ τὸ λαό

(ἁγίου Γερμανοῦ Α’ Κωνσταντινουπόλεως (715-730) Ἱστορία ἐκκλησιαστική ἔκδ. P.G. τ. 98 στ. 408A).

 

[Ἐρασιτέχνης]

Θεωρώ πως, αντίθετα με όσα γράφετε, στο Τρισάγιο φαίνεται ότι είναι οι Κληρικοί ένας αυτοτελής χορός!

Μὲ συγχωρεῖτε, δὲν τὸ διατύπωσα σωστά. Στὴν πραγματικότητα ἤθελα νὰ γράψω τὸ ἀντίθετο, ἀφοῦ σαφῶς στὸ Τρισάγιο εἶναι αὐτοτελὴς χορός. Ἀντικατάσταση χορῶν μοιάζει νὰ ἔχουμε σὲ σχετικὰ μεταγενέστερες διατάξεις.

Σὲ συλλείτουργο οἱ ἱερεῖς δὲν ψάλλουν τὸ εἰσοδικό. Ἄν, στὸ τέλος τοῦ τρίτου ἀντιφώνου, λεγόταν περρισή, αὐτὴ θὰ ἦταν τῶν ἱερέων ἢ τοῦ ἱερέα, ὅπως στὰ ᾀσματικὰ ἀντίφωνα καὶ προκείμενα, βλ. δοχὴ μεγάλου προκειμένου, «Κατευθυνθήτω...» τῶν προηγιασμένων καὶ ἐναρκτήριο «Χριστὸς ἀνέστη...».

Καὶ στὸ Μέγα Εὐχολόγιο ὁρίζεται ψαλμωδία τῶν τροπαρίων ἀπὸ τοὺς ψάλτες.

 

[π. Μάξιμος]

Καὶ στὸ Μέγα Εὐχολόγιο ὁρίζεται ψαλμωδία τῶν τροπαρίων ἀπὸ τοὺς ψάλτες.

Ἐκεῖ ἔχουμε τή διάταξη ὅταν λειτουργεῖ ἕνας ἱερέας μέ διάκονο.
(ἀλλ᾿ αὐτά ἔχουν ἀναλυθεῖ προηγουμένως· ἐπίσης ὁ Μανόλης δέν ἀναφέρεται πάντα στά ἰσχύοντα)